Onderzoeksgroepen op basisschool St. Jan: over de weg van nieuwe kennis in de academische opleidingsschool Saskia van Caem

Transcriptie

1 Onderzoeksgroepen op basisschool St. Jan: over de weg van nieuwe kennis in de academische opleidingsschool Saskia van Caem In dit verslag beschrijf ik de uitwerking van mijn onderzoek Onderzoeksgroepen op basisschool St. Jan, over de weg van nieuwe kennis in de academische opleidingsschool (2010). Dit onderzoek voerde ik uit voor mijn Master Professioneel Meesterschap, afstudeerrichting Begeleidingskunde. Wat is er ruim een jaar na dato gebeurd met de conclusies en aanbevelingen die ik deed? In mijn onderzoeksverslag deed ik onder andere de volgende aanbeveling: vertrouwen geven aan het team van de St. Jan om professionalisering zelf aan te sturen. Vanaf augustus 2010 is de directie waar ik deel van uit maak, tevens directie van een buurtschool geworden. Dit betekent nu dat mijn collega en ik een bovenschoolse directie vormen van de St. Jan en de buurtschool. Door bovenstaande wijziging in managementstructuur is het zelfs nodig geweest voor ons als directie om los te laten en vertrouwen te geven aan het team voor de verdere professionalisering van het onderwijsteam van de St. Jan. Zoals uit onderstaande zal blijken pakt dit positief uit. Ik doe beknopt verslag van het uitgevoerde onderzoek 1 en richt me met name op wat er met de conclusies en aanbevelingen ruim een jaar later is gebeurd. Basisschool St. Jan is sinds 2006 opleidingsschool en maakt nu, passend bij de ontwikkeling van het onderwijsteam, een ontwikkeling door om op academisch niveau opleiden in de school handen en voeten te geven. De teamleden werken vanaf 2010 in onderzoeksgroepen rondom thema s en een lectoraat, universiteit en hogeschool zijn verbonden aan de onderzoeksgroepen om de praktijkvragen te funderen. Elke onderzoeksgroep komt vier keer in een schooljaar bij elkaar. Tussen deze bijeenkomsten door, werkt de onderzoeksgroep verdeeld in subgroepjes aan de onderzoeksvragen met behulp van een plan van aanpak. Er is in 2010 een kerngroep van drie leden opgericht. Deze kerngroep participeert in de onderzoeksgroepen en volgt op metaniveau de ontwikkeling van de onderzoeksgroepen en voert regelmatig overleg met lectoraat, universiteit en hogeschool. Elk lid van de onderzoeksgroep kan ondersteuning vragen aan de kerngroep. Ik heb middels een enkelvoudige case study in 2010 onderzoek gedaan naar welke factoren een rol spelen bij het benutten van nieuwe kennis ontwikkeld door de drie onderzoeksgroepen en met welke kennisontwikkeling de drie onderzoeksgroepen zich bezig houden. De belangrijkste conclusies vanuit het onderzoek: 1 De schuine tekst in dit verslag betreft citaat uit mijn oorspronkelijke onderzoeksverslag. 1

2 1. Werken in een onderzoeksgroep biedt een krachtige leeromgeving waarbij men de ruimte krijgt om vanuit intrinsieke motivatie te kunnen experimenteren met relevante praktijkvragen in samenwerking met anderen. Deze leeromgeving dient een discours te hebben waarin men belangenvrij met elkaar kritisch kan spreken en een directie die de randvoorwaarden voor het werken in onderzoeksgroepen helder communiceert en faciliteert in tijd en middelen. Er is een neiging vanuit de onderzoeksgroepen om relevante theoretische input ten behoeve van de nieuwe kennis onvoldoende op waarde te schatten. 2. Bij aanvang van de onderzoeksgroepen is men gestart met persoonlijke praktijkvragen/ persoonsgebonden kennis die vrij snel vertaald werd in gedeelde kennis. Deze gedeelde kennis transformeerde na samenwerkend onderzoeken in nieuwe kennis en deze is nauw verbonden aan het primaire proces: de kinderen. De nieuwe kennis kan middels compromis en het meetbare effect, direct vertaald worden in beleid: het team kan zelf bepalen welke kennis relevant is en welke niet. 3. Het onderwijsteam werkt vanuit intrinsieke motivatie experimenterend samen verder aan nieuwe onderzoeksvragen ontstaan vanuit de nieuwe kennis. Men verbindt de nieuwe kennis aan theorie als deze vraag vanuit de leerkracht zelf ontstaat en dit het liefst binnen een facultatief contactmoment. Het verder werken met nieuwe kennis wordt hoog gewaardeerd binnen een informele setting. Na mijn onderzoek heb ik een aantal leden van het onderwijsteam, waaronder de toenmalige directeur uitgenodigd voor de presentatie van mijn onderzoek. Vervolgens is er op initiatief van de directeur binnen het managementteam een gesprek gevoerd over hoe de onderzoeksgroepen op de St. Jan gecontinueerd zouden kunnen worden. Er was geen sprake van stoppen met de onderzoeksgroepen omdat het managementteam aangaf enthousiast te zijn over de onderzoeksgroepen. Men was met name enthousiast over het onderzoekende en zelfsturende karakter van de onderzoeksgroepen. Daarnaast had het team in de door mij afgenomen enquete unaniem aangegeven verder te willen werken in onderzoeksgroepen. Tijdens dit gesprek heb ik geadviseerd en mijn conclusies en aanbevelingen verder onder de aandacht gebracht. In de rol als adviseur ben ik gevraagd om met een kleine groep vanuit het managementteam de lijn uit te zetten voor het nieuwe schooljaar. Deze lijn wordt uitgevoerd. Vervolgtraject In schooljaar heeft het team weer in groepen gewerkt. Er is een onderscheid gemaakt tussen werk- en onderzoeksgroepen. Een werkgroep implementeert werk vanuit conclusies die eerder uit een onderzoeksgroep naar voren zijn gekomen en/of onderwerpen waarover binnen directie en team consensus is om te implementeren/ uit te voeren. Een onderzoeksgroep behandelt een nieuw voor de school relevant thema en formuleert 2

