Richtlijnen voor vroegdiagnostiek van prostaatkanker
|
|
- Thomas Beckers
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Klinische les Richtlijnen voor vroegdiagnostiek van prostaatkanker Arnout R. Alberts, Leonard P. Bokhorst en Monique J. Roobol Dames en Heren, Zowel bij de vroege diagnose van prostaatkanker als bij de behandeling ervan zijn er een hoop dilemma s. De verschillende richtlijnen, die zijn ontworpen om artsen te ondersteunen bij deze dilemma s, geven lang niet altijd eenduidige adviezen. Met de casus van een patiënt illustreren wij in deze klinische les enkele dilemma s rond de vroegdiagnostiek van prostaatkanker in de huisartsenpraktijk. Ook bespreken wij de visie van enkele veelgebruikte, soms tegenstrijdige richtlijnen en een manier om hier praktisch mee om te gaan. Erasmus Universitair Medisch Centrum, afd. Urologie, Rotterdam. Drs. A. Alberts, arts-onderzoeker; drs. L. Bokhorst, arts-onderzoeker; dr. M. Roobol, epidemioloog. Contactpersoon: dr. M. Roobol (m.roobol@erasmusmc.nl). Patiënt A, een 49-jarige man, heeft een familiaire voorgeschiedenis van prostaatkanker. Zijn vader bleek op 68-jarige leeftijd een matig gedifferentieerd prostaatcarcinoom te hebben (Gleason-score: 7) en was recentelijk op 79-jarige leeftijd overleden aan gemetastaseerde ziekte. Patiënt A is bang om zelf te overlijden aan prostaatkanker en consulteert voor de eerste keer zijn huisarts met een screeningswens. Hij vraagt zijn huisarts om het prostaat-specifiek antigeen (PSA) te bepalen. De huisarts raadt patiënt A af om zich te laten screenen. Er worden namelijk veel niet-agressieve tumoren ontdekt bij screening die vervolgens wel invasief worden behandeld, vaak met een zeer groot effect op de kwaliteit van leven. Ondanks het negatieve advies van de huisarts om te screenen staat patiënt er toch op dat zijn PSA-waarde wordt bepaald. De huisarts gaat hiermee akkoord en voert een rectaal toucher uit waarbij geen verharde nodus wordt gevoeld. De PSA-waarde blijkt 3,8 ng/ml te zijn. Aangezien deze waarde boven de nieuwe referentiewaarde van 3,0 ng/ml ligt, verwijst de huisarts zijn patiënt naar de uroloog. Patiënt komt na 3 weken op de polikliniek Urologie. Zowel bij rectaal toucher als transrectale echografie van de prostaat vindt de uroloog geen voor kanker verdachte afwijkingen. Het volume van de prostaat is 20 ml. De uroloog doet een risicoberekening met behulp van de prostaatwijzer ( Het risico op het vinden van prostaatkanker bij prostaatbiopten blijkt 32% te zijn, het risico op het vinden van hooggradige of gevorderde prostaatkanker 8%. De uroloog besluit tot het nemen van prostaatbiopten, omdat de prostaatwijzer het advies tot biopteren geeft vanaf een risico van 20% op prostaatkanker. Een week na de afname van de prostaatbiopten komt patiënt A terug bij zijn uroloog voor de uitslag. 2 biopten waren positief voor een laaggradig prostaatcarcinoom (Gleason-score: 6). Volgens de uroloog is de beste optie NED TIJDSCHR GENEESKD. 2015;159: A8811 1
2 om actief af te wachten en niet de prostaatkanker te behandelen middels operatie of bestraling. Tumoren met Gleason-score 6 zaaien namelijk niet uit en men gaat er dus niet aan dood. Anderzijds kan niet met zekerheid worden uitgesloten dat er ergens in de prostaat toch een hooggradige component van de tumor aanwezig is of zal ontstaan. Een actief afwachtend beleid ( actieve surveillance ) is daarom aangewezen en een veilige strategie om een invasieve behandeling en de daarmee gepaard gaande complicaties uit te stellen of zelfs te voorkomen. Beschouwing Moeten we wel screenen voor prostaatkanker? Prostaatkanker screening blijft een controversieel onderwerp. De European Randomized study of Screening for Prostate Cancer (ERSPC) heeft aangetoond dat screening aan de hand van PSA een relatieve prostaatkanker-specifieke mortaliteitsreductie geeft van 21% en een reductie van metastasen van 31%. 1 Een zeer groot nadelig effect van deze screening is de ontdekking van niet-agressieve tumoren die nooit symptomen zouden hebben veroorzaakt (overdiagnose). De overdiagnose in de ERSPC wordt zelfs op ongeveer 50% geschat. Overdiagnose leidt vaak tot overbehandeling, met meer dan eens vervelende bijwerkingen. Zo heeft 1 jaar na radicale prostatectomie bijna 20% van de patiënten incontinentieklachten en heeft ongeveer 30% impotentieklachten. Overdiagnose maakt dat de voordelen van screenen op populatieniveau niet opwegen tegen de nadelen. Maar omdat er wel degelijk ook positieve effecten zijn dat wil zeggen: reductie van prostaatkankerspecifieke sterfte en morbiditeit, mogen we een nadrukkelijke screeningswens niet zomaar in de wind slaan. Vrijwel alle internationale richtlijnen adviseren het proces van shared decision making (gedeelde besluitvorming), waarbij de arts de patiënt goed informeert over de voordelen en nadelen van screening alvorens de patiënt uiteindelijk de beslissing maakt om al dan niet te worden gescreend. Zo ook de bijlage Prostaatcarcinoom van de NHG-standaard Mictieklachten bij mannen en de multidisciplinaire richtlijn Prostaatcarcinoom van de Nederlandse Vereniging voor Urologie (NVU). 2,3 Als de patiënt goed geïnformeerd is over de nadelen van screening maar bij zijn screeningswens blijft, zullen we dus moeten screenen. Wat te doen bij een verhoogd PSA-waarde? De NHG-standaard adviseert huisartsen om eerst een rectaal toucher te verrichten als gekozen wordt voor screening. Als de huisarts bij het toucher afwijkingen voelt, wordt de patiënt direct naar de uroloog verwezen. Als het toucher niet afwijkend is, wordt de PSA-waarde bepaald. Sinds oktober 2014 is in de NHG-standaard de PSA-afkapwaarde waarboven patiënten naar de uroloog worden verwezen, verlaagd van 4,0 ng/ml naar 3,0 ng/ml, in navolging van de NVU-richtlijn. 2,3 Bij een PSA-waarde boven de 3,0 ng/ml wordt dus verwezen naar de uroloog om met de prostaatwijzer te bepalen of het afnemen van prostaatbiopten geïndiceerd is. Tegenstrijdige prostaatkankerrichtlijnen Verschillende internationale organisaties hebben een richtlijn ontworpen om artsen te ondersteunen bij de lastige besluitvorming rond prostaatkanker. Gebruik van deze richtlijnen moet de kwaliteit van de patiëntenzorg aanzienlijk verbeteren. Idealiter zouden de richtlijnen van de verschillende organisaties allemaal van hoge methodologische kwaliteit zijn en tot dezelfde conclusies en klinische aanbevelingen komen, maar dit is lang niet altijd het geval. Recentelijk werd een studie uitgevoerd waarbij de methodologische kwaliteit werd bepaald van verschillende internationale richtlijnen over de behandeling van prostaatkanker. 