Eindverslag project aardolie, chemie, kunststof en rubber (ACKR) 2001 Projectnummer A465

Transcriptie

1 Eindverslag project aardolie, chemie, kunststof en rubber (ACKR) 2001 Projectnummer A465 Deelprojecten: rubber overige productie kunststof farmaceutische industrie kunststofindustrie chemie overig kunststof bouw aardolie verf- en landbouwproducten basischemie Den Haag, 7 juni 2002

2 0. Samenvatting In 2001 is door de Arbeidsinspectie geïnspecteerd in de sectoren aardolie, chemie, kunststof en rubber (ACKR). Het project komt voort uit de strategie voor de bedrijfstakken aardolie, chemie, kunststof en rubber , zoals die door de Arbeidsinspectie is opgesteld. De hoofddoelstellingen voor deze jaren zijn: de inzet van de Arbeidsinspectie richt zich op onderwerpen die grote veroorzakers zijn van ziekteverzuim en WAO-instroom, te weten fysieke belasting en werkdruk; de inzet van de Arbeidsinspectie wordt in de publiciteit duidelijk neergezet via presentatie van resultaten, die voor de media interessant zijn. Uit de resultaten van de inspecties komt de Arbeidsinspectie tot de volgende conclusies: 1) de arbeidsomstandigheden in de aardolie, chemie, kunststof en rubber zijn, op basis van inspectie van ongeveer 1/6 deel van het totaal aantal bedrijven in deze sector in Nederland, te beoordelen als matig. De arbeidsomstandigheden waren bij 85 % van de geïnspecteerde bedrijven bij het eerste bezoek niet in orde (gemiddeld is dit bij de Arbeidsinspectie 60%); 2) de basis van het arbeidsomstandighedenbeleid in bedrijven, de risico-inventarisatie en -evaluatie gecombineerd met het plan van aanpak, zijn in de sectoren aardolie, chemie, kunststof en rubber niet goed gewaarborgd; bij 1 op de 9 bedrijven was er geen risico-inventarisatie en -evaluatie of plan van aanpak aanwezig, dit is al sinds 1994 verplicht. Bij 2/3 van de geïnspecteerde bedrijven was de RI&E niet in orde; 3) op het onderwerp fysieke belasting scoren de sectoren in de aardolie, chemie, kunststof en rubber een flink aantal waarschuwingen. Bij 184 bedrijven is een vorm van fysieke belasting geconstateerd. Dit betekent dat deze sector op dit onderwerp, dat een mede-oorzaak is van 1/3 van de instroom in de WAO veroorzaakt, de zaken niet goed voor elkaar heeft. Bij de individuele bedrijven zal na de gegeven termijn gecontroleerd worden of zij verbeteringen hebben aangebracht op dit punt. Vanuit de branche zal in de naaste toekomst de nodige stappen ondernomen dienen te worden, om meer activiteiten te gaan organiseren op dit onderwerp. De Arbeidsinspectie zal, via de branche-organisaties, met de branche in gesprek gaan over deze hoognodige aanpak; 4) het onderwerp werkdruk is bij 9% van de bedrijven geconstateerd; bij de grotere bedrijven ligt dit op zo n 20%. Gezien het belang van het onderwerp voor ziekteverzuim en WAO-instroom blijft waakzaamheid geboden; 5) als belangrijkste onderwerp buiten de speerpunten is het onderwerp machineveiligheid te noemen. Dit onderwerp blijkt bij veel bedrijven niet in orde. Er hebben 22 stilleggingen plaatsgevonden, vrijwel uitsluitend op het onderwerp machineveiligheid; Voor het project is er een website op internet. Te vinden zijn hier zaken als de strategie, informatie over de voortgang en resultaten van het project en achtergrondinformatie over de inspectieonderwerpen. De website is te vinden op de internetsite van het ministerie, > veilig werken > arbeidsinspectie > project aardolie, chemie, kunststof en rubber. contactpersoon: N. Monsees, landelijk projectleider Arbeidsinspectie regio Oost tel

3 Inhoudsopgave 0. Samenvatting Aanleiding en doel van het inspectieproject Strategie Doelstellingen van het inspectieprojecten ACKR Omvang van het project Werkterrein/BIK s Looptijd en aantallen bezoeken Opzet van het project Globale Opzet Inspectiepunten Monitor Publiciteit rondom het project Inspectie- en monitorresultaten Totaal overzicht resultaten Invloed van de grootte van bedrijven op resultaten Invloed van aanwezigheid OR op de resultaten Resultaten van de verschillende deelprojecten met elkaar vergeleken Resultaten per inspectiepunt Werkdruk Fysieke belasting Risico-inventarisatie en -evaluatie Machineveiligheid Resultaten monitorvragen Aanwezigheid OR Kwaliteit risico-inventarisatie en -evaluatie Conclusies Hoofdconclusies Vervolg-acties Bijlagen

