Nota Cultuurhistorie. Zorg voor Watererfgoed bij Waterschap Vallei en. Datum 5 november 2012 Opgemaakt door afdeling Planvorming

Transcriptie

1 Zorg voor Watererfgoed bij Waterschap Vallei en Veluwe Datum 5 november 2012 Opgemaakt door afdeling Planvorming

2 Blad 2 van 11 Inhoudsopgave 1. Aanleiding Doel Inventarisatie Cultuurhistorie Investeringscategorieën Raming kosten voor behoud en instandhouding cultuurhistorie Varianten kosten behoud en instandhouding cultuurhistorie Advies... 9 Links voor achtergronddocumenten en bijlagen Rapport Zorg voor Watererfgoed (2010). Uitwerking cultuurhistorisch beleid van Waterschap Veluwe. - Cultuurhistorische elementen en objecten bij Waterschap Vallei & Eem (2011). - storie_23_november_2011.pdf Bijlage Excel-bestand Meerjarenprogrammering en Kostenraming Onderhoud Cultuurhistorische objecten Vallei & Veluwe : W:\Planvorming\Plannen\Nota Cultuurhistorie

3 Blad 3 van Aanleiding Cultuurhistorie staat de laatste jaren meer en meer in de belangstelling. Het maatschappelijk belang van behoud en herstel van cultuurhistorische waarden wordt algemeen onderkend. Voor wat betreft instandhouding en zo mogelijk herstel van de watergerelateerde cultuurhistorie, het watererfgoed in het beheersgebied van Waterschap Vallei en Veluwe, is het waterschap zelf in veel gevallen de eerst aangewezen partij. Vanuit de Brede Kijk, het Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO) maar vooral ook vanuit eigen ambities kan op verschillende wijze invulling aan deze rol worden gegeven. Bovendien leent cultuurhistorie zich prima voor het vergroten van de naamsbekendheid en de geschiedenis van het waterschap, het oppakken van de rol als regionale waterautoriteit en het mede invulling geven aan waterpartnerschap. De aanleiding voor deze Nota Cultuurhistorie is de opdracht vanuit de beide besturen om voor het nieuwe Waterschap Vallei en Veluwe gezamenlijk nieuw beleid vast te stellen, inclusief een Meerjarenprogramma voor wat betreft het onderhoud, bijbehorende kostenraming en financiering. 2. Doel - Het vaststellen van een Nota Cultuurhistorie voor Waterschap Vallei en Veluwe, inclusief een meerjarenprogramma en kostenraming voor het onderhoud van cultuurhistorisch waardevolle objecten in het beheersgebied. - Het transparant maken en boekhoudkundig vastleggen van jaarlijkse uitgaven aan cultuurhistorie, conform de bestuurlijke ambitie volgend uit het gekozen scenario. - Door de wijze van het omgaan met cultuurhistorie en watererfgoed, het op een actieve wijze invulling geven aan het positief profileren van het waterschap, eigen maatschappelijke verantwoordelijkheid, het oppakken van de rol als regionale waterautoriteit en het invulling geven aan waterpartnerschap. 3. Inventarisatie Cultuurhistorie De waterschappen Vallei & Eem en Veluwe zijn zich volop bewust van het belang van behoud van ons watererfgoed. Zij zijn al vele jaren actief op het gebied van behoud en herstel van cultuurhistorische waarden. Veel cultuurhistorisch waardevolle objecten en bouwwerken hebben tevens een waterhuishoudkundige functie en/of zijn in eigendom, waardoor het noodzakelijke onderhoud doorgaans plaatsvindt. In veel gevallen gaat het ook om herstelwerken en renovaties als onderdeel van grotere projecten zoals bij beekherstel of herstel van historisch waardevolle sluizen. Daarnaast wordt in het kader van Brede Kijk middels subsidies ook bijgedragen aan initiatieven van derden op het gebied van watergerelateerde cultuurhistorie, vaak in combinatie met beleving/recreatie. Achtergrondrapporten inventarisatie Een gebiedsbreed en -dekkend beeld van watergerelateerde cultuurhistorie ontbrak echter tot voor kort. In de afgelopen jaren is voor de gebieden van Veluwe en Vallei & Eem een uitgebreide inventarisatie, beoordeling en waardering van watergerelateerde cultuurhistorische elementen verricht. De uitkomsten zijn vastgelegd in een tweetal inventarisatierapporten c.q. achtergronddocumenten.