3 onderzoeksvragen binnen het thema. In het schooljaar jaar waren er de werkgroepen: o Rekenen (doel aanschaf nieuwe methode) o Schrijven (doel aanschaf nieuwe metthode) o techniektorens (=methode voor techniek, doel methode implementeren) o leesdagboek (=methodiek voor leesbevordering, doel implementeren leesdagboek) De onderzoeksgroepen zijn: o Naar buiten gekeerd leerling-gedrag en handelingsverlegenheid leerkracht (doel in samenwerking met universiteit methodiek ontwikkelen in kader van project Krachtig Meesterschap) o Coöperatief leren en begrijpend lezen (doel coöperatieve werkvormen verbinden aan begrijpend leesteksten) Aan alle groepen, zowel de onderzoeks- en werkgroepen, is externe expertise verbonden. Er werd dit schooljaar samen gewerkt met een lectoraat, een hogeschool en universiteit. Daarnaast hebben de groepen de mogelijkheid om nog andere externen te benaderen. Aan elke groep is een voorzitter verbonden en die wordt gecompenseerd in het taakbeleid. De voorzitter bewaakt de voortgang en doet regelmatig verslag aan het managementteam. Participatie in een onderzoeks- of werkgroep wordt ook gecompenseerd in het taakbeleid. Het hele team heeft er voor gekozen om te participeren in een onderzoeks- of werkgroep. De groepen geven aan het prettig te vinden om met elkaar onderwijskundige inhouden te mogen onderzoeken. Een leerkracht die ik interviewde voor mijn onderzoek meent, na aanvankelijke scepsis, dat de onderzoeks- en werkgroepen op de St. Jan goed zijn en goed werken. Het biedt mensen ontwikkeling en maakt het vak leuk. Ten aanzien van kennisontwikkeling is er binnen alle onderzoeksgroepen door ieder lid een maatje gezocht bij de persoonlijke praktijkvraag. Deze praktijkvraag transformeerde al snel in een gedeelde vraag. Al onderzoekend werkt men aan deze gedeelde onderzoekvragen. De rol van de externen waaronder de universiteit is praktijkgericht. Hier heeft het managementteam wel op moeten aansturen. In eerste instantie leek het team geconfronteerd te worden met academische verstrooidheid van de universiteit. Nu werkt het als volgt: een casus of knelpunt wordt ingebracht en in samenspraak met de universiteit wordt een passende interventie geformuleerd en uitgevoerd. Collegiale consultatie, video begeleiding en collegiaal klassenbezoek lijken vaste onderdelen te worden van de verdere professionalisering van het onderwijsteam. Het proces van experimenteren aan de hand van de onderzoeksvragen is nog volop gaande. Leden van de onderzoeksgroepen kiezen er zelf voor hoe ze de theoretische expertise inzetten. Het valt op dat de leden experts regelmatig uitnodigen om in de klas mee te kijken/ te observeren passend bij de leervraag van de leerkracht en/of onderzoeksgroep. Er kan bijvoorbeeld een interventie richting leerling worden uitgeprobeerd waarbij experts observeren of meten. Daarnaast kan het zo zijn dat de expert gericht het handelen van de 3

