Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap (L&B)

Transcriptie

1 Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap (L&B) 2013

2 Inleiding...4 Deel 1 Kaders L&B FC Koersplan FC Mindset L&B Wettelijke kaders L&B Drievoudige kwalificatie opdracht Inspanningsverplichting L&B Elementen bij loopbaanoriëntatie en - begeleiding De dimensies voor burgerschap Planning, evaluatie en verantwoording Planning Evaluatie en verantwoording...9 Deel 2 Handreikingen Begeleiding van cursisten op L&B L&B in de context van de opleiding L&B in de context van de FC-School FC brede context voor L&B Leerbedrijf invloed studenten (LIS) Deelnemersraad (DR) Jip per (Jongeren Info Punt) Present Promotions Projecten in kader van Wereldburgerschap Loopbaanvragen en persoonlijke ondersteuning...13 Deel 3 Bronnen en instrumenten Bronnen Bronnen voor cursisten Bronnen voor begeleiders (en hun cursisten) Instrumenten...15 Deel 4 Bijlagen...16 Bijlage A: Kwalificatie-eisen loopbaan en burgerschap Bijlage B: Formulier Afronding burgerschap...19 Bijlage C: FC-competenties...21 Bijlage D: Loopbaancompetenties en de relatie tot de FC-competenties...23 Bijlage E: Voorbeeld Kijkkader L&B...24 Bijlage F: Leerkaart L&B...25 Bijlage G: Inforgraphic ontwikkellijn...27 Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 2

3 Bijlage H: Matrix Loopbaan en Burgerschap...30 Bijlage I: Voorbeeld Ontwikkelingslijnen L&B...31 Bijlage J: Schema ontwikkelingsbekwaam niveau...32 Bijlage K: De ontwikkelspiraal...35 Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 3

4 Inleiding Dit servicedocument Loopbaan & Burgerschap (L&B) is het FC kader voor L&B en biedt handreikingen met instrumenten en bronnen voor de begeleiding en beoordeling van cursisten Het document is tot stand gekomen met behulp van (aankomende) docenten, begeleiders, managers en ondersteuners vanuit OP&I en is bedoeld voor docenten/begeleiders (opleidingsteams) om zicht te krijgen op WAT de inhoud en richting is van L&B en HOE zij invulling kunnen geven aan de begeleiding en beoordeling van cursisten. Dit servicedocument kan ook behulpzaam zijn bij de in- en externe verantwoording. Op gebied van loopbaanontwikkeling en -begeleiding zijn vele activiteiten mogelijk. Het perspectief van de cursist en de praktijk waarin geleerd en gewerkt wordt zijn de ingrediënten voor maatwerk, waarbij de cursist samen met zijn docent/begeleider de activiteiten vorm geeft. Voorbeelden hiervan zijn: gerichte X -stream trajecten of verbreding/verdieping BPV plek (bijv. koppeling met stukje uit andere opleiding). Loopbaan en burgerschap zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Keuzes voor opleiding en beroep worden beïnvloed door sociaal-maatschappelijke referentiekaders. De rollen in het dagelijks leven zijn veelal gerelateerd aan de rollen in het beroepsleven en vice versa. Het is gebleken dat eigen (persoonlijke) identiteit en arbeidsidentiteit niet los van elkaar ontwikkelen, maar juist in relatie met elkaar. Daarom is het belangrijk dat reflectie op loopbaan en burgerschap bij alle coachactiviteiten en -gesprekken punt van aandacht is. Het servicedocument L&B bestaat uit 4 delen: 1. Kaders L&B 2. Handreikingen 3. Bronnen en instrumenten 4. Bijlagen In de tekst zijn verwijzingen opgenomen. De meeste documenten zijn digitaal beschikbaar (o.a. op intranet bij naslag ). Toch kan het lastig zijn om de juiste documenten te vinden. Daarom is ervoor gekozen de genoemde bronnen en instrumenten, voor zover mogelijk, als geschreven bijlagen toe te voegen (deel 4 van dit servicedocument). Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 4

5 Deel 1 Kaders L&B Het Friesland College geeft vorm en inhoud aan L&B vanuit het FC Koersplan en daarmee aan de cultuurwaarden van het Friesland College en het onderwijsconcept Praktijk gestuurd leren. De FC mindset L&B geeft de inhoud en de richting aan voor invulling van loopbaan en burgerschap. Dit FC kader L&B is gebaseerd op de wettelijke kaders, zoals de kwalificatiedossiers en de regelgeving rond examinering. Tot slot wordt de planning, evaluatie en verantwoording toegelicht. 1.1 FC Koersplan Het FC Koersplan van buiten naar binnen is de basis voor de inhoudelijke koers en de ambitie van het Friesland College om een modern en ondernemend ROC te zijn met als kenmerken: Resultaatgericht Ondernemend Reflectief Betrouwbaar Feedback geven en nemen Het onderwijsconcept Praktijkgestuurd Leren is leidend; uitgangspunten daarbij zijn: a. Cursisten kiezen voor hen belangrijke, interessante en uitdagende opdrachten. Dat noemen we betekenisvolle taken. b. Betekenisvolle taken kunnen zijn: werken voor bedrijven, werken in bedrijven en (werk)ervaring buiten de beroepscontext. c. De cursist verbindt zich aan zijn keuze. d. De leertrajecten zijn niet voor gestructureerd. e. Cursisten reflecteren op eigen gedrag en ervaringen in praktijksituaties en maken vervolgens keuzes voor verdieping van kennis, vergroting van ambachtelijke vaardigheden en ontwikkeling van persoonlijke kwaliteiten. f. In het leerproces wordt onderscheid gemaakt tussen beoordelen om te leren (groei) en beoordelen om te verzilveren (kwalificeren). Deze zes uitgangspunten van Praktijkgestuurd Leren scheppen de omstandigheden voor krachtig leren. Cursisten leren van ervaringen in reële praktijksituaties. Dit motiveert cursisten om te onderzoeken waarom iets wel of niet lukt, wat ieders aandeel in de leerprestatie is en wat een volgende keer anders moet. Zo ontstaat inzicht in de eigen mogelijkheden, werkwijzen, ambities en kansen en wordt het leerproces verdiept. Krachtig leren leidt tot transfer en duurzaamheid: de cursist is in staat het geleerde in nieuwe complexe situaties toe te passen en hij is in staat nieuwe kennis en vaardigheden te verwerven. Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 5

6 1.2 FC Mindset L&B Burgerschapsvorming draagt bij aan de maatschappelijke betrokkenheid van cursisten. Het doel is actief burgerschap, het kunnen en willen participeren in de samenleving en daarbij zelfstandig en verantwoord kunnen handelen. Het gaat erom dat de cursist zich bewust is van eigen opvattingen en gedrag en dat hij hier de verantwoordelijkheid voor neemt. Burgerschapsontwikkeling is niet alleen belangrijk voor de vorming van de individuele cursist maar draagt ook bij aan de verbetering van het (leer)klimaat binnen de school: cursisten die beter gemotiveerd zijn nemen meer verantwoordelijkheid voor gemeenschapsbelangen binnen en buiten de school. Het FC daagt cursisten uit om zelf actief aan de slag te gaan met wat zij moeten leren om te voldoen aan de kwalificatie-eisen van hun opleiding en hoe zij dit willen leren op school en in de praktijk. Zo is L&B gericht op het uitdagen van cursisten om: Initiatief te nemen Ondernemend gedrag te tonen Resultaat gericht te zijn Creativiteit te gebruiken Kleur te bekennen Keuzes te maken Zich autonoom op te stellen Verantwoordelijkheid te nemen Respect te tonen Betrouwbaar te zijn Feedback te vragen en te geven Met als opbrengst dat cursisten: vanuit hun eigen kracht, zelfsturend, ondernemend, creatief, resultaat gericht en autonoom zijn zich bewust zijn van de onderlinge afhankelijkheid, van verschillen in culturen, denk- leef- en samenlevingsvormen in hun omgeving en de wereld waaraan zij deelnemen. 1.3 Wettelijke kaders L&B Op grond van de Wet Educatie en Beroepsonderwijs geldt er een drievoudige kwalificatieopdracht om als deelnemer goed in onze samenleving mee te kunnen doen. Voor zowel de school als voor cursisten geldt er een inspanningsverplichting. In alle kwalificatiedossiers wordt m.b.t. deze inspanningsverplichting verwezen naar het document: Kwalificatie-eisen loopbaan en burgerschap (vanaf 2012). Dit document beschrijft 5 elementen die bij loopbaanoriëntatie en begeleiding aan bod komen en 4 dimensies voor burgerschap. (Zie bijlage A) Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 6