4 Blad 4 van 11 Het betreft: - Rapport Zorg voor Watererfgoed (2010). Uitwerking cultuurhistorisch beleid van Waterschap Veluwe (nadere uitwerking van de Beleidsnota Cultuurhistorie en Archeologie, 2007). Rapport en hierbij behorende beleidsconsequenties vastgesteld in Algemeen Bestuur Waterschap Veluwe d.d. 28 april Cultuurhistorische elementen en objecten bij Waterschap Vallei & Eem (2011). Vastgesteld in Algemeen Bestuur Waterschap Vallei & Eem d.d. 23 november Tevens is aan Dijkgraaf en Heemraden opdracht verleend om drie varianten te maken voor het onderhoud en/of herstel de cultuurhistorische waarden. De rapporten zijn aldus vastgesteld door de algemeen besturen en dienen als vertrekpunten voor formulering van het gezamenlijk cultuurhistorisch beleid van het nieuwe Waterschap Vallei en Veluwe; de onderhavige Nota Cultuurhistorie Zorg voor Watererfgoed bij Waterschap Vallei en Veluwe. Opbouw en systematiek Bij de totstandkoming van deze inventarisatierapporten is grotendeels dezelfde systematiek toegepast, waardoor beide rapporten nu naast elkaar gebruikt kunnen worden. In de beide inventarisatierapporten is de watergerelateerde cultuurhistorie ingedeeld in drie categorieën, namelijk: - objecten; dit zijn vooral de historische bouwwerken als sluizen, gemalen, watermolens, etc.; - beken/waterlopen; het gaat hierbij met name om sprengenstelsels/- en beken; - landschappen/wateren, zoals wielen, kolken, stadgrachten. Bij de gebruikte beoordelings- en waarderingssystematiek is van alle geïnventariseerde cultuurhistorische elementen bepaald of en in hoeverre zij: - nog steeds een waterhuishoudkundige functie hebben; - eigendom zijn van het waterschap (of eigendom zijn geweest); - in het verleden een waterhuishoudkundige functie hebben gehad; - een cultuurhistorische waarde vertegenwoordigen; - kansen bieden voor samenwerking, profilering/pr, beleving en recreatie. Voor nadere onderbouwing en detaillering wordt verwezen naar de twee genoemde rapporten c.q. achtergronddocumenten, die digitaal kunnen worden geraadpleegd (zie links bij de Inhoudsopgave). Hierbij wordt overigens opgemerkt dat de lijsten met geïnventariseerde cultuurhistorische elementen en de indeling in categorieën geen vast gegeven zijn, maar juist als lijsten met een dynamisch karakter moeten worden gezien. Op basis van voortschrijdend inzicht kunnen altijd nog aanvullingen, wijzigingen en verschuivingen mogelijk zijn. Hiervoor wordt de bovengenoemde vastgestelde beoordelings- en waarderingssystematiek toegepast.

5 Blad 5 van Investeringscategorieën Op basis van bovengenoemde beoordelings- en waarderingssystematiek en -criteria zijn alle geïnventariseerde cultuurhistorische elementen in Vallei & Eem en Veluwe ingedeeld in 4 zgn. investeringscategorieën A t/m D, in volgorde van afnemende prioriteit voor instandhouding, en zo nodig herstel. De prioriteit en noodzaak tot investeringen loopt dus af van categorie A naar categorie D. Zie tabel 1. Tabel 1 Investeringscategorieën Cultuurhistorie Criteria/kenmerken Cat. A - waterschap is verantwoordelijk vanuit huidige waterhuishoudkundige functie en eigendom - middel- tot hoge cultuurhistorische waarde - kansen samenwerking/profilering/pr Cat. B - waterschap is eigenaar (of geweest) - element heeft geen waterhuishoudkundige functie (meer) - middel- tot hoge cultuurhistorische waarde - kansen samenwerking/profilering /PR Cat. C - waterschap is niet (meer) verantwoordelijk - waterschap is geen eigenaar - element heeft geen waterhuishoudkundige functie (meer) Cat. D - kansen samenwerking/profilering /PR - waterschap is niet verantwoordelijk - heeft geen waterhuishoudkundige functie gehad, maar wel relatie met water - geen of beperkte (directe) profileringskansen N.B. Omdat deze indeling vanuit twee rapporten (weliswaar grotendeels maar niet helemaal vergelijkbaar) is samengesteld, komen op deze indeling enkele uitzonderingen voor. In tabel 2 is de indeling in investeringscategorieën voor alle geïnventariseerde cultuurhistorische elementen in het hele gebied Vallei en Veluwe samengevat (peildatum 2012, op basis van de genoemde inventarisatierapporten, zie ook aldaar). Tabel 2 Indeling Cultuurhistorische Elementen Waterschap Vallei en Veluwe Categorie Objecten Beken/waterlopen Landschappen/wateren A B C D Totaal (N.B. Categorie D is alleen voor Veluwe geïnventariseerd)