4 De conclusie van deze studie was dat er grote heterogeniteit bestaat in de methodologische kwaliteit van de richtlijnen van verschillende organisaties. Ook laat de toepasbaarheid vaak te wensen over. Hieruit blijkt nog maar eens dat het belangrijk is om kritisch naar een richtlijn te kijken in plaats van deze blind te volgen bij de medische besluitvorming. Op welke leeftijd beginnen met prostaatkankerscreening? Er is internationaal consensus over het feit dat screening niet aangewezen is bij een levensverwachting van minder dan jaar. De leeftijd waarop gestart kan worden met screening blijft echter een punt van discussie. De heterogeniteit van verschillende prostaatkankerrichtlijnen wordt terug gevonden in de aanbevolen leeftijd waarop gestart kan worden met screening. De ERSPC heeft in de leeftijdsgroep van jaar aangetoond dat screening de prostaatkanker sterfte reduceert. 1 De richtlijn van de American Urological Association (AUA) adviseert geen screening van mannen onder de 55 jaar als zij een gemiddeld risico hebben. 5 Deze richtlijn geeft echter geen advies over de screeningsleeftijd bij een verhoogd risico door familiaire belasting. De European Association of Urology (EAU) adviseert een uitgangswaarde voor PSA te bepalen bij een leeftijd boven de jaar, met een screeningsinterval afhankelijk van de uitgangswaarde van het PSA. 6 Onze nationale richtlijn van de NVU adviseert screening vanaf 50 jaar. 3 Het is aanbevolen om deze richtlijn te volgen en onze patiënt was dus strikt gezien één jaar te jong voor screening, ondanks de familiaire belasting. Overigens komen de 2 NED TIJDSCHR GENEESKD. 2015;159: A8811
3 aanbevelingen van de NVU-richtlijn het meest overeen met die van de AUA-richtlijn, die van relatief goede methodologische kwaliteit is. 4 Hoe om te gaan met familiair belaste patiënten? Men spreekt van hereditaire prostaatkanker wanneer de diagnose prostaatkanker gesteld is bij 3 naaste familieleden, of bij 2 eerste- of tweedegraads familieleden die 55 jaar of jonger waren toen de diagnose werd gesteld. Aanbevolen wordt om patiënten met hereditaire prostaatkanker te screenen vanaf 50 jaar of 5 jaar vóór de diagnoseleeftijd van de jongste patiënt in de familie. Bij onze patiënt kan men niet spreken van hereditaire prostaatkanker, aangezien hij slechts 1 eerstegraads verwant met prostaatkanker had, bij wie de diagnose bovendien niet was gesteld onder de leeftijd van 55 jaar. Op basis hiervan is er geen reden om bij personen onder de 50 jaar te starten met screenen op prostaatkanker. Overigens blijkt uit een recente publicatie dat er minder vaak sprake is van hereditaire prostaatkanker dan aanvankelijk gedacht. 7 Berekening risico op prostaatkanker met de prostaatwijzer De prostaatwijzer ( is een risicocalculator die de kans op de aanwezigheid van prostaatkanker in prostaatbiopten bepaalt, evenals de kans dat deze prostaatkanker hooggradig of gevorderd is. Deze risicocalculator is ook verkrijgbaar als app (Rotterdam Prostate Cancer Risk Calculator). De prostaatwijzer gebruikt naast de PSA-waarde de bevindingen bij het rectaal toucher, de echografie en het echografisch volume van de prostaat als variabelen. Ook neemt hij mee of er eerder negatieve prostaatbiopten werden afgenomen. De prostaatwijzer is in verschillende multicentrische studies gevalideerd. De toepassing van deze risicocalculator verlaagt het aantal mannen dat een biopsie moet ondergaan met circa 30% zónder dat hiermee klinisch significante kankers over het hoofd worden gezien. 8 De NVU-richtlijn adviseert het gebruik van de prostaatwijzer om de indicatie voor prostaatbiopsie te stellen. De prostaatwijzer geeft het advies om te biopteren bij een risico van 20% of hoger op de aanwezigheid van prostaatkanker. Biopt negatief, maar toch een verdenking op prostaatkanker Wanneer de uitslag van de prostaatbiopten negatief is voor prostaatkanker, kan de verdenking op de ziekte toch hoog blijven. De uroloog kan dan de prostaatbiopsie herhalen. Prostaatbiopsie kan echter belastend zijn voor de patiënt en veroorzaakt vaak tijdelijke hematurie en hematospermie. Ernstiger is dat 3% van de mannen een prostatitis ontwikkelt na prostaatbiopsie, van wie 0,5% moet worden opgenomen in verband met een sepsis. Bij de herhaling van de biopsie kan men ervoor kiezen om in plaats van standaardbiopten saturatiebiopten te nemen; bij die methode worden er onder narcose een groot aantal biopten transperineaal afgenomen. Relatief nieuw is dat mannen bij wie de verdenking op prostaatkanker blijft bestaan, ook al zijn de biopten negatief, een MRI-scan kunnen krijgen. Eventuele verdachte plekken op de MRI-scan kunnen dan gericht worden gebiopteerd. De MRI-scan heeft een sensitiviteit van meer dan 90% voor hooggradige tumoren en is vaak in staat om de wat zeldzamere tumoren anterieur in de prostaat te visualiseren, daar waar de standaard prostaatbiopsie niet komt. Bij MRI-gerichte biopten worden met een kleiner aantal biopten meer significante en minder insignificante tumoren gedetecteerd. 9 Maar ook met MRI-gerichte biopten kan men significante tumoren over het hoofd zien; voorlopig is deze methode alleen aangewezen als optionele aanvulling na een negatieve uitslag van de standaardbiopten. Actieve surveillance voor beperkt laaggradig prostaatcarcinoom Laaggradige prostaatkankers (Gleason-score 6) metastaseren niet. 10 Met prostaatbiopten kan echter niet met zekerheid worden uitgesloten dat er ergens in de prostaat toch een hooggradige component van de tumor aanwezig is of zal ontstaan. Bij patiënten met een beperkt, laaggradig prostaatcarcinoom (Gleason-score 6 in maximaal 2 biopten) wordt steeds meer gebruik gemaakt van actieve surveillance in plaats van een in opzet curatieve behandeling. Bij actieve surveillance wordt de patiënt volgens een vast schema regelmatig gecontroleerd door middel van een PSA-bepaling, rectaal toucher en herhaalde prostaatbiopten. Hierbij kan het schema van de in het Erasmus MC geïnitieerde PRIAS-studie worden aangehouden (PRIAS staat voor Prostate cancer research international: active surveillance, Binnen dit schema worden 1 jaar na de diagnose van laaggradig prostaatkanker herhaalbiopten uitgevoerd. Hierna vinden om de 3 jaar biopten plaats, tenzij er redenen zijn om dat eerder te doen, bijvoorbeeld een snel stijgende PSA-waarde. Op deze manier kan een invasieve behandeling worden uitgesteld of zelfs helemaal voorkomen. De actieve surveillance wordt gecontinueerd totdat de geschatte levensverwachting nog jaar is, vaak rond het 75e levensjaar. Volgens een recente Canadese publicatie met de langst beschreven follow-up was de kankerspecifieke overleving in een groot cohort van patiënten onder actieve surveillance na 10 en 15 jaar respectievelijk 98,1% en 94,3%. 11 Na 10 en 15 jaar onderging respectievelijk 36,5% en 45,0% alsnog een curatieve behandeling. Gezien de jonge leeftijd van onze patiënt is de kans dus NED TIJDSCHR GENEESKD. 2015;159: A8811 3