7 1.3.1 Drievoudige kwalificatie opdracht Voor het MBO is alleen een voorbereiding op een beroep niet voldoende. De drievoudige kwalificatieopdracht voor het MBO houdt in dat een cursist zich kwalificeert voor: de arbeidsmarkt (loopbaan), voor het vervolgonderwijs (studieloopbaan) voor de samenleving (burgerschap) De beoordeling van het onderdeel loopbaan maakt deel uit van de examinering ontwikkelingsbekwaam niveau. In het eindgesprek laat de cursist zien hoe hij zijn persoonlijke kwaliteiten weet in te zetten om gericht vermogen te ontwikkelen in het organiseren van zijn leren, het waarderen van zijn leren en het sturen van zijn loopbaan.(zie schema in bijlage J) 1 Het onderdeel burgerschap wordt afgesloten met een presentatie (zelfportret) en reflectie waarbij zichtbaar is dat er een ontwikkeling heeft plaatsgevonden op gebied van de vier dimensies van burgerschap. Als de cursist kan aantonen dat hij aan de inspanningseisen voldaan heeft, ontvangt hij het bewijs van afronding. Dit bewijs van afronding burgerschap wordt toegevoegd aan het diplomeringsdossier. (Zie bijlage B en Inspanningsverplichting L&B Voor de school en voor cursisten geldt de volgende inspanningsverplichting: De school zorgt voor een gevarieerd, passend aanbod, adequate begeleiding en legt de eisen vast waaraan de inspanning van de cursist getoetst kan worden. De cursist maakt inzichtelijk dat hij zich tijdens zijn opleiding inspant en dat hij zijn L&B competenties zo ver als mogelijk ontwikkelt Elementen bij loopbaanoriëntatie en - begeleiding 2 Loopbaanoriëntatie en -ontwikkeling draagt bij aan de persoonlijke ontplooiing, zelfsturing, een leven lang leren en ondernemerschap. Een cursist ontwikkelt zijn kwaliteiten, waarden en motieven, oriënteert zich (verder) op de arbeidsmarkt, ziet mogelijkheden en maakt weloverwogen keuzes. Ook oriënteert hij zich op mogelijke doorstroomtrajecten in het vervolgonderwijs Wanneer de cursist in staat is de eigen kwaliteiten, mogelijkheden, waarden en motieven te vergelijken met gevraagde waarden en kwaliteiten van verschillende soorten werk en/of opleiding is het keuzeproces succesvol. De elementen die bij loopbaanoriëntatie en -begeleiding aan bod komen zijn: a. capaciteitenreflectie b. motievenreflectie c. werkexploratie d. loopbaansturing e. netwerken 1 Zie voor verdere uitwerking: FC Kaders uitwerking examineren op ontwikkelingsbekwaam niveau. 2 Zie voor volledige tekst bijlage A Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 7

8 1.3.4 De dimensies voor burgerschap 3 De dimensies voor burgerschap zijn: a. De politiek-juridische dimensie, dit betreft de bereidheid en het vermogen om deel te nemen aan politieke besluitvorming. Hiervoor is nodig dat een student inzicht heeft in de onderwerpen die voor hem van belang zijn en waarover politieke besluiten worden genomen, in de verschillende meningen en opvattingen die erover bestaan en in de verschillende belangen die daarbij een rol spelen. De student (h)erkent de basiswaarden van onze samenleving, leert omgaan met waardendilemma s en hanteert de basiswaarden als richtlijn en uitgangspunt in zijn meningsvorming en bij zijn handelen. b. De economische dimensie is in twee deelgebieden uitgesplitst en heeft betrekking op de bereidheid en het vermogen om een bijdrage te leveren aan het arbeidsproces en aan de arbeidsgemeenschap waar men deel van uitmaakt. En de bereidheid en het vermogen om op adequate en verantwoorde wijze als consument deel te nemen aan de maatschappij. Hierbij gaat het om het adequaat functioneren op de arbeidsmarkt en binnen een bedrijf en om het verantwoord handelen op de consumptiemarkt. c. De sociaal-maatschappelijke dimensie heeft betrekking op de bereidheid en het vermogen om deel uit te maken van de gemeenschap en daar een actieve bijdrage aan te leveren. Het gaat hier om het adequaat functioneren in de eigen woon- en leefomgeving, in zorgsituaties en in de school; om de acceptatie van verschillen en culturele verscheidenheid. d. De dimensie vitaal burgerschap heeft betrekking op de bereidheid en het vermogen om te reflecteren op de eigen leefstijl en zorg te dragen voor de eigen vitaliteit als burger en werknemer. Hierbij gaat het om de zorg voor de eigen vitaliteit en fitheid. Daarbij is een belangrijke taak om de juiste afstemming te vinden tussen werken, zorgen (voor jezelf en voor anderen), leren en ontspannen. 1.4 Planning, evaluatie en verantwoording Binnen het Friesland College vormen opleidingsteams de kern van de FC-organisatie. Het is dus van belang dat opleidingsteams zicht hebben op en afspraken maken over de inhoud en de plaats van L&B in de opleiding. De kwalificatie-eisen die gesteld worden aan de cursist zijn opgenomen in de OER Planning 3 Zie voor volledige tekst bijlage A Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 8

9 Opleidingsteams maken met hun leidinggevenden jaarlijks afspraken over hun inzet en de resultaten die zij willen behalen. Het opleidingsteam maakt een gevarieerd en passend aanbod voor L&B. Zij leggen deze afspraken vast in hun teamplan. Vooraf en tijdens het leertraject geeft het opleidingsteam concrete informatie aan cursisten over de activiteiten die worden aangeboden in het kader van L&B, hoe cursisten hierin een keuze kunnen maken en hoe zij hierop beoordeeld worden Evaluatie en verantwoording Op teamniveau worden periodiek de werkwijze en gebruikte hulpmiddelen voor L&B kritisch beschouwd in het licht van het begeleiden van praktijkgestuurd leren. In de kwaliteitszorgmeetinstrumenten, bijv. zelfevaluatie en de enquêtes zijn de beoogde resultaten van de begeleiding op Loopbaan en Burgerschapsontwikkeling geïntegreerd opgenomen en dus zichtbaar. Uitkomsten hiervan vormen input voor de PDCA cyclus en daarin het bijstellen van het teamplan. Soms moeten de uitkomsten verder onderzocht of geanalyseerd worden om duurzame verbeteringen in gang te zetten en vervolgacties te monitoren. Ook deze verbeteringen en acties zijn terug te vinden in de teamplannen. Het onderwerp L&B is standaard opgenomen in het jaarverslag van het Friesland College. Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 9