6 Blad 6 van Raming kosten voor behoud en instandhouding cultuurhistorie In de opdrachtverstrekking voor deze Nota heeft het bestuur gevraagd om: - in een meerjarenplanning onderhoudskosten voor instandhouding van cultuurhistorie in beeld te brengen (uitgewerkt in dit hoofdstuk 5); - drie varianten uit te werken voor onderhoud en/of herstel van cultuurhistorisch waardevolle objecten (zie hoofdstuk 6); deze varianten inclusief advies/voorstel voor financiering ter besluitvorming voor te leggen aan het bestuur (hoofdstuk 7). Onderhoudskosten Cultuurhistorie Objecten De zorg voor ons watererfgoed en het behoud en instandhouding van cultuurhistorisch waardevolle objecten is een normaal onderdeel van ons werk. Tot nu toe waren de kosten hiervan echter niet duidelijk in beeld. Een belangrijke doelstelling van deze Nota is om hier voor de toekomst wel een duidelijk beeld van te hebben. Door de afdeling Beheer & Onderhoud is voor alle cultuurhistorische objecten in de categorieën A, B of C (zie tabel 2) voor de periode 2013 t/m 2035 een specificatie opgesteld en bijbehorende raming gemaakt van het benodigde onderhoud, de wijze van onderhoud, de frequentie van onderhoud, het jaar van onderhoud, de benodigde jaarlijkse onderhoudskosten, de uren voor voorbereiding en begeleiding. Vervolgens zijn de onderhoudskosten zo goed mogelijk gelijkelijk over de jaren gespreid. De onderbouwing van de hele raming is opgenomen in een excelbestand Meerjarenprogrammering en Kostenraming Onderhoud Cultuurhistorische objecten Vallei en Veluwe (niet bijgevoegd, is digitaal beschikbaar, zie bij Inhoudsopgave). Voor het vervolg van deze Nota en de uitwerking van varianten/scenario s zijn de totale jaarlijks geraamde onderhoudskosten van de categorie A-, B- en C-objecten in de eerstkomende jaren van belang (gekozen is voor de eerste 6 jaar). Zie tabel 3. Tabel 3 Raming Onderhoudskosten Cultuurhistorische Objecten Waterschap Vallei en Veluwe (periode 2013 t/m 2018) Exploitatiekosten in Alle objecten Cat. A Alle objecten Cat. A+B Alle objecten Cat. A+B+C (bedragen zijn incl. 19% BTW, afgerond op 1.000, prijspeil 2012)