4 Leerpunten Prostaatkankerscreening is momenteel niet aangewezen op populatieniveau, maar individuen kunnen wel profijt hebben van screening. Het initiatief voor prostaatkankerscreening ligt bij de patiënt, en de keuze voor de strategie wordt gemaakt in gezamenlijk overleg tussen arts en patiënt. Prostaatkankerscreening is niet aangewezen bij mannen zonder verhoogd risico die jonger zijn dan 50 jaar, en ook niet bij een levensverwachting minder dan 10 jaar. Geadviseerd wordt om bij een PSA-waarde 3,0 ng/ml te verwijzen naar de uroloog. Gebruik de prostaatwijzer ( om de indicatie voor biopsie te stellen; dit kan het aantal onnodige biopten met 30% reduceren. Actieve surveillance van patiënten met beperkte, laaggradige prostaatkanker kan een invasieve behandeling uitstellen of voorkómen. vrij groot dat er bij nieuwe biopten tijdens de follow-up een hooggradige component van het prostaatcarcinoom wordt gevonden en dat hij dan toch een definitieve behandeling moet ondergaan. Hoe groot deze kans exact is, is nog niet bekend. Volgens de Canadese publicatie is de kans dat patiënt A op 65-jarige leeftijd een actieve behandeling zal hebben gehad 45%. Dit maakt het moeilijk om te spreken van overdiagnose bij onze patiënt. Bij de diagnose van een laaggradig prostaatcarcinoom bij een 70-jarige man is dit anders. De 70-jarige man heeft een veel lagere kans op het krijgen van een invasieve behandeling of het overlijden aan prostaatkanker in de toekomst. Bij patiënt A kan hoe dan ook veilig uitstel van een invasieve behandeling plaatsvinden door actieve surveillance. Uitstel van mogelijke incontinentie en impotentie op jonge leeftijd kan belangrijk zijn voor de kwaliteit van leven. Hoewel actieve surveillance een gedeeltelijke oplossing is voor het probleem van overbehandeling, kunnen de frequente controles en herhaalbiopten ook van invloed zijn op de kwaliteit van leven. Voor onze patiënt lijkt actieve surveillance een goede strategie, aangezien hij aan de criteria voor het beperkte, laaggradige prostaatcarcinoom voldoet en bovendien een lage PSA-waarde heeft (3,8 ng/ml). Mede gezien de jonge leeftijd van onze patiënt kan optioneel een MRI-scan met gerichte biopten worden verricht. Het uitvoeren van een MRI-scan bij patiënten onder actieve surveillance is echter nog geen standaardzorg. In de PRIAS-studie wordt de toegevoegde waarde van MRI-scans van de prostaat bij actieve surveillance bestudeerd. Het alternatief voor actieve surveillance is directe curatieve therapie, die bestaat uit inwendige bestraling (brachytherapie) of uitwendige bestraling of het verwijderen van de prostaat (radicale prostatectomie). De curatieve therapieën hebben gelijkwaardige oncologische uitkomsten, hoewel ze nooit gerandomiseerd met elkaar zijn vergeleken. Dames en Heren, het initiatief en de keuze voor prostaatkankerscreening ligt bij de patiënt, en wordt ondersteund door het proces van gezamenlijke besluitvorming. Bij een afwijkend rectaal toucher of een PSA-waarde 3,0 ng/ml wordt de patiënt verwezen naar de uroloog. Na de transrectale echografie gebruikt de uroloog de prostaatwijzer om de indicatie te stellen voor prostaatbiopten. Als in de biopten een beperkt, laaggradig prostaatcarcinoom wordt gevonden, is actieve surveillance een veilige strategie om een invasieve behandeling uit te stellen of te voorkómen. Belangenconflict en financiële ondersteuning: geen gemeld. Aanvaard op 18 maart 2015 Citeer als: Ned Tijdschr Geneeskd. 2015;159:A8811 > Kijk ook op Literatuur 1 Schröder FH, Hugosson J, Roobol MJ, et al; ERSPC Investigators. Screening and prostate cancer mortality: results of the European Randomised Study of Screening for Prostate Cancer (ERSPC) at 13 years of follow-up. Lancet. 2014;384: Blanker MH, Breed SA, Van der Heide WK, et al. NHG-Standaard Mictieklachten bij mannen. Huisarts Wet. 2013;56: De Reijke TM, Van Moorselaar RJA, Van Vulpen M, Barentsz JO, Coenen JLLM, Gietema JA, et al. Multidisciplinaire richtlijn Prostaatcarcinoom. Utrecht: Nederlandse Vereniging voor Urologie; Gupta M, McCauley J, Farkas A, et al. Clinical practice guidelines on prostate cancer: a critical appraisal. J Urol. 4 november 2014 (epub). 5 Carter HB, Albertsen PC, Barry MJ, et al. Early detection of prostate cancer: AUA Guideline. J Urol. 2013;190: Heidenreich A, Bastian PJ, Bellmunt J, et al; European Association of Urology. EAU guidelines on prostate cancer. part 1: screening, diagnosis, and local treatment with curative intent-update Eur Urol. 2014;65: NED TIJDSCHR GENEESKD. 2015;159: A8811
5 7 Cremers RG, Galesloot TE, Aben KK, et al. Known susceptibility SNPs for sporadic prostate cancer show a similar association with hereditary prostate cancer. Prostate. 2015;75: Van Vugt HA, Kranse R, Steyerberg EW, et al. Prospective validation of a risk calculator which calculates the probability of a positive prostate biopsy in a contemporary clinical cohort. Eur J Cancer. 2012;48: Schoots IG, Roobol MJ, Nieboer D, Bangma CH, Steyerberg EW, Hunink MG. Magnetic resonance imaging-targeted biopsy may enhance the diagnostic accuracy of significant prostate cancer detection compared to standard transrectal ultrasound-guided biopsy: a systematic review and meta-analysis. Eur Urol. In press. 10 Ross HM, Kryvenko ON, Cowan JE, Simko JP, Wheeler TM, Epstein JI. Do adenocarcinomas of the prostate with Gleason score (GS) 6 have the potential to metastasize to lymph nodes? Am J Surg Pathol. 2012;36: Klotz L, Vesprini D, Sethukavalan P, et al. Long-term follow-up of a large active surveillance cohort of patients with prostate cancer. J Clin Oncol. 2015:33: NED TIJDSCHR GENEESKD. 2015;159: A8811 5
PSA en het verschil met 10 jaar geleden. DUO dagen 2017.
