Verslag Kennistafel SKBN Door NHN en IPP: Dilemma s bij regionale samenwerking

Transcriptie

1 Verslag Kennistafel SKBN Door NHN en IPP: Dilemma s bij regionale samenwerking Inleiding Op 31 januari 2012 heeft in Hoorn de Kennistafel Dilemma s bij regionale samenwerking plaatsgevonden. Centraal daarbij stonden twee praktijkcasussen waar regionale samenwerking in het bedrijventerreinenbeleid en bij de ontwikkeling en realisatie van bedrijventerreinen aan de orde is. De eerste casus betreft de regionale samenwerking in de regio Haaglanden. Negen gemeenten, die samen het stadsgewest Haaglanden vormen, zijn verantwoordelijk voor het regionale bedrijventerreinenbeleid. In de uitvoering zijn naast de afzonderlijke gemeenten twee bedrijvenschappen actief. Het Industrieschap de Plaspoelpolder (IPP) en het bedrijvenschap Harnaschpolder. Het IPP houdt zich sinds 1953 (!) bezig met de ontwikkeling van bedrijventerreinen en kantorenlocaties in Haaglanden en dan met name in de gemeenten Rijswijk en Den Haag. Recent is daarbij gekomen herontwikkeling en duurzaam beheer van bedrijventerreinen. Daarnaast speelt het IPP een coördinerende rol in de regio waar het de ambitie voor een regionaal ontwikkelingsbedrijf betreft. De tweede casus betreft de regio West-Friesland. In de regio West-Friesland is al een regionaal ontwikkelingsbedrijf actief. Het Ontwikkelingsbedrijf Noord-Holland Noord (NHN) faciliteert de regionale samenwerking in de regio West-Friesland. In de regio West-Friesland is de regionale samenwerking in 2007 begonnen. Inmiddels loopt de regio voorop in Nederland wat betreft regionale afspraken op het gebied van bedrijventerreinen. De regio heeft de ambitie om binnen een apart vehikel gezamenlijk de ontwikkeling en exploitatie van bedrijventerreinen vorm te gaan geven. Leeswijzer Allereerst wordt hierna ingegaan op de dilemma s die tijdens de kennistafel aan de orde zijn gekomen. Vervolgens wordt hieruit een aantal succesfactoren gedestilleerd die kunnen bijdragen aan een succesvolle regionale samenwerking. Het verslag wordt afgesloten met een aantal aanbevelingen. Dilemma s Uit de beide casussen zijn een aantal dilemma s geformuleerd waar men mee te maken krijgt bij het organiseren van regionale samenwerking. Het betreft een groot aantal dilemma s waarvan de volgende dilemma s uitgebreid zijn besproken: 1. Overaanbod versus krapte 2. Verdienlocaties versus kostenlocaties 3. Bottom up versus top down 1. Overaanbod versus krapte Ten aanzien van het eerste dilemma geldt dat regionale samenwerking gemakkelijker tot stand komt als er iets te verdelen valt. In West-Friesland dreigde in 2007 een tekort aan bedrijventerreinen in de regio. De gemeenten hebben toen de handen ineen geslagen om bij de provincie Noord-Holland te pleiten voor extra ruimte voor bedrijven. Dit gezamenlijk belang heeft er onder meer voor gezorgd dat er een vertrouwensband is ontstaan waardoor er een solide basis is gelegd voor verdere samenwerking. De veranderende economische omstandigheden hebben ertoe geleid dat de in 2007 bedongen plannen bij uitvoering zouden leiden tot een overaanbod in de regio. In nauw overleg tussen NHN en de gemeenten 1/5