7 Blad 7 van 11 De geraamde kosten voor het benodigde jaarlijks onderhoud van alle cultuurhistorisch waardevolle objecten in de categorieën A, B en C variëren in de periode 2013 t/m 2018 globaal van tot ; gemiddeld is dit In feite worden dergelijke jaarlijkse kosten voor het overgrote deel ook nu reeds gemaakt, als onderdeel van de exploitatiebegroting van afdeling beheer en Onderhoud Watersysteem/-kering. Voor categorie A-objecten geldt dat voor 100% van de kosten. Het gaat hier om objecten met een huidige waterhuishoudkundige functie en die in eigendom zijn. Voor objecten in categorie B wordt ingeschat dat we gemiddeld 50% reeds binnen het regulier onderhoud doen. De overige 50% wordt vooral als knelpunt via uitvoering van achterstallig onderhoud op adhoc basis uitgegeven. Voor objecten in categorie C geldt dat we voor het noodzakelijk onderhoud nu veelal een bijdrage leveren in het onderhoud aan/door derden, op basis van onze subsidieregelingen. Beken In de inventarisatie zijn 110 beken/waterlopen naar voren gekomen die in meer of mindere mate cultuurhistorisch waardevol zijn. Ze zijn ook allemaal A- watergangen/primaire watergangen, waar het waterschap dus zelf het onderhoud uitvoert. Hiervoor zijn/worden onderhoudsplannen opgesteld, waarin de cultuurhistorische waarden worden gerespecteerd en geborgd. Mogelijke extra kosten voor instandhouding van cultuurhistorische waarden, als onderdeel van het normale onderhoud, zijn in het kader van deze Nota verder niet expliciet gemaakt. Landschappen/wateren Voor de Landschappen/Wateren geldt doorgaans dat het onderhoud (incl. cultuurhistorie) bij derden/eigenaren ligt. Hier geldt een signaleringsfunctie voor het waterschap. Op basis van de prioritering zou in bepaalde gevallen een beperkte bijdrage vanuit de subsidieregeling mogelijk kunnen zijn. Bij waaien en kolken zouden baggerkosten in de toekomst kunnen worden opgenomen in de meerjarenbegroting (zie verderop). Overige kosten Cultuurhistorie Naast bovengenoemde kosten voor regulier onderhoud van cultuurhistorisch waardevolle objecten zijn er nog een aantal overige jaarlijkse kostenposten voor cultuurhistorie. In de huidige begrotingen van de beide waterschappen is subsidiegeld beschikbaar voor Brede Kijk/MVO. Voor Vallei & Eem is een jaarlijks beschikbaar voor recreatief medegebruik. Dit wordt ook ad hoc gebruikt voor cultuurhistorische objecten. Daarnaast zijn er MVO-gelden beschikbaar en wordt jaarlijks een bijdrage geleverd aan Stichting Hertog Reijnout. Voor Veluwe is een jaarlijks budget beschikbaar van Hieruit kunnen subsidies worden verstrekt aan initiatieven van derden, mits voldaan wordt aan een aantal criteria m.n. dat de initiatieven wateren gebiedsgerelateerd moeten zijn. Naast recreatie en beleving worden ook subsidies verstrekt aan initiatieven waarbij cultuurhistorie (mede) een rol speelt. Dit betreft vooral objecten in categorie C, in mindere ook objecten in categorie D en cultuurhistorisch waardevolle landschappen/wateren. Hoewel in de afgelopen jaren veel cultuurhistorisch waardevolle objecten (uit de inventarisatielijsten), veelal als onderdeel van grotere integrale projecten, zijn gerenoveerd en hersteld, zal ook in de toekomst nog renovatie en herstel van objecten van en door Waterschap Vallei en Veluwe nodig zijn. Het gaat dan om

