A. Ondernemer en huwelijk

Transcriptie

1 A. Ondernemer en huwelijk Iedere ondernemer die met een partner samen woont, is vrij om zijn of haar in komen te innen en om een bankrekening te openen. Het maakt daarbij niets uit voor welke samenlevingsvorm er is gekozen (dat kan zijn: gehuwd, geregistreerd partnerschap of ongehuwd samenwonend, al dan niet met een samenlevingscontract). Iedere partner is ook vrij om een beroep te kiezen of om zelf een onderneming te starten. Hoe het inkomen of de winst besteed moet worden, is afhankelijk van de gekozen samenlevingsvorm alsmede van de inhoud van de huwelijkse voorwaarden, als de partners die tenminste hebben opgesteld. In de huwelijkse voorwaarden kunnen echtgenoten zelf bepalen welk deel van hun beide vermogens privé blijft en welk deel als gemeenschappe lijk wordt beschouwd. Ze kunnen in de huwelijkse voorwaarden zelfs bepalen dat alles privé blijft en dat er geen gemeenschappelijk vermogen zal zijn. Dat kan van nut zijn om problemen te voorkomen in geval van echtscheiding of als één van de beide partners in financiële moeilijkheden komt. Tevens kunnen huwelijkse voorwaarden van belang zijn (ook fiscaal!) in geval van over lijden van een van de beide echtgenoten. 1. Gehuwden en eenmanszaak a. Privévermogen loopt gevaar Als een ondernemer zijn onderneming voert in de rechtsvorm van een eenmanszaak (en niet in de vorm van een vennootschap met eigen rechtspersoonlijkheid, zoals een besloten vennootschap of een naamloze vennoot schap), dan loopt zijn privé vermogen gevaar als de onderneming niet goed draait en de schulden van het bedrijf niet kunnen worden betaald. De een mans zaak heeft geen eigen ver mogen dat afgescheiden is van het privévermogen van de ondernemer. En omdat er geen splitsing is tussen het bedrijfsvermogen en het privévermogen, hebben schuldeisers van de onder neming verhaal op het gehele privévermogen van de ondernemer. Maar dat is niet het enige. Want niet alleen het vermogen van de ondernemer zélf loopt gevaar, maar mogelijk óók het vermogen van zijn echtgenote. Dat kan eventueel door de schuldeisers van de onderneming worden aangesproken om daaruit de schulden van de onderneming (van de andere echt genoot) te voldoen. In welke mate dat het geval is, is afhankelijk van hoe de ondernemer en zijn echtgenote zijn gehuwd. Zijn ze gehuwd in algehele gemeenschap van goederen óf hebben ze voor (of tijdens) het huwelijk huwelijkse voorwaarden op laten maken? Want dat kan in zo n geval een groot verschil maken. b. Wettelijke gemeenschap van goederen Als een ondernemer gaat trouwen zonder van tevoren huwelijkse voorwaarden te laten opmaken, bestaat er tussen de onder nemer en zijn echtgenote vanaf het moment dat het huwelijk gesloten wordt, een alge hele gemeenschap van goederen. De twee privévermogens van de beide echtgenoten worden als het ware op een hoop gegooid, waardoor ze samen eigenaar zijn van dat gemeenschappelijke vermogen. 43

2 Gemeenschappelijk vermogen Tot het gemeenschappelijk vermogen be horen alle goederen die de beide echt genoten voor het huwelijk bezaten of tijdens het huwelijk nog verkrijgen. Daartoe kunnen behoren: contant geld, banktegoeden en effectenportefeuilles; onroerende zaken, zoals woonhuizen of bedrijfspanden; auto s of andere vervoermiddelen; antieke meubelen en andere inboedel goederen. Maar ook: de eenmanszaak van de echtgenoot/onder nemer; zijn aandeel in een vennootschap onder firma (Vof), commanditaire vennootschap (CV) of maatschap; zijn aandelen in een besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid (BV) of naamloze vennootschap (NV). Soms tóch privévermogen Ondanks dat een ondernemer en zijn echt genote