2 hebben de gemeenten gezamenlijk een regionaal programma vastgesteld waarin een fasering van de plannen is opgenomen. Hierdoor is er sprake van relatieve schaarste. In de regio Haaglanden is al langer sprake van beleidsmatige samenwerking. Er is een gezamenlijke bedrijventerreinenstrategie, maar in de realisatie is er echter nog weinig sprake van afstemming. Positionering en profilering van de verschillende terreinen gebeurt individueel (door een afzonderlijke gemeente of schap). In de praktijk zijn de profielen van de verschillende terreinen weinig onderscheidend en is er sprake van onderlinge concurrentie. Grondexploitatieresultaten zijn veelal leidend. Sinds de economische crisis zijn intrede heeft gedaan, is een situatie van overaanbod ontstaan. Dit leidt tot onnodige concurrentie en heeft als neveneffect dat de op veel locaties benodigde herstructurering van de bestaande bedrijventerreinen niet van de grond komt. De veranderende realiteit als gevolg van de kredietcrisis heeft er ook voor gezorgd dat financiële middelen uit nieuwe ontwikkelingen uitblijven, waardoor de herstructurering verder stagneert. Zelfs transformatie kan de tekorten niet meer afdekken. Partijen in de regio weten dat regionale samenwerking noodzakelijk is om krapte te organiseren en een duidelijk gezicht naar de markt te kunnen zijn. In de praktijk blijkt het echter onder het huidig economisch gesternte moeilijk om over de eigen financiële belangen heen te stappen en op regionaal niveau naar het vraagstuk te kijken. Vijf gemeenten en twee schappen hebben inmiddels de eerste stappen naar een regionale uitvoeringsorganisatie gezet. De gezamenlijke ambitie is vastgelegd in een intentieovereenkomst en wordt momenteel uitgewerkt in een vervolgovereenkomst. 2. Verdienlocaties versus kostenlocaties Het tweede dilemma ligt in het verlengde hiervan. Regionale samenwerking komt beter tot stand indien er voor de betrokken gemeenten iets te halen valt. In Gelderland wordt regionale samenwerking door de provincie gestimuleerd door gemeenten een worst voor te houden. Gemeenten mogen gezamenlijk een regionaal bedrijventerrein ontwikkelen mits er wordt samengewerkt. Daarnaast is er voor de samenwerkende gemeenten 10 mln beschikbaar voor herstructurering. Op deze manier wordt regionale samenwerking door de provincie Gelderland afgedwongen. Kanttekening hierbij is dat de samenwerking enkel op beleidsmatig niveau plaatsvindt. Behoudens het gezamenlijk ontwikkelen van een nieuw bedrijventerrein is er geen sprake van het gezamenlijk exploiteren en herontwikkelen van bestaande bedrijventerreinen. De lusten worden dus wel verdeeld, maar de lasten niet. Financiële samenwerking en participatie in een privaat georganiseerd vehikel blijkt ook elders in Nederland steeds de bottleneck. Oorzaak hiervan is enerzijds een gebrek aan specifieke kennis en kunde van de gemeenten, anderzijds zal meer aandacht besteed moeten worden aan het inzichtelijk maken van de evidente voordelen van gezamenlijke exploitatie. Het organiseren van specifieke kennis op regionale schaal en het uitwisselen van informatie op regionale schaal is essentieel voor de totstandkoming van vergaande financiële en organisatorische samenwerking. In de regio Haaglanden is het gebrek aan financiële middelen momenteel het grootste knelpunt. Er zijn geen verdienlocaties voorhanden om tekorten elders op te vangen. Ook stelt de provincie - in verhouding tot de tekorten op de projecten - beperkt middelen beschikbaar voor de herstructurering van de bedrijventerreinen in de regio Haaglanden. 3. Bottom up versus top down Het derde dilemma heeft betrekking op de wijze waarop regionale samenwerking tot stand komt. In zowel de casus Haaglanden als West-Friesland is er sprake van bottom up samenwerking, ofwel vrijwillige samenwerking vanuit de gemeenten zelf. Maar niet overal in Nederland vindt regionale samenwerking op basis van vrijwilligheid plaats. In Limburg vinden bijvoorbeeld wel regionale programmeringsoverleggen plaats, maar dit zijn meer beleefdheidsoverleggen dan dat er daadwerkelijk bindende afspraken worden gemaakt. Iedere gemeente geeft aan wat de plannen zijn, maar dat nemen de gemeenten ter kennisgeving van elkaar aan. Vervolgens blijft iedere gemeente haar eigen gang gaan. 2/5

3 In Utrecht heeft de provincie er voor gekozen om mijlpalen op te leggen aan de regio s. In 2014 moet duidelijk zijn hoe regionale samenwerking eruit ziet en hoe verevening kan plaatsvinden. De algehele totstandkoming van de regionale samenwerking op het gebied van bedrijventerreinen verloopt stroef. Het bedrijfsleven zou hierin een grotere rol kunnen spelen door druk op regionale bestuurders uit te oefenen. Om samenwerking sneller tot stand te laten komen is het advies om met de gewillige gemeenten de samenwerking gewoon op te zetten, in plaats van alle gemeenten aan boord proberen te houden en met een geforceerde regio tot samenwerking proberen te komen. Het sentiment is immers belangrijker dan de ratio, ofwel, als het vertrouwen er is, komt de inhoud vanzelf wel. Succesfactoren regionale samenwerking De drie behandelde dilemma s zijn niet de enige die bij regionale samenwerking aan de orde van de dag zijn. Bovenstaande beschouwing van deze drie dilemma s geeft echter wel aan dat de materie complex is. Vooral het proces verdient daarbij aandacht. Hieronder een aantal succesfactoren voor een goede regionale samenwerking: Gemeenschappelijke ambitie Om een samenwerkingsverband te laten slagen is het noodzakelijk dat partijen een gezamenlijke ambitie hebben. Bestuurlijke autonomie kan beperkingen opleveren voor de samenwerking door dat dit in strijd is met het gemeenschappelijk belang. Transparantie en vertrouwen Als er sprake is van wederzijds vertrouwen, kunnen partijen open en transparant zijn naar elkaar toe, en kan open gesproken worden over ieders belangen. Leiderschap en rolverdeling Leiderschap is nodig om een open, transparant en constructief proces te creëren. Door het opstellen van een rolverdeling in de samenwerking wordt duidelijk wat ieders taken en verantwoordelijkheden zijn. De leden van de SKBN hebben in hun dagelijks werk te maken met de dilemma s en houden hier rekening mee in het proces. Om regionale samenwerking te stimuleren zou de SKBN kennis kunnen delen met instanties als IPO, VNG en de G30 gemeenten. Ook het opstellen van een modelaanpak voor regionale samenwerking zou hierbij kunnen helpen. De SKBN zou kunnen zorgen voor agendering van het onderwerp bij genoemde instanties en een lobby richting Den Haag op zich nemen. 3/5