10 Deel 2 Handreikingen Dit deel geeft een algemene beschrijving van de werkwijze en biedt handreikingen waarmee elk opleidingsteam naar eigen inzicht en op basis van deskundigheid en professionaliteit invulling kan geven aan L&B. Het accent in deze beschrijvingen ligt op burgerschapsontwikkeling in samenhang met de loopbaanontwikkeling van de cursist. Loopbaanleren heeft twee aspecten in zich. Het begint met oriënteren/kiezen, dit gaat geleidelijk over in het verder ontwikkelen in de richting van de keuze van de cursist. Ook nadat de richting voor loopbaanontwikkeling voor de cursist helder is (geworden) blijft keuzes maken aan de orde. 2.1 Begeleiding van cursisten op L&B Elke cursist, die start met een opleiding op het FC, maakt deel uit van de maatschappij en de wereld. Hij heeft ervaringen opgedaan in zijn leefomgeving, bijv. vanuit thuis, vooropleiding of (vrijwilligers)werk. Met al deze ervaringen heeft hij zich ontwikkelt tot wat hij is. Bij de start van zijn (nieuwe) leertraject presenteert hij zichzelf (zelfportret). Dit is het beginpunt van zijn ontwikkellijn. Aan het einde van het leertraject maakt de cursist opnieuw een zelfportret met als onderlegger zijn portfolio. Hierdoor kan hij zijn groei en ontwikkeling zichtbaar maken. In de begeleiding van dit traject vervult de coach een centrale rol. Activiteiten die cursisten voor L&B doen, richten zich op het onderzoeken van: wie ben ik als burger in de maatschappij. Onderzoeksvragen hebben in essentie altijd te maken met wat wil ik weten, wat wil ik (nog beter) kunnen en waar ben ik nieuwsgierig naar. In de reeks van activiteiten die de cursist gedurende zijn hele opleiding uitvoert, zijn samenhang en ontwikkeling sleutelwoorden. De begeleiding is gericht op een planmatige en cyclische aanpak. Hiervoor is een werkwijze ontwikkelt (Zie instrument Infographic bijlage G). Deze geeft de richting aan van het proces dat cursisten meerdere malen doorlopen. De begeleiding van dit ontwikkelproces is maatwerk en bestaat uit inspireren van de cursist(en), volgen van zijn ontwikkeling en waar nodig bijsturen zodat de cursist aan de gestelde eisen kan voldoen. De inhoud van de acties moet altijd gerelateerd zijn aan de ontwikkeling en belevingswereld van de cursist. Grofweg zijn er twee invalshoeken te benoemen voor het opdoen van ervaringen voor L&B 1. binnen de beroepscontext: bij activiteiten op school en in de beroepspraktijk, waar geïntegreerd gewerkt wordt aan de aspecten leren, loopbaan en burgerschap, daar waar dat natuurlijk en logisch is. 2. buiten de beroepscontext: bij activiteiten die cursisten ondernemen in hun vrije tijd, hobby, bijbaan etc. en bij activiteiten die in de eigen School en FC breed gedaan worden. Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 10

11 2.2 L&B in de context van de opleiding Cursisten doen in hun opleiding allerlei ervaringen op die kunnen bijdragen aan hun Loopbaan- en Burgerschapsontwikkeling. Elke begeleider van cursisten heeft vanuit zijn rol en invalshoek (als coach en/of als vakspecialist) een taak bij het reflecteren op activiteiten en ervaringen, ook op de zaken die een relatie hebben met L&B. Zij ondersteunen cursisten bij het zichtbaar maken van wat ze geleerd en ontwikkeld hebben. Hiervoor is het nodig dat er binnen opleidingsteams een gedeelde visie is over de inhoud van de kwaliteitseisen L&B, in relatie met de beroepscontext van de opleiding, zodat gemakkelijk koppelingen gemaakt kunnen worden. Elkaar informeren is dus essentieel. Cursisten houden gedurende hun opleiding een portfolio bij. Hierin maken zij inzichtelijk wat zij hebben gedaan, tot welke ontwikkeling dat heeft geleid en welke (vervolg) acties zij gaan doen. Zie voor bronnen en instrumenten deel 3 van dit servicedocument. Op vastgestelde tijden (minimaal 4 keer per cursusjaar) bespreekt de cursist zijn ontwikkeling/voortgang in L&B met de coach(groep) en worden er nieuwe afspraken gemaakt over zijn activiteiten. 2.3 L&B in de context van de FC-School Door samen met cursisten van andere opleidingen binnen de school opdrachten uit te voeren bouwt of verbreedt de cursist zijn netwerk. Dit is voor cursisten van groot belang bij het ontwikkelen van burgerschap en professionaliteit. Vanuit de inhoud van burgerschapsdimensies, de loopbaanelementen en de kwaliteit/deskundigheid van de opleidingsteams kunnen in de school crossovers voor de gemeenschappelijke onderwerpen gemaakt worden. Cursisten van verschillende opleidingen gaan met elkaar, op de door hun gekozen onderzoeksvragen, de verdieping in (=vervolgactie in de ontwikkellijn). Voor het onderdeel burgerschap zijn/worden verschillende contexten met opdrachten, workshops en activiteiten ontwikkeld, zoals NL doet, War child, en het organiseren van een Politiek Debat. Voor ondersteunen en begeleiden van bewegen en sport bestaat FC Vitaal. 2.4 FC brede context voor L&B Schooloverstijgend kunnen cursisten burgerschap- en loopbaan competenties ontwikkelen in een FC brede context, zoals: Leerbedrijf invloed studenten (LIS) LIS is een leerbedrijf van het Friesland College, vóór en dóór studenten. LIS werkt aan het verbeteren van de kwaliteit van het FC; aan nog beter onderwijs en aan nog betere voorzieningen. Bij LIS werken cursisten aan allerlei opdrachten en projecten. LIS ontwikkelt zelf meetinstrumenten, zoals de LIS-TOOL. LIS is een door ECABO erkend leerbedrijf voor stagiaires in o.a. de Zakelijke Dienstverlening. Mail: lis@fcroc.nl Tel: Bezoek: LIS-loket Triangel. Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 11

12 2.4.2 Deelnemersraad (DR) De deelnemersraad behartigt de belangen van FC cursisten. Dit gebeurt in geregeld overleg met het CvB (College van Bestuur) van het Friesland College. De Deelnemersraad wordt betrokken bij het nadenken en oordelen over allerlei zaken die voor cursisten van het Friesland College van belang zijn. De deelnemersraad krijgt bij deze werkzaamheden ondersteuning van LIS. Mail: Tel: Jip per (Jongeren Info Punt) Jip'per is het Friesland College jongeren loket. Hier kunnen cursisten met al hun vragen terecht. Of het nu gaat over studiefinanciering, een presentatie of omgaan met schulden, Jip'per probeert cursisten altijd op de goede weg te helpen. Bij Jip per werken cursisten van het Friesland College, werken samen met het Adviescentrum voor Cursisten, met LIS en met de Deelnemersraad. Jip per is te vinden in het Atrium van gebouw Triangel in Leeuwarden en ook in Sportstad in Heerenveen. Tel: of het FC Advies Centrum Present Promotions Present Promotions is een leerbedrijf door jongeren voor jongeren, dat zich bezig houdt met het bedenken en uitvoeren van projecten die te maken hebben met hoe in het leven te staan als jong volwassene. De jongeren brengen dat tot uiting in hun gedrag door wellevendheid, inlevingsvermogen en respect naar elkaar toe. Hun werkzaamheden zijn erg divers. Ze richten zich op multiculturele onderwerpen en vragen die in het onderwijs en de maatschappij actueel zijn. Present Promotions biedt een breed scala aan van ruim 25 verschillende workshops. De workshops worden op een leuke, ontspannen manier gegeven en tegelijkertijd werken de jongeren aan hun persoonlijke ontwikkeling en competenties. De workshops worden gegeven door jongeren voor jongeren. Tijdens de workshops komen verschillende onderdelen langs. Zo zijn er workshops met: discussies, videoclips, quiz, verschillende spelvormen en ga zo maar door. Na deelname aan de workshops krijgen de jongeren een certificaat aangeboden om op te nemen in hun portfolio. Titels van de workshops zijn: Het land van, Lang leve de lustige liefde, Schoonheid en Schijn, Mensenrechten, Jongeren en geld, Belangrijke zaken eerst, Een stapje hoger, Present yourself, Lang leve de vrijheid, Brood en Deeg, en veel meer! 4 Kijk voor meer informatie op Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 12