in gemeenschap van goederen zijn gehuwd (dus: zonder het maken van huwe lijkse voorwaarden), kan het zijn dat ieder van hen tóch over een privé vermogen be schikt. De goederen van dat privé vermogen be horen in dat geval dan niet tot het gemeenschappelijk vermogen. In de eerste plaats kan het dan gaan om goede ren die een echtgenoot heeft ver kregen onder de werking van de zogenoemde uitsluitings- of privéclausule. Deze clausule bepaalt dat de goederen die worden verkregen nooit zullen vallen in enige gemeenschap van goederen waarin de verkrijger mocht zijn gehuwd. De ene echtgenoot verkrijgt een woonhuis omdat hij in een testament als erfgenaam is aangewezen, terwijl de andere echtgenoot door de eigen ouders een bedrag van ,- verkrijgt als schenking. Indien zowel in het testament als bij de schenking is bepaald dat de uitsluitingsclausule van toepassing is, dan vallen het woonhuis en het bedrag van ,- niet in het gemeenschappelijk vermogen van de beide echtgenoten, óndanks het feit dat ze geen huwelijke voorwaarden hebben opgesteld. In de tweede plaats blijven de zo genoemde verknochte goederen buiten het ge meenschappelijk vermogen van de beide echt genoten. Het gaat dan om goederen die zodanig met de persoon van een van de echtgenoten verbonden zijn, dat het niet logisch zou zijn om die goederen als gemeenschappe lijk bezit te beschouwen. Voorbeelden: rechten en aanspraken op een invaliditeitspensioen; aanspraak op smartengeld; aanspraak tot vergoeding van inkomensschade. Ondanks dat echtgenoten in gemeenschap van goederen zijn gehuwd, kan er dus tóch sprake zijn van drie verschillende ver mogens: het privévermogen van de man, het privévermogen van de vrouw en het ge meenschappelijk vermogen van hen beiden. Dat hangt er vanaf of ze goederen onder de werking van de uitsluitingsclausule hebben verkregen en/of er sprake is van verknochte goederen. 44

3 Gemeenschapsschulden Tot het gemeenschappelijk vermogen be horen niet alleen alle goederen van de beide echtgenoten, maar ook alle schulden die ieder van de echtgenoten heeft. Deze worden als gemeenschapsschulden beschouwd. Het gaat dan om alle schulden die ieder van de echtgenoten heeft op het moment dat ze gaan trouwen, alsmede om alle schulden die ze daarna om welke redenen dan ook nog op hun nek halen. Tot die gemeenschapsschulden behoren ook de schulden van de eenmanszaak die op naam staat van een van de echtgenoten. Schuldeisers van de eenmanszaak (maar ook van de Vof, de maatschap of de CV) kunnen hun schulden verhalen op het privévermogen van de echtgenoot/ondernemer alsmede op het gehele gemeenschappelijk vermogen dat de ondernemer heeft samen met zijn echtgenote. Als de echtgenote van de ondernemer vóór het huwelijk een bedrag in contanten had van ,-, dan kunnen de schuldeisers van de onderneming van haar man in het ergste geval hun schulden uit dat vermogen voldoen. Want door de sluiting van het huwelijk is dat geld bedrag tot het gemeenschappelijk vermogen gaan behoren. Slechts het privévermogen van de andere echtgenoot/echtgenote blijft buiten schot, maar het moet dan uitdrukkelijk gaan om verknochte goederen of om goederen die onder de werking van de uitsluitings clausule zijn verkregen. c. Huwelijkse voorwaarden Een ondernemer die gaat trouwen kan samen met zijn toekomstige echtgenote voor de huwelijkssluiting huwelijkse voorwaarden laten opmaken. Bij het vaststellen van de huwelijkse voorwaarden gaan de toekomstige echtgenoten met elkaar een overeenkomst aan. Daarin bepalen ze welke goederen van hen privé blijven en welke goederen gemeenschappelijk worden. Het gaat dan niet alleen om de goederen die ze samen be zitten op het moment dat ze gaan trouwen, maar óók om de goederen die ze in de toekomst nog gaan verwerven. Dus of de goederen van hen beiden gemeenschappelijk bezit worden of wel privébezit worden van één van hen. Enkele mogelijkheden Het vaststellen van huwelijkse voorwaarden is maatwerk. De inhoud van de huwelijkse voorwaarden kan er voor iedere onder nemer anders uitzien. Een goede belangen af weging, in overleg met de notaris en vaak ook met een adviseur, is van groot belang. Maar om toch een idee te krijgen volgt hier een kort overzicht van de meest voor de hand liggende mogelijkheden: algehele uitsluiting van gemeenschap van goederen (ook wel koude uitsluiting genoemd): er wordt geen gemeen schappelijk vermogen gevormd, maar alles blijft strikt privé gescheiden; gemeenschap van inboedel: de in boedel van de beide echtgenoten wordt als gemeenschappelijk beschouwd en het overige vermogen blijft weer privé; gemeenschap van roerende zaken: alle roerende zaken die de beide echtgenoten hebben of verkrijgen, worden gemeenschappelijk bezit. De onroerende zaken blijven privé; uitsluiting van iedere gemeenschap, met uitzondering van met name ge noemde goederen; 45

4 gemeenschap van goederen, met uit zondering van met name genoemde goede ren (dit is het spiegelbeeld van de vorige mogelijkheid); uitsluiting van iedere gemeenschap, maar vruchten (van vermogen) en in komsten worden als gemeenschappelijk be schouwd; een variant op de vorige mogelijkheid is dat bij de huwelijkse voorwaarden de winst of het verlies van een onderneming als gemeenschappelijk wordt beschouwd. Voordeel Het voordeel van het stelsel van huwelijkse voorwaarden is dat de privévermogens van de beide echtgenoten van elkaar zijn afgescheiden. Deze privévermogens vermengen zich niet met elkaar. Misschien is er gedeeltelijk nog een gemeenschappelijk vermogen, maar dat hangt af van de inhoud van de huwelijkse voorwaarden. Schuldeisers van de echtgenoot/onder nemer hebben alleen verhaal op het privé vermogen van de ondernemer en, als daarvan sprake is, op het gemeenschappelijk vermogen. Het privévermogen van de andere echtge noot blijft daarentegen buiten schot. Dat be hoort niet tot de risicosfeer van de onderneming. Deze beperking van de verhaalsmogelijkheid voor schuldeisers van de onder neming, wordt ook wel het externe aspect van de huwelijkse voorwaarden genoemd. Nadeel De scheiding van privévermogens door middel van de huwelijkse voorwaarden kan soms voor een van de echtgenoten (of diens erfgenamen) bijzonder nadelig uitpakken. We hebben het dan met name over het interne aspect van de huwelijkse voor waarden die de verhouding regelt tussen de echtgenoten onderling. Dat blijkt met name als het huwelijk eindigt door een echt scheiding. Op dat moment heeft ieder van de (ex-)echtgenoten recht op zijn of haar eigen privévermogen. Maar als de grootte van die beide vermogens sterk uiteenloopt, bijvoorbeeld omdat tot het vermogen van de ene echtgenoot de onderneming, het woonhuis en alle spaartegoeden behoren terwijl de andere echtgenoot slechts over sieraden en kleding beschikt, kan die andere echtgenoot er bekaaid afkomen. Mogelijkheden van verrekening Om het nadeel voor de minder bedeelde echtgenoot zo veel mogelijk te beperken, kan er in de huwelijkse voorwaarden een verrekenbeding worden opgenomen. Op basis van het verrekenbeding worden de inkomsten en/of de winst van de echt genoten tussen hen beiden verrekend. Als een van de echtgenoten geen inkomen heeft en ook geen winst uit een onderneming ontvangt, dan heeft het verrekenbeding tot gevolg dat die echtgenoot een vordering krijgt op de andere echtgenoot. Maar niet alleen de inkomsten of de winst van de echtgenoten kunnen tussen hen beiden worden verrekend. Het is ook mogelijk om in de huwelijkse voorwaarden op te laten nemen dat de echtgenoten verplicht zijn om hun vermogens te verrekenen. Het gaat dan om de vermogenstoename van ieder van hen tijdens het huwelijk. De man heeft bij het begin van het huwelijk een vermogen van ,- en bij het einde van het huwelijk een vermogen van ,-. 46

5 Hij heeft dus een vermogenstoename gerealiseerd van ,-. De vrouw daarentegen heeft bij het begin van het huwelijk een ver mogen van ,- en bij het einde van het huwelijk een vermogen van ,-. Zij heeft een vermogenstoename van ,-. De totale vermogenstoename is ,-. Iedere echtgenoot heeft recht op de helft, dus op ,-. Op basis daarvan heeft de vrouw een vordering van ,- op de man (want ,- heeft ze immers zelf al!). Op welk moment? De echtgenoten kunnen in de huwelijkse voorwaarden bepalen op welk moment het inkomen, de winst en/of de vermogens toename tussen hen beiden zal worden verrekend. Daarbij zijn er twee varianten te onderscheiden: 1. het periodiek verrekenbeding dat steeds na verloop van een vaste periode moet worden nagekomen. Het meest gebruikelijk is om dat elk kalenderjaar te doen; 2. het finaal verrekenbeding dat bij het einde van het huwelijk (door echt scheiding of door overlijden) moet worden na gekomen. Een combinatie van beide verreken bedingen is mogelijk en wordt in de praktijk ook vaak toegepast. Het periodiek verrekenbeding is met name van belang voor de echtgenoot of echt genote die zelf over weinig of geen inkomen/vermogen beschikt. Op die manier heeft ook die echtgenoot/echtgenote de moge lijk heid om jaarlijks een eigen privévermogen op te bouwen. Het is raadzaam om de uitvoering van het periodiek verrekenbeding elk jaar zorg vuldig na te leven. Anders zal in geval van echtscheiding een rechter al snel oor delen dat er sprake is van gemeenschappe lijk vermogen indien niet is aan te tonen dat dit vermogen met privémiddelen is ge financierd. Tijdens het huwelijk richt de man een BV op. Het geplaatst kapitaal bij oprichting bedraagt 100,-. Hij is gehuwd op huwelijkse voorwaarden met een periodiek verrekenbeding, maar dat wordt niet nageleefd. 30 jaar later gaan ze scheiden. De aandelen staan op naam van de man en zijn op het moment van echtscheiding ,- waard. Omdat het periodiek verrekenbeding niet is nageleefd, kan de man niet aantonen dat hij het geplaatst kapitaal van de BV bij oprichting uitsluitend uit eigen middelen heeft betaald. De rechter gaat er daarom vanuit dat de aan delen destijds zijn gefinancierd uit vermogen dat zowel aan de man als aan de vrouw toekomt. En omdat de waardestijging van de aandelen toekomt aan degene(n) die in de aandelen heeft belegd, kan de vrouw aanspraak maken op de helft van die waarde, dus op een bedrag van (namelijk ,- -/- 100,- : 2)! Het finaal verrekenbeding is vaak zodanig geformuleerd dat in geval van overlijden van een van de echtgenoten (of in geval van echtscheiding) er zal worden af gerekend alsof de beide echt genoten in gemeenschap van goederen waren ge huwd. De beide vermogens worden dan op een hoop gegooid en in twee gelijke delen verdeeld. Op die manier valt er voor de echt genoot/echtgenote met het minste ver mogen een aardig fiscaal voordeel te be halen. Voorbeeld 1: Een ondernemer is gehuwd op huwelijkse voorwaarden zonder finaal verrekenbeding bij overlijden. Als hij overlijdt bedraagt de waarde van zijn nalatenschap ,-. Zijn vrouw heeft een fiscale vrijstelling voor de erfbelasting van ,- (in 2017). Het restant van de nalaten schap bedraagt ,-. Daarover betaalt zij ,- erfbelasting (namelijk: 10% over de eerste schijf van ,- plus 20% over het restant van ,-). 47