PSA en het verschil met 10 jaar geleden. DUO dagen 2017. Berend Rikken, uroloog Vragen? brikken@ysl.nl Hans de Ronde, huisarts Met dank ook aan Erasmus Mc Monique Roobol voor dia's over prostaatwijzer
Nadere informatiePSA-screening To do or not to do? Dr. Ludo Vanden Bussche uroloog
PSA-screening To do or not to do? Dr. Ludo Vanden Bussche uroloog CIJFERS VLAANDEREN 2010 - MANNEN AANTAL STERFTE OVERLEVING 5 JAAR STERFTE > 80 JAAR PROSTAAT 5651 916 93% 54% LONG 3348 2937 14% 25,6%
Nadere informatieHet PSA dilemma: wel of niet bepalen?
Het PSA dilemma: wel of niet bepalen? Bin Kroon Uroloog Rijnstate 1 Achtergrond prostaatkanker Jaarlijks 9000 nieuwe gevallen Jaarlijks 3000 doden Gevorderde ziekte niet te cureren PSA: vroegdetectie Screenen
Nadere informatieUrologie Hematurie en PSA
Urologie Hematurie en PSA Marina Hovius en George van Andel, urologen Susanne van Laatum, huisarts 15 januari 2016 Casus 1 Vrouw van 63 jaar, blanco VG, 2 vaginale bevallingen heeft recidiverend urineweginfecties
Nadere informatieActieve monitoring: gouden standaard voor low-risk tumoren?
Symposium State of the Art in Prostate Cancer 14-09-2016 Actieve monitoring: gouden standaard voor low-risk tumoren? Dr. Koen Slabbaert Dienst Urologie, RZ Tienen Active Surveillance : Programma Waarom
Nadere informatie7 e POST-EAUN meeting, , Amersfoort. Daniël Osses, arts-onderzoeker Urologie / Radiologie, Erasmus MC Rotterdam
DETECTEREN VAN PROSTAATKANKER MET RISICOSTRATIFICATIE, SYSTEMATISCHE BIOPTEN, MRI EN GERICHTE BIOPTEN OF EEN COMBINATIE VAN DIT ALLES? Wat is de toekomst? 7 e POST-EAUN meeting, 24-09-2018, Amersfoort
Nadere informatieAfwachten bij prostaatkanker Active surveillance
Afwachten bij prostaatkanker Active surveillance Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding De arts heeft met u besproken dat u prostaatkanker heeft. In dat gesprek is
Nadere informatieScreening voor prostaatkanker. Dr.K.R. Hente Dienst Urologie AZ KLINA Brasschaat
Screening voor prostaatkanker Dr.K.R. Hente Dienst Urologie AZ KLINA Brasschaat 17 november 2010 De cijfers voor Vlaanderen en Europa Prostaatkanker is de meest voorkomende kanker bij mannen ( lifetime
Nadere informatieAfwachten bij prostaatkanker
Afwachten bij prostaatkanker Inleiding De arts heeft met u besproken dat u prostaatkanker heeft. In dat gesprek is ook gesproken over de verschillende manieren waarop we prostaatkanker kunnen behandelen.
Nadere informatiePCA3. www.urologischcentrum.be
PCA3 www.urologischcentrum.be De PCA3 test, een eenvoudige urinetest die kan helpen bij de diagnose van prostaatkanker en de keuze van therapie. Over prostaatkanker Prostaatkanker is één van de meest voorkomende
Nadere informatieBehandeling Prostaatkanker
Behandeling Prostaatkanker - Informatieavond 7 december 2011 VUmc Cancer Center Amsterdam André N. Vis, M.D., Ph.D., uroloog Minimaal Invasieve Urologie en Robot Urologie VUmc Amsterdam Behandeling Prostaatkanker
Nadere informatieRegionale Transmurale Afspraken Anderhalvelijnszorg prostaatonderzoek RTA t.b.v. een risico-inschatting op prostaatkanker
Regionale Transmurale Afspraken Anderhalvelijnszorg prostaatonderzoek Versie Beheer 1.0 Bernhoven, Synchroon Voor het laatst bijgewerkt op 14 maart 2016 Distributielijst Huisartsen en specialisten van
Nadere informatieOnderwijsmateriaal voor toetsgroepen
1. Toelichting Dit programma is gebaseerd op de bijlage prostaatcarcinoom van de NHG- Standaard Mictieklachten bij mannen van oktober 2014. De huisarts krijgt met enige regelmaat een verzoek van gezonde
Nadere informatieDe gidsbijprostaatkanker -Uroloog Roderick van den Bergh St Antonius Ziekenhuis, Utrecht
De gidsbijprostaatkanker -Uroloog 4-6-2019 Roderick van den Bergh St Antonius Ziekenhuis, Utrecht Inhoud Wat zijn de stappen die de patiënt doorloopt als mogelijk sprake is van prostaatkanker. 1. Incidentie
Nadere informatieUrologie. Richard van der Linden Thijn de Vocht
Urologie Richard van der Linden Thijn de Vocht Qais Niemer Laurens Donkers Richard van der Linden Thijn de Vocht 2 John Verhulst Urologie? Urologie is het vakgebied dat zich bezighoudt met ziekten in de
Nadere informatiePSA bepaling wanneer? En wat dan? Navorming HABO 18 januari 2018
PSA bepaling wanneer? En wat dan? Navorming HABO 18 januari 2018 Kankerincidentie Stijgt al jaren Gevolg van vergrijzing, toename levensverwachting en screening Prostaatkanker - incidentie Prostaatkanker
Nadere informatieZijn patiënten met gelokaliseerd prostaatkanker voldoende geïnformeerd om een behandeling te kiezen zonder spijt te krijgen?