13 2.4.5 Projecten in kader van Wereldburgerschap Wereldburgerschap wordt steeds meer herkenbaar. Docenten en studenten zijn/worden zich meer bewust van hun rol in de wereld. Wereldburgerschap is geïntegreerd in internationalisering en burgerschap. Op dit moment zijn er naast stages in Europa ook mogelijkheden voor cursisten om stage te lopen in het Zuiden. Er zijn in 2013 drie projecten actief, twee in Indonesië en één in Afrika. (Zie: Naast deze projecten en internationale stages kan bij burgerschap steeds meer aandacht gegeven aan wereldburgerschap. De teams kunnen ondersteuning aanvragen bij platform internationalisering Loopbaanvragen en persoonlijke ondersteuning L&B in Pitstop of Rebound traject Extra ondersteuning ook op gebied van L&B kan geboden worden in een pitstop of reboundtraject. Tijdens zo n traject werkt een cursist aan zijn persoonlijke ontwikkeling, hij is bezig met bewustwording van zichzelf en zijn situatie. Ook hier komen vragen als wat kan ik en wat wil ik aan de orde. De cursist kijkt kritisch naar zijn leefstijl en kan dit samen met andere ervaringen in een intervisiegroep waar hij deel van uitmaakt bespreken. De cursist gaat onder begeleiding nieuw gedrag onderzoeken, oefenen in verschillende situaties en ontwikkelt burgerschap- en loopbaan competenties in een brede context. Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 13

14 Deel 3 Bronnen en instrumenten Voor cursisten kan elke ervaring een bron voor L&B zijn. Het gaat erom dat de cursisten de link weten te leggen naar loopbaanontwikkeling of burgerschap. Niet elke cursist zal dit vanzelfsprekend en vanuit zichzelf doen. Cursisten krijgen hierbij begeleiding van hun coach en vakspecialisten en kunnen gebruik maken van de L&B instrumenten (ontwikkellijn L&B, leerkaart L&B, enz.). De begeleiding en de instrumenten zijn gericht op het vergroten van zelfsturing door de cursist. 3.1 Bronnen Anno 2013 zijn er veel en verschillende bronnen beschikbaar die cursisten kunnen gebruiken om inzicht te krijgen in hun kwaliteiten en motieven, hun vaardigheden te oefenen en een kritische houding te ontwikkelen. Daarbij is het goed dat de cursist leert op welke wijze de kwaliteit en bruikbaarheid van deze (digitale) bronnen vast te stellen is. Daarnaast heeft het Friesland College een aantal bronnen ontwikkeld voor begeleiders van cursisten (coaches, vakspecialisten en praktijkexperts), die kunnen helpen om de samenhang tussen leren, loopbaan, burgerschap en de FC- en SHL competenties scherp te krijgen. (Zie bijlage C en D) Bronnen voor cursisten Praktijk ervaringen in de BPV Studienet, course L&B, FC Sprint 2 Google, Wikipedia, enz. Social media: twitter, facebook, enz. Specifieke expertise van (gast)docenten Leerbedrijven: LIS, Jip per, Present Promotions, enz. Projecten in scholen en FC breed Vrijwilligerswerk, trainingen en cursussen, enz Bronnen voor begeleiders (en hun cursisten) Actualiteiten FC-competenties en persoonlijke kwaliteiten in relatie tot landelijke SHL-competenties (Zie bijlage C) FC competenties met voorbeelden van gedrag (Zie bijlage C) Loopbaancompetenties en de relatie tot de FC-competenties (Zie bijlage D) Op studienet een bronnenbank (course) Loopbaan en Burgerschap Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 14

15 3.2 Instrumenten Cursisten kunnen met behulp van de volgende instrumenten inzicht krijgen en werken aan loopbaan en burgerschapsontwikkeling. Leerkaart L&B geeft de cursisten een referentiepunt met betrekking tot inhoud van leren, loopbaan en burgerschap. (Zie bijlage F of Te gebruiken in gesprekken met cursisten over inhoud, voortgang en perspectief. Matrix Loopbaanontwikkeling en Burgerschap hiermee wordt voor de cursist en coach de koppeling zichtbaar gemaakt van Loopbaancompetenties aan de Dimensies van Burgerschap. Vanuit de mindset is een overzicht gemaakt naar (deel)resultaten, passend in de context van de leersituatie van de cursist kan een cel gekozen en uitgewerkt worden. Deze kapstok geeft dan richting aan de inhoud van L&B (Zie bijlage H). Infographic Ontwikkellijn is een schema dat een planmatige werkwijze voor L&B laat zien. Na een periode van intensieve naar afnemende sturing van een begeleider kunnen cursisten na verloop van tijd zelfstandig met hun eigen vragen aan de slag. Een toelichting voor de werkwijze is aan de infographic toegevoegd (Zie bijlage G). Kijkkaders L&B kunnen teams helpen hun onderwijsprogramma voor loopbaan & burgerschap te expliciteren in termen van: Wat gevraagd wordt aan vaardigheden, kennis en houding en gedrag op het gebied van loopbaan & burgerschap. Welk niveau van handelen verwacht wordt in de context van loopbaan & burgerschap. (Zie bijlage E) Ontwikkelingslijnen L&B zijn gemaakt op basis van de kijkkaders LB. Deze ontwikkelingslijnen kunnen gebruikt worden bij de begeleiding van loopbaan & burgerschap. (Zie bijlage I) De ontwikkelspiraal De ontwikkelspiraal helpt bij het reflecteren op eigen ontwikkeling en resultaat. Het ondersteunt bij het doorlopen van het cyclisch proces(zie bijlage K). Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 15

16 Deel 4 Bijlagen Bijlage A: Kwalificatie-eisen loopbaan en burgerschap Loopbaan Loopbaanoriëntatie en -ontwikkeling draagt maatschappelijk gezien bij aan employability en ondernemerschap. Daarnaast draagt de loopbaanoriëntatie en -ontwikkeling bij aan de persoonlijke ontplooiing. Het gaat hierbij om het sturing geven aan het vinden van betekenisvol werk of vervolgonderwijs dat aansluit op de eigen kwaliteiten, mogelijkheden, waarden en motieven. Daarvoor is nodig dat een deelnemer inzicht heeft in de eigen kwaliteiten, mogelijkheden, waarden en motieven. Maar het vereist ook oriëntatie op en inzicht in de mogelijkheden die de arbeidsmarkt biedt. De deelnemer is in staat de eigen kwaliteiten, mogelijkheden, waarden en motieven te vergelijken met gevraagde waarden en kwaliteiten van verschillende soorten werk. Ook oriëntatie op mogelijke doorstroomtrajecten in het vervolgonderwijs (hbo, een volgend niveau in het mbo of andere scholingsmogelijkheden) en op ondersteuningsmogelijkheden ten behoeve van de loopbaanontwikkeling zijn hierbij van belang. Op basis van de vergelijking komt de deelnemer tot weloverwogen keuzes en vervolgstappen om gemaakte keuzes te realiseren. De elementen die bij loopbaanoriëntatie en -begeleiding aan bod komen zijn - capaciteitenreflectie: beschouwing van de capaciteiten die van belang zijn voor de loopbaan, - motievenreflectie: beschouwing van de wensen en waarden van belang voor de loopbaan, - werkexploratie: onderzoek naar werk en mobiliteit in de loopbaan, - loopbaansturing: loopbaangerichte planning en beïnvloeding van het leer- en werkproces, - netwerken: contacten opbouwen en onderhouden op de arbeidsmarkt, gericht op loopbaanontwikkeling. 2 Burgerschap 2.1 De politiek-juridische dimensie De politiek-juridische dimensie betreft de bereidheid en het vermogen om deel te nemen aan politieke besluitvorming. Hierbij gaat het om de participatie in formele zin (stemmen bij officiële verkiezingen) en meer (inter)actieve vormen van betrokkenheid bij besluitvorming op verschillende politieke niveaus (Europees, landelijk, regionaal, gemeentelijk, buurt). Maar ook om actuele, meer op issues gerichte vormen van politieke participatie, zoals duurzaamheid, veiligheid, internationalisering, ondernemerschap, interculturaliteit en levensbeschouwing. Hiervoor is nodig dat een deelnemer inzicht heeft in de onderwerpen die voor hem van belang zijn en waarover politieke besluiten worden genomen, in de verschillende meningen en opvattingen die erover bestaan en in de verschillende belangen die daarbij een rol Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 16

