Overgewicht en obesitas: een psychologisch perspectief

Transcriptie

1 Overgewicht en obesitas: een psychologisch perspectief dr. Leentje Vervoort Overgewicht en obesitas Diagnose ~ % lichaamsvet BMI als proxy van lichaamsvet BMI: volwassenen bijkomende metingen BMI: kinderen en adolescenten BMI percentielen met leeftijd- en geslacht specifieke grenswaarden BMI: kinderen en adolescenten 1

2 Overgewicht in België Overgewicht in België 17=20% 5=5% gem. BMI = 25.3 Overgewicht in België Overgewicht in België 1997= =2008 Implicaties van overgewicht en obesitas Implicaties van overgewicht en obesitas 2

3 Implicaties van overgewicht en obesitas Implicaties Implicaties Etiologie: multifactoriële aandoening Etiologie: ecological system theory Etiologie: ecological system theory modified from Kolbe & Story, 2005 Davison & Birch,

4 Etiologie: genetica DNA-onderzoek h 2 = 70% verschillende kandidaat-genen polygentische aandoening tweeling- en adoptiestudies h 2 = 25 40% MAAR: dramatische stijging in overgewicht/obesitas prevalentie suggereert invloed van omgeving Etiologie: omgevingsinvloeden obesogene omgeving hoge beloningswaarde food away from home media voeding gewicht body image sedentair gedrag. Etiologie: gedrag energy inbalance: intake > expenditure Energie-inname Energie-inname Etiologie Eten obese kinderen te veel? geen echt bewijs voor een sterke directe link uitzondering: vet inname en voorkeur voor vetrijk voedsel, frisdrank uitzondering: eetpatroon en eetstijl Bewegen obese kinderen te weinig? meer sedentair gedrag meer screent time (directe link) 4

5 Etiologie: intern vs. externe signalen homeostatische honger motivatie om te eten die volgt uit energie tekort (of het voorkomt) gestuurd door interne signalen homeostatisch behoud van energie homeostaste vermijden van uithongering hedonisch aangeleerd Berridge, 1996; Lowe & Butryn, 2007 hedonische honger motivatie om te eten zonder dat er een energie behoefte is gestuurd door de beloningswaarde van voedsel aangeleerde honger motivatie om te eten zonder dat er een energie behoefte is gestuurd door gewoonte consumptie omwille van smaak en hedonische aantrekkingskracht overrulet homeostatische, interne verzadigingssignalen consumptie omdat we het zo geleerd hebben overrulet homeostatische, interne verzadigingssignalen Berridge, 1996; Lowe & Butryn, 2007 hedonische honger motivatie om te eten zonder dat er een energie behoefte is, gestuurd door de beloningswaarde van voedsel liking hedonische impact plezier wanting smaak opioid activatie incentive salience toenaderingsgedrag dispositie om te eten dopamine activatie learning predictieve verbanden cognities Berridge, 1996; Lowe & Butryn, 2007; Appelhans, 2009 Berridge, 1996, 2009; Berridge, Robinson, & Aldridge,

6 beloningswaarde van voeding motivatie om te eten zonder dat er een energie behoefte is, gestuurd door de beloningswaarde van voedsel liking wanting learning liking beloningswaarde wanting learning Berridge, 1996, 2009; Havermans, 2011 Berridge, 1996; Lowe & Butryn, 2007; Appelhans, 2009 beloningswaarde van voeding obesogene omgeving Reward value of food operante conditionering toename van gedrag STRAF cue-elicited eating pos. bekrachtiging <<<<< <<<<< < neg. bekrachiging pos. straf <<<<< <<<<< < neg. straf BEKRACHTIGING afname van gedrag 6

7 cue-elicited eating habituatie en dishabituatie after Epstein, Rodefer, Wisniewski & Cacciula, 1992 habituatie en dishabituatie MAAR after Temple et al., (2007). AmJClinNut, 85(2) en nog meer maar sensitisatie intake (g) after Hausnet et al., (2012). Appetite, 58(3)

8 habituatie of sensitisatie? klassieke conditionering CS+ CR klassieke conditionering CS+ CR CS- Kaplan & Kaplan, 1957 obesitas overeten 2 oorzaken voor overeten cue-induced eating (klassieke conditionering) emotional eating (affectregulatie) US UR US affect regulatie onvermogen om onderscheid te maken tussen interne honger en verzadigingssignalen vs. emotionele signalen affect lokt eetgedrag uit eten vermindert affect restrained theory (Herman & Polivy, 1984) gewichtsproblemen en overeten = bijwerking van diëten biologische barrières (honger en verzadiging) vs. zelfopgelegde regels 8

9 externality theory (Schachter et al., 1968) internal state is irrelevant to eating by obese external, food relevant cues trigger eating for such people beloningsgevoeligheid (Davis et al., 2007) doel conflict model (Stroebe, Papies & Aarts, 2008) plezier van eten vs. gewichtscontrole/gezondheid NIET verschil in attitudes WEL verschil in cognitieve representaties en processen neurocognitieve processen executief functioneren e.g., delay of gratification aandacht e.g., selectieve aandacht e.g., aandacht en concentratie Etiologie: ecological system theory controle processen Appelhans, 2009 beloningsprocessen modified from Kolbe & Story,

10 aanbevolen literatuur Stroebe, W., Papies, E.K., & Aarts, H. (2008). From homeostatic to hedonic theories of eating: self-regulatory failure in food-rich environments.applied Psychology, 57, , Liang, J., Matheson, B.E., Kaye, W.H., & Boutelle, K.N. (2014). Neurocognitive correlates of obesity and obesity-related behaviors in children and adolescents. International Journal of Obesity, 38, Davis, C., Strachan, S., & Berkson, M. (2004). Sensitivity to reward: implications for overeating and overweight. Appetite, 42, Epstein, L.H., Rodefer, J.S., Wisniewski, L., & Caggiula, A.R. (1992). Habituation and dishabituation of human salivary response. Physiology & Behavior, 51,