Resultaten uit het Prokeusonderzoek Zijn patiënten met gelokaliseerd prostaatkanker voldoende geïnformeerd om een behandeling te kiezen zonder spijt te krijgen? Dr. Marie-Anne van Stam Gedragswetenschappelijk
Nadere informatieProstaatkanker - afwachtend beleid
Patiënteninformatie Prostaatkanker - afwachtend beleid rkz.nl Inleiding Bij oudere Nederlandse mannen is prostaatkanker de meest voorkomende vorm van kanker. Echter niet elke man bij wie prostaatkanker
Nadere informatieProstaatkankerscreening zinvol? Stand van zaken B. Spinnewijn
Prostaatkankerscreening zinvol? Stand van zaken 2009 B. Spinnewijn De onenigheid tussen de verschillende aanbevelingen rond prostaatkankerscreening blijft bestaan, ondanks de voorlopige resultaten van
Nadere informatieDr E.B. Cornel, uroloog. PSA: To Screen or Not to Screen
, uroloog PSA: To Screen or Not to Screen Belangen verstrengelingen 1. wetenschappelijk onderzoek met: UMC Radboud & Erasmus Telomerix Spectrum pharmaceuticals AMS 2. www.deprostaatkliniek.nl PSA: To Screen
Nadere informatieRobot geassisteerde laparoscopische radicale prostatectomie (RALP) VUmc
Robot geassisteerde laparoscopische radicale prostatectomie (RALP) VUmc 2010-2012 Prostaatkanker, in welk stadium is de ziekte? T1-2 Lokaal beperkt T3 T4 Groei buiten orgaan Ingroei andere structuur Prostaatkanker,
Nadere informatieKomt een man bij de dokter
Komt een man bij de dokter Over PSA en mictieklachten 11 november 2014 Prostaat Specifiek Antigeen eiwit geproduceerd door prostaatepitheel verhoogd bij afwijkingen van de prostaat prostaatontsteking
Nadere informatieActieve opvolging bij prostaatkanker : Wat en voor wie? Dr. Christophe Ghysel. Urologisch Centrum Noord West-Vlaanderen.
Actieve opvolging bij prostaatkanker : Wat en voor wie? Dr. Christophe Ghysel Uroloog Urologisch Centrum Noord West-Vlaanderen www.urologischcentrum.be Actieve opvolging Voor elk type prostaatkanker? Voor
Nadere informatieOnderwerp: Wetenschappelijk onderzoek 4M " Met prostaat MRI Meer Mans " Geachte coiiega,
Onderwerp: Wetenschappelijk onderzoek 4M " Met prostaat MRI Meer Mans " Geachte coiiega, Door middel van deze brief willen wij u graag informeren over het onderzoek 4M "Met prostaat MRI Meer Mans", gesubsidieerd
Nadere informatie(Very) High-risk prostaatcarcinoom: belang van multimodale behandeling?
Sint-Joris-Winge 14 september 2016 (Very) High-risk prostaatcarcinoom: belang van multimodale behandeling? dr. Lodewijk Van Wynsberge Definitie D Amico: indeling PCA volgens risico op metastasering en
Nadere informatieLaboratoria Nieuwsbrief November 2016 Klinisch Chemisch en Hematologisch Laboratorium Medisch Microbiologisch Laboratorium
Laboratoria Nieuwsbrief November 2016 Klinisch Chemisch en Hematologisch Laboratorium Medisch Microbiologisch Laboratorium In dit nummer: - Inzage resultaten van SHO onderzoek door medisch specialisten
Nadere informatieRegionale Transmurale Afspraak Zuidoost Brabant. Prostaatdiagnostiek. Toelichting. Pagina 1 TS ZOB januari 2014, URO 1-1
Regionale Transmurale Afspraak Zuidoost Brabant Prostaatdiagnostiek Toelichting Pagina 1 Aanleiding Bij veel patiënten, maar ook bij huisartsen en medisch specialisten, bestaan vragen over de zin van
Nadere informatieNico Mensing van Charante Lezing 2014. Grenzen aan de Geneeskunde
Nico Mensing van Charante Lezing 2014 Grenzen aan de Geneeskunde Hermitage Amsterdam, Vrijdag 17 januari 2014 Deel 1: Grenzen aan de diagnostiek prof dr Patrick Bindels, huisarts Deel 2: Grenzen aan de
Nadere informatieKIEZEN VOOR MEER OF MINDER STRALING BIJ DE BEHANDELING VAN PROSTAATKANKER
KIEZEN VOOR MEER OF MINDER STRALING BIJ DE BEHANDELING VAN PROSTAATKANKER Informatie voor patiënten die betrokken willen worden bij de keuze tussen twee behandelplannen Afweging Bij het bestralen moet
Nadere informatieImage-guided stereotactic radiotherapy for early stage lung cancer: techniques and clinical outcomes. Samenvatting
169 Image-guided stereotactic radiotherapy for early stage lung cancer: techniques and clinical outcomes Samenvatting Radiotherapie speelt een belangrijke rol in de curatieve behandeling van patiënten
Nadere informatieHet opsporen van prostaatkanker
Het opsporen van prostaatkanker Welke informatie moet men de patiënt verschaffen alvorens een PSA-bepaling of een rectaal toucher uit te voeren? Prostaatkanker : natuurlijke evolutie kanker. Enkel een
Nadere informatieProstaatkanker, wat nu?
Prostate Awareness Day Dinsdag 24 september 2013 In het kader van de Europese week van de Urologie informeert de dienst Urologie van Az Damiaan over prostaataandoeningen. Prostate Awareness Day Dinsdag
Nadere informatieProstaatdiagnostiek. Prostaatdiagnostiek
Regionale Transmurale Afspraak Zuidoost Brabant Regionale Transmurale Afspraak Zuidoost Brabant Prostaatdiagnostiek Prostaatdiagnostiek Toelichting Toelichting Pagina 1 Pagina 1 Aanleiding Aanleiding
Nadere informatieMRI spoort prostaatkanker nauwkeurig op
MRI spoort prostaatkanker nauwkeurig op Prostaatkanker is een van de meest voorkomende vormen van kanker bij mannen. Een op de zes mannen krijgt er last van. Maar het is ook een erg lastig op te sporen
Nadere informatieMet prostaat vmri Meer Mans
Met prostaat vmri Meer Mans i 4M Deelnemersinformatie Waarde van multiparametrische MRl en MRI-geleide prostaatbiopten voor de detectie van significant prostaatkanker bij mannen met een verhoogd PSA Value
Nadere informatieKCE Report 194 & 226 Gelokaliseerde prostaatkanker 1 1. ALGORITME
KCE Report 194 & 226 Gelokaliseerde prostaatkanker 1 1. ALGORITME 2 Gelokaliseerde prostaatkanker KCE Report 194 & 226 2. AANBEVELINGEN Het wetenschappelijk rapport met meer achtergrondinformatie en de
Nadere informatieProstaatkanker. 07 september 2011. De Prostaat
Prostaatkanker 07 september 2011 De Prostaat Prostaat Veranderingen aan de prostaat Prostaat wordt groter Soms plasklachten. Goedaardige of kwaadaardig veranderingen. Prostaatvergroting Prostaatkanker
Nadere informatieWerkafspraken prostaatkanker, IKNL regionale werkgroep urologische tumoren locatie Amsterdam.