17 spelen. De deelnemer (h)erkent de basiswaarden van onze samenleving, leert omgaan met waardendilemma s (zoals seksuele diversiteit) en hanteert de basiswaarden als richtlijn en uitgangspunt in zijn meningsvorming en bij zijn handelen. De deelnemer heeft kennis over en inzicht in de volgende onderwerpen die bij de politiekjuridische dimensie aan bod komen: de kenmerken en het functioneren van een parlementaire democratie, de rechtsstaat en het rechtssysteem, de rol van de overheid, de belangrijkste politieke stromingen en hun maatschappelijke agenda s, de rol en de invloed op de politieke besluitvorming van belangengroeperingen en maatschappelijke organisaties, de invloed van de Europese Unie op het Nederlandse overheidsbeleid en daarmee op de Nederlandse samenleving, en de rol en de invloed van de (massa)media. 2.2 De economische dimensie De economische dimensie is in twee deelgebieden uitgesplitst en heeft betrekking op - de bereidheid en het vermogen om een bijdrage te leveren aan het arbeidsproces en aan de arbeidsgemeenschap waar men deel van uitmaakt; - de bereidheid en het vermogen om op adequate en verantwoorde wijze als consument deel te nemen aan de maatschappij. Hierbij gaat het om het adequaat functioneren op de arbeidsmarkt en binnen een bedrijf en om het verantwoord handelen op de consumptiemarkt. Voor het adequaat functioneren op de arbeidsmarkt en binnen een bedrijf is nodig dat een deelnemer zich algemeen aanvaarde regels en standaard (bedrijfs)procedures eigen maakt en zich daaraan houdt. De deelnemer kent de rechten en plichten van de beroepsbeoefenaar en stelt zich collegiaal op. Voor het functioneren als kritisch consument is nodig dat een deelnemer weet hoe hij informatie over producten en diensten kan verzamelen om een weloverwogen keuze te kunnen maken. Hij heeft inzicht in zijn eigen wensen in relatie met zijn financiële speelruimte. En het is nodig dat hij bij de aanschaf van producten en diensten afwegingen kan maken met betrekking tot maatschappelijke belangen zoals duurzaamheid en gezondheidsaspecten. De deelnemer heeft kennis over en inzicht in de volgende onderwerpen die bij de economische dimensie aan bod komen: de maatschappelijke functies en waardering van arbeid, de factoren die van invloed zijn op de bedrijfscultuur, de arbeidsverhoudingen in Nederland, de rol en de invloed van branche- of vakorganisaties, de rol van de overheid op het gebied van arbeid, de verzorgingsstaat en de consumentenmarkt, de belangrijkste principes van budgettering, kenmerken van duurzame consumptie en productie, de rol en de invloed van consumentenorganisaties, de invloed van de media op het bestedingspatroon van consumenten. 2.3 De sociaal-maatschappelijke dimensie De sociaal-maatschappelijke dimensie heeft betrekking op de bereidheid en het vermogen om deel uit te maken van de gemeenschap en daar een actieve bijdrage aan te leveren. Het gaat hier om het adequaat functioneren in de eigen woon- en leefomgeving, in zorgsituaties en in de school; om de acceptatie van verschillen en culturele verscheidenheid. Om adequaat te kunnen functioneren in de sociale omgeving is het nodig dat de deelnemer de aspecten van breed geaccepteerde sociale omgangsvormen kent en deze kan toepassen in verschillende situaties. De deelnemer heeft inzicht in de kenmerken van verschillende culturen. In zijn opvattingen en gedrag toont hij respect voor culturele verscheidenheid. Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 17

18 De deelnemer heeft kennis over en inzicht in de volgende onderwerpen die bij de sociaalmaatschappelijke dimensie aan bod komen: de grondrechten en plichten in Nederland, kenmerken van de verschillende (sub)culturen in Nederland, kenmerken van en oorzaken van spanningen tussen verschillende (sub)culturen en bevolkingsgroepen in Nederland, kenmerken van ethisch en integer handelen, en het doel en de invloed van sociale en professionele netwerken. 2.4 De dimensie vitaal burgerschap De dimensie vitaal burgerschap heeft betrekking op de bereidheid en het vermogen om te reflecteren op de eigen leefstijl en zorg te dragen voor de eigen vitaliteit als burger en werknemer. Hierbij gaat het om de zorg voor de eigen vitaliteit en fitheid. Daarbij is een belangrijke taak om de juiste afstemming te vinden tussen werken, zorgen (voor jezelf en voor anderen), leren en ontspannen. De deelnemer heeft kennis over en inzicht in de volgende onderwerpen die bij de dimensie vitaal burgerschap aan bod komen: de kenmerken van een gezonde leefwijze waaronder de nationale norm gezond bewegen en de aard, plaats en organisatie van gezondheidsbevorderende activiteiten in de samenleving en het arbeidsproces. Om zorg te kunnen dragen voor de eigen gezondheid is het nodig dat de deelnemer zich bewust is van zijn eigen leefstijl, gezondheidsrisico s van leefstijl en werk in kan schatten, op basis daarvan verantwoorde keuzes kan maken en activiteiten onderneemt die bijdragen aan een gezonde leefstijl. Het gaat naast bewegen en sport ook om aspecten als voeding, roken, alcohol, drugs en seksualiteit. Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 18

19 Bijlage B: Formulier Afronding burgerschap Dit formulier bestaat uit 2 delen: 1. een voorblad voor de gegevens en 2. een schema voor het noteren van de bevindingen van de presentatie en reflectie. Het hele formulier dient, volledig ingevuld, toegevoegd te worden aan het diplomeringsdossier. De cursist heeft aan het einde van de opleiding aan de hand van de producten in het portfolio zijn/haar zelfportret gepresenteerd en een reflectief gesprek gevoerd. De inhoud van de reflectie is gekoppeld aan de 4 afzonderlijke dimensies van Burgerschap en maakt de doorgemaakte ontwikkeling zichtbaar. Naam cursist:..(roepnaam en achternaam) Cursistnummer:..(10-cijferig) Naam Coach:.. Kwalificatie (naam opleiding):.. Crebonummer:.. Datum:.. Handtekening deelnemer: Handtekening coach: *Dit voorblad moet ingeleverd worden met de bevindingen.. Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 19

20 Presentatie zelfportret en reflectie ontwikkeling burgerschap * Naam cursist:.. Onderwerp: politiek-juridische dimensie Reflectie Ik doe mee aan democratische besluitvorming en kan mijn mening onderbouwen. Ik pas de basiswaarden van onze rechtsstaat toe. economische dimensie Ik kan als zelfstandig werknemer in een bedrijf functioneren. Ik laat verantwoord consumenten gedrag zien. sociaal-maatschappelijke dimensie Ik neem deel aan allerlei sociale verbanden en heb daar een bijdrage in. Ik maak respectvol gebruiken van de openbare ruimte vitaal burgerschap Ik zorg voor mijn eigen gezondheid en die van mijn omgeving. Ik weet hoe ik fit en vitaal blijf. Aandachtspunt(en): Naam coach:. Heeft zelfportret gepresenteerd Reflectie op de 4 afzonderlijke onderwerpen Blijk gegeven van ontwikkeling Voldaan/Niet Voldaan: Aandachtspunten: * Deze bevindingen moeten ingeleverd worden met het voorblad. Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 20

