Bestuurlijke noties bij kansrijke strategieën hoogwaterbescherming

Transcriptie

1 Provincie Noord-Brabant Deltaprogramma: Noord-Brabant Bestuurlijke noties bij kansrijke strategieën hoogwaterbescherming Auteur Ben van den Reek Datum 19 februari 2013 De oorspronkelijke versie van dit document is bestuurlijk besproken op 23 januari 2013 met de regio Noordoost en op 24 januari 2013 met de regio West Uit dit oorspronkelijke document is het onderdeel zoetwatervoorziening zeekleigebied West-Brabant verplaatst naar een afzonderlijke bestuurlijke notitie over de Brabantse zoetwatervoorziening. Het resterende deel van het oorspronkelijke document ligt nu voor u.

2

3 Voorwoord Deze notitie hoort bij de rapportage over Kansrijke Strategieën voor de grote rivieren langs de grens van Brabant. Hierin zijn ook verbeeldingen opgenomen. Deze notitie en de genoemde rapportage bevatten tevens het Gelderse deel van de Maas. Daar waar deze notitie en rapportage ingaan op het Maasgedeelte van de grens met Limburg tot aan Cuijk/Mook, vormen deze ook onderdeel van de rapportage die de provincie Limburg over de onbedijkte Maas voor haar rekening neemt. Daar waar deze notitie en rapportage ingaan op de Boven Merwede en aansluitende wateren, vormen deze ook onderdeel van de rapportage die de provincie Gelderland over de Waal en verder voor haar rekening neemt. Deze notitie is ambtelijk en bestuurlijk met partijen besproken en bevat achtereenvolgens: Inleiding (met enkele toelichtende paragrafen), Bestuurlijke aandachtspunten bij oplevering van de kansrijke strategieën Doe meer met dijken en Ruimte voor de Rivier Plus, Mogelijke opties voor de 2 e en 3 e laag. Aan het slot van deze notitie zijn als hulpmiddel bestuurlijke vragen in relatie tot oplevering kansrijke strategieën en ontwikkeling van de voorkeurstrategie geformuleerd. Tot slot zijn de belangrijkste bestuurlijke punten bij elkaar gezet. De notitie wordt afgerond met een weergave van hoofdpunten uit de bestuurlijke overleggen. Deltaprogramma: Bestuurlijke noties bij kansrijke strategieën voor hoogwaterbescherming in Noord-Brabant 3/25

4 Inhoud 1. Inleiding Context Regioprocessen Voor welke gemeenten is dit document van belang Inhoudelijke opgaven Verdere ambities Kansrijke Strategieën binnen het Deltaprogramma Regionale waterberging Eerdere studies Hoe werkt een dijkring Voorkeurstrategie en robuustheid Bestuurlijke aandachtspunten bij oplevering van de kansrijke strategieën Strategie 1: Doe meer met dijken (opgave geheel invullen met dijkversterking) Opmerkingen/constateringen voor het gehele rivierengebied Opmerkingen/constateringen voor regio Noordoost (Boxmeer-Heusden) Opmerkingen/constateringen voor regio West (Waalwijk-Woudrichem-Werkendam- Willemstad) Strategie Ruimte voor de Rivier Plus Opmerkingen/constateringen voor gehele rivierengebied Opmerkingen/constateringen voor regio Noordoost (Boxmeer-Heusden) Opmerkingen/constateringen voor regio West (Waalwijk-Woudrichem-Werkendam- Willemstad) Mogelijke opties voor de 2 e en de 3 e laag Mogelijke opties voor 2 e laag (Ruimtelijke Inrichting/Ordening) Mogelijke opties voor de 3 e laag (Rampenbestrijding) Bestuurlijke vragen in relatie tot oplevering kansrijke strategieën en ontwikkeling voorkeurstrategie Belangrijkste bestuurlijke punten uit de Kansrijke Strategieën die relevant zijn voor het opstellen van de Voorkeurstrategie Hoofdpunten uit bestuurlijke overleggen d.d. 23 en 24 januari /25 Deltaprogramma: Bestuurlijke noties bij kansrijke strategieën voor hoogwaterbescherming in Noord-Brabant

5 1. Inleiding 1.1. Context Binnen het Deltaprogramma wordt op nationale schaal gewerkt aan maatregelen die nodig zijn om ons land te beschermen tegen overstromingen en om de zoetwatervoorziening zoveel mogelijk op peil te houden. Het Deltaprogramma is in 2010 gestart en eindigt in 2014 met voorstellen voor maatregelen, aanpak, financiering e.d. (de Deltabeslissingen). Deze voorstellen worden ter besluitvorming aangeboden aan het kabinet en (daarna) aan de Tweede Kamer. Om in 2014 met voorstellen richting Den Haag te kunnen komen wordt sinds oktober 2012 samen met partijen in de regio s gewerkt aan Kansrijke Strategieën (oplevering 31 jan 2013) en daarna aan een Voorkeurstrategie (oplevering 31 jan 2014). 2012/2013: Kansrijke Strategieën Najaar 2013: Deltaprogramma /2014: Voorkeurstrategie Regioprocessen Stuurgroepen Maas, Rijn en Zuidwestelijke Delta Najaar 2014: Voorstel Deltabeslissingen Deltacommissaris Deze notitie hoort bij de rapportage over Kansrijke Strategieën zoals die in Brabant met partijen zijn opgesteld. De Kansrijke Strategieën zijn afgestemd met de betreffende andere oevers (Limburg, Gelderland en Zuid-Holland). Op basis van deze Strategieën zijn belangrijke noties en conclusies geformuleerd. Deze noties en conclusies zijn enerzijds aangeboden aan de gebiedsprogramma s binnen het Deltaprogramma en worden hiermee anderzijds voorgelegd ter consultatie aan volksvertegenwoordigende organen om te zien hoe hierop wordt gereageerd. De reacties wordt meegenomen bij het verwerken van de Kansrijke Strategieën in het Deltaprogramma dat in september 2013 naar de Tweede Kamer gaat. De reacties wordt tevens meegenomen bij het ontwikkelen van de Voorkeurstrategie die in september 2014 naar de Tweede Kamer gaat. In 2015 en verder moet hierover besluitvorming plaatsvinden door kabinet en Tweede Kamer en moet de uitvoering ter hand genomen worden. Om tot draagvlak te komen voor de verschillende besluiten is het informeren en betrekken van bestuurlijke achterbannen een nadrukkelijk onderdeel van de komende fasen in het Deltaprogramma. De rol van partijen (provincies, waterschappen, gemeenten en rijkswaterstaat) in dit proces valt te kenmerken als meedenken, beïnvloeden en adviseren. Op deze manier kan het advies vorm krijgen dat door de stuurgroepen van de gebiedsprogramma s (Maas, Rijn en Zuidwestelijke Delta) wordt Deltaprogramma: Bestuurlijke noties bij kansrijke strategieën voor hoogwaterbescherming in Noord-Brabant 5/25

6 uitgebracht aan Den Haag. In de betreffende stuurgroepen zijn alle overheidsgeledingen vertegenwoordigd. Uitgangspunt is dat de te nemen beslissingen zoveel mogelijk aansluiten bij de door de regio s ontwikkelde adviezen en de voorstellen van de stuurgroepen. Beslissingen zullen neerslaan in de regio s. Door in de regio s mee te denken en te anticiperen, kunnen meekoppelkansen benut worden en kunnen ontwikkelingen qua fasering, procedures, financiering e.d. afgestemd worden op noodzakelijke maatregelen Om tot reacties op het document over de Kansrijke Strategieën te komen worden aan het eind van deze notitie als hulpmiddel- een aantal vragen voorgelegd Regioprocessen In de regioprocessen die vanaf oktober 2012 zijn opgestart, nemen de provincies het voortouw. Dit is ook in Brabant gebeurd. Om tot een goede samenwerking met partijen en een inhoudelijk goede aanpak te komen, is Brabant ingedeeld in 2 hoofdregio s (Noordoost en West). Deze twee regio s zijn op hun beurt weer opgedeeld in twee subregio s. Op deze manier is een behapbaar schaalniveau ontstaan en kan optimaal met partijen en de overzijde van de rivier worden samengewerkt. Voor het regioproces tot aan de kansrijke strategieën heeft de provincie een adviesbureau (combinatie bureau Strootman en Acacia Water) ingeschakeld. Het ligt voor de hand dat voor de vervolgfase opnieuw een adviesbureau wordt ingeschakeld. In de werkbijeenkomsten binnen het regioproces zijn steeds alle overheidspartijen uitgenodigd alsmede belangenorganisaties Voor welke gemeenten is dit document van belang De uitwerking van kansrijke strategieën via de regioprocessen gaat in belangrijke mate over de hoogwaterbescherming. De kansrijke strategieën en later de voorkeurstrategie zijn daarom met name relevant voor gemeenten met grondgebied aan de grote rivieren (en met primaire waterkeringen). Ook voor gemeenten waarvan het grondgebied potentieel onder water kan lopen bij een dijkdoorbraak, kan de uitwerking relevant zijn in het kader van aandacht voor gevolgbeperking Inhoudelijke opgaven Het klimaat verandert. Er worden in de komende decennia hogere rivierafvoeren en hogere zeestanden verwacht. Om de bescherming tegen overstromingen op hetzelfde peil te houden moeten maatregelen genomen worden. De maatgevende hoogwaterstanden op de grote rivieren aan de noordzijde van Brabant (Maas, Waal, Merwedes, Hollands Diep) waartegen we ons beschermen, stijgen tot 2100 met ca. 60 tot 80 cm. Tot 2050 is dit ongeveer de helft. Om deze waterstandverhogingen op te vangen zijn in beginsel twee oplossingsrichtingen voorhanden, te weten: A) Rivierverruiming: Met deze aanpak wordt de rivier zodanig verruimd dat de hogere afvoer kan passeren zonder 6/25 Deltaprogramma: Bestuurlijke noties bij kansrijke strategieën voor hoogwaterbescherming in Noord-Brabant

7 dat de waterstand verhoogd. Ten westen van Geertruidenberg is deze oplossingsrichting niet meer toepasbaar omdat de invloed van de zee hier te dominant is. B) Verhoging van de dijken: Alle dijken aan weerszijden van de rivier dienen verhoogd te worden met de te verwachten waterstandstijging. Naast klimaatverandering (waterstandstijging) spelen nog drie andere opgaven: 1) Dijktechnische maatregelen (piping-problematiek): Uit onderzoek is gebleken dat de dijken op een bepaald aspect minder sterk zijn dan gedacht. Het betreft hier het mechanisme dat bij hoogwater leidt tot uitspoeling van zand aan de binnendijkse zijde door het drukverschil (piping genaamd). Dit mechanisme kan zich redelijk snel ontwikkelen en kan leiden tot dijk-instabiliteiten. Om dit probleem op te vangen zijn bredere en hogere binnenbermen nodig op plaatsen die gevoelig zijn voor zanduitspoeling. Deze aanpassingen of innovatieve varianten hierop zijn altijd nodig. 2) Beschermingsniveau: De vraag is aan de orde of de bescherming van ons land tegen overstromingen nog voldoende op orde is uit een oogpunt van risico s. De risico s zijn fors toegenomen omdat de gevolgen in de laatste decennia fors zijn toegenomen (investeringen en aantal inwoners) terwijl de kans hetzelfde is gebleven (risico = kans x gevolg). Uit een landelijke studie (MKBA: Maatschappelijke Kosten-Baten Analyse) blijkt dat vooral in het rivierengebied een aanscherping van de wettelijke beschermingsnorm economisch gezien verstandig is. De discussie over dit onderwerp wordt het komende jaar (2013) gevoerd. Een eerste indruk is de volgende: de huidige beschermingsnorm wisselt tussen 1/1250 en 1/2000 per jaar. De bovengrens van een nieuwe norm ligt op 1/4000. Hiermee hangt een waterstandverhoging samen van ca. 20 a 30 cm. Deze komt bovenop de verhoging tot aan 2050 als gevolg van klimaatverandering. 3) Gevolgbeperking: Omdat een wettelijke beschermingsnorm geen garantie biedt tegen overstromingen door dijkdoorbraken en als deze zich voordoen sprake is van maatschappij-ontwrichtende gevolgen, is door het rijk meerlaagsveiligheid geïntroduceerd. Naast het op orde brengen en houden van maatregelen die overstromingen moeten voorkomen (dijken, rivieren) (1 e laag), betekent dit aandacht voor gevolgbeperking (fysieke maatregelen in het potentieel overstroombare gebied) (2 e laag) en aandacht voor rampenbestrijding (3 e laag) Verdere ambities Naast het op peil houden van de bescherming tegen overstromingen (en wellicht aanscherpen van de beschermingsnorm), willen we ook bestaande waarden in het rivierengebied overeind houden en tegelijkertijd de aantrekkelijkheid van het rivierengebied vergroten. Dit is een ambitie binnen het hele Deltaprogramma. Deze ambitie wordt mede gerealiseerd door het opstellen van gebiedsvisies Deltaprogramma: Bestuurlijke noties bij kansrijke strategieën voor hoogwaterbescherming in Noord-Brabant 7/25

8 die zijn afgestemd op de maatregelen binnen een strategie. Tevens wordt gekeken naar kansen om gebiedsontwikkelingen en wensen te combineren met hoogwaterbeschermingsmaatregelen Kansrijke Strategieën binnen het Deltaprogramma Om goed te kunnen afwegen welke maatregelen het beste in, aan en langs de rivier passen, zijn de genoemde oplossingsrichtingen A (strategie Ruimte voor de Rivier Plus ) en B (strategie Doe meer met dijken ) uitgewerkt. Voor beide richtingen zijn gebiedsvisies ontwikkeld en is gekeken welke gebiedsontwikkelingen goed gekoppeld zouden kunnen worden. Deze aanpak is samen met partijen aan weerszijden van de rivier gevolgd. Het product Kansrijke strategieën voor Brabant (van grens met Limburg tot aan Willemstad/Bergen op Zoom) is opgeleverd aan het gebiedsprogramma Rivieren enerzijds en het gebiedsprogramma Zuid Westelijke Delta anderzijds. Binnen deze gebiedsprogramma s worden de Kansrijke Strategieën uit de verschillende regio s bij elkaar gebracht en op het niveau van de gebiedsprogramma s ter accordering voorgelegd aan de verschillende stuurgroepen binnen de gebiedsprogramma s. Daarna worden ze opgenomen in het Deltaprogramma 2014 dat in september 2013 aan de Tweede kamer wordt aangeboden Regionale waterberging Naast de aandacht voor het buitenwater die in deze notitie centraal staat, is blijvende aandacht vereist voor de aanpak van wateroverlast vanuit regionale watersystemen (bv Aa, Dommel, Mark). Omdat de maatschappelijke gevolgen hiervan van andere aard en omvang zijn, ligt de geaccepteerde kans van voorkomen aanzienlijk hoger (bescherming tegen buitenwater 1/1250-1/2000 p/j, regionale wateroverlast 1/100 1/150 p/j). Omdat bij hoog buitenwater de afvoer van regionaal water gestremd wordt, is blijvende aandacht voor bescherming tegen wateroverlast (o.a. regionale keringen en waterbergingsgebieden) nodig. Een waterbergingsgebied langs een regionaal water kan niet eveneens ingezet worden als retentiegebied voor het hoofdsysteem omdat het in de praktijk al vol staat op het moment dat inzet van water uit het hoofdsysteem gewenst is Eerdere studies In de afgelopen jaren hebben in de regio Noordoost Brabant op het gebied van hoogwaterbescherming verschillende studies plaatsgevonden. Deze waren verschillend van aard en hadden betrekking op verschillende lagen van de meerlaagsveiligheid. Zo heeft o.a. een studie naar een compartimenteringsdijk oostelijk van s-hertogenbosch plaatsgevonden. Compartimentering valt aan te merken als gevolgbeperking. Het voorkomt geen overstroming maar beperkt de gevolgen (in een deel van het gebied). Afhankelijk van de plaats van een dijkdoorbraak werkt een compartimenteringsdijk positief of negatief. Met een compartimenteringsdijk wordt de preventie niet op een hoger plan gebracht. Van deze laatste aanpak (verbetering preventie) profiteert het gehele dijkringgebied (Noordoost-Brabant). De aanleg van een dergelijke (nieuwe) dijk is kostbaar en rendeert slechts bij zeer lage frequenties. Om die reden is de optie van een compartimenteringsdijk in Noordoost-Brabant (maar ook elders in het land) niet verder meegenomen in de beschouwingen. Daar waar mogelijk borduren de kansrijke strategieën ook voort op de pilotstudie meerlaagsveiligheid die voor Noordoost Brabant is afgerond in /25 Deltaprogramma: Bestuurlijke noties bij kansrijke strategieën voor hoogwaterbescherming in Noord-Brabant

9 Voor de overige gebieden is ook voortgeborduurd op eerdere studies en beleidsontwikkelingen. Daarin waren o.a. de Planologische Kernbeslissing Ruimte voor de Rivier en de Integrale Verkenning Maas relevant. De hierin opgenomen maatregelen voor rivierverruiming zijn als vertrekpunt genomen voor de kansrijke strategie Ruimte voor de Rivier Plus Hoe werkt een dijkring Voor vrijwel alle dijkringgebieden geldt dat de dijk een ketting is waarvan alle schakels (dijkvakken) belangrijk zijn. Dit komt vooral tot uiting bij kleine dijkringen omdat ze bij elke willekeurige dijkdoorbraak direct vol lopen. Bij de grotere dijkringen springen het Land van Heusden en Altena en Noordoost-Brabant er uit. Bij het Land van Heusden & Altena stroomt het gebied in korte tijd vol waarbij een overstroming vanuit de Waal ernstiger is (gaat sneller, waterdiepte groter) vanwege de omvang van de Waalafvoer (ten opzichte van de Maas) en het verschil tussen waterstand en binnendijks maaiveld. Doordat het gehele gebied door dijken en water wordt omringd wordt het aangeduid als een badkuip. Voor Noordoost-Brabant geldt dat gezien de geografie van het gebied (aflopend van oost naar west en van zuid naar noord), dijkdoorbraken op vrijwel alle locaties tot grote schade, slachtoffers en maatschappelijke ontwrichting leiden. Hierbij wordt steeds de stadsregio s-hertogenbosch zwaar getroffen, met ook alle gevolgen voor belangrijke doorgaande infrastructuur, bestuurscentra en uitstralingseffecten naar zuidelijk gelegen opvanggebieden Voorkeurstrategie en robuustheid In het geval voor de vorming van de Voorkeurstrategie gedacht wordt aan een combinatie van de Kansrijke strategieën, kan het volgende relevant zijn. Hierbij wordt de middellange (2050) opgave voor de Maas als indicatie gebruikt (ca. 40 cm). Als aanname wordt gehanteerd dat 50 % van de opgave met rivierverruiming en 50 % door dijkverhoging wordt gerealiseerd. Dit betekent een generieke dijkverhoging van 20 cm (los van eventuele aanwezige oversterkte en overhoogte) en een pakket van rivierverruimingsmaatregelen dat 20 cm waterstandsdaling oplevert. Hierbij geldt dat een dijkverhoging van 20 cm niet efficiënt is. De vaste kosten vormen in dit geval een te groot aandeel t.o.v. de variabele kosten die met de mate van verhoging te maken hebben. Ook voor rivierverruiming geldt dat het waarschijnlijk niet goed mogelijk is om tot een pakket te komen dat gelijkmatig langs de rivier 20 cm doet. In het kader van de wens om ingrijpende gebiedstranformaties in één keer goed te doen, ligt het voor de hand dat in dit kader verder gekeken wordt dan de middellange termijn. Indien besloten wordt tot een aangescherpt beschermingsniveau wordt de opgave tot aan 2050 ca 20 à 30 cm hoger. De opgave voor beide oplossingsrichtingen wordt daarmee 10 à 15 cm hoger en daarmee substantiëler. Dit betekent dat hoe dan ook een robuuste aanpak van maatregelen nuttig en gewenst is. Uiteraard vraagt dit ruimte en kosten. Gerekend moet worden op een uitvoeringsduur van 20 à 25 jaar. Daarna zijn vrijwel onmiddellijk nieuwe maatregelen nodig. Deltaprogramma: Bestuurlijke noties bij kansrijke strategieën voor hoogwaterbescherming in Noord-Brabant 9/25

10 1.11. Bestuurlijke aandachtspunten bij oplevering van de kansrijke strategieën Uitgangspunt bij de invulling van de kansrijke strategieën is dat elke strategie zelfstandig de gehele opgave oplost. Anders gezegd we onderzoeken enerzijds hoe uitsluitend via dijkversterking de gehele opgave aan waterstandverhoging kan worden opgelost en anderzijds hoe uitsluitend met rivierverruimingsmaatregelen de opgave kan worden opgelost. We brengen dus van deze twee extreme strategieën de bijbehorende maatregelpakketten in beeld. Zo ontstaat een bandbreedte waarbinnen de oplossing in de Voorkeurstrategie gevormd kan worden. In geval binnen de kansrijke strategieën sprake is van ongewenste maatregelen, kunnen deze bij de vorming van de Voorkeurstrategie nader afgewogen worden. Bij de oplevering van de voorliggende strategieën is het van belang om bestuurlijke noties mee te geven, zodat de kansrijke strategieën op een goede manier en met de juiste aandachtspunten worden gepresenteerd en verwerkt. De noties zullen vervolgens een rol gaan spelen in de fase waarin tot een voorkeurstrategie wordt gekomen. In de rapportage over de kansrijke strategieën wordt o.a. ingegaan op de effectiviteit (doelbereik), de effecten van maatregelen op een aantal aspecten (o.a. landschap, natuur, ruimtelijke kwaliteit, landbouw) en op de kosten voor de strategie dijken. De kosten voor de strategie Rivierverruiming worden centraal opgesteld. Gezien de doorlooptijd en het abstractieniveau van de studie kan dit slechts op hoofdlijnen en kwalitatief gebeuren. 10/25 Deltaprogramma: Bestuurlijke noties bij kansrijke strategieën voor hoogwaterbescherming in Noord-Brabant

11 2. Strategie 1: Doe meer met dijken (opgave geheel invullen met dijkversterking) Kenmerk van deze strategie is dat waterstandverhogingen als gevolg van hogere afvoeren geaccepteerd worden. Om deze veilig naar zee af te voeren dienen de dijken langs beide oevers van de rivier verhoogd te worden met de waterstandverhogingen. Omdat het eerder aangegeven pipingprobleem van dijken om aanpak vraagt, vormt de oplossing hiervan een integraal onderdeel van deze strategie. Voor de leidende inrichtingsprincipes per gebied wordt verwezen naar de afzonderlijke rapportage van het adviesbureau. Bij het uitwerken en aanpassen van de maatregelen voor dijken zijn de kenmerken van de verschillende dijktypen het vertrekpunt. Dit leidt tot een maatwerk-aanpak die recht doet aan de aanwezige waarden ter plaatse. Per dijktype is dit specifiek gemaakt Opmerkingen/constateringen voor het gehele rivierengebied 1. De strategie dijken voldoet weliswaar aan de vereiste bescherming tegen overstromingen maar lijkt op landschappelijk waardevolle trajecten met oude dijken (met o.a. typische dijkbebouwing en kleinschalig landschap) vooral tot aantasting van belangrijke waarden langs de huidige dijk te leiden en geeft relatief weinig mogelijkheden tot meekoppeling en meerwaarde-creatie. Dit laatste is in de recente dijkverbeteringsrondes al in belangrijke mate bereikt waardoor een verdere opwaardering lastig lijkt. Op trajecten met groene dijken in het landelijke gebied is vaak wel ruimte voor meerwaarde creatie, bijvoorbeeld door de aanleg van doorgaande fietspaden. 2. De strategie dijken maakt het beter mogelijk om investeringen gerichter in te zetten op een optimale kostenefficiency. Omdat niet elk dijkvak in gelijke mate bijdraagt aan risicoreductie, kan in de juiste volgorde ingezet worden op verbetering van dijkvakken die tot de grootste risicoreductie leiden. (Rivierverruiming heeft een ander karakter. De effecten werken enerzijds in gelijke mate uit naar beide oevers van de rivier en anderzijds vaak over lange riviertrajecten (tot wel 10 a 50km). 3. Om bestaande waarden langs dijken zoveel mogelijk te behouden zijn over grote dijklengten buitendijkse verbeteringen nodig (richting rivier). Deze kunnen vaak en goed gecombineerd worden met verplichte rivierbedcompensaties voor de afname van het winterbedvolume (aantal m3). Om te voorkomen dat de rivierbedcompensaties tot complicaties en kosten leiden terwijl de rivierwinst hiervan veelal marginaal is, wordt gepleit voor het flexibeler maken van de regelgeving op het gebied van grote rivieren waar het gaat om maatregelen voor de hoogwaterbescherming. 4. Het in beeld brengen van de overhoogte gecombineerd met oversterkte van dijken is lastig gebleken. In het kader van dit soort vraagstukken en bovendien in geval van hoogwatersituaties, is het relevant om meer precies te weten waar van welke dijkoversterfte sprake is. Hoewel het inzicht hierin nu al relevant is, ligt het voor de hand om het onderzoek hiernaar ook te koppelen aan de periodieke toetsing die primaire keringen ondergaan. In dat kader is namelijk veel informatie over de keringen beschikbaar die bovendien diepgaand geanalyseerd wordt. Op dit Deltaprogramma: Bestuurlijke noties bij kansrijke strategieën voor hoogwaterbescherming in Noord-Brabant 11/25

12 moment wordt de toetsing gestopt op het moment dat de kering kan worden goed- of afgekeurd. Er wordt niet nader gekeken wat een goedgekeurde dijk nog meer kan keren in termen van waterstandverhoging. Evenmin wordt gekeken wat een afgekeurde dijk nog wel kan keren. Het lijkt voor de hand liggend om de regels rond de toetsing zodanig aan te passen dat de gevraagde informatie structureel beschikbaar komt Opmerkingen/constateringen voor regio Noordoost (Boxmeer-Heusden) 5. Op sommige plaatsen in NO-Brabant wordt het uitzicht over de dijk en de waarde van de huidige relatie bebouwing/dijk (het ensemble) van zodanig belang gevonden dat een verdere dijkverhoging voorkomen moet worden. Hiermee wordt als gevolg van klimaatverandering en op basis van de huidige ontwerpregels van dijken, ingeboet op de bescherming van de dijkring. Dit lijkt acceptabel als op de locaties waar dit aan de orde is, dijken zo robuust (qua breedte en aankleding) worden ingericht dat een dijkdoorbraak nagenoeg uitgesloten wordt (relevant hierbij is dat de waterstanden die in 2100 verwacht worden de kruin van de dijk (net) niet zullen overstijgen). Ook verbreding/versterking van dijken heeft landschappelijke gevolgen. Deze zullen in een vervolgfase in beeld gebracht en afgewogen worden. Aan de Gelderse zijde van de Maas lijkt dijkverbetering vanwege het groot aantal trajecten in het landelijk gebied, eenvoudiger (en bovendien meer binnendijks) realiseerbaar. 6. Voor verschillende bijzondere en kwetsbare locaties langs de dijken zijn eerste ideeën beschikbaar over hoe daar dijkversterking op een goede manier kan worden ingepast (o.a. vestingsteden Grave, Heusden). Dit vraagt nadere uitwerking in een latere fase. 7. Het kiezen van dijkversterking in het traject grens met Limburg t/m Cuijk, leidt aan de Limburgse zijde tot een uitbreiding van het winterbed. Deze strategie impliceert het accepteren van hogere waterstanden. Omdat aan de Limburgse zijde het winterbed niet wordt begrensd door dijken zal daardoor de hoogste waterstand verder (horizontaal) in het onbedijkte Maasdal reiken (uitbreiding winterbed). Aard en schaal hiervan zijn in deze fase nog onbekend. Voor Brabant betekent deze strategie de aanleg van een nieuw gedeelte primaire waterkering vanaf het punt waar deze nu in Boxmeer begint in zuidelijke richting. Hiermee moet de dijkring gesloten worden bij hogere maatgevende hoogwaterstanden. 8. Langs sommige riviertrajecten van de Maas is er tot 2050 geen of weinig tekort aan dijkkruinhoogte. Hier zijn dan tot aan 2050 geen verhogingen nodig, los van eventuele stabiliteitsproblemen. Deze dijkoverhoogte heeft te maken met het feit dat maatgevende hoogwaterstanden inmiddels (behoorlijk) lager zijn dan in de tijd dat de dijk is verbeterd (jaren 90). Oorzaak hiervan is hoogstwaarschijnlijk dat de bodem van het zomerbed door morfologische processen is uitgeschuurd en daardoor fors is gedaald. Indien RWS als beheerder deze lagere zomerbedligging garandeert, kan de huidige overhoogte van de dijken worden ingeboekt. Indien de bodemligging niet wordt gegarandeerd om morfologische processen hun gang te laten gaan, 12/25 Deltaprogramma: Bestuurlijke noties bij kansrijke strategieën voor hoogwaterbescherming in Noord-Brabant

13 dan kan sneller dan nu verwacht van een kruinhoogte-tekort sprake zijn waarvoor toch maatregelen vereist zijn. Dit vraagt nader onderzoek en een uitspraak van het rijk/rws Opmerkingen/constateringen voor regio West (Waalwijk-Woudrichem-Werkendam-Willemstad) 9. Omdat de strategie ruimte voor de rivier niet effectief is in het gebied waar de zee-invloed dominant is, dient de strategie dijken altijd ingezet te worden langs het deel van het Wilhelminakanaal (Oosterhout) dat in open verbinding staat met de Amer, het Dongemondgebied (Geertruidenberg) en het gebied westelijk hiervan (Drimmelen, Moerdijk) tot aan Willemstad. 10. Ten westen van de Kanaaltak naar de Amer tot aan Willemstad lijkt dijkverhoging doorgaans relatief eenvoudig realiseerbaar. Op grote delen van dit traject ligt een combinatie met een fietspad op de kruin voor de hand. Fietspaden vragen om gemeentelijke investeringen. 11. Voor verschillende bijzondere en kwetsbare locaties langs de dijken zijn eerste ideeën beschikbaar over hoe daar dijkverhoging op een goede manier kan worden ingepast (o.a. vestingsteden Woudrichem, Willemstad, stedelijke omgeving Geertruidenberg). Dit vraagt nadere uitwerking in een latere fase 12. Voor de situatie vanaf de zuidrand van Geertruidenberg tot aan Oosterhout (buitenpand Wilheminakanaal en Dongemonding) zijn verschillende dijkvakken lastig te verhogen gezien de ligging in stedelijk en industrieel gebied. Verhoging leidt bovendien tot belemmeringen in functies. Hier lijkt zich een afweging tussen dijkverhogingen en de bouw van keersluizen aan de twee mondingen aan te dienen. Met keersluizen die zeer laag frequent gesloten moeten worden omdat de huidige dijken al een goed beschermingsniveau garanderen, kunnen verdere dijkverhogingen langs genoemde wateren achterwege blijven. Deze afweging zal in een volgende fase opgepakt worden. 13. De situatie van de vesting Woudrichem kan binnen deze strategie tot forse/ongewenste aanpassingen leiden. Hiervoor dient nader gekeken te worden naar de aanwezige oversterkte van de vesting die tevens waterkering is. In geval sprake is van te grote cultuurhistorische aantasting om aan de beschermingsnorm te voldoen, lijkt een afweging mogelijk waarbij de bestaande vesting een zelfstandige dijkring wordt die de bescherming houdt die de huidige keringen bieden en waarbij de dijkring Land van Heusden en Altena wordt kortgesloten achter de vesting langs met een nieuwe waterkering die voldoet aan klimaatverandering en (aangepaste) beschermingsnorm. Deltaprogramma: Bestuurlijke noties bij kansrijke strategieën voor hoogwaterbescherming in Noord-Brabant 13/25

14 3. Strategie Ruimte voor de Rivier Plus Kenmerk van deze strategie is dat waterstandverhogingen als gevolg van hogere afvoeren worden genivelleerd door de rivier meer ruimte te geven. De hiervoor langs de rivier op veel plaatsen benodigde maatregelen werken in gelijke mate uit naar beide oevers. Om de waterstanden langs de rivier op hetzelfde niveau van de huidige maatgevende hoogwaterstanden te houden, vraagt dit (ook in de uitvoeringsvolgorde) een uitgekiende set aan maatregelen, zowel qua aard als qua locatie langs de rivier. Voor de leidende inrichtingsprincipes per gebied wordt verwezen naar de afzonderlijke rapportage van het adviesbureau. Bij het uitwerken en aanpassen van de maatregelenpakketten zijn de landschappelijke kwaliteiten (o.a. geomorfologische kenmerken en cultuurhistorische waarden) het vertrekpunt. Dit leidt tot een aanpak die tot een kwaliteitstoename van het rivierengebied leidt. Per landschapstype is dit specifiek gemaakt Opmerkingen/constateringen voor gehele rivierengebied 1. Omdat het eerder aangegeven pipingprobleem van dijken om aanpak vraagt, vormt deze dijktechnische oplossing ook een onderdeel van deze strategie en zal daarmee ook altijd onderdeel van de voorkeurstrategie vormen. 2. Geheel inzetten op deze strategie maakt het aanbrengen van verschillen in beschermingsnormen tussen tegenover elkaar liggende dijkringgebieden aan dezelfde rivier niet mogelijk. Beide zijden van de rivier profiteren namelijk in gelijke mate van de waterstandseffecten. 3. Naar mate men meer flexibiliteit in de toekomst vereist t.a.v. de inzet van maatregelen in relatie tot een gewenst ander gebruik van gebieden, is het van belang om bij aanvang meer maatregelen/ruimte vast te leggen dan nodig is. Op deze manier kunnen sommige maatregelen/gebieden geschrapt worden omdat anderen overeind blijven. Te schrappen maatregelen/gebieden kunnen dan voor andere ontwikkelingen ingezet worden. De vraag is hoe ver men hier bestuurlijk in wil gaan. 4. De huidige uiterwaarden langs de grote rivieren in het Brabantse maken verschillende soorten van rivierverruiming mogelijk (zowel qua aard als qua omvang en inrichting). Bij een beschouwing hiervan is voortgeborduurd op de maatregelen die destijds ontwikkeld zijn in het kader van de Integrale Verkenning Maas-2 en de Planologische Kernbeslissing Ruimte voor de Rivier. Uit de beschouwing is naar voren gekomen dat een verdere inzooming op de mogelijke inrichting per maatregel nodig is om optimaal te kunnen aansluiten bij rivierkarakteristieken, aanwezige en te respecteren geomorfologie, natuurwaarden en ontwikkelingen, beheer- en onderhoudsaspecten. 5. Inzet van zomerbedverdieping maakt onderdeel uit van het pakket aan rivierverruimingsmaatregelen om de opgave ingevuld te krijgen. Van deze maatregel is bekend dat het om voortdurende onderhoudsinspanningen vraagt omdat de natuurlijke ligging van de rivierbodem wordt aangetast. Deze oplossing is daardoor kwetsbaar en kostbaar. Bovendien 14/25 Deltaprogramma: Bestuurlijke noties bij kansrijke strategieën voor hoogwaterbescherming in Noord-Brabant

15 geldt dat de hiervoor benodigde gelden worden aangewend voor onder water maatregelen die niet leiden tot een kwaliteitsverbetering van het rivierengebied. 6. Omdat een aantal aspecten/maatregelen in deze (korte) fase niet konden worden uitgewerkt, ingepast en gedimensioneerd is nu nog niet met nauwkeurigheid te zeggen of het totale pakket aan rivierverruimingsmaatregelen de opgave helemaal vervult. Hiervoor zijn meer precieze dimensionerende van maatregelen nodig die in samenhang (gehele Maas met boven-, over- en benedenstroomse zijde) in een hydraulisch model gezet en berekend dienen te worden. In deze nog uit voeren beschouwing komt ook het aspect van benedenstroomse effecten aan de orde (omvang, plaats van voorkomen, oplossingsmogelijkheden, kosten) alsmede een mogelijke verandering van de looptijd van afvoergolven. Er heeft afstemming met de overzijden plaatsgevonden (Limburg, Gelderland en Zuid-Holland). Ook in deze regio s is men nog niet zover dat al stellige uitspraken gedaan kunnen worden over de effectiviteit van individuele maatregelen en het totaal aan maatregelen Opmerkingen/constateringen voor regio Noordoost (Boxmeer-Heusden) 7. De inzet van rivierverruimingsmaatregelen lijkt in ieder geval langs de Maas goede mogelijkheden te bieden voor een kwaliteitsimpuls van het rivierengebied. Langs de Maas tot aan Heusden is door de uitvoering van normalisatie en kanalisatie in de loop der tijd fors ingegrepen in het oorspronkelijke karakter van Maas en omliggende winterbed. Veel rivierverruimingsmaatregelen lenen zich om in het veelal nog oorspronkelijke winterbed binnen de grote dijkmeanders tot een forse kwaliteitsslag te komen. Deze slag ligt dan op het gebied van natuur (realisering EHS), landschap, cultuur (Maasheggen), watersport en recreatie. Waarschijnlijk leidt dit op verschillende locaties tot een terugtredend agrarisch gebruik. 8. Naast buitendijkse maatregelen is ook de inzet van huidig binnendijks gebied nodig om de opgave ingevuld te krijgen. Het betreft hier dijkverleggingen t.b.v. verruiming van het doorstroomprofiel en/of de aanleg van retentiegebieden. Het betreft hier in Brabant: de noordzone langs de Kraaienbergse Plassen (dijkverlegging: haalbaarheid dijkstabiliteit langs de diepe plassen bezien), retentiegebied westelijk deel Kraaienbergse plassen, retentiegebied nabij Keent, dijkverlegging tussen Bokhoven en Heusden. In Gelderland betreft het dijkverleggingen in Heumen, Overasselt, Moordhuizen, Alem en Hedel. Tussen Heumen en Wijchen is een binnendijks retentiegebied opgenomen. 9. Diverse hydraulische knelpunten in het rivierensysteem vragen om aanpak. Het betreft hier de dammen in de uiterwaard onder de weg Oeffelt-Gennep alsmede die van de naastgelegen oude spoorbaan, de flessenhals Katwijk-Mook, de flessenhals Ravenstein (veevoederfabriek en spoordam), de brug A2 + spoorbrug Hedel. 10. Voor het retentiegebied Keent (ten zuiden van de oude Maasmeander om Keent) is op dit moment door het rijk een ruimtelijke reservering opgenomen in het Barro. Voor vormgeving en precieze locatie in deze regio dient bekeken te worden welk binnendijks gebied hiervoor het beste (qua hydraulisch effect en landschappelijke inpassing) ingezet kan worden. Dit omdat de Deltaprogramma: Bestuurlijke noties bij kansrijke strategieën voor hoogwaterbescherming in Noord-Brabant 15/25

16 transformatie van het gereserveerde gebied tot buitendijks gebied (met primaire keringen er omheen), geen relatie heeft met de historie van dit gebied, noch met aanwezige landschappelijke elementen en daarom als wezensvreemd aan te merken is. 11. De nadere studie die bij punt 11 is genoemd, kan gecombineerd worden met de wens vanuit Gelderland om nader te bekijken of voor het retentiegebied dat nu ter hoogte van Wijchen- Heumen is geprojecteerd (en door het rijk gereserveerd in het Barro) een beter alternatief gevonden kan worden. In deze studie kan het Maastraject van de A79 tot voorbij de A50 (omgeving Batenburg) betrokken worden. Uitgangspunt hierbij is dat de opgave die met retentie wordt bereikt, wordt gehaald zodat geen sprake is van een verzwaring van de opgave in benedenstroomse richting. Bij de studie zal de onderlinge samenhang van maatregelen binnen het riviersysteem in beschouwing genomen worden. 12. In het traject grens met Limburg t/m Cuijk kan rivierverruiming goed gecombineerd worden met een kwaliteitsimpuls voor het Maasheggengebied. Hiervoor moeten de rivierverruimingsmaatregelen zorgvuldig ingepast worden. Dit betekent o.a. een aantal wijzigingen ten opzichte van de voorstellen die in IVM-2 gedaan zijn Opmerkingen/constateringen voor regio West (Waalwijk-Woudrichem-Werkendam-Willemstad) 13. Naast buitendijkse maatregelen is ook de inzet van huidig binnendijks gebied nodig om de opgave ingevuld te krijgen. Het betreft hier dijkverleggingen ten behoeve van verruiming van het doorstroomprofiel. Het betreft de gebieden bij Drongelen en Hank aan de noordzijde van de Bergsche Maas. Deze gebieden zijn op dit moment door het rijk gereserveerd in het Barro. 14. Enkele hydraulische knelpunten in het rivierensysteem vragen om aanpak. Het betreft hier de landhoofden van twee bruggen in de A27: brug Keizersveer en brug Sleeuwijk. 15. Langs de Boven-Merwede (Gorinchem - Werkendam) kunnen een aantal buitendijkse maatregelen mogelijk gecombineerd worden met een scheiding van beroeps- en pleziervaart op dit zeer drukke binnenvaartwater. 16. Langs de Boven-Merwede (Gorinchem Werkendam) lijkt voortborduring op de Planologische Kernbeslissing met de Noordwaard als belangrijke maatregel- het meest voor de hand liggend. Dit lijdt tot een aantal buitendijkse maatregelen aan noord- en zuidoever, alsmede tot het op termijn verplaatsen van de Biesboschsluis in zuidelijke richting. Hiermee wordt een extra instroomopening voor de Noordwaard gecreëerd die gecombineerd zou kunnen worden met een nat industrieterrein/haven aan de zuidzijde van Werkendam. Het precieze hydraulische effect van deze maatregelen vraagt nog nadere bestudering. Bij deze bestudering dienen eveneens maatregelen in de aangrenzende wateren meegenomen te worden (o.a. Eiland van Dordrecht). Mocht het effect onvoldoende zijn dan is binnen deze strategie een tweede pakket aan maatregelen ontwikkeld waarin zowel aan noord- als zuidzijde van de Boven- Merwede binnendijkse maatregelen zitten. 16/25 Deltaprogramma: Bestuurlijke noties bij kansrijke strategieën voor hoogwaterbescherming in Noord-Brabant

17 In dit gebied is tevens gekeken naar enkele tracés voor groene rivieren door het Land van Heusden en Altena. Deze zijn bijzonder kostbaar en ingrijpend en introduceren nieuwe aandachtspunten op het gebied van hoogwaterbescherming. Ze verminderen bovendien voor een belangrijk deel het rendement van de investering die in de Noordwaard wordt gestoken. Om meerdere redenen zijn deze groene rivieren ongewenst. Deltaprogramma: Bestuurlijke noties bij kansrijke strategieën voor hoogwaterbescherming in Noord-Brabant 17/25

18 4. Mogelijke opties voor de 2 e en de 3 e laag 4.1. Mogelijke opties voor 2 e laag (Ruimtelijke Inrichting/Ordening) Binnen de 2e laag gaat het veelal om structurele fysieke ingrepen die tot doel hebben de schade te beperken. Ook is het mogelijk om anders om te gaan met de ruimtelijke ordening/inrichting en hieromtrent afweeg- en/of inrichtingskaders te ontwikkelen ten behoeve van de ruimtelijke inrichting. Het gaat hierbij in beginsel om het potentieel overstroombare gebied. De noodzaak tot maatregelen kan ook betrekking hebben op het effectgebied (vaak als opvanggebied in beeld). Uit verschillende studies is gebleken dat om verschillende redenen maatregelen in de 2e laag niet rendabel zijn. Dit vindt voor een belangrijk deel zijn oorsprong in de hoge bescherming tegen overstromingen waardoor maatregelen slechts met een zeer lage frequentie hun nut hebben. Maatregelen in deze laag worden dan ook als aanvullend op preventie gezien en richten zich vooral op beperking van de gevolgen. Aanbevelingen: - Onderzoek (landelijk) naar wat als vitale netwerken (zoals zenderparken, elektriciteitssysteem) en voorzieningen moeten worden aangemerkt en hoe deze te beschermen zijn. Ingeschat wordt dat afronding hiervan voor juli 2013 nodig is om de resultaten mee te kunnen nemen in de Voorkeurstrategie per regio die in januari 2014 opgeleverd moet worden. - Binnen Brabant het ontwikkelen van een inrichtingskader voor (grootschalige kapitaalintensieve) ruimtelijke ontwikkelingen in relatie tot overstromingsrisico s (wellicht gedifferentieerd naar het karakter van gebieden t.a.v. kwetsbaarheid en blootstelling) => enkele voorbeelden uitwerken om te bezien of het afwegingskader en de maatregelen uitvoerbaar, haalbaar, betaalbaar, zinvol zijn. Daarna kan bezien worden waar en hoe dit geïmplementeerd gaat worden. - Mogelijke optimalisering bezien van bestaande compartimentering als dit tegen geringe kosten (bv meekoppelen) een (redelijk) effect oplevert. - Omdat er een zekere overlap zit tussen de 2 e en 3 e laag, is het gewenst om het vervolg voor wat betreft die overlap vanuit beide lagen gezamenlijk op te pakken Mogelijke opties voor de 3 e laag (Rampenbestrijding) Binnen de 3 e laag gaat het veelal om een optimalisering van de rampenbestrijding die beperking van slachtoffers tot doel heeft. Aanbevelingen: - In landelijk verband format(s) ontwikkelen voor verschillende soorten plannen van gemeenten en/of Veiligheidsregio s ten behoeve van meer eenduidigheid en efficiency. - Mogelijk positie Veiligheidsregio s versterken (vergroten afdwingbaarheid) dan wel introduceren certificering voor verschillende soorten plannen (rampen-, crisis-, incidentbestrijding-, evacuatieplannen). - Ontwikkelen methodiek die waterschappen kunnen toepassen om standzekerheid dijken onder extreme omstandigheden te onderbouwen in kader advisering t.b.v. een mogelijk evacuatie- 18/25 Deltaprogramma: Bestuurlijke noties bij kansrijke strategieën voor hoogwaterbescherming in Noord-Brabant

19 besluit. Overhoogten/oversterkten van dijken in beeld brengen via centraal toetsinstrumentarium. Deltaprogramma: Bestuurlijke noties bij kansrijke strategieën voor hoogwaterbescherming in Noord-Brabant 19/25

20 5. Bestuurlijke vragen in relatie tot oplevering kansrijke strategieën en ontwikkeling voorkeurstrategie 1) Welke overwegingen uit het bovenstaande overzicht spreken u al dan niet aan? 2) Welke elementen uit beide strategieën ziet u graag (of in ieder geval zeker) terug in de VKS? 3) Welke elementen uit beide strategieën ziet u niet graag (of in ieder geval zeker niet) terug in de VKS? 4) Om het rivierengebied van Brabant op de agenda te zetten uit een oogpunt van bescherming tegen overstromingen en het vergroten van de aantrekkelijkheid, kan de voorkeurstrategie zodanig worden ingericht dat bepaalde ingrepen/maatregelen boven komen drijven. Met deze aansprekende maatregelen kan de komende jaren de agenda beïnvloed en bepaald worden. Welke maatregelen hebben uw bijzondere belangstelling? 5) Kunt u instemmen met de aanbevelingen voor de 2 e en 3 e laag in deze fase? 6) Vindt u dat de Kansrijke Strategieën benut kunnen worden als bouwstenen voor de Voorkeurstrategie waarbij de antwoorden op de vragen 1 t/m 4 meegenomen worden? 20/25 Deltaprogramma: Bestuurlijke noties bij kansrijke strategieën voor hoogwaterbescherming in Noord-Brabant

21 6. Belangrijkste bestuurlijke punten uit de Kansrijke Strategieën die relevant zijn voor het opstellen van de Voorkeurstrategie 1e laag (preventie) - Uitgangspunt is dat maatregelen voor de hoogwaterbescherming ook altijd ruimtelijke kwaliteit toevoegen aan het rivierengebied. De maatregelen zijn tenslotte permanent aanwezig terwijl hoogwater slechts sporadisch voor komt. Maatregelen worden zoveel mogelijk gekoppeld aan regionale wensen, ambities en ontwikkelingen. - Binnen de aanpak van hoogwaterbescherming is solidariteit tussen partijen nodig omdat de bescherming van een gebied afhankelijk is van alle schakels (dijkvakken) en van de manier van omgaan door boven-, over- en benedenburen langs de rivier. Iedere partij zal daarin zijn aandeel moeten leveren. - Een voorkeurstrategie die alle opgaven tackelt is niet met een schaartje te knippen. Robuustheid dan wel overdimensionering, zowel in ontwerp van maatregelen als in gebiedsreserveringen, is om meerdere redenen belangrijk bij het vaststellen van een maatregelenpakket in de voorkeurstrategie. - De aanpak van de zogenaamde pipingproblematiek brengt met zich mee dat altijd (los van de te kiezen strategie) maatregelen aan dijken noodzakelijk zijn. Het gaat hier om aanzienlijke dijklengten. Er zijn verschillende type oplossingen beschikbaar. - Op een aantal plaatsen leidt dijkverhoging langs het Brabantse deel van de Maas tot een belangrijke aantasting van aanwezige waarden. Handhaving van de huidige kruinhoogte is acceptabel als de dijk ter plaatse doorbraakvrij kan worden ingericht. Dit laatste kan ook ruimtelijke en andere consequenties hebben die nog in beeld gebracht moeten worden en afgewogen. - Problemen met dijkversterkingen langs het buitenpand Wilhelminakanaal en Dongemondgebied (Oosterhout/Geertruidenberg) die bestaande functies bemoeilijkt of onmogelijk maakt, leidt tot een afweging dijkversterking of bouw van 2 keersluizen aan de mondingen als voorkeursstrategie. De bestaande dijken/waterkeringen blijven daarbij gehandhaafd. - Bij dijkverhoging kan cultuurhistorische aantasting van de vesting Woudrichem die tevens waterkering is, optreden. De specifieke situatie ter plaatse kan aanleiding geven om de vesting sec tot een afzonderlijke dijkring te maken en de grote dijkring van het Land van Heusden en Altena achterlangs de vesting met een nieuwe kering kort te sluiten. De vesting Woudrichem behoudt dan de huidige bescherming. De bescherming van de grote dijkring wordt dan afgestemd op klimaatverandering en een mogelijk aangescherpte norm. Deltaprogramma: Bestuurlijke noties bij kansrijke strategieën voor hoogwaterbescherming in Noord-Brabant 21/25

22 - Dijkverhoging/versterking is een strategie waarbij verschillen in beschermingsnorm tussen dijkringgebieden en efficiënt investeren in maatregelen, goed uitvoerbaar zijn. De strategie rivierverruiming is niet of nauwelijks geschikt voor deze invalshoeken vanwege gelijke uitwerking van waterstandeffecten naar beide oevers en (vaak) de uitwerking over lange riviertrajecten. - Rivierverruiming lijkt op veel plaatsen goede mogelijkheden te bieden voor een kwaliteitsimpuls van landschap, natuur (o.a. realisering EHS), cultuur (Maasheggen), recreatie en watersport. Bij deze strategie behoort de inzet van huidig binnendijks gebied. Het gaat hier aan de Brabantse zijde om de noordrand en westplas van de Kraaienbergse Plassen, het gebied ten zuiden van Keent, gebied tussen Bokhoven en Heusden en gebieden tussen Drongelen en Hank. De genoemde gebieden zijn door het rijk reeds ruimtelijk gereserveerd in het Besluit algemene regels ruimtelijke ordening (Barro). Aan de Gelderse zijde van de Maas gaat het om dijkverleggingen bij Heumen, Overasselt, Moordhuizen, Alem en Hedel. Bovendien gaat het om een retentiegebied tussen Heumen en Wijchen. - De allocatie en landschappelijke inpassing van de beoogde retentiegebieden Wijchen-Heumen (Overasselt) en Keent zuid vragen nog nadere studie. Binnen Brabant bestaat behoefte aan een nadere afweging ten aanzien van plaats en landschappelijke inpassing van het binnendijkse gebied voor retentie nabij Keent. Vanuit het Gelderse bestaan bezwaren tegen de ligging van het retentiegebied Wijchen-Heumen (Overasselt). Op dit moment vormen de genoemde gebieden/maatregelen onderdeel van de kansrijke strategie Ruimte voor de Rivier, met de aantekening dat partijen aan beide oevers tot een optimalisatie willen komen waarbij het Maastraject tussen de A79 en voorbij de A50 (omgeving Batenburg) in beschouwing genomen kan worden. - Voor het riviertraject van de Boven Merwede zijn een tweetal pakketten ontwikkeld waarvan de een uitsluitend bestaat uit buitendijkse maatregelen (inclusief verplaatsing Biesboschsluis in zuidelijke richting ter vergroting rendement Noordwaard) en de ander ook binnendijkse maatregelen bevat. Een nadere hydraulische analyse (inclusief mogelijke maatregelen in aangrenzende wateren) moet uitwijzen of met het eerste pakket kan worden volstaan of dat ook maatregelen nodig zijn in huidig binnendijks gebied. De eveneens bekeken groene rivieren door het Land van Heusden en Altena om de Boven Merwede geheel of gedeeltelijk te ontlasten zijn om meerdere redenen ongewenst. - De diepteligging van het zomerbed van een groot deel van de bedijkte Maas is bepalend voor het al of niet op korte termijn uitvoeren van maatregelen voor hoogwaterbescherming. Van belang is dat het rijk/rws een bepaalde diepteligging van het zomerbed garandeert. Indien dit niet mogelijk is, zijn sneller hoogwaterbeschermingsmaatregelen nodig. Om hierover duidelijkheid te krijgen is onderzoek nodig en een uitspraak/toezegging van rijkszijde. - Hoewel het uitgangspunt is dat elke strategie zelfstandig de (water-)opgave vervult, is het in deze fase (nog) niet gelukt om over het doelbereik sluitende uitspraken te doen. Dit heeft enerzijds te maken met de gewenste aanpassing en uitwisseling van rivierverruimingsmaatregelen (in deze 22/25 Deltaprogramma: Bestuurlijke noties bij kansrijke strategieën voor hoogwaterbescherming in Noord-Brabant

23 fase is de effectiviteit ingeschat met expert judgement) en anderzijds met onduidelijkheden over de aanwezige dijkoversterkten (duidelijk dient te zijn wat een dijk/waterkering extra aan waterstand kan keren dan de huidige formele maatgevende hoogwaterstand). Dit krijgt nog aandacht in de vervolgfase waarbij ook mogelijke benedenstroomse effecten en mogelijke verandering van de looptijd van afvoergolven worden betrokken. 2e laag (gevolgbeperking) - Landelijk onderzoek doen naar wat als vitale netwerken en voorzieningen aangemerkt moet worden en of en hoe deze te beschermen zijn. Afronding hiervan is voor juli 2013 nodig om de resultaten op te nemen in de Voorkeurstrategie die in januari 2014 gereed moet zijn. - Er worden geen dwingende beleidsvoorschriften voorgesteld omtrent locatiekeuzen en/of locatie-inrichting. Wel wordt in Brabant een inrichtingskader opgesteld voor (grootschalige kapitaalintensieve) ruimtelijke ontwikkelingen in relatie tot overstromingsrisico s (wellicht gedifferentieerd naar het karakter van gebieden t.a.v. kwetsbaarheid en blootstelling). De toepassing zal worden beoordeeld op basis van enkele voorbeelden om te bezien of het inrichtingskader en de maatregelen uitvoerbaar, haalbaar, betaalbaar, zinvol zijn. 3e laag (rampenbestrijding) - De landelijke ontwikkeling van formats voor verschillende soorten plannen van gemeenten en/of Veiligheidsregio s wordt aanbevolen. - De positie van Veiligheidsregio s kan mogelijk versterkt worden om tot meer afstemming, eenduidigheid en voortgang te komen. Wellicht is certificering van plannen eveneens een zinvolle optie. - Ontwikkel in landelijk verband een methodiek die waterschappen kunnen toepassen om de standzekerheid van dijken onder extreme omstandigheden te onderbouwen in het kader van advisering over een mogelijk evacuatiebesluit. Breng dijkover- en ondersterkten structureel in beeld via het centrale wettelijke toetsinstrumentarium. Deltaprogramma: Bestuurlijke noties bij kansrijke strategieën voor hoogwaterbescherming in Noord-Brabant 23/25