Werkafspraken prostaatkanker, IKNL regionale werkgroep urologische tumoren locatie Amsterdam. Uitgangspunt. Vaststellen kernpunten van de richtlijn prostaatcarcinoom (april 2014) en toepasbaar maken voor
Nadere informatieInformatiebrief GRAFITI-studie
Informatiebrief GRAFITI-studie Titel van het onderzoek GRAFITI-studie: onderzoek naar de groei van agressieve fibromatose. Geachte heer/mevrouw, Wij vragen u vriendelijk om mee te doen aan een medisch-wetenschappelijk
Nadere informatieGeïndividualiseerde aanpak van gelokaliseerd prostaatcarcinoma.
Geïndividualiseerde aanpak van gelokaliseerd prostaatcarcinoma. Dr. Nico De Graeve Dr. Luc Merckx Dr. Yves Ringoir urologische oncologie dienst urologie Situatie in België Patient 68 jarige man, actieve
Nadere informatieSymposium Zorg voor Uitkomst 17 april 2015
Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder
Nadere informatiedr. Bente Felix, huisarts Antoine Engelen, radiotherapeut Jorg Oddens, uroloog
dr. Bente Felix, huisarts Antoine Engelen, radiotherapeut Jorg Oddens, uroloog Bespreken van prostaatkanker en bijkomende klachten Verschillende stadia van ziekte Invalshoeken van huisarts, uroloog en
Nadere informatieWAARDE VAN DE PSA-BEPALING EN HET RECTAAL TOUCHER
1. Toelichting Deze module is gebaseerd op de NHG-Standaard van november 2004. De huisarts krijgt het verzoek om een test op prostaatkanker of wil zelf, bij een vermoeden van prostaatkanker of bij twijfel
Nadere informatieLaat ik me wel of niet screenen?
Laat ik me wel of niet screenen? Mannen en artsen over beslissingsondersteuning bij vroegtijdige opsporing van prostaatkanker Annelies Engelen Dr. Joke Vanderhaegen Prof. Dr. Chantal Van Audenhove http://www.kuleuven.be/lucas/
Nadere informatieTRANSMURAAL PROTOCOL MICTIEKLACHTEN BIJ MANNEN Werkafspraken
TRANSMURAAL PROTOCOL MICTIEKLACHTEN BIJ MANNEN Werkafspraken Huisarts Inleiding Mictieklachten bij mannen komen frequent voor. Zeker met het toenemen van de gemiddelde levensverwachting zal het aantal
Nadere informatieACTIVE SURVEILLANCE PAGINA 34t/m40
ACTIVE SURVEILLANCE PAGINA 34t/m40 Bij een prostaatkanker die alleen ín de prostaat groeit (een gelokaliseerde tumor noemt de dokter dat) duurt het doorgaans nog vijf tot tien jaar voordat de tumor door
Nadere informatieHeeft chirurgie of radiotherapie nog zin bij uitgezaaide prostaatkanker?
Heeft chirurgie of radiotherapie nog zin bij uitgezaaide prostaatkanker? Wouter Everaerts Dienst urologie, Uzleuven @EveraertsW 16 september 2017 Natuurlijke evolutie van prostaatkanker PIN Gelokaliseerd
Nadere informatieVerdiepingsmodule. Medische besliskunde 3: De patiënt met een vergrote prostaat. Medische besliskunde 3: De patiënt met een vergrote prostaat
1. Toelichting Aan de hand van een casus maken de deelnemers rekensommen met fictieve gegevens om prostaatcarcinoom te voorspellen bij mannen met een vergrote prostaat. 2. Doel, doelgroep, tijdsduur Doelstelling
Nadere informatiePROSTAATKANKER. Welke behandeling past het best bij u?
PROSTAATKANKER Welke behandeling past het best bij u? Inhoud Waarom dit boekje?... 2 1. Wat is lokaal beperkte prostaatkanker?... 3 2. Welke behandelopties zijn er?... 4-8 3. Bijwerkingen en risico s...
Nadere informatieScreening op prostaatkanker
Screening op prostaatkanker Informatie voor mannen die een PSA-test overwegen of aanvragen. Wat we weten en wat we niet weten: zaken om over na te denken alvorens te besluiten een PSA-test te laten uitvoeren.
Nadere informatiePSA-test voor vroege opsporing van prostaatkanker
PSA-test voor vroege opsporing van prostaatkanker Nr. 2017/06D, Den Haag 21 juni 2017 Achtergronddocument bij: Maat houden met medisch handelen Nr. 2017/06, Den Haag 21 juni 2017 PSA-test voor vroege opsporing
Nadere informatieScreening vermindert sterfte aan prostaatkanker
Huisarts en Wetenschap (2009) 52:352 359 DOI 10.1007/BF03085676 ONDERZOEK Screening vermindert sterfte aan prostaatkanker Chris Bangma Monique Roobol Harry de Koning Louis Denis Fritz Schro der Samenvatting
Nadere informatieBenigne prostaathyperplasie (BPH) LFA Wymenga, uroloog 24-09-2012
Benigne prostaathyperplasie (BPH) LFA Wymenga, uroloog 24-09-2012 Meest voorkomende ziektebeelden bij mannen > 50jr Prostaatcarcinoom Slijmbeursontsteking Zuurbranden Staar Ritmestoornissen 7,8 8,0 8,4
Nadere informatieProstaatkanker Wat zijn de behandelmogelijkheden. Joost de Baaij, verpleegkundig specialist Marikenhuis 3 juni 2019
Prostaatkanker Wat zijn de behandelmogelijkheden - Joost de Baaij, verpleegkundig specialist Marikenhuis 3 juni 2019 De prostaat Diagnose prostaatkanker PSA-dilemma Reduceert mortaliteit en kans op metastasen
Nadere informatie3 1 JAM 2N8. Zorg. > Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen
> Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Aan de Geschillencommissie van Stichting Klachten en Geschillen verzekeringen (SKGZ) T.a.v. de heer Postbus 291 3700 AG ZEIST 3 1 JAM 2N8 Eekholt 4 1112 XH Diemen
Nadere informatieTo screen or not to screen:
75 + : To screen or not to screen: that s the question Flora E van Leeuwen Netherlands Cancer Institute Introductie screening: altijd een afweging VOORDELEN Lagere sterfte Gewonnen levensjaren Betere kwaliteit
Nadere informatieCover Page. The following handle holds various files of this Leiden University dissertation:
Cover Page The following handle holds various files of this Leiden University dissertation: http://hdl.handle.net/1887/61127 Author: Hulle, T. van der Title: The diagnostic and therapeutic management of
Nadere informatieRichtlijn Prostaatcarcinoom 2013
Richtlijn Prostaatcarcinoom 2013 Datum: 21 mei 2013 Verantwoording: Nederlandse Vereniging voor Urologie (NVU) Versie: Concept 2.0 Evidence based/consensus based Type: Landelijke richtlijn 1 INHOUDSOPGAVE
Nadere informatieCover Page. Author: Wiltink, Lisette Title: Long-term effects and quality of life after treatment for rectal cancer Issue Date:
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/46445 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Wiltink, Lisette Title: Long-term effects and quality of life after treatment for
Nadere informatieLaarbeeklaan 101 1090 Brussel. Oncologisch Handboek. Richtlijnen Urologie. Prostaat
Laarbeeklaan 101 1090 Brussel Oncologisch Handboek Richtlijnen Urologie Prostaat V3.2014 Prostaat ICD-O C61 1 Inleiding Prostaatkanker is de meest voorkomende kanker bij de man boven 50 jaar, maar niet
Nadere informatieNieuwe Techniek Robot Radicale Prostatectomie in het UZA
Nieuwe Techniek Robot Radicale Prostatectomie in het UZA Nieuwe Techniek Robot Radicale Prostatectomie in het UZA Een nieuwe techniek voor de chirurgische behandeling van prostaatkanker laat toe dat 70
Nadere informatieOBA rapportage Nummer 1 - Oktober 2012
OBA rapportage Nummer 1 - Oktober 2012 1 Inleiding: Een paar maanden na de oprichting van de De Prostaatkliniek (DPK) in 2009 kreeg oud wereldkampioen schaatsen Harm Kuipers een agressieve vorm van prostaatkanker.