8 Blad 8 van 11 categorie A- en B-objecten. In veel gevallen zullen voor herstel van deze objecten ook subsidies of cofinanciering van andere partijen zoals provincies, gemeenten, particulieren in beeld zijn. Mogelijk kunnen ook objecten ten behoeve van exploitatie in een Stichting worden ondergebracht, zoals nu bij het stoomgemaal Hertog Reijnout het geval is. Te denken valt bijvoorbeeld aan Gemaal Pouwel Bakhuis. Voorgesteld wordt het nodige herstel en renovatie van cultuurhistorisch waardevolle objecten, alsmede de kosten en mogelijkheden van financiering, te inventariseren. Op basis van deze inventarisatie kan vervolgens een meerjarenplanning Renovatie Cultuurhistorie worden opgesteld. Hierin zouden ook kosten van groot onderhoud/baggeren van cultuurhistorisch waardevolle wateren zoals kolken of waaien kunnen worden opgenomen. Na vaststelling van deze meerjarenplanning door het bestuur worden de investeringen desgewenst opgenomen in de Meerjarenbegroting. 6. Varianten kosten behoud en instandhouding cultuurhistorie In hoofdstuk 5 zijn de benodigde kosten voor behoud en instandhouding van watergerelateerde cultuurhistorische waarden in beeld gebracht. Het merendeel van deze kosten wordt door de beide waterschappen ook in de huidige situatie reeds gemaakt (als verborgen kosten). Dit betreft (op hoofdlijnen): - onderhoudskosten objecten categorie A (100%); - onderhoudskosten objecten categorie B (50%) of kosten achterstallig onderhoud/adhoc objecten categorie B (50%); - op adhoc basis via de subsidieregelingen: bijdragen aan initiatieven van derden voor alle overige cultuurhistorische kosten. Voor de invulling van het cultuurhistorisch beleid, de aanpak en het ambitieniveau van het nieuwe Waterschap Vallei en Veluwe zijn onderstaand 3 varianten uitgewerkt. Minimum scenario Ook in de toekomst zal Waterschap Vallei en Veluwe, als normaal onderdeel van het werk, te maken krijgen met de onderhoudskosten van objecten in categorie A. Deze variant is een absoluut minimum scenario. Een risico bij dit scenario is dat bij het achterwege laten van onderhoud van categorie B-objecten, deze meer en meer in verval raken, waarmee uiteindelijk ook hogere kosten voor herstel zullen zijn gemoeid. Gereduceerd scenario In het gereduceerd scenario wordt evenals in de huidige situatie bij de beide schappen, ook het onderhoud van categorie B-objecten uitgevoerd, met dat verschil dat alle onderhoud wordt geprogrammeerd zodat er geen achterstallig onderhoud meer ontstaat. Hierdoor vindt per saldo een kostenbesparing plaats ten opzichte van de huidige situatie, omdat regulier en planmatig onderhoud in de regel minder kost dan het wegwerken van achterstallig onderhoud incl. de nodige reparaties etc.

9 Blad 9 van 11 Huidig scenario In het huidig scenario worden alle objecten in de categorieën A t/m C opgenomen in een Meerjarenprogramma. Het waterschap lift bij aanpak van categorie C- objecten mee met initiatieven van derden en doet dit vanuit een positieve grondhouding. Hierbij is veel eerder sprake van cofinanciering dan van subsidieverstrekking. Op deze wijze wordt ook proactief invulling gegeven aan waterpartnerschap, het nemen van maatschappelijke verantwoordelijkheid en de rol van regionale waterautoriteit. Het huidig scenario komt qua kosten en ambitie het meest overeen met de (niet zichtbare) kosten en werkwijze/ambities in de huidige situatie. Kosten zijn nu echter transparant gemaakt en de ambitie is duidelijker geformuleerd, wat ook bestuurlijke controle en evaluatie ten goede komt. Om te voorkomen dat er op basis van de meerjarenraming grote schommelingen in de exploitatiebegroting optreden, en om in de loop der jaren noodzakelijke wijzigingen in de meerjarenraming te kunnen opvangen, wordt voorgesteld om bij de keuze voor een scenario uit te gaan van de gemiddelde ramingen (over de eerstkomende 6 jaren). Tabel 4 Overzicht van de 3 varianten (scenario s) Objecten in Meerjaren-programma Onderhoud Gemiddeld geraamde jaarlijkse kosten 2013 t/m 2018 Minimum scenario Cat. A Gereduceerd Cat. A+B scenario Huidig scenario Cat. A+B+C Advies Onderbouwing Het minimum scenario betekent een forse achteruitgang ten opzichte van de huidige situatie. Dit scenario betekent op de korte termijn een bezuiniging op de kosten, op middellange en lange termijn zijn mogelijk zelfs hogere kosten te verwachten vanwege achterstallig onderhoud met bijbehorende reparaties etc. Daarnaast getuigt dit scenario van een minimum aan maatschappelijke verantwoordelijkheid en zijn er risico s voor negatieve profilering en publiciteit. Het gereduceerd scenario betekent ten aanzien van categorie B-objecten een vergelijkbare inspanning ten opzicht van de huidige situatie. Het enige verschil is dat nu ook het onderhoud ten behoeve van behoud en instandhouding van de deze objecten is geborgd en opgenomen in een Meerjarenprogramma. Ten aanzien van categorie C-objecten betekent dit scenario een achteruitgang ten opzichte van de huidige situatie. In het huidig scenario worden alle objecten in de categorieën A t/m C opgenomen in de Meerjarenprogrammering. De extra ambitie komt tot uiting doordat op basis van cofinanciering wordt bijgedragen aan onderhoud van categorie C- objecten. Hiermee wordt ook proactief invulling gegeven aan waterpartnerschap en het nemen van maatschappelijke verantwoordelijkheid. Het huidig scenario komt qua kosten en ambitie het meest overeen met de (niet zichtbare) kosten en