4 1. Aanleiding en doel van het inspectieproject 1.1 Strategie Binnen het cluster Landbouw en Industrie van de Arbeidsinspectie zijn voor de jaren de volgende strategische keuzen gemaakt: centraal uitgangspunt voor alle bedrijfstakstrategieën binnen de Landbouw en Industrie staat het leveren van een bijdrage vanuit het cluster aan het verminderen van ziekte- en WAO-risico; om deze aanpak nog effectiever te laten zijn wordt ernaar gestreefd meer publiciteit te behalen met de resultaten van de projecten. Belangrijk aspect daarbij is een snelle bekendmaking van resultaten; daarnaast wordt ook de voorlichting rond inspectieprojecten, gericht op de branche zelf, geïntensiveerd. Daardoor zullen ook bedrijven die zelf niet geïnspecteerd worden bereikt kunnen worden; de effectiviteit van projecten wordt verder verhoogd door meer projecten volgens het hit en run principe: relatief kortdurende projecten met een gering (maximaal drie) aantal onderwerpen. Aansluitend op deze keuzen is een strategie voor de bedrijfstakken aardolie, chemie, kunststof en rubber opgesteld. De hoofddoelen voor deze jaren zijn: de inzet van de Arbeidsinspectie richt zich op onderwerpen die grote veroorzakers zijn van ziekteverzuim en WAO-instroom, te weten fysieke belasting en werkdruk; de inzet van de Arbeidsinspectie wordt in de publiciteit duidelijk neergezet via presentatie van resultaten, die voor de media interessant zijn. 1.2 Doelstellingen van het inspectieprojecten ACKR 2001 Het inspectieproject ACKR 2001 is een eerste stap om tot verwezenlijking van de doelen van de strategie te komen. De doelstellingen van het project zijn: het in beweging brengen van bedrijven op de onderwerpen fysieke belasting en werkdruk conform de wettelijke voorschriften en zodanig dat een effect verwacht mag worden op ziekteverzuim en WAO-toetreding; in de publiciteit aandacht trekken voor het project met als doel een groter effect, ook op bedrijven die niet zijn bezocht, in de bedrijfstakken. Voor het bepalen of deze doelen bereikt worden, is het belangrijk indicatoren hiervoor te bepalen. Mogelijke indicatoren voor het bereiken van de eerste doelstelling zijn: a) in de inspecties worden minder bedrijven aangetroffen, die hun zaken op deze onderwerpen niet in orde hebben. b) bij het bezoeken van bedrijven, die eerder een plan van aanpak hebben gemaakt op deze onderwerpen, worden daadwerkelijke verbeteringen geconstateerd. Hiertoe zou een zogenaamd follow-up project uitgevoerd kunnen worden, waarbij eerder bezochte bedrijven uit 2001 en 2002 nogmaals worden bezocht. c) de uiteindelijk beste indicator is natuurlijk het verminderen van ziekteverzuim en WAO-instroom. Echter, over ziekteverzuim zijn geen betrouwbare cijfers per bedrijfstak beschikbaar en de cijfers van WAO-instroom zullen op zijn vroegst pas over enkele jaren de effecten van deze inspanningen te zien geven. 4

5 Mogelijke indicatoren van de tweede doelstelling zijn: a) het aantal gerealiseerde artikelen in vak- en branche bladen en in de landelijke media. b) activiteiten, die worden ondernomen door branche- en werknemersorgansiaties om iets aan geconstateerde knelpunten te doen. c) reacties op gepleegde voorlichtingsactiviteiten. 5

6 2. Omvang van het project 2.1 Werkterrein/BIK s De adressen van het project ACKR 2001 vallen onder de BIK-codes 1 23, 24 en 25. Per sector is een indeling gemaakt van bij elkaar behorende BIK-codes (zie tabel 1). Tabel 1. De indeling in sectoren en de daarbij behorende BIK-codes Sector BIK-code indeling rubberindustrie 2511, 2512, 2513 productie overige producten 2524 van kunststof farmaceutische industrie en 244, 2441, 2442, 2452 cosmetica kunststofindustrie 252, 2521, 2522 chemie overig 2451, 2461, 2462, 2463, 2464, 2465,2466, 2470 productie kunststofproducten 2523 voor de bouw aardolie 23 verfproductie en landbouw 2412, 2415, 2420, 243,2430 basischemie 24, 2411, 2413, 24141, 24142, 2416, 2417 * de sector groothandel die gepland stond voor de maand december is wegens capaciteitsgebrek komen te vervallen. Voor deze sector is een apart inspectieproject opgestart in januari 2002, dat is geëindigd op 31 maart Uit de gegevens is gebleken dat er bij 512 bedrijven, waarbij interventies zijn geregistreerd, 34 bedrijven zijn die op basis van de bik-code buiten bovenstaande indeling vallen. De 34 bedrijven zijn, mits er een interventietraject heeft plaatsgevonden, meegenomen in de totaal cijfers, maar komen dus niet terug in de deelrapportages per deelsector. 1 De BIK-code is de bedrijfstakindeling van de Kamer van Koophandel. De KvK geeft ieder bedrijf een code waarmee de activiteiten van de onderneming of vestiging wordt aangeduid. 6