Nadere informatieScreening vermindert sterfte aan prostaatkanker
Onderzoek Screening vermindert sterfte aan prostaatkanker Chris Bangma, Monique Roobol, Harry de Koning, Louis Denis, Fritz Schröder Inleiding Prostaatkanker is de meest voorkomende maligniteit onder mannen
Nadere informatiePATIËNTENINFORMATIEFORMULIER
PATIËNTENINFORMATIEFORMULIER "MRI bij een actief afwachtend beleid voor prostaatkanker" INLEIDING Geachte heer, Wij vragen u vriendelijk om mee te doen aan een medisch-wetenschappelijk onderzoek (zie titel).
Nadere informatieRichtlijn Prostaatcarcinoom 2013
Richtlijn Prostaatcarcinoom 2013 Datum: 15 oktober 2013 Verantwoording: Nederlandse Vereniging voor Urologie (NVU) Versie: Concept 2.0 Evidence based/consensus based Type: Landelijke richtlijn 1 INHOUDSOPGAVE
Nadere informatieDe klinische relevantie van cribriforme en intraductale prostaatkanker in diagnostische naaldbiopten
DOI 10.1007/s13629-016-0163-y ARTIKEL De klinische relevantie van cribriforme en intraductale prostaatkanker in diagnostische naaldbiopten Charlotte F. Kweldam 1 Intan P. Kümmerlin 1 Daan Nieboer 2 EstherI.Verhoef
Nadere informatieTRANSMURAAL PROTOCOL MICTIEKLACHTEN BIJ MANNEN
TRANSMURAAL PROTOCOL Inleiding Mictieklachten bij mannen komen frequent voor. Zeker met het toenemen van de gemiddelde levensverwachting zal het aantal mannen, dat zich presenteert met dergelijke klachten,
Nadere informatieVIKC, definitieve versie juni 2008
Evaluatie van het gebruik van de landelijke richtlijn voor diagnostiek en behandeling van prostaatkanker Rapportage Commissie Indicatorontwikkeling van de Werkgroep Richtlijn Prostaatkanker 1. Achtergrond
Nadere informatiePRIAS (Prostaatkanker) / prostaatkanker
PRIAS (Prostaatkanker) / prostaatkanker Onderzoek naar een alternatief voor de behandeling van patiënten met prostaatkanker. Onderzocht wordt wat de effecten zijn van een 'actief afwachtend beleid' bij
Nadere informatiePatiënteninformatiedossier (PID) Prostaatkanker. onderdeel ZIEKTEBEELD. PROSTAATKANKER Ziektebeeld
Patiënteninformatiedossier (PID) Prostaatkanker onderdeel ZIEKTEBEELD PROSTAATKANKER 2 Inhoud Prostaatkanker... 4 De prostaat... 4 Hoe werkt de prostaat?... 5 Wat is kanker?... 7 Onderzoeken... 7 Bloedonderzoek...
Nadere informatieInformatiebrochure. Prostaatbiopt. Transrectale biopsie van de prostaat.
Informatiebrochure Prostaatbiopt Transrectale biopsie van de prostaat. Geachte patiënt, Deze informatiebrochure werd geschreven door de Belgische Associatie van Urologie (BAU) en dankzij het Verbond der
Nadere informatieoorspronkelijk chirurgisch vakgebied M. Lieburg: steensnijders mei 1552 protospecialist
340 BC Herophilus : naam prostaat beschreven. Urologie: oorspronkelijk chirurgisch vakgebied M. Lieburg: steensnijders mei 1552 protospecialist 1840 J. Civiale : catheteraanwending i.g.v. pisopstopping
Nadere informatiePatient inclusie in de PCPCC trial ( )
Patient inclusie in de PCPCC trial (2014-2016) Onderzoek naar de inzet van een keuzehulp bij de behandelkeuze van prostaatkanker Maarten Cuypers, MSc. Social Psychology, Tilburg University Najaarsvergadering
Nadere informatieHOE INCLUDEER/REGISTREER IK EEN PATIËNT/DATA?
HOE INCLUDEER/REGISTREER IK EEN PATIËNT/DATA? Instructies over de MR PROPER website en Open Clinica. Inclusie van een patiënt: Stap 1: bezoek in uw webbrowser (Internet Explorer, Google Chrome, Mozilla
Nadere informatieMammacarcinoom en erfelijkheid. Dr. Marleen Kets, klinisch geneticus Afdeling genetica UMC St Radboud
Mammacarcinoom en erfelijkheid Dr. Marleen Kets, klinisch geneticus Afdeling genetica UMC St Radboud Mammacarcinoom Life time risk 12-13% Meest voorkomende kanker bij vrouwen Circa 20% hiervan heeft een
Nadere informatiePROSTAATKANKER PROSTAATKANKER WELKE BEHANDELING PAST HET BEST BIJ U?
WELKE BEHANDELING PAST HET BEST BIJ U? INHOUDSOPGAVE WAAROM DIT BOEKJE? Waarom dit boekje? 2 1. Wat is lokaal beperkte prostaatkanker? 4 2. Welke behandelopties zijn er? 5 3. Bijwerkingen en risico s 10
Nadere informatieBRACHYTHERAPIE Jodiumimplantatie bij de behandeling van prostaatkanker
BRACHYTHERAPIE Jodiumimplantatie bij de behandeling van prostaatkanker INFORMATIEBROCHURE VOOR PATIËNTEN INHOUD Inleiding...4 Prostaatkanker...5 De prostaat...5 Doel van de behandeling...6 Het vaststellen
Nadere informatieKwaadaardige prostaatgezwellen
Kwaadaardige prostaatgezwellen 1 Wanneer aan denken? Vanaf 50 jaar Vanaf 40 jaar als er familie is met prostaatkanker 2 Wat moet ik doen? Ga jaarlijks op raadpleging wij uw huisarts. Deze zal een prostaatonderzoek
Nadere informatieSurvivor ship care Zorg na de diagnose en behandeling van kanker Ellen Passchier, RN MSc.