21 Bijlage C: FC-competenties Relatie FC-Competenties en persoonlijke kwaliteiten met landelijke competenties Het vermogen om met een open enthousiaste houding nieuwe dingen aan te pakken Creëren en innoveren Gedrevenheid en ambitie tonen Creëren en leren Het vermogen jezelf steeds beter te leren kennen Leren Omgaan met verandering en aanpassen Analyseren Onderzoeken Reflectie en zelfsturing Persoonlijke Kwaliteiten Kiezen, verantwoordelijkheid nemen Contact maken, verbinding aangaan Moed tonen Improviseren Onafhankelijk zijn Het vermogen om in te schatten in welke situatie je bent en je plek te vinden Beslissen en activiteiten initiëren Ethisch en integer handelen Bedrijfsmatig handelen Initiatief nemen Het vermogen om contact te maken en contact te onderhouden met mensen Relatie opbouwen en netwerken Aandacht en begrip tonen Op de behoeften en verwachtingen van de klant richten Relaties opbouwen en onderhouden Het vermogen om samen te werken in verschillende (beroeps)situaties Samenwerken en overleggen Instructies en procedures opvolgen Met druk en tegenslag omgaan Formuleren en rapporteren Aansturen Begeleiden Het vermogen om te bereiken wat je van plan bent, resultaat te behalen Gedrevenheid en ambitie tonen Ondernemend en commercieel handelen Plannen en organiseren Kwaliteit leveren Overtuigen en beïnvloeden Presenteren Vakdeskundigheid toepassen Materialen en middelen inzetten Resultaten halen Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 21

22 FC-Competenties met voorbeelden van gedrag Het vermogen om met een open enthousiaste houding nieuwe dingen aan te pakken Je laat passie zien, de wil om er een schepje bovenop te doen. Je benut je talenten door het beste uit jezelf naar boven te halen Je bent ondernemend, je neemt initiatief; bent proactief Je toont interesse Je laat zien dat je durft Je kijkt kritisch naar jezelf en je wilt leren Je neemt verantwoording en legt verantwoording af Het vermogen jezelf steeds beter te leren kennen Je bent kritisch naar jezelf; je hebt een reëel beeld van jezelf Je neemt feedback van anderen serieus; je kunt met kritiek van anderen omgaan Je kent je eigen kwaliteiten, je sterke punten en minder sterke punten Je weet wat je wilt, wat je beweegt, wat je drive is Je kunt kritisch kijken naar wat je doet, daarvan leren en je handelen aanpassen Je hebt inzicht in je eigen leren, je weet hoe jij leert, wat bij je past Je bent bereid met anderen over jezelf en je functioneren te praten Het vermogen om in te schatten in welke situatie je bent en je plek te vinden Je kent je plaats in de organisatie van een bedrijf/instelling Je houdt er rekening mee dat elk bedrijf anders is en dat elk bedrijf zijn eigen normen heeft Je gedraagt je zoals het hoort Je ziet het werk Je wacht niet af, maar weet wat er van je verwacht wordt, je neemt initiatief Je kent je eigen grenzen; je handelt ethisch en integer Je maakt onderscheid tussen jouw normen en waarden en die van het bedrijf Het vermogen om samen te werken in verschillende (beroeps)situaties Je houdt je aan gemaakte afspraken Je toont respect voor anderen, Je werkt goed samen met anderen Je luistert als dat nodig is, je praat met je collega s over wie, wat, waar en wanneer doet, zodat misverstanden voorkomen worden Je weet in moeilijke situaties eigen emoties onder controle te houden Het vermogen om contact te maken en contact te onderhouden met mensen Je hebt belangstelling voor andere mensen, voor wat hen bezighoudt Je treedt mensen positief en met een open houding tegemoet Je verbindt je met andere mensen Je leeft je in in andere mensen en respecteert hun opvattingen Je kent je plaats en weet professioneel afstand te houden Je komt je afspraken na Je spreekt conflicten op een correcte manier uit Je bent klantvriendelijk Je neemt op het goede moment de beslissingen anderen te raadplegen en houdt rekening met wat door hen gezegd wordt. Je deelt eigen kennis en ervaring Het vermogen om te bereiken wat je van plan bent, resultaat te behalen Je blijft goed functioneren bij tijdsdruk en tegenslag, zodat gestelde doelen worden gehaald. Je komt gemaakte afspraken na Je neemt nieuwe initiatieven Je houdt je aan bedrijfsnormen Je speelt flexibel in op onvoorziene omstandigheden Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 22

23 Bijlage D: Loopbaancompetenties en de relatie tot de FC-competenties Wie ben ik, wat kan ik? >kwaliteitenreflectie Wat wil ik, wat drijft mij? > motievenreflectie Welk soort werk past bij mij? > werkexploratie Wat wil ik worden? > loopbaansturing Wie kan mij daarbij helpen? > netwerken Indicatoren Kwaliteitenreflectie (FC comp: Het vermogen jezelf steeds beter te leren kennen) Ik weet waar ik goed en minder goed in ben. Ik weet welke kwaliteiten ik kan inzetten voor het beroep wat ik wil gaan doen. Ik kan de ontwikkeling van mijn beroepscompetenties en mijn talenten in verband brengen met eerdere ervaringen in mijn leven en met beelden/inzichten over mijn toekomstige studie en arbeidsloopbaan, c.q. levensloop. Motieven reflectie (FC comp: Het vermogen jezelf steeds beter te leren kennen en het vermogen om te bereiken wat je van plan bent, resultaat te behalen) Ik kan aangeven wat ik leuk en interessant vind aan mijn opleiding. Ik weet wat mijn werkwaarden zijn. Ik kan verband leggen tussen eerder ervaringen in mijn leven en mijn waarden. Ik kan verband leggen tussen beroepsdilemma s en mijn waarden. Werk exploratie (FC comp: het vermogen in te schatten in welke situatie je bent en je plek te vinden) Ik heb een beeld van de inhoud van het werk waarvoor ik leer. Ik weet welke beroepscompetenties nodig zijn in het werk waarvoor ik leer. Ik weet welke leeractiviteiten ik moet ondernemen om die beroepscompetenties te kunnen ontwikkelen. Ik kan de organisatiecultuur van een bedrijf onderzoeken. Ik ben op de hoogte van de ontwikkelingen in het werkveld. Ik kan ontwikkelingen en cultuur in verband brengen met mijn kwaliteiten en motieven. Ik weet wat de actuele beroepsdilemma s zijn in het werk waarvoor ik leer. Loopbaan sturing (FC comp: het vermogen om met een open enthousiaste houding nieuwe dingen aan te pakken en het vermogen om te bereiken wat je van plan bent, resultaat te behalen) Ik kan doelen stellen voor mijn studieloopbaan. Ik baseer keuzes in mijn leerproces op mijn kwaliteiten en waarden, en op mijn toekomstwensen. Ik organiseer de begeleiding die ik nodig heb om mijn leerproces te sturen. Ik stem mijn mogelijkheden en (ontwikkel)wensen af op de specifieke situatie van de stage/werkorganisatie en/of arbeidsmarkt. Ik toon mijn kwaliteiten en motieven in werk, stage en op de arbeidsmarkt. Netwerken (FC comp: Het vermogen om contact te maken en contact te onderhouden met mensen en het vermogen om samen te werken in verschillende (beroeps)situaties.) Ik beschik over een netwerk van mensen die mij kunnen helpen bij mijn (studie)loopbaan. Ik onderhoud mijn netwerk en breid het uit. Ik kan iets betekenen voor mensen in mijn netwerk. Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 23

