Economie kijkt naar hoe mensen desamenleving maken en gaat ervan uit dat het samenspel van individuele gedragingen de werking van een samenleving kan

Transcriptie

1 1

2 2

3 Economie kijkt naar hoe mensen desamenleving maken en gaat ervan uit dat het samenspel van individuele gedragingen de werking van een samenleving kan verklaren. Hiervoor maakt de economische wetenschap gebruik van het individuele gedragsmodel: iedere economische agent probeert, binnen zijn eigen beperkingen, de voor hem of haar beste resultaten te bereiken. Iedereen vult zelf in wat het beste is. Het meest eenvoudige model is dat agenten gericht zijn op materieel eigenbelang, perfect geinformeerdzijn en geen beslissingsfouten maken (HH maximeren welvaart en ondernemingen winst). 3

4 4

5 Huishouden: sociologische eenheid, een of meerdere personen die gewoonlijk eenzelfde woning betrekken en er samenleven, middelen en inkomen met elkaar delen beslissen over het aanbod van productiefactoren (arbeid/kapitaal) en over het gebruik van inkomen (loon, huur, interest, deelname in de winst) voor goederen en diensten te consumeren(en sparen) ~ aanbieders op de factormarkt en vragers op de outputmarkt - Consumptie: afgeleid van het Latijn voor verteren, vernietigen, verkwisten -Doel van consumptie: behoeftebevrediging (cf. preferenties) van de leden van de maatschappij Onderneming: juridische eenheid die het productieproces organiseert y=f(k,h*l;r) [output is functie van kapitaal, arbeid en skills, en productiviteit/technologie] Huren de productiefactoren van de gezinnen en producerengoederen en diensten (met toegevoegde waarde) ~ vragers op de factormarkt en aanbieders op outputmarkt -Productie: y=f(k,h*l;r). De (bruto/netto) toegevoegde waarde wat het productieproces toevoegt aan de grond en hulpstoffen kan gebruikt worden als vergoeding voor de productiefactoren. 5

6 -Doelvan productie: output realiseren die geschikt is voor de behoeftebevrediging van de consumenten (of bruikbaar in andere productieprocessen). Voorbeelden: bakker, ziekenhuis Kringlopen: Zwart =reële stromen van goederen en diensten; rood= geldstromen (om de ruil te vergemakkelijken, want deelbaar) Opmerking: hetgrootste deel van de consumptie vindt plaats binnen de huishoudens en het grootste deel van de productie binnen ondernemingen (maar onderscheid is niet strikt; zeker in ontwikkelingslanden waar kleine landbouwers tegelijk consument en producent zijn) Opmerking: eengoed is stoffelijk (appel, stofzuiger, auto, fair tradefruitsap, groene energie, ) en een dienst is niet-stoffelijk (onderwijs en opleiding, opstellen testament, behandeling van een patiënt, repareren auto/waterleiding, geven van een legalopinion, ) Opmerking: intermediairevs. finale goederen (en het meten van BBP, dat enkel toegevoegde waarde in rekening brengt) Ter info: Belgisch BBP 2014 = +/-EUR ; BNP 2014 = +/-EUR

7 6

8 In principezou elk huishouden in zijn behoeften aan kleding, voeding, behuizing, gezondheidszorg, cultuur, transport, kunnen voldoen = autarkie In de praktijk is er echter sprake van arbeidsverdeling en specialisatie: individuen of groepen (~ ondernemingen) leggen zich toe op het produceren van slechts één of een beperkt assortiment van goederen en diensten: bakkers, schrijnwerkers, kleermakers, onderwijzers, = specialisatie of arbeidsverdeling: de totale hoeveelheid arbeid wordt verdeeld over verschillende productieactiviteiten (vanuit maatschappelijk standpunt) -zeer oud gegeven cf. taakverdeling man-vrouw bij de jagers-verzamelaars - op nationaal vlak: grote ondernemingen, middelgrote en kleine ondernemingen - ook specialisatie op internationaal vlak: internationale handel (cf. later) <=> specialisatie en arbeidsverdeling verhogen de productie t.o.vautarkie (~verhoogde productiviteit van de productiefactoren) en zorgen voor toenemende ruilactiviteiten. M.a.w., gezien de schaarste van de middelen zorgen arbeidsverdeling en specialisatie voor een verhoogde behoeftebevrediging. Of nog, bij een verschil in opportuniteitskosten (~productiviteit) leidt specialisatie en ruil tot ruimere consumptiemogelijkheden voor alle partijen ~ Pareto-verbetering, een win-win 7