10 Blad 10 van 11 werkwijze/ambities in de huidige situatie. Kosten zijn nu echter transparant gemaakt en de ambitie is duidelijker geformuleerd. Resumerend kan worden gesteld dat in overleg tussen de verantwoordelijke portefeuillehouders en de betrokken ambtenaren deze notitie is opgesteld met in achtneming van de vooraf gestelde vertrekpunten: - Het meer transparant maken van de problematiek en van de uitgaven. - Het duidelijk neerzetten van de ambitie, het toekomstig kostenverloop en de financiering. - De kosten mogen niet hoger uitvallen dan nu het geval is voor de beide waterschappen. Geadviseerd wordt om te kiezen voor het Huidig scenario. Opmerkingen hierbij: - Dit scenario geeft het best invulling aan de bestuurlijke ambities en verwachtingen ten aanzien van cultuurhistorie maar ook ten aanzien van het nemen van maatschappelijk verantwoordelijkheid voor zorg voor watererfgoed, het samenwerken met partners en het invulling geven aan de rol van regionale waterautoriteit. - Het huidig scenario leidt per saldo niet tot besparing van kosten (op de korte termijn), maar ook niet tot verhoging van kosten. De jaarlijkse kosten van dit scenario bedragen max. 0,8 % van de totale jaarlijkse kosten voor Beheer en Onderhoud (totale begroting circa 19,5 mln.). - Ook bij keuze voor dit scenario levert het waterschap geen structurele bijdrage aan het jaarlijks onderhoud van categorie D-objecten of cultuurhistorisch waardevolle landschappen/wateren. Op basis van de subsidieregeling kunnen adhoc nog wel verzoeken om een financiële bijdrage worden verleend aan initiatieven van derden. Voorstel Voorgesteld wordt: - De Meerjarenprogrammering en Kostenraming Onderhoud Cultuurhistorische objecten Vallei en Veluwe vast te stellen en m.i.v uit te voeren. - Hierbij te kiezen voor de variant Huidig scenario. Het regulier jaarlijks onderhoud van de categorie A-, B- en C-objecten is hierbij onderdeel van de exploitatiebegroting van afdeling Beheer en Onderhoud Watersystemen/- kering, waarbinnen deze kosten boekhoudkundig als kosten voor Cultuurhistorie worden geoormerkt. - Bij onderhoud van categorie C-objecten lift het waterschap mee met initiatieven van derden en doet dit vanuit een positieve grondhouding. Een bijdrage wordt geleverd op basis van cofinanciering (maatwerk per geval). - Indien nog niet eerder geïnventariseerde cultuurhistorische objecten zich aandienen, worden deze beoordeeld en gewaardeerd volgens de bestaande en door de beide besturen afzonderlijk vastgestelde systematiek. - Op actieve wijze invulling geven aan waterpartnerschap en eigen maatschappelijke verantwoordelijkheid door een meer actieve aanpak en marketing van watergerelateerde Cultuurhistorie/Watererfgoed als onderdeel van educatie, recreatie en beleving (nadere uitwerking in desbetreffende beleidsnota s). - Het inventariseren van en het opstellen van een Meerjarenplanning Renovatie Cultuurhistorie, waarin ook kosten van groot onderhoud/baggeren van cultuurhistorisch waardevolle wateren zoals kolken of waaien is opgenomen.

11 Blad 11 van 11 De jaarlijkse bruto-kosten opnemen in de Meerjarenbegroting (investeringen). Hierbij ook nagaan welke evt. subsidies hierbij te verkrijgen zijn en/of objecten in een Stichting kunnen worden ondergebracht.