Survivor ship care Zorg na de diagnose en behandeling van kanker Ellen Passchier, RN MSc. INhoud Toename overleving meer patienten leven langer met kanker Effecten en behoeften na kankerbehandeling? Survivorship
Nadere informatiePlasklachten bij mannen
Plasklachten bij mannen Plasklachten komen frequent voor. Ze worden ook wel aangeduid met de verzamelnaam mictieklachten. Dit complex van klachten omvat de volgende symptomen: klachten bij het urineren,
Nadere informatieVSV Achterhoek Oost Protocol Preventie en behandeling van early-onset neonatale infecties
VSV Achterhoek Oost Protocol Preventie en behandeling van early-onset neonatale infecties Doel Het doel van dit protocol is preventie, herkenning, optimalisering van diagnostiek en behandeling van early-onset
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/32765 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Glas, Nini Aafke de (Nienke) Title: Treatment of older patients with breast cancer
Nadere informatieParticipatieve ontwikkeling van een keuzehulp voor prostaatkankerpatiënten
Participatieve ontwikkeling van een keuzehulp voor prostaatkankerpatiënten NVPO Congres 2014 Hoda H.M. Al-Itejawi Vumc Amsterdam Urologie Samen leven met Kanker Behandeling lokaal beperkt prostaatkanker
Nadere informatiePALB2 en het risico op borstkanker
PALB2 en het risico op borstkanker Deze informatie is tot stand gekomen met hulp van de werkgroep Oncogenetica (WKO) van de Vereniging Klinische Genetica Nederland (VKGN) Maart 2018 Inleiding Met betrekking
Nadere informatieDiagnostiek op prostaatbiopten: onvoldoende verband tussen pathologische uitslag en klinisch beloop voor een individuele prognose
capita selecta Diagnostiek op prostaatbiopten: onvoldoende verband tussen pathologische uitslag en klinisch beloop voor een individuele prognose Th.H.van der Kwast, R.F.Hoedemaeker en F.H.Schröder Zie
Nadere informatieWORKSHOP 21ste symposium voor verpleegkundigen en paramedici Donderdag 11 juni 2015
WORKSHOP 21 ste symposium voor verpleegkundigen en paramedici Donderdag 11 juni 2015 H.Tefsen, MANP verpleegkundig specialist hoofd-hals oncologie J. de Heij-van den Tweel, hoofd- hals/oncologieverpleegkundige
Nadere informatieOverbehandeling in radiotherapie. Prof. Dr. Caroline Weltens
Overbehandeling in radiotherapie Prof. Dr. Caroline Weltens 29-09-2018 veilig de lokale therapie verminderen zonder de uitkomst te compromiteren Juiste balans tussen benefit en neveneffecten Bij combinatie
Nadere informatieUROLOGIE ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN
1 april 2003 herzien maart 2004 UROLOGIE ACHTERGRONDEN BIJ DE CASUSSCHETSEN INCLUSIEF LEERDOELEN EN STELLINGEN Casusschets 1 Zie Werkafspraak Pijnloze Hematurie onder Microscopische hematurie Antwoord:
Nadere informatieEchografie van de prostaat en prostaatbiopsie
Echografie van de prostaat en prostaatbiopsie Inleiding In overleg met uw uroloog heeft u een echografie van de prostaat of een prostaatbiopsie afgesproken. Deze folder geeft u informatie hierover. De
Nadere informatieKIEZEN BIJ PROSTAATKANKER
KIEZEN BIJ PROSTAATKANKER Resultaten van een wetenschappelijk onderzoek naar lokaal beperkte prostaatkanker. Ervaringen van mannen vanaf diagnose tot een jaar na de behandeling. Inhoud Inleiding...2 1.
Nadere informatie2 e Post EAUN Meeting. Hot topics in Uro-oncologie Erik van MuilekomMANP Verpleegkundig specialist NKI-AVL
2 e Post EAUN Meeting Hot topics in Uro-oncologie Erik van MuilekomMANP Verpleegkundig specialist NKI-AVL Active Surveillance prostaatkanker Prognose kanker incidentie en dood in 40 Europese landen 2008
Nadere informatieBijscholing Heelkunde. St-Jozefkliniek 16 oktober 2014
Bijscholing Heelkunde St-Jozefkliniek 16 oktober 2014 Bijscholing Heelkunde Bornem 16 oktober 2014 Prostaatkanker Dr Van Tichelen Philippe-Uroloog Prostaatkanker! Dr.Philippe Van Tichelen Uroloog Okt 2014
Nadere informatieWBO: onderzoek naar screening op prostaatkanker
WBO: onderzoek naar screening op prostaatkanker Aan: de staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Nr. 2018/21, Den Haag 27 november 2018 WBO: onderzoek naar screening op prostaatkanker pagina
Nadere informatieProstaatkankerscreening zinvol? Stand van zaken Bram Spinnewijn
Prostaatkankerscreening zinvol? Stand van zaken 2014 - Bram Spinnewijn De onenigheid tussen de verschillende aanbevelingen rond prostaatkankerscreening verdwijnt. De meeste aanbevelingen geven een negatief
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/66111 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Streit, S.R. Title: Perspectives on treating hypertension in old age : the burden
Nadere informatieBeter op alles voorbereid. Diagnose en behandeling van prostaatkanker
BEWUSTCHECKLIST Beter op alles voorbereid Diagnose en behandeling van prostaatkanker Nadat U te horen heeft gekregen dat U prostaatkanker hebt, moeten er keuzes gemaakt worden over hoe het verder moet
Nadere informatiePatiënten informatie ten behoeve van een wetenschappelijk onderzoek: De SHAPE studie
Patiënten informatie ten behoeve van een wetenschappelijk onderzoek: De SHAPE studie (een internationale gerandomiseerde non-inferiority trial (radicale baarmoederverwijdering met verwijderen lymfeklieren
Nadere informatieBrachytherapie als minimaal invasieve curatieve therapie voor gelokaliseerd prostaatcarcinoom:
Brachytherapie als minimaal invasieve curatieve therapie voor gelokaliseerd prostaatcarcinoom: Resultaten na 3 jaar ervaring in AZ Damiaan Dienst Urologie P. Mattelaer D. Ponette J. Darras prostaatkanker
Nadere informatieRichtlijn Prostaatcarcinoom 2016
Richtlijn Prostaatcarcinoom 2016 Datum: 11 mei 2016 Verantwoording: Nederlandse Vereniging voor Urologie (NVU) Versie: 2.1 Evidence based Type: Landelijke richtlijn 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 H3 DIAGNOSTIEK
Nadere informatie