24 Bijlage E: Voorbeeld Kijkkader L&B Kijkkader Niveau 2: De eigen loopbaan sturen en acties ondernemen die daarvoor nodig zijn Toenemende mate van Kennis Vaardigheden Houding en gedrag zelfstandigheid Voordoen, nadoen (Reproductief handelen) Ik weet hoe ik informatie over werk kan vinden; Ik weet het verschil tussen werken in loondienst en werken als zelfstandige; Ik weet waar veel werk is, in de bouw of de zorg, in.; Ik weet in welk werk je goed verdient en waar niet; Ik weet welke eisen gesteld worden aan beroepen die voor mij interessant zijn, ook in houding en gedrag; Ik ken instanties zoals CWI en weet wat ik daar kan doen; Ik weet welke toekomstmogelijkheden er zijn in de beroepen die voor mij interessant zijn; Ik doe een beroepskeuzetest; Ik lees allerlei informatie over werken en beroepen; Ik zoek uit wat voor soort werk ik nu kan doen en wat ik in de toekomst kan doen; Ik sta open voor het krijgen van inzicht in leren, leven en werken; Ik kan voor mezelf beantwoorden hoe ik als vakman/-vrouw goed kan worden in het beroep dat voor mij interessant is, ook hoe ik mij erin kan verbeteren; Werken volgens plan (Productief handelen) Ik begrijp het verschil tussen de begrippen werk en loopbaan Ik weet wat het best bij me past als het gaat om werk en werken (zelfstandig werken of met anderen, in de buitenlucht of binnen, op kantoor of in de buitendienst, etc.) Ik weet hoe ik moet solliciteren; Ik kan conclusies trekken uit wat ik weet over werk en loopbaan; Ik weet welke stappen ik moet zetten om werk te krijgen; Ik weet hoe ik een plan kan maken om werk krijgen; Ik zoek in vaktijdschriften en dagbladen informatie over bepaalde beroepen om die informatie te gebruiken bij mijn keuzes; Ik kan een plan maken waarin ik aangeef hoe ik mijn vakmanschap kan gebruiken in bepaalde beroepen; Ik kan mijn conclusies over werk en loopbaan gebruiken bij het solliciteren; Ik denk na over mijn toekomst als ik met werk en werken wordt geconfronteerd, omdat dat helpt bij het vinden van de juiste koers in leren, leven en werken; Ik stel mij nieuwsgierig op Ik voer (in en buiten mijn stage) gesprekken over werk om te weten hoe anderen over dat werk denken en gebruik dat inzicht bij mijn keuzes; Probleemoplossend werken -niet standaardsituaties, -probleemsituaties, (Zelfsturend handelen) Ik weet wat voor mij belangrijk is en de doorslag geeft als het gaat om werk en werken en ik gebruik die kennis bij mijn oriëntatie op beroepen; Ik ken de gevolgen van de ontwikkelingen in de beroepen die voor mij interessant zijn; Ik laat zien dat ik me gericht kan (laten) informeren en kan (laten) aansturen om goed te zijn/beter te worden in het vakmanschap en dat ik over mijn mogelijkheden en kansen nadenk Ik los vragen m.b.t. werk en loopbaan op door in vaktijdschriften en dagbladen gericht informatie te zoeken; Ik oriënteer me bewust op de kansen en mogelijkheden die zich voordoen in het arbeidsgebied waarvoor ik word opgeleid; Ik maak keuzes voor bepaalde beroepen en bespreek die met verschillende mensen; Ik stel mijn keuzes bij als ik dat nodig vind; Ik werk in een plan uit welke mogelijkheden ik heb om me te verbeteren als vakman/-vrouw en hoe mijn streven naar een bepaald werk gerealiseerd kan worden Ik laat zien dat ik een eigen standpunt en ideeën heb m.b.t. vragen als: - wil ik alleen om het geld werken?, - wil ik alleen werk waar ik trots op kan zijn, - wil ik werk waar ik verantwoordelijkheden heb?, - wil ik werk waarin me verder kan ontplooien?, etc.; Ik ben ondernemend en zet door; Ik gebruik adviezen van anderen bij de keuze voor werk en loopbaan; Ik leg uit welke waarde het heeft als ik me ontwikkel tot vakman/-vrouw in een beroep dat voor mij passend zou zijn; Ik vertrouw op mijn mogelijkheden om passende en interessante functies op de arbeidsmarkt te veroveren; Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 24

25 Bijlage F: Leerkaart L&B Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 25

26 Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 26

27 Bijlage G: Inforgraphic ontwikkellijn Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 27

28 Uitwerking ontwikkellijn Uitgangspunten: 3- voudige kwalificatie opdracht( kwalificeren voor de arbeidsmarkt, voor vervolgonderwijs en voor de samenleving) Loopbaan- en Burgerschapsonderwijs is verbonden aan elkaar. De docent coacht op de ontwikkellijn Burgerschap van de cursist. Dit betekent dat hij de cursist inspireert, het ontwikkelproces volgt en waar nodig bijstuurt. Leren en ontwikkelen wordt gezien als een cyclisch proces. De cursist doorloopt meerdere malen de cyclus en legt zijn vorderingen vast in het portfolio. Bekwaamheid op loopbaanontwikkeling wordt a.d.h.v. criteria geëxamineerd in het eindgesprek, laatste onderdeel van het examenpalet van het FC. Voor de kwalificatie burgerschap wordt een bewijs afgeven wanneer de cursist voldaan heeft aan de inspanningsverplichting op de vier dimensies en daarbij een aantoonbare ontwikkeling van burgerschapszin laat zien. Een vanuit de cursist ontstane onderzoeksvraag wordt gezien als leervraag en leidt tot verdieping van kennis, vaardigheden en persoonlijke ontwikkeling. Bij alle acties door cursisten gedaan, worden ervaringen (= leerrendement) opgedaan, er bestaan geen verkeerd gekozen acties. (behalve juridisch strafbare acties) Stappen in de ontwikkellijn: 0-meting. (= reflectie vooraf) o De cursist maakt een zelfportret, waar hij staat als (wereld)burger in relatie met de 4 dimensies, politiek juridisch-, sociaal maatschappelijk-, economisch- en vitaal burgerschap Start van de cyclus. o Cursist formuleert voor één van de vier dimensies een persoonlijke onderzoeksvraag (= wie ben ik, wat drijft mij, waartoe ben ik bereid en wanneer ben ik tevreden) o Bedenkt doel en acties, maakt een opzet van inzet, tijd, middelen en geeft aan wat de beoogde resultaten zijn (structuur voor planmatige aanpak) o Voert acties uit en legt de resultaten vast(=reflectie tijdens) o Keert terug naar de onderzoeksvraag (= product en proces evaluatie) Stelt zijn ontwikkeling vast in het portfolio volgens, bijv. STARR methode Formuleert een verdiepende of nieuwe vraag (= vervolgstap op de reflectie na afloop) o De cursist doorloopt minimaal 3x per dimensie deze cyclus o De cursist doorloopt op deze wijze alle vier de dimensies Verzamelt resultaten in zijn portfolio Maakt opnieuw een zelfportret waarin de doorgemaakte ontwikkeling(en) zichtbaar zijn. o Alle boven genoemde elementen vormen input voor dit zelfportret. Presenteert het zelfportret, voert een eindgesprek Burgerschap (= reflectie) en ontvangt het bewijs van afronding. Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 28

29 Hoe kan de kwaliteit van ontwikkeling op burgerschap worden vastgesteld? De kwaliteit van de onderzoeksvraag (zie onder) De tijdsinvestering van de cursist staat in relatie tot de begeleide uren (ter beoordeling van de docent) De cyclus is meerdere malen volledig doorlopen. De reflecties, vooraf, tijdens en na afloop laten zien dat de cursist tot inzicht/bewustwording is gekomen. Inzichten hebben geleid tot voor de cursist logische/passende vervolgstappen Elke cyclus is teruggekoppeld naar de docent/in het portfolio Er zit aantoonbaar verschil in het zelfportret uit de 0-meting en het zelfportret bij het eindgesprek. De verschillen kunnen zitten in a. de bereidheid(willen) en het vermogen(kunnen) om bewust en zelf gekozen gedrag te laten zien en b. inzicht hebben in eigen handelen (doen en verantwoorden) op gebied van de vier dimensies Een onderzoeksvraag voor burgerschap is duidelijk geformuleerd wanneer de cursist minimaal aangeeft: Wat voor hem de relatie is met de gekozen dimensie Wat is zijn drive of motivatie Wat maakt dit thema actueel Wanneer is hij tevreden (resultaat) Hoe wordt de vraag binnen de beschikbare tijd afgerond Afspraken kunnen gemaakt worden over faciliteren van proces: Welke bronnen nodig zijn, waar te vinden en welke begeleiding is er nodig. Evt. door de docent aangevuld a.d.h.v. de specifieke situatie Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 29