9 Eerste assembleringslijn bij Ford 8

10 Zowel voor factormarkt als voor outputmarkt (GET) Traditionele systemen kunnen werken in stationaire maatschappijen, maar hebben het moeilijk met veranderende omstandigheden Bevelsystemenlijken een adequaat antwoord te bieden op het coördinatieprobleem, maar kampen met informatie- en incentiefproblemen -in geavanceerde economieën moeten enorm veel beslissingen genomen worden. Het efficiënt verwerken van de informatie van zo n grote omvang is quasi onmogelijk -daarnaast worden bevelsystemen geconfronteerd met incentiefproblemen voor informatieverstrekking en productie Marktsystemen zijn gebaseerd op veralgemeende vrijwillige ruil Vb. Brood kopen (enkel als bereidheid tot betalen groter is dan de prijs) en brood produceren (enkel als de gemiddelde opbrengsten groter zijn dan de gemiddelde kosten) - Hierdoor zijn er geen incentiefproblemen. Vb. arbeidsmarkt; Vb pottenbakker-landbouwer -in een marktsysteem probeert iedereen voor zichzelf het beste resultaat te bereiken door beslissingen te nemen op basis van de informatie waarover hij beschikt -Tijdens elke ruiltransactie komt er een prijs/ruilvoet tot stand. 9

11 Maar in een geavanceerde economie met veel vragers en aanbieders gebeurt de prijsvorming eerder anoniem, de prijs is vaak een gegeven. Vb. aankoop CD -prijs als signaalfunctie: producenten verkopen slechts als ze vergoed worden voor hun kosten, consumenten beslissen voor zichzelf hoeveel ze willen betalen voor een bepaald goed, en maken dan een keuze. Maar prijzen reageren op wijzigingen in de sociale en economische omgeving, het spel van vraag en aanbod. Consumenten en producenten zullen reageren op veranderingen in prijzen Vb. promotiecampagne voor CD, slechte oogst witloof, voorkeur voor tablets/smartphones (Nokia) -evenwicht: alle economische agenten maken de keuze die individueel het beste resultaat oplevert én geen enkele economische agent heeft de neiging om z n gedrag aan te passen (door een gedragsaanpassing kunnen ze hun situatie niet meer verbeteren). 9

12 10

13 In traditionele systemen ook steedselementen van vrijwillige ruil. Ook in centraal geleide economieën werden consumenten vrijgelaten in hun aankoopbeslissingen. En in marktsystemen is er ook een overheid nodig en spelen sociale normen een rol (reciprociteit, vertrouwen, ) 11

14 12

15 Perfecte concurrentie:veel vragers, veel aanbieders, perfecte informatie, homogene goederen, vrije toe- en uittreding 13

16 14

17 15

18 Marktfalingen vs. overheidsfalingen 16

19 Totaleontvangsten van de Belgische (gezamelijke) overheid 2014 = +/- EUR (52% van het BBP) Totaleuitgaven van de Belgische (gezamelijke) overheid 2014 =+/-EUR (55,1% van het BBP) Financieringssaldo 2014: +/ (-3.1% van het BBP) Primair saldo (zonder rentelasten) 2014: slechts EUR (<0.1% van het BBP) Totale uitstaande overheidsschuld: +/- Bron: NBB 17