4 Aanbevelingen Samenwerkingsvormen: intensiteit en elementen Regionale samenwerking kan zich afspelen op verschillende vlakken en in verschillende intensiteiten. Zoals in afbeelding 1 is te zien worden er drie elementen onderscheiden die onderling een sterke samenhang vertonen. Met andere woorden: een vergaande financiële samenwerking vraagt eveneens om een sterke beleidsmatige en organisatorische samenwerking. Afbeelding 1: Menukaart samenwerkingsvormen. Bron: Akro Consult/NHN Als de casus West-Friesland in bovenstaande menukaart geplaatst wordt kan geconstateerd worden dat er op beleidsmatig vlak een redelijke mate van samenwerking is. Organisatorisch faciliteert NHN de regio. Deze rol wordt steeds sterker. Op financieel vlak wordt reeds een onderzoek verricht naar de mogelijkheden van gezamenlijke exploitatie. Verzakelijking: mogelijkheden beleggers optimaliseren Professionele beleggers zijn nauwelijks in de bedrijventerreinenmarkt actief. Dit heeft de volgende redenen: - Marktwerking ontbreekt. Er is een te sterke betrokkenheid van gemeenten. - Er is sprake van een overaanbod. Relatieve schaarste ontbreekt. - Er is sprake van te lage grondprijzen, waardoor ondernemers gemakkelijk verhuizen ( het kost toch niets ). - Er is sprake van versnipperd eigendom. - Bedrijventerreinenmarkt is een eigenaar-gebruikersmarkt (kopersmarkt). - Als gehuurd wordt, dan vaak met korte looptijden. - Huurcontracten in Nederland niet verhandelbaar. Wat is de toegevoegde waarde van professionele beleggers voor de Nederlandse bedrijventerreinenmarkt: - Vermogen om te investeren - Aandacht voor typering/segmentering (concept) - Aandacht voor kwaliteit - Zorg voor beheer/exploitatie 4/5

5 Discussiepunten - Onderscheid maken tussen de private partijen: MKB, de ontwikkelaar, energiebedrijven, afvalverwerkers, waterzuivering etc. Energiebedrijven, waterbedrijven kunnen mede een ontwikkelrol op zich nemen. - Flexibilisering van regelgeving: functiemenging, crisis en herstelwet, stad en milieubenadering. - Nagaan wat mogelijkheden van grondruil zijn. - Mogelijkheden voor beleggers optimaliseren. - Publiek opdrachtgeverschap via erfpacht inbrengen. - Overheid moet duidelijkheid creëren voor de markt om investeringen los te krijgen. - Overheid moet een rol spelen de regulering van het aanbod door afstemming op regionaal niveau. - In deze tijd van schaarse middelen creatief zoeken naar nieuwe verdienmodellen. Deelnemerslijst Organisatie: Voornaam: Achternaam: Akro Consult Roger Kersten Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM) Gé Wagemakers Brabantse Ontwikkelings Maatschappij (BOM) Monique van Dal Gemeente Den Haag Irma de Roos Gemeente Rotterdam Frans de Jager Parkmanagement Hoorn Gerard Fit IPP Jan Brugman IPP Cees Boele IPP Marjolein Draijer IPP Gert-Jan Meijer IPP Marjolein Heij Ontwikkelingsbedrijf Amsterdam Cor Brandsema Ontwikkelingsbedrijf NHN Cees Brinkman Ontwikkelingsbedrijf NHN Marieke Endert Ontwikkelingsbedrijf NHN Bert Cozijnsen Ontwikkelingsbedrijf NHN Dave Vlaming Ontwikkelingsmaatschappij Midden-Limburg BV Mario Jetten Ontwikkelingsmaatschappij Oost Nederland NV Theo Föllings Ontwikkelingsmaatschappij Utrecht NV Rob Gordon Provincie Zuid-Holland Floris Hendriksen S.A.D.C. Michel van Wijk Stadsgewest Haaglanden Pieter van Genuchten Stadsregio Rotterdam Gonny Beckers 5/5