30 Bijlage H: Matrix Loopbaan en Burgerschap Ik en mijzelf Ik en de medemens Ik en mijn werk Ik en mijn leefomgeving Ik en mijn netwerk Ik en mijn toekomst Loopbaancompetenties Sociaal maatschappelijke dimensie Kwaliteiten en motieven Ik ben me bewust van mezelf, wie ik ben, wat ik nu kan en wat ik wil Kwaliteiten en motieven Ik wil de mening van anderen horen en ga in gesprek Werkexploratie Netwerken Loopbaansturing Ik toon respect voor anderen en gebruik sociale omgangsvormen Ik maak deel uit van mijn omgeving en de samenleving waarin ik leef Ik weet wie rolmodellen voor mij zijn Ik ben me bewust van mezelf, wie ik ben en wat ik wil (identiteit) Economische dimensie Ik ben verantwoordelijk voor mijn eigen handelen Ik kijk kritisch naar de wereld om mij heen en vind er wat van Ik kan voor mijzelf zorgen en mijn leven inrichten met de middelen die ik heb Tijdens het werk handel ik overeenkomstig de arbeidsmores ik ben ict geletterd en gebruik social media Ik weet welk soort werk(cultuur) bij mij past en maak weloverwogen keuzes. Politiek- Juridische dimensie Vitaal burgerschap Ik weet hoe ik invloed kan uitoefenen Ik (h)erken mijn leefstijl en maak daarin afwegingen Ik (h)erken het verschil tussen eigen belang en het gemeenschappelijk belang Ik breng mezelf en mijn omgeving niet in gevaar Ik handel naar de geldende wet- en regelgeving Ik zoek de balans tussen inspanning en ontspanning Ik kijk kritisch naar de wereld om mij heen en vind er wat van Ik wil cultureel en maatschappelijk betrokken zijn Ik ben bewust van mijn digitale identiteit. Ik bouw aan mijn sociale netwerk Ik kan een politieke partij kiezen en mijn keuze onderbouwen Ik zorg ervoor dat ik gezond en vitaal ben en blijf Oogstmoment zelfportret Eindgesprek Ontwikkeling bekwaam Naar de mindset voor Burgerschap geformuleerd. De cursist is zelfsturend, vanuit zijn eigen kracht. Hij realiseert zich de onderlinge afhankelijkheid met de wereld. Toont initiatief, creativiteit en is autonoom. Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 30

31 Bijlage I: Voorbeeld Ontwikkelingslijnen L&B Ontwikkelingslijn De eigen loopbaan sturen en acties ondernemen die daarvoor nodig zijn Niveau 1 en 2 Voordoen, nadoen Werken volgens plan Probleemoplossend werken Het gaat over: Ontwikkelingslijn Datum Ik doe een beroepskeuzetest; Ik lees allerlei informatie over werken en beroepen; Ik zoek uit wat voor soort werk ik nu kan doen en wat ik in de toekomst kan doen; Ik weet hoe ik een plan kan maken om werk krijgen; Ik zoek in vaktijdschriften en dagbladen informatie over bepaalde beroepen om die informatie te gebruiken bij mijn keuzes; Ik kan een plan maken waarin ik aangeef hoe ik mijn vakmanschap kan gebruiken in bepaalde beroepen; Ik kan mijn conclusies over werk en loopbaan gebruiken bij het solliciteren; Ik los vragen m.b.t. werk en loopbaan op door in vaktijdschriften en dagbladen gericht informatie te zoeken; Ik oriënteer me bewust op de kansen en mogelijkheden die zich voordoen in het arbeidsgebied waarvoor ik word opgeleid; Ik maak keuzes voor bepaalde beroepen en bespreek die met verschillende mensen; Ik stel mijn keuzes bij als ik dat nodig vind; Ik werk in een plan uit welke mogelijkheden ik heb om me te verbeteren als vakman/-vrouw en hoe mijn streven naar een bepaald werk gerealiseerd kan worden Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 31

32 Bijlage J: Schema ontwikkelingsbekwaam niveau Ontwikkelingsbekwaamheid Panelgesprek Peerassessment eindgesprek Start van de opleiding Voorbereiding leeractiviteiten gericht op vorm van de ingang praktijk praktijk praktijk Voorbereiding op inbreng reflectie reflectie reflectie eindgesprek Portfolio gesprek Leren Loopbaan Competentieontwikkeling Andere vorm Criteriumgericht interview Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 32

33 Toelichting bij schema Ontwikkelingsbekwaam beoordelen: 1. Een opleiding heeft vanaf de start bepaald welke ingang tot het eindgesprek wordt gehanteerd en hoe de route er naar toe is vormgegeven. 2. Deze keuze is in de OER vastgelegd en daarmee aan de cursist gecommuniceerd. 3. De gekozen ingang bepaalt wat de aard is van de voorbereiding op het eindgesprek. 4. De cursisten worden in de route naar het eindgesprek vertrouwd gemaakt met de vorm die het eindgesprek heeft. 5. De assessoren zijn bekend met de eigen aard die een bepaalde ingang heeft, weten hoe de cursist zich op het gesprek heeft voorbereid, kennen de betekenis van de ingebrachte producten, weten welke vorm het eindgesprek op grond van de gekozen ingang heeft. 6. In de route naar het eindgesprek spelen de eisen vanuit L&B een rol (o.a. de vijf aandachtspunten voor loopbaanontwikkeling) Criterium 1: Reflectie De kandidaat is in staat om te reflecteren op zijn persoonlijke kwaliteiten en is in staat de uitkomsten van de reflectie te verwerken Aandachtspunten: - Zicht op eigen kwaliteiten, mogelijkheden, waarden en motieven - Inzicht hebben in (eigen) sterke en minder sterke kanten - Gebruik maken van de sterke kanten bij keuze in het handelen - Zet de (eigen)talenten in - Kan zijn/haar eigen mening geven en deze motiveren Verslag: Criterium 2: Leren leren De kandidaat toont aan inzicht te hebben in zijn manier van leren en weet kansen te benutten om van te leren. Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 33

34 Aandachtspunten: - Herkent situaties waarvan geleerd kan worden - Kiest voor acties die passen bij zijn/haar leerstijl - Heeft een strategie ontwikkelt om iets nieuws aan te pakken - Geeft een waardering aan zijn/haar eigen ervaringen - Gebruikt leerervaringen om verder te komen in het leren Verslag: Criterium 3: Een leven lang leren/loopbaan De kandidaat heeft een eigen opvatting met betrekking tot zijn/haar loopbaansturing. De kandidaat is bewust bezig met werkexploratie De kandidaat is actief in netwerken Aandachtspunten: - Heeft zicht op trends en ontwikkelingen in het vakgebied - Kan zijn/haar ambities verwoorden - Heeft zicht op eigen ontwikkeling en mogelijkheden - Kan aangeven welke vervolgstappen er voor hem/haar (kunnen )zijn - Maakt weloverwogen keuzes - Laat zien dat hij/zij kan netwerken (ook) gericht op loopbaanontwikkeling Verslag: 5 5 Zie voor verdere uitwerking FC Kaders uitwerking examinering op ontwikkelingsbekwaam niveau. Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 34

35 Bijlage K: De ontwikkelspiraal Servicedocument voor Loopbaan & Burgerschap van het Friesland College (sept. 2013) 35