20 18

21 19

22 20

23 Trade, FDI,(Migratie en andere kapitaalstromen) 21

24 Internationale karakter van ons consumptiepatroon: de groenten die we eten, de kleren die we dragen, de koffie en thee die we drinken, de tv-programma s en fims die we kijken, de smartphonewaarmee we bellen => Ons leven zou er heel anders uitzien zonder internationale handel. Evolutie wereldhandel, waarom handel drijven, de voor- en nadelen van handel 22

25 Erwordt al eeuwenlang handel gedreven: aanwijzingen dat er al in de 19 e eeuw voor Christus handel gedreven werd door de Assyriërs Bekend voorbeeld: de Zijderoute -enorm uitgebreid netwerk voor handel tussen het Westen en het Oosten (Romeinen, Han Chinezen, Perzen, Indiërs, Grieken, Arabieren ) -al in gebruik sinds 115 v. Chr. -handel in allerlei goederen: zijde, papier, groeten en fruit, hout, exotische dieren (giraffen), buskruit, paarden 23

26 Belang van handelin de wereldeconomie is enorm toegenomen over de laatste 4 decennia: wereldwijde export van goederen x 9,5; wereldwijde export van diensten x 12,5 over /14 wereldwijde export van goederen in 2014 = US$ miljard Wereldwijde export van diensten in 2013 = US$ miljard Bron: WTO 24

27 Stel: In de VS worden jaarlijks 10 miljoen rozen verkocht. De VS kan kiezen om die rozen zelf te produceren. Maar, met de middelen nodig om de 10 miljoen rozen te produceren zou de VS 100,000 tablets kunnen maken. Die 10 miljoen rozen zouden evengoed in Zuid Amerika kunnen geproduceerd worden. Met de middelen voor het produceren van 10 miljoen rozen in Zuid Amerika kunnen slechts 30,000 tabletsgemaakt worden (betere klimatologische omstandigheden én minder hooggeschoolde arbeid) Zuid-Amerika heeft een comparatief kostenvoordeel in het produceren van rozen. De opportuniteitskost voor het produceren van rozen in termen van het aantal van tabletsis in Zuid-Amerika lager dan in de VS. -De VS kan beter stoppen met rozen te kweken en z n middelen inzetten op de productie van tabletsen rozen importeren uit Zuid Amerika. Omgekeerd kan Zuid Amerika beter stoppen met tabletste produceren en beter z n middelen inzetten op rozen. -De tabel geeft aan dat er welvaartswinsten mogelijk zijn (omdat er meer geproduceerd wordt) (+ movie gains from trade) 25

28 Technologie een land kan bij de productie van een goed over een relatief efficiënte technologie beschikken en het omgekeerde kan het geval zijn bij andere goederen (MAAR op lange termijn geen technologieverschillen?) Relatieve beschikbaarheid van de productiefactoren -Landen exporteren goederen die intensief gebruik maken van de productiefactoren die relatief overvloedig aanwezig zijn Vb.De VS beschikt over relatief meer land per persoon dan België (terwijl België over relatief meer mensen beschikt). => De VS voert landbouwproducten uit. -Naast arbeid en land, zijn ook menselijk en fysiek kapitaal belangrijke productiefactoren hoge-inkomenslanden beschikken over veel kapitaalgoederen en hooggeschoolde arbeidskrachten in verhouding tot lage-inkomenslanden. Dus, hoge-inkomenslanden specialiseren zich in de productie van goederen die relatief veel fysisch en menselijk kapitaal vereisen en lage-inkomenslanden specialiseren zich in producten waarvoor relatief veel laaggeschoolde arbeid nodig is. Toenemende schaalopbrengsten en productdifferentiatie: toenemende schaalopbrengsten (owvgrote vaste kosten) geeft grote ondernemeningeneen kostenvoordeel tovkleine ondernemingen. De schaal/productie van een ondernemingen kan een kostenvoordeel opleveren (ook mogelijk voor bedrijven met 26