4 leerkracht observeert. Het lijkt alsof men zekerder wordt in het praktijkverhaal en hoe dit verbonden is aan relevante theorie om vervolgens de praktijkvraag te verdiepen op een onderbouwde manier. Men bepaald gezamenlijk de route om onderzoek te kunnen uitvoeren en hoe en wanneer een expert/ theoretische input nodig is. Opvallend nieuw fenomeen is dat de werkgroepen, die een opzet kenden van operationalisering van een eerder genomen besluit, ook volop met onderzoeksvragen bezig te zijn. Het onderscheid tussen werk- en onderzoeksgroepen lijkt niet relevant en is er eigenlijk niet. Uit onderzoeksverslag 2010, blz. 35 Vanuit de antwoorden op mijn onderzoeksvraag, de twee deelvragen en de daaraan verbonden conclusies, deed ik de volgende aanbevelingen aan het onderwijsteam en de directeur over het benutten van de door de drie onderzoeksgroepen ontwikkelde nieuwe kennis: - continuering van het werken in onderzoeksgroepen: het team is unaniem enthousiast over deze werkwijze; - de structuur rondom de onderzoeksgroepen zo simpel houden als het nu is. Daarnaast gelegenheid bieden om facultatieve contactmomenten in te plannen waarin men kan samenwerken, uitwisselen en collega s en/of experts kan raadplegen; - de rol van het lectoraat of andere experts dient kritisch bekeken te worden ten aanzien van theoretische input: op welke manier vindt relevante theorie het beste zijn weg; - de directie dient het team vertrouwen te geven in de ingezette weg en kan vanuit beleidsmatig perspectief volstaan in een adviserende rol; - de directie dient aandacht te besteden aan verdere inbedding van de structuur en dient dit helder te communiceren aan het onderwijsteam. Ik heb bovenstaande aanbevelingen onder de aandacht gebracht maar de uitwerking van de aanbevelingen ziet er wat anders uit in de praktijk. De structuur van vorig jaar is losgelaten. Juist omdat uit mijn onderzoek bleek dat men in de onderzoeksgroepen voornamelijk leerde in facultatieve momenten heeft het managementteam er voor gekozen om bij elke groep een voorzitter aan te stellen, een aantal voorwaarden te stellen (tijdsplanning, thema en einddoel van de groep en in te zetten theorie) en de structuur aan de groep over te laten. Ook gezien het feit dat uit mijn literatuuronderzoek bleek dat slechts een simpele structuur nodig is heeft dit positief uitgepakt. Het heeft met name doorgewerkt in de derde aanbeveling, de rol van experts kritisch bekijken. De groepen blijken goed in staat om zelf op een passend moment expertise in te zetten. Opvallend is dat de groepen dit zelfs vaker in zetten dan verwacht. Ten aanzien van de vierde aanbeveling is de directie genoodzaakt geweest om slechts vanuit een beleidsmatig perspectief te adviseren en te faciliteren in verband met haar taakverzwaring. Het blijkt dat deze aanbeveling terecht is geweest. De groepen werken autonoom en hebben nauwelijks directe sturing van de directie nodig. De meerwaarde van onderzoeksgroepen op de basisschool Binnen de onderzoeksgroep gedrag is een intensieve samenwerking met de universiteit. De koppeling theorie en praktijk is laagdrempelig. Naar aanleiding van casuïstiek worden interventies op maat en in samenspraak vastgesteld. Dit werkt nu goed. Wel opvallend in het eerste samenwerkproces was dat twee culturen elkaar ontmoetten. Vanuit de universitaire onderzoekers bestond de neiging om hun kennis zondermeer neer te doen dalen op de 4

5 praktijkschool met als gevolg dat de praktijkschool daardoor wat lam sloeg. In mijn rol als adviseur heb ik me hierin sturend opgesteld. Ik heb bewust het samenwerken gethematiseerd waardoor er een wending kwam in de relatie waardoor er uiteindelijk gesproken kon worden over een gelijkwaardige samenwerking. Ik constateer dat de universiteit van de basisschool kan leren dat het praktijkverhaal, effectief en handig organiseren ertoe doet, en de school kan van de universiteit leren niet te verzanden in ongenuanceerde uitspraken over het werk maar werkelijk met elkaar te onderzoeken daarbij gebruik maken van relevante theorie, wat er gaande is met betrekking tot een casus. Het valt op dat meerdere mensen binnen het team een master willen volgen en deze vraag met de directie verder willen oriënteren. Men geeft daarbij ook aan graag (een deel van het) onderzoek te willen doen op de school door aansluiting bij een onderzoeksgroep. Mensen uit het team vragen steeds meer om pilots te mogen uitvoeren om te onderzoeken of een idee werkt in de praktijk. Zo lijkt deze basisschool mede door het werken in onderzoeksgroepen, steeds meer een kweekvijver voor talentontwikkeling en experiment te worden. 5