7 2.2 Looptijd en aantallen bezoeken De looptijd van het project ACKR 2001 was van 1 februari t/m 31 december Het geheel is opgedeeld in 9 maandprojecten waarbij een doorlooptijd was van twee maanden per sector (zie tabel 2). B.v. het project rubber startte op 1 februari en eindigt op 31 maart 2001, project overige productie van kunststofproducten ging van start op 1 maart t/m 30 april 2001 enz. In de vakantiemaanden was 1 maand extra gepland. Tabel 2. Planning per sector en aantal bezochte bedrijven Sector Looptijd Aantal bezochte bedrijven rubberindustrie februari - maart 36 productie overige producten maart - april 110 van kunststof farmaceutische industrie en april - mei 38 cosmetica kunststofindustrie mei - juni 71 chemie overig juni - juli 46 productie kunststofproducten juli - september 47 voor de bouw aardolie augustus - oktober 10 verfproductie en landbouw oktober - november 38 basischemie november - december 30 overige sectoren - 23 totaal 449 Gedurende de looptijd van het project ACKR in deelprojecten zijn ook bedrijven geïnspecteerd waarbij tijdens de inspectie bleek dat dit bedrijf eigenlijk onder een andere BIK-code zou moeten vallen. Indien het bedrijf qua werkzaamheden toch wel binnen het project paste, is vaak toch een inspectie uitgevoerd. Dit zijn de 23 inspecties die in tabel 2 onder overige sectoren staan. Wanneer een bedrijf qua activiteiten te ver buiten het project viel, is er geen inspectie uitgevoerd. Andere redenen waarom geen inspectie uitgevoerd kon worden, zijn dat het bedrijf inmiddels gestaakt is, dat er geen personeel in dienst is (dan is de Arbowet immers niet van toepassing) of dat er geen activiteit was binnen het bedrijf (ook dan is de Arbowet niet van toepassing, deze geldt alleen als er daadwerkelijk gewerkt wordt). In het totale project ACKR 2001 zijn 512 bedrijven bezocht waarvan bij 449 bedrijven een handhavingstraject is ingezet. 63 bedrijven waren niet bruikbaar vanwege bovengenoemde redenen (zie tabel 3). Tabel 3. Resultaten van bezochte bedrijven Bedrijf gestaakt 14 Buiten project 21 Geen personeel in dienst 22 Geen activiteit 6 7

8 Totaal 63 8

9 3. Opzet van het project 3.1 Globale Opzet De bedrijfstakken ACKR herbergen een veelheid aan branches, die onderling zeer kunnen verschillen. Toch was er de behoefte om, vanuit het principe van niet te veel projecten, er één project uit te voeren. Om aan deze beide uitgangspunten tegemoet te komen is er gekozen voor het volgende model: de bedrijfstak is ingedeeld in tien onderdelen, in elk onderdeel liep het project één maand, zo konden (rekening houdend met de zomerperiode) alle onderdelen in het jaar 2001 afgerond. In alle tien de sectoren liep het basisproject met de onderwerpen werkdruk en fysieke belasting. Daarnaast is in alle sectoren een derde onderwerp gekozen, die in al die sectoren verschillend kan zijn. Over dit derde onderwerp is overleg geweest met de werkgevers- en werknemersorganisaties in de bedrijfstak. 3.2 Inspectiepunten De vaste inspectiepunten bij alle deelsectoren van het project ACKR 2001 waren de volgende: 1. werkdruk 2. fysieke belasting 3. het derde onderwerp dat meegenomen werd tijdens de deelprojecten wisselde maandelijks, zie tabel 4 voor het overzicht van de onderwerpen bij betreffende deelsector. Tabel 4. Sector met bijbehorende derde onderwerp Sector Derde onderwerp rubberindustrie beoordeling blootstelling aan geluid overige productie van kunststofprod. beoordeling blootstelling gevaarlijke stoffen farmaceutische industrie arbeidstijden kunststofindustrie machineveiligheid chemie overig chemische veiligheid kunststof bouw machineveiligheid aardolie arbeidstijden verfproducten en landbouw machineveiligheid basischemie chemische veiligheid ad 1) werkdruk: bij de inspectie op de werkplek zijn een aantal werknemers (minimaal 3) geïnterviewd met behulp van een gestructureerde vragenlijst. Wanneer de uitslag hiervan een indicatie van werkdruk aangeeft wordt de uitkomst getoetst aan de risico-inventarisatie en - evaluatie met plan van aanpak. Zo nodig wordt de werkgever erop gewezen dat op enigerlei wijze werkdrukproblemen moeten worden aangepakt en in de RIE en PvA moeten worden opgenomen. ad 2) fysieke belasting: hierbij is met name gekeken naar de onderdelen tillen (NIOSH-methode), duwen & trekken en zitten & staan. Bij het constateren van knelpunten op deze onderdelen wordt aan de hand van de risico-inventarisatie en -evaluatie (en het plan van aanpak) gekeken of er in het bedrijf voldoende aandacht is voor deze knelpunten. Is dit niet het geval dan wordt 9

10 een waarschuwing gegeven en dient het bedrijf de risico-inventarisatie en -evaluatie (dan wel plan van aanpak) binnen drie 10

11 maanden aan te passen. Wanneer het knelpunt als zeer groot wordt ingeschat, dan volgt een eis om het knelpunt binnen negen maanden geheel op te lossen. ad 3) derde onderwerpen: beoordeling blootstelling aan geluid: bij een vermoeden van schadelijk geluid op de arbeidsplaatsen werden de geluidmeetgegevens opgevraagd. Indien deze niet voorhanden waren werd een waarschuwing gegeven om de geluidsniveaus te beoordelen, waarbij er binnen 3 maanden een plan van aanpak moest liggen indien het geluidsniveau hoger was dan 85 db(a). Dit plan van aanpak moest conform de wettelijke eisen de arbeidshygienische strategie volgen en eventueel gebruik van de redelijkerwijsclausule. Voorgaande moest getoetst zijn door de arbodienst. Indien de metingen wel aanwezig waren, en de niveaus hoger waren dan 85 db(a) het plan van aanpak getoetst op een deugdelijke aanpak (arbeidshygienische strategie) en gekeken naar het gebruik van gehoorbescherming. Als dit onvoldoende was kon direct een boete worden opgelegd. Ook bestaat de mogelijkheid om de werknemer te beboeten voor het niet dragen van PBM-en. beoordeling blootstelling gevaarlijke stoffen: de aard, de mate en de duur van blootstelling van personen aan stoffen diende als onderdeel van de ri&e beoordeeld te zijn. arbeidstijden: bekeken werd of werknemers boven de normen van de wet uit zijn gegaan (b.v. dagelijkse rust, wekelijkse rust, pauze). machineveiligheid: de arbeidsmiddelen dienden (indien van na 1995) te zijn voorzien van een CE-markering met EG verklaring van overeenstemming en deze arbeidsmiddelen dienden overeenkomstig de gebruiksvoorschriften gebruikt te worden. Bij alle machines werd bekeken of de arbeidsmiddelen voldoende schermen en beveiligingsinrichtingen boden ter voorkoming van gevaar door bewegende delen en ook voor het overige gebruik veilig waren. chemische veiligheid: bij dit onderwerp werd gekeken of de juiste etikettering op de verpakking van WMS-stoffen (Wet Milieugevaarlijke Stoffen) aanwezig was. Of er voorzieningen waren getroffen om ongewilde gebeurtenissen met aanwezige gevaarlijke stoffen te vermijden. En of voldaan werd aan de opslag van de hoeveelheid gevaarlijke stoffen tot strikt noodzakelijk voor bedrijfsvoering. 3.3 Monitor Tijdens voorbereidende gesprekken met de werknemersorganisaties is het signaal afgegeven, dat de ondernemingsraad (OR) vaak niet bij inspecties van de Arbeidsinspectie aanwezig is. Het beleid van de Arbeidsinspectie is om de OR altijd mee te vragen. In het ACKR-project is de OR nadrukkelijk in beeld om de beweging die we wensen zo veel mogelijk te bevorderen. In de monitorvragen is door de inspecteurs aangegeven of de OR (indien aanwezig) mee is geweest en zo nee, waarom niet. Omdat er signalen waren, dat de kwaliteit van de RI&E s wisselend is, is er een set vragen over de activiteiten van arbodiensten in de monitor meegenomen. Het ging dan om welke arbodienst er aan het bedrijf gekoppeld is, of de kwaliteit van de RI&E/PvA naar de mening van de inspecteur goed is. 11

12 3.4 Publiciteit rondom het project De voorlichting rondom het project was als volgt opgezet: van te voren is aan ieder bedrijf een aankondigingsbrief verstuurd. Bij deze brief is een brochure gevoegd met als titel: De Arbeidsinspectie komt langs in de aardolie, chemie, kunststof en rubber in Elke brochure was voorzien van een paragraaf die specifiek inging op het derde onderwerp in die sector. via de bladen van werkgevers- en werknemersorganisaties is het project ook kenbaar gemaakt. In totaal is acht keer melding gemaakt van het project, voor zover wij daar zicht op hebben. Bij de eerste deelprojecten is door de FNV een persbericht uitgebracht. Deze persberichten konden vaak teruggevonden worden in allerlei bladen. Vanuit FNV Magazine is een journalist mee geweest op inspectie. In het blad van de VNCI is een interview met de landelijk projectleider verschenen. voor het project was er een website op internet. Te vinden zijn hier zaken als de strategie, informatie over de voortgang en resultaten van het project en achtergrondinformatie over de inspectie-onderwerpen. De website was te vinden op de internetsite van het ministerie, >arbeidsomstandigheden, >Arbeidsinspectie, >project ACKR 2001 (overigens is deze website op dit moment niet meer actief, de informatie is nu te vinden onder >veilig werken, >arbeidsinspectie, >project Aardolie, Chemie, Kunststof en Rubber); er zijn elektronische nieuwsbrieven over het project opgezet. Hier konden geïnteresseerden (zowel extern als intern) zich voor aanmelden bij de landelijke projectsecretaris. De edities van deze nieuwsbrieven over de sector verschenen gelijktijdig met de tussenrapportages en werden per mail toegezonden. Gedurende het jaar hebben zo n 70 belangstellenden (extern) zich aangemeld. gericht op de arbodiensten is een aparte campagne opgezet. De arbodiensten zijn via een mailing benaderd met informatie over dit project. 12

13 4. Inspectie- en monitorresultaten 4.1 Totaal overzicht resultaten Zoals eerder vermeld zijn in het totale project ACKR 449 bedrijven geïnspecteerd. In de hoofdtekst van dit verslag wordt in principe alleen gerapporteerd over het totale project. In de bijlagen zijn de resultaten per deelproject te zien. Over elk deelproject is in een eerder stadium al een tussenrapportage verschenen. In principe zijn de cijfers in de bijlagen identiek aan die van de tussenrapportages. In aantallen kunnen ze soms iets afwijken aangezien er na de sluitingsdatum voor de tussenrapportage nog gegevens kunnen zijn ingevoerd door inspecteurs en natuurlijk door het brengen van controlebezoeken. Figuur 1. Resultaten inspectieproject ACKR in orde 61 niet in orde overleg/onderzoek 377 Van de 449 bedrijven hadden 61 bedrijven alles in orde, op het gebied van de inspectiepunten, tijdens het eerste bezoek. Bij 11 bedrijven heeft alleen overleg of een onderzoek plaats gevonden. En bij de overige 377 bedrijven zijn overtredingen geconstateerd tijdens het eerste bezoek. Dit is een percentage van 84% van de bedrijven, waarbij overtredingen zijn geconstateerd. Dit is een hoog aantal, aangezien dit cijfer bij de Arbeidsinspectie gemiddeld op 60% ligt. Tijdens een bezoek kan een inspecteur meer dan één instrument inzetten. Bijvoorbeeld een stillegging met boete voor een onveilige machine en daarnaast ook nog waarschuwingen voor werkdruk en het niet dragen van persoonlijke beschermingsmiddelen. In figuur 1 is alleen weergegeven of het wel of niet in orde was bij een bedrijf. In figuur 2 zijn alle ingezette instrumenten te zien, waarbij door de dubbeltellingen de getallen dus hoger uitkomen dan in figuur 1. 13

14 Figuur 2. Resultaten totaal overzicht voor het inspectieproject ACKR waarschuwing atw pv boeterapport stillegging eis waarschuwing arbo Bij 377 zaken zijn één of meerdere overtredingen aangetroffen. Hierbij zijn 1027 overtredingen geconstateerd gedurende het eerste bezoek. Op het totaal aantal bezoeken van 449 betekent dit dat er per bedrijf gemiddeld ruim 2 overtredingen zijn aangetroffen. Zoals in paragraaf 3.2 is beschreven had het inspectieproject twee hoofdinspectiepunten en een vijftal derde onderwerpen, die in één of enkele deelprojecten zijn meegenomen. In figuur 3 zijn de geconstateerde overtredingen op deze speerpunten en op de meest opvallende overige punten weergegeven. Figuur 3. Meest voorkomende Arbo overtredingen werkdruk fysieke belasting geluid 74 gevaarlijke stoffen arbeidstijden machineveiligheid chemische veiligheid 52 RI&E inrichting arbeidsplaatsen De resultaten per inspectiepunt worden in paragraaf 4.2 verder uitgewerkt. Opvallend is het grote aantal overtredingen op het onderwerp risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E). In paragraaf wordt dit nader toegelicht. Het aantal ingezette zware handhavingsinstrumenten (proces-verbaal, stillegging of boeterapport) geeft een indicatie van de ernst van de aangetroffen overtredingen. In figuur 4 is te zien op welke onderwerpen dit soort zware instrumenten zijn ingezet. 14

15 Figuur 4. De (zware) gehanteerde handhavingsinstrumenten afgezet tegen de onderwerpen proces-verbaal stillegging boeterapport arbeidstijden gevaarlijke stoffen machineveiligheid ri&e/pva 2 Ook hier is weer het grote aantal boeterapporten op de risico-inventarisatie en -evaluatie opvallend. Dit zijn bedrijven waarbij, ondanks de verplichting die al sinds 1994 bestaat, geen (getoetste) risicoinventarisatie en -evaluatie en/of plan van aanpak aanwezig was Invloed van de grootte van bedrijven op resultaten De aantallen bezochte bedrijven in de deelprojecten waren te klein om iets te zeggen over de verschillen tussen kleine en grote bedrijven. Voor het gehele project zijn deze cijfers wel voldoende. In figuur 5 is het percentage bedrijven te zien waarbij overtredingen zijn geconstateerd ingedeeld per grootteklasse. Figuur 5. Percentage bedrijven met overtredingen ingedeeld naar grootteklasse niet in orde (%) ' of meer Aantal werknemers per bedrijf Geconstateerd kan worden dat in alle categorieën het percentage bedrijven met overtredingen hoog is (> 80% ten opzichte van een gemiddelde van 60% bij project van de Arbeidsinspectie). Bij grotere bedrijven (>50 werknemers) ligt het aantal bedrijven met overtredingen iets hoger dan bij kleine bedrijven. 15

16 4.1.2 Invloed van aanwezigheid OR op de resultaten Aangezien de ondernemingsraad in een bedrijf zich vaak ook actief met arbeidsomstan-digheden bezighoudt, was er de vraag of in bedrijven met een ondernemingsraad de arbeidsomstandigheden beter zijn. In tabel 5 is de inzet van handhavingsinstrumenten weergegeven met een onderscheid naar wel of geen OR. Tabel 5. Inzet instrumenten bij bedrijven met of zonder OR 1) inzet instrumenten wel een OR (127 bedrijven) geen OR (271 bedrijven zware instrumenten (proces-verbaal, stillegging en boete) 16 (13%) 64 (23%) lichte instrumenten (waarschuwing en eis) 368 (2,9 per bedr.) 520 (1,9 per bedr.) totaal ) aangezien het aantal ingevulde antwoorden op de monitorvraag naar de OR niet helemaal overeenstemde met het aantal bezoeken kan het zijn dat de totalen zoals hier genoemd afwijken van totalen elders in dit rapport Er zijn meer handhavingsinstrumenten per bedrijf ingezet in bedrijven met een OR, echter minder zware instrumenten. Een conclusie of bedrijven met een OR beter of slechter scoren dan bedrijven zonder OR is op basis van deze cijfers nog niet te trekken Resultaten van de verschillende deelprojecten met elkaar vergeleken Van alle deelprojecten is al een tussenrapportage verschenen en de geactualiseerde resultaten van de deelprojecten zijn in de bijlagen van dit rapport te zien. Om een snel zicht te hebben op de verschillen tussen de sectoren, is in figuur 6 een overzicht gegeven van het percentage bedrijven met overtredingen per sector. Figuur 6. Percentage bedrijven met overtredingen per sector rubber ov. prod. kunststof farma ind. kunststofind. chemie overig kunststof bouw aardolie verf en landbouw basischemie overige sectoren niet in orde bij eerste inspectie Percentage bedrijven 16

17 In de hoofdconclusies in de tussenrapportages (en dus ook bij de resultaten per deelproject in de bijlagen) is voor elke sector een kwalificatie van de arbeidsomstandigheden als goed, redelijk, matig of slecht gegeven. Deze kwalificatie komt tot stand door afweging van een aantal resultaten uit het project: het percentage niet in orde bedrijven (zie figuur 6); het gemiddeld aantal overtredingen per bedrijf; het aantal zware instrumenten, zoals stilleggingen en boetes, dat is ingezet; de scores op de onderwerpen. In tabel 6 is voor alle sectoren te zien hoe de scores op deze resultaten waren en wat het eindoordeel voor die sector was. Tabel 6. sector Scores op resultaten en eindoordeel per sector percentage niet in orde gem. aantal overtredingen per bedrijf aantal zware instrumenten 1) aantal bedrijven met werkdruk 1) overtredinge n fysieke bel. / aantal bedrijven overtredingen RIE / aantal bedrijven 2) oordeel rubber slecht/ matig ov. prod matig kunststof farma + cosm matig/ redelijk kunststof matig ov. chemie 83 2, matig/ redelijk kunststof bouw matig/ redelijk aardolie matig verf + landb. 81 2, matig/ redelijk basischemie 70 1, matig/ redelijk totaal ACKR 86 2, matig 1) bij zowel het aantal zware instrumenten als bij de bedrijven met werkdruk gaat het om een percentage: het totaal aantal overtredingen in de categorie is gedeeld door het aantal bedrijven. 2) de resultaten bij de RI&E kunnen boven de 100% uitkomen, omdat er binnen een bedrijf op meerdere onderwerpen een opmerking over de RI&E kan worden gemaakt, deze tellen dan allemaal mee. 17

18 4.2 Resultaten per inspectiepunt Werkdruk Figuur 7. Toegepaste handhavingsinstrumenten op onderwerp werkdruk boeterapporten stilleggingen eisen waarschuwingen Het onderwerp werkdruk is bij 40 bedrijven van de in totaal 449 bedrijven geconstateerd (9%). Uit de Arbomonitor 2000, een grootschalig onderzoek van de Arbeidsinspectie onder ruim 1700 bedrijven in alle sectoren, blijkt, dat werkdruk als risico voorkomt bij zo n 23% van de bedrijven. Van deze bedrijven is er vervolgens bij 16% onderzoek gedaan naar de mate van werkdruk. Een bedrijf voldoet aan de wet, als dat bedrijf al actief is om knelpunten op het gebied van werkdruk op te heffen. De Arbeidsinspectie geeft in die gevallen op dit punt dan geen waarschuwing. Voorwaarde is, dat als de inspecteur een indicatie van werkdruk constateert, dit al goed staat verwoord in de risico-inventarisatie en -evaluatie en het plan van aanpak. De verwachting was dus, dat werkdruk nog bij zo n 19% van de bedrijven aanwezig is, terwijl er geen maatregelen zijn genomen. Uit de cijfers naar grootteklasse bleek dat het risico op werkdruk sterk toeneemt met het aantal werknemers in een bedrijf (18% bij minder dan 10 werknemers, 38% bij tussen de 10 en 100 werknemers, 69% bij meer dan 100 werknemers). Ook uit onderzoek van MKB-Nedeland is gebleken dat werkdruk minder voorkomt onder kleine bedrijven. Dit komt met name doordat de regelmogelijkheden van werknemers in kleinere bedrijven groter zijn. Uit de cijfers naar sector bleek dat het risico lager ligt in de industrie (15%) dan het gemiddelde van 23%. 18

19 In figuur 8 is uitgezet het percentage bedrijven met een waarschuwing voor werkdruk in een grootteklasse te zien. In deze figuur is duidelijk te zien, dat ook in dit project bij kleine bedrijven minder vaak werkdruk is geconstateerd dan bij grote bedrijven. Figuur Percentage bedrijven per grootteklasse met overtreding werkdruk ,5 1-9 wns wns wns wns 5 2 1,5 > 100 wns Fysieke belasting Figuur 9. Toegepaste handhavingsinstrumenten op onderwerp fysieke belasting boeterapporten stilleggingen eisen waarschuwingen Er is een behoorlijk aantal overtredingen geconstateerd op fysieke belasting. Deze 221 overtredingen zijn geconstateerd bij 184 bedrijven (dit komt omdat er in één bedrijf meerdere opmerkingen gemaakt kunnen zijn op het gebied van fysieke belasting). De conclusie is gerechtvaardigd dat bij ruim 40% van de bedrijven in de aardolie, chemie, kunststof en rubber er knelpunten zijn op fysieke belasting. Bij de 210 waarschuwingen ging het om de volgende onderwerpen: het werk zodanig organiseren dat er geen risico op fysieke belasting meer bestaat (plan van aanpak) (79 x); in het kader van de risico-inventarisatie en -evaluatie veiligheids- en gezondheidsaspecten fysieke belasting beoordelen (82 x); doelmatige zitgelegenheid creëren (33 x); werk zodanig dat gevaren voor veiligheid en gezondheid door fysieke belasting zoveel mogelijk zijn beperkt (13 x); 19

20 in de risico-inventarisatie en -evaluatie aandacht aan gevaren voor gezichtsvermogen en die van de fysieke en psychische belasting als gevolg van arbeid aan een beeldscherm (5 x) voorlichting en onderricht op het gebied van fysieke belasting (1 x) De 9 eisen zijn gesteld met betrekking tot een situatie waarin zoveel werd getild, dat de inspecteur dit als een misstand heeft gekwalificeerd. In alle gevallen en vooral bij de eisen ging het erom dat het bedrijf daadwerkelijke oplossingen aanbrengt om de fysieke belasting te verminderen, zoals het aanschaffen van tilhulpen, hefinstrumenten en dergelijke. Gezien het feit dat dit onderwerp de oorzaak is van 1/3 van de instroom in de WAO kunnen investeringen op dit onderwerp snel worden terugverdiend. Uit figuur 10 blijkt dat fysieke belasting minder wordt aangetroffen bij kleine bedrijven dan bij grote bedrijven. Figuur 10. Percentage bedrijven per grootte-klasse waarbij fysieke belasting is aangetroffen , wns wns wns wns 20 >100 wns Risico-inventarisatie en -evaluatie Naast de voor het project benoemde speerpunten zijn er door de inspecteurs ook nog opmerkingen over andere onderwerpen gemaakt. De risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E) wordt altijd als standaard onderwerp meegenomen bij de inspecties. Het niet hebben van een (getoetste) RI&E levert direct een boete op. 20

21 Figuur 11. Toegepaste handhavingsinstrumenten op onderwerp risico-inventarisatie en -evaluatie boeterapporten stilleggingen eisen waarschuwingen In 45 gevallen is een boete gegeven voor het niet hebben van een risico-inventarisatie en -evaluatie, voor het niet hebben van een plan van aanpak is 2 x een boete gegeven en voor het niet toetsen van de risico-inventarisatie en -evaluatie 4 x een boete. Van de 387 waarschuwingen zijn er 365 waarschuwingen gegeven op 1 van onderstaande onderwerpen: de risico-inventarisatie en -evaluatie is onvolledig, niet alle onderwerpen staan er (voldoende) in vermeld (252x); ontbreken van een plan van aanpak (113x); De overige 22 zijn gegeven op o.a. het niet noemen van termijnen in plan van aanpak of het niet registreren van arbeidsongevallen in de ri&e. Verder zijn er waarschuwingen bij fysieke belasting (161x) en van sommige derde onderwerpen ook nog terug te voeren op het niet (volledig) in orde hebben van de risico-inventarisatie en -evaluatie en het plan van aanpak. Het hoge aantal tekortkomingen op het onderwerp risico-inventarisatie en -evaluatie geeft aan, dat de basis van het arbeidsomstandighedenbeleid in de Aardolie, Chemie, Kunststof en Rubber nog niet gewaarborgd is Machineveiligheid Figuur 12. Toegepaste handhavingsinstrumenten op onderwerp machineveiligheid boeterapporten stilleggingen eisen waarschuwingen

22 Meest opvallende onderwerp buiten de twee vaste onderwerpen was machineveiligheid. Dit onderwerp was in drie deelprojecten (kunststofindustrie, kunststof bouw en verf en landbouw) derde onderwerp, maar ook in de overige deelprojecten kwam machineveiligheid veel als knelpunt naar voren, zie hiervoor de resultaten van de deelprojecten in de bijlagen. Ook uit de cijfers over de ongevallen (zie per sector in de bijlagen) blijkt, dat het hierbij vaak om ongevallen met machines gaat. Conclusie hieruit kan zijn dat machineveiligheid nog een onderwerp is, waarop nog flink geïnvesteerd moet worden. 4.3 Resultaten monitorvragen Zoals in paragraaf 3.3 is beschreven is door de inspecteurs na elke inspectie een aantal monitorvragen ingevuld over de OR en de kwaliteit van dienstverlening van de arbodienst. Van alle 449 bezochte bedrijven zijn bij 399 bedrijven de monitoringsgegevens op een juiste wijze ingevuld en bruikbaar Aanwezigheid OR Uit de monitoringsgegevens kan geconcludeerd worden dat van de 399 bedrijven 127 bedrijven over een OR beschikken. Van deze 127 bedrijven is de OR in 112 gevallen mee geweest tijdens de inspectie. Dat betekent dat bij 15 bedrijven met een OR, deze niet is mee geweest tijdens de inspectie. De reden hiervoor was in 11 gevallen dat er op dat moment niemand van de OR beschikbaar was, in 1 geval had niemand van de OR tijd en in 3 gevallen is er geen reden opgegeven. Conclusie hieruit is dat er geen aanleiding is te veronderstellen dat de OR vaak niet wordt meegevraagd bij een inspectiebezoek Kwaliteit risico-inventarisatie en -evaluatie Zoals eerder vermeld waren er signalen dat de kwaliteit van de RI&E nog wel eens als onvoldoende wordt aangemerkt. Om dit in beeld te brengen is door de inspecteurs een oordeel gegeven over de kwaliteit van de risico-inventarisatie en -evaluatie. Er is ook gevraagd bij welke arbodienst het bedrijf is aangesloten, maar aangezien het niet in alle gevallen zo is, dat de betreffende arbodienst ook de RI&E heeft gemaakt, wordt hier geen uitspraak gedaan over de kwaliteit van individuele arbodiensten. Overigens is er binnen de Arbeidsinspectie wel een procedure voor inspecteurs om te melden, wanneer een arbodienst slecht werk heeft geleverd. Zo n signaal gaat naar het Centraal Kantoor van de Arbeidsinspectie in Den haag. Van daaruit gaan deze signalen vervolgens gebundeld naar de certificerende instellingen. Tabel 7. Oordeel van de inspecteur over de kwaliteit van de RI&E goed 154 matig 114 slecht 34 n.v.t. of onbekend

23 Totaal

24 Al eerder was op basis van het aantal overtredingen (zie paragraaf 4.2.3, pagina 20) geconcludeerd dat de kwaliteit van de RI&E onvoldoende is gewaarborgd. De oordelen van de inspecteurs over de kwaliteit van de RI&E komen overeen met deze conclusie. 24

25 5. Conclusies 5.1 Hoofdconclusies De resultaten van het project ACKR 2001 zoals die in het voorgaande hoofdstuk zijn beschreven, hebben alleen betrekking op de geïnspecteerde bedrijven. Gezien het feit dat de Arbeidsinspectie niet werkt met de steekproefmethode, zijn de resultaten niet per definitie representatief voor de gehele branche. Voor de Arbeidsinspectie leiden deze resultaten wel tot de volgende hoofdconclusies: 1. de arbeidsomstandigheden in de bedrijfstakken Aardolie, Chemie, Kunststof en Rubber (ACKR) zijn, op basis van inspectie van ongeveer 1/6 deel van het totaal aantal bedrijven in Nederland, te beoordelen als matig; 2. de basis van het arbeidsomstandighedenbeleid in bedrijven, de risico-inventarisatie en -evaluatie gecombineerd met het plan van aanpak, is in deze bedrijfstakken niet goed gewaarborgd; 3. in de ACKR-bedrijfstakken is nog veel te doen op het onderwerp fysieke belasting. Bij ruim 40% van de geïnspecteerde bedrijven in de aardolie, chemie, kunststof en rubber zijn er knelpunten op fysieke belasting. Aangezien dit onderwerp ongeveer 1/3 van de instroom van de WAO veroorzaken, zijn acties op dit onderwerp ook snel terug te verdienen; 4. het onderwerp werkdruk is bij 9% van de bedrijven geconstateerd; bij de grotere bedrijven ligt dit op zo n 20%. Gezien het belang van het onderwerp voor ziekteverzuim en WAO-instroom blijft waakzaamheid geboden; 5. het onderwerp machineveiligheid heeft een verontrustend hoog aantal waarschuwingen opgeleverd. Op dit onderwerp zou door de bedrijven meer geïnvesteerd moeten worden. 6. er is geen aanleiding te veronderstellen dat de OR vaak niet wordt meegevraagd bij een inspectiebezoek. 5.2 Vervolg-acties De voorlopige resultaten in de tussenrapportages hebben in 2001 geleid tot de beslissing dit inspectieproject in 2002 nog eens te herhalen. Inmiddels is het inspectieproject ACKR 2002 alweer een aantal maanden in volle gang. De eerste tussenresultaten wijzen er tot nu toe op dat er een verbetering van de resultaten ten opzichte van 2001 te zien is. Daaruit kan de voorlopige conclusie worden getrokken dat het inspectieproject ACKR 2001 in die zin succesvol mag worden genoemd. De resultaten op het onderwerp fysieke belasting geven aan, dat dit een knelpunt is in de ACKRbedrijfstakken. Vanwege het potentieel grote aantal uitvallers door een te hoge fysieke belasting, is dit een onderwerp dat veel aandacht van de branche verdient. Vanuit de branche zal in de naaste toekomst de nodige stappen ondernomen dienen te worden, om meer activiteiten te gaan organiseren op dit onderwerp. De Arbeidsinspectie zal, via de branche-organisaties, met de branche in gesprek gaan over deze aanpak. Op dit moment is er al overleg met branche-organisatie en vakbonden om te komen tot een voorlichtingscampagne over fysieke belasting in de kunststof- en rubberindustrie. Door de foliefabrikantenbranche is een voorlichtingsbijeenkomst georganiseerd naar aanleiding van de resultaten in een deelproject. Door een inspecteur van de Arbeidsinspectie is daar ook iets verteld over de ervaringen. 25

26 Over de resultaten van dit deelproject zal met de branche-organisaties nader overlegd worden. In de bedrijven met een ondernemingsraad zullen deze raden telkens na afloop van het deelproject in 2002 een informatiepakket ontvangen over de resultaten van dit inspectieproject en de resultaten van het deelproject in 2002 met folders hoe de arbeidsomstandigheden in hun bedrijf verbeterd kunnen worden. Deze actie is gezamenlijk met de vakbonden opgezet. 26

27 Bijlagen 1) resultaten deelproject rubber 2) resultaten deelproject overige productie kunststof 3) resultaten deelproject farmaceutische industrie 4) resultaten deelproject kunststofindustrie 5) resultaten deelproject chemie overig 6) resultaten deelproject kunststof bouw 7) resultaten deelproject aardolie 8) resultaten deelproject verf- en landbouwproducten 9) resultaten deelproject basischemie 27