29 een kleine binnenlandse markt Vb. Zuid-Korea). (+ learning-by-doing) -In het geval van productdifferentiatie, toonde Paul Krugmanaan dat landen zich specialiseren in bepaalde variëteiten (die geproduceerd worden met toenemende schaalopbrengsten) en andere variëteiten zullen invoeren (op basis van consumentenvoorkeuren). Vb. grote wagens in de VS en kleine wagens in EU en Japan, Belgische pralines (als variëteit van chocolade) 26

30 +: 00:00 2:51 -: 00:00 3:45 27

31 Voordelen - Verhoogde welvaart: handel zorgt voor een verhoogde welvaart: meer productie, meer consumptie, meer inkomen voor inwoners - Efficiënte allocatie: verhoogde concurrentie uit het buitenland zorgt voor een efficiënte allocatie van de middelen. - Verruiming van de eigen kennisbasis Nadelen: - Druk op het milieu? - Aanpassingskosten: arbeidersmoeten verhuizen van niet-productieve naar productieve sectoren (cf. Ford Genk) - Winnaars en verliezers:door veranderingen in de relatieve prijzen, verandert ook de koopkracht: de arbeiders tewerkgesteld in de sectoren waar de relatieve prijs daalt, verliezen koopkracht - Verhoogde afhankelijkheid: afhankelijkheidvan de wereldvraag bij specialisatie, strategische afhankelijkheid (energievoorziening) (+ movie trade and conservation) 28

32 Diversificatie:een ver doorgedreven specialisatie in export kan leiden tot een afhankelijkheid van de internationale prijsschommelingen en vraag op de wereldmarkt (cfr. grondstoffen). Om een grotere diversificatie van de productie te realiseren, is importsubstitutie een optie. Maar efficiency-stability trade-off. Beschermingtegen lage loonlanden: 1) Westerse landen kunnen niet concurreren met lage loonlanden 2) sociale dumping van producten die geproduceerd zijn in erbarmelijke omstandigheden <-> theorie: internationale handel is gebaseerd op comparatieve kostenverschillen, het gaat om de opportuniteitskost. Ook landen met een absoluut kostennadeel kunnen zich inschakelen in de wereldhandel <-> empirie: rijke landen exporteren zelf veel naar lage-loon landen Bescherming van de werkgelegenheid: vaak in crisistijd. VS en EU verhoogden tarieven voor import uit China. VS +35% op invoer van autobanden, EU +17% op invoer van schoenen. Als alle landen dit doen, gaan de werkgelegenheid en de welvaart overal afnemen (wegens algemene verlaagde productie door protectionisme) Infant industryargument: bedrijven in OL moeten de tijd krijgen (duetomarket failures) om op een efficiënte manier te produceren 29

33 30

34 Interactive chart: 31

35 Interactive chart: 32

36 Nood aan een complementair beleid: sociale vangnetten nodig om verliezers te compenseren, ontwikkelde financiële markten nodig om productieve sectoren uit te breiden, beleid voor herscholing is noodzakelijk, regulering van productieve sectoren, 33

37 34

38 Meest voorkomend ism&a. Daarnaast ook nog joint-ventures en herinvesteringen in buitenlandse productie-eenheden Horizontaal: duplicatie van het bedrijf (voordeliger dan export owvhandelskosten zoals transport en handelsbarrières) verticaal: headquarterservices in the skillabundant parentcountry andproductionin the low-skill host-country 35

39 Toenemend belang van FDIin emergingeconomies: in 2012 ging +/-50% van totale FDI flows naar ontwikkelingslanden, waarvan het merendeel naar China, Brazilië en Mexico Piekin 2006: 2000 miljard $ Crisisgevoelig 36

40 +: 29:40 33:48 -: 5:20 7:00 (of 19:15 20:30) 37

41 38

42 Voordelen: - Hoger loon door hogere productiviteit en/of efficiency wages due to asymmetric information - Positieve loonspillovers voor lokale bedrijven? Productivity spillovers? Nadelