Onverdeelde boedel en rechtspersoon

Transcriptie

1 REEKS VENNOOTSCHAPS- EN FINANCIEEL RECHT JAN RONSE INSTITUUT KU LEUVEN Onverdeelde boedel en rechtspersoon Technieken van vermogensafscheiding, vermogensovergang en vermogensvereffening in het burgerlijk en ondernemingsrecht Joeri Vananroye BIBLO

2 Onverdeelde boedel en rechtspersoon Ons recht kent vele organisatievormen met een onverdeelde boedel, zoals een maatschap, een feitelijke vereniging, een onverdeelde nalatenschap of een beleggingsfonds. Als zulke organisaties zonder rechtspersoonlijkheid goederen verwerven, behoren deze goederen dan toe aan de entiteit of aan de deelgenoten? In zijn doctoraal proefschrift Onverdeelde boedel en rechtspersoon toont Joeri Vananroye aan dat het voor een antwoord op de meeste vragen beter is de boedel zelf als eigenaar te zien, eerder dan de deelgenoten als medeeigenaar. De onverdeelde boedel is hiermee net als een rechtspersoon een afgescheiden vermogen. Daarbij wordt ingegaan op de praktische gevolgen die dit heeft, onder meer voor estate planning. Vernieuwend in dit werk is dat actieve boedels, zoals het maatschapsvermogen, worden vergeleken met de onverdeelde nalatenschap, de onverdeelde boedel van gemeen recht. Het vergelijkt ook verwante figuren uit het ondernemingsrecht, familiaal vermogensrecht, vennootschapsrecht en insolventierecht. Verschillende technieken van vermogensafscheiding (rechtspersoon, onvolkomen rechtspersoon en onverdeelde boedel), vermogensovergang (asset deal, share deal en overgang onder algemene titel) en vermogensvereffening (verdeling zonder samenloop en vereffening met samenloop) worden in kaart gebracht en geëvalueerd. Hoe en waarom? Dit werk beantwoordt ook de vraag waarin de boedeltechniek en de rechtspersoonstechniek nog verschillen, en of het nog zinvol is dat beide technieken naast mekaar bestaan. Toegespitst op het vennootschapsrecht : wat is nog het verschil tussen een maatschap en een vennootschap met rechtspersoonlijkheid, als beide een afgescheiden vermogen zijn? Naast een concrete bespreking van de technieken hoe het recht vermogensafscheiding organiseert, wordt ook de vraag gesteld waarom het recht in bepaalde gevallen vermogensafscheiding erkent en in andere niet. Waarom is de handelszaak in eigendom van één persoon géén afgescheiden vermogen en de handelszaak in eigendom van meerdere personen (bv. maatschap) wel? De concrete insteek van dit werk blijkt ook uit de ruime aandacht voor de procedurele vertaling van vermogens - afscheiding. Het toont aan dat, ondanks het gebrek aan rechtspersoonlijkheid, een onverdeelde boedel in rechte kan optreden en hoe schuldeisers een uitvoerbare titel kunnen verkrijgen om de boedelgoederen uit te winnen. Praktijkgericht Enkele vragen die in dit boek worden behandeld : Wat zijn de rechten van de leden, de gemeenschappelijke schuldeisers en de persoonlijke schuldeisers bij figuren als een beleggingsfonds, een vereniging zonder rechtspersoonlijkheid, een onroerend goed in tontine? Welke praktische gevolgen heeft de kwalificatie van feitelijke algemeenheid bij een handelszaak, bv. wanneer deze handelszaak het voorwerp uitmaakt van een zakelijk recht of wordt gerevindiceerd (bv. na de ontbinding van een asset deal)? Hebben aandeelhouders een vordering voor afgeleide schade? Gelden dezelfde regels in een maatschap of een onverdeelde nalatenschap? Vormt een nalatenschap een afgescheiden vermogen? Hebben bv. nalatenschapsschuldeisers een bevoorrechte aanspraak ten aanzien van de nalatenschapsgoederen? Welke middelen hebben deze schuldeisers om hun rechten te vrijwaren? Wat zijn de voor- en nadelen van verschillende modellen van vermogensovergang en vermogensvereffening, zoals de vereffening-verdeling van een onverdeeldheid en de vereffening van een rechtspersoon?

3 Wat zijn de praktische (materieelrechtelijke en procedurele) gevolgen van de overgang onder algemene titel in het erfrecht en het vennootschapsrecht (fusie, splitsing, overgang of inbreng van een bedrijfstak of een algemeenheid)? Hoe worden de rechten van schuldeisers beschermd als twee vermogens zich vermengen tot één onverdeelde boedel ( boedelmenging ), bv. tussen samenwonenden of vennootschappen van één groep? Wat is de rechtspositie van de verkrijger van een aandeel in een maatschap of een onverdeelde nalatenschap? Is het mogelijk een aandeel in een (goed van een) maatschap of een onverdeelde nalatenschap uit te winnen of het voorwerp te maken van een zakelijk zekerheidsrecht? Geldt er samenloop bij de ontbinding van een maatschap? Hoe wordt het faillissement van een commerciële maatschap afgewikkeld? Geldt een vennootschap waarvan alle aandelen worden aangehouden door één maatschap als een eenhoof dige vennootschap? Is een maatschap die de volle eigendom heeft over een stempakket aandelen onderworpen aan beperkingen die gelden voor de stemovereenkomsten? Hoe kan concreet een zgn. feitelijke vereniging (of een andere groep zonder rechtspersoonlijkheid) in rechte optreden of in rechte worden gedaagd? Heeft de faillissementsboedel rechtspersoonlijkheid (en doet die vraag er toe)? Hoe wordt het onderscheid tussen vorderingen voor individuele en voor collectieve schade gemaakt bij het faillissement? Een aanrader voor wie met doelvermogens te maken heeft Professor dr. Koen Geens, promotor van deze doctoraatsthesis en thans minister van Financiën, omschrijft dit boek in zijn voorwoord als volgt : Een klein juweel over een zeer moeilijk onderwerp dat ons beiden passioneert : de Gesamthandgemeinschaft of het gemeenschappelijk doelvermogen. Het is een taai onderwerp dat de beste pennen breekt. Conceptueel en juridisch spreekt het enkel tot de verbeelding van wie een vermogen kan denken zonder één persoon als eigenaar. Dit pre-rechtspersoonsdenken doet neanderthalerachtig aan, maar is zo alledaags als wat. Onlangs ontdekte ik dat vele kindercrèches functioneren als feitelijke vereniging of feitelijke vennootschap tussen zelfstandige onthaalouders. Maar ook toekomstige erven bevinden zich dikwijls in maatschap met hun nog levende erflater. En vele tontines nemen de vorm aan van een maatschap, of beter, vele maatschappen nemen de vorm aan van een tontine : ze worden niet ontbonden door het overlijden van een maat, maar zijn deel wast aan bij dat van de andere maten. Tot de langstlevende de weddenschap wint. De vermogensrechtelijke situatie van zo'n gezamendehandsgemeenschap komt heel dicht bij die van de rechtspersoon : de gemeenschappelijke schuldeisers van de deelgenoten krijgen voorrang op hun persoonlijke schuld - eisers, zoals bij de vereffening van een nalatenschap de crediteuren van de overledene voorgaan op die van de erfgenamen. Best complex in de werkelijkheid, zeker bij figuren als schuldvergelijking en schuldvermenging, in geval van faillissement bijvoorbeeld. [ ] Kortom, Joeri lijkt niet praktisch, maar is praktijkgerichter dan wie ook. Hij ziet analogieën waar anderen van sui generis spreken, hij trekt parallellen waar sommigen volstrekte nieuwigheid claimen. [ ] Dit boek is een aanrader voor wie met doelvermogens te maken heeft.

4 Reeks Vennootschaps- en Financieel Recht Het boek Onverdeelde boedel en rechtspersoon is het vierentwintigste boek in de reeks Vennootschaps- en Financieel Recht. Eerder verschenen in deze reeks onder meer : Proportionaliteit van stemrecht en risico in kapitaalvennootschappen C. Clottens Nr p. Overzicht nieuwe wetgeving vennootschappen C. Clottens, S. De Dier, K. Geens, F. Hellemans, H. Laga, J.-P. Maes, F. Parrein, R. Tas, B. Tilleman, J. Vananroye, K. Van Hulle, M. Wauters en M. Wyckaert Nr p. Quid leges sine cogitatione? Enkele reflecties over vennootschapsrecht aangeboden aan Jean-Marie Nelissen Grade K. Bosquet, H. Cousy, P. A. Foriers, K. Geens, D. Heremans, J.-M. Nelissen Grade, I. Verougstraete en M. Wyckaert Nr p. Gebruykt dese mynen arbeit tot uwen besten. Verspreide geschriften Jan Ronse Nr p. De reeks Vennootschaps- en Financieel Recht is een uitgave van het Jan Ronse Instituut van de KU Leuven, in samenwerking met Uitgeverij Biblo. Voor meer info over de nog beschikbare boeken in deze reeks : zie rubriek Boeken, subrubriek Reeks Vennootschaps- en Financieel Recht. BESTELKAART Ik abonneer mij op de reeks Vennootschaps- en Financieel Recht en ontvang het boek Onverdeelde boedel en rechtspersoon, evenals de boeken die vanaf nu in de reeks verschijnen, automatisch met een korting van 20 %. Ik abonneer mij niet op de reeks, maar bestel wel... exempla(a)r(en) van het boek Onverdeelde boedel en rechtspersoon tegen de prijs van 135 EUR (incl. BTW) per exemplaar. Naam :... -adres :... Bedrijf /organisatie :... Straat :...Nr. :... Postcode :...Gemeente :... Telefoon :...BTW-nummer : BE... Datum :...Handtekening :... Ik betaal na ontvangst van uw factuur. Prijzen zijn inclusief 6 % BTW en verzendingskosten. V.U. : Sophie Van Iseghem, p/a Roularta Media Group NV, Meiboomlaan 33, 8800 Roeselare Biblo, Wijnegembaan 2/40, 2900 Schoten is verantwoordelijk voor het databestand waarin de door u verstrekte gegevens worden opgenomen. U hebt recht op inzage van uw gegevens. U kunt correctie of schrapping ervan eisen. De gegevens mogen worden gebruikt om u te informeren over onze activiteiten. Ze kunnen ook ter beschikking gesteld worden van andere bedrijven. Indien u dit niet wenst, kruis dan dit vakje aan.

5 Intekenvoorwaarden Onverdeelde boedel en rechtspersoon XVIII p. 135 EUR (incl. BTW) ISBN Wie reeds geabonneerd is op de boeken in de reeks Vennootschaps- en Financieel Recht van het Jan Ronse Instituut van de KU Leuven ontvangt dit boek automatisch. 20 % korting voor abonnees Wie zich abonneert op de reeks Vennootschaps- en Financieel Recht krijgt de boeken die vanaf zijn abonnering in de reeks verschijnen, automatisch toegestuurd met een korting van 20 % ( * ). ( * ) In geval van studiedagen en seminars waarvan de inschrijvingsprijs het verslagboek omvat, is automatisch voor alle deelnemers al een bijzondere korting op het verslagboek verdisconteerd in de inschrijvingsprijs. T.a.v. abonnees op de reeks Vennootschaps- en Financieel Recht die deelnemen aan zo n studiedagen en seminars, wordt de 20 % korting waarop zij normaal recht hebben, dan ook geacht reeds in die korting begrepen te zijn. Hoe bestellen? U kunt het boek Onverdeelde boedel en rechtspersoon telefonisch bestellen op het nummer 078/ Of u kunt de bijgevoegde portvrije bestelkaart ingevuld opsturen naar Uitgeverij Biblo op vermeld adres, of faxen naar het nummer 0800/ Bestellen kan ook per mail naar volgend adres : biblo@biblo.be of via de TRV-website : rubriek Boeken, subrubriek Reeks Vennootschaps- en Financieel Recht. Uitgeverij Biblo is uitgever van onder meer Tijdschrift voor Rechtspersoon en Vennootschap (TRV), Fiscoloog, Fiscoloog Internationaal en Balans. JJBEA DA Roeselare

6 De auteur Joeri Vananroye studeerde rechten aan de KU Leuven (lic., 1996; dr. 2011) en de University of Chicago (LL.M, 1997). Hij is sinds 2012 docent aan de KU Leuven (Instituut voor Handels- en Insolventie recht). Hij is advocaat bij de balie te Brussel als of counsel bij Quinz. Eerder was Joeri Vananroye als aspirant FWO en assistent verbonden aan het Jan Ronse Instituut voor Vennootschaps- en Financieel Recht van de KU Leuven, onder leiding van prof. dr. Koen Geens. Hij is lid van de redactie van het Tijdschrift voor Rechtspersoon en Vennootschap (TRV) en auteur van tal van publicaties over het vennootschapsrecht, het handelsrecht en het vermogensrecht. Joeri Vananroye doceert onder meer handelsrecht, economische analyse van het recht en vennootschapsrecht te Leuven, Brussel (HUB) en Kortrijk (KULAK). Als advocaat bij Baker & McKenzie ( ) en Quinz (sinds 2014), heeft hij een ruime ervaring in de corporate finance praktijk en bij commerciële en vennootschapsrechtelijke geschillen. In 2012 was hij openingsredenaar bij de opening van het gerechtelijk jaar te Brussel. Op 23 december 2011 promoveerde hij met dit proefschrift tot doctor in de rechten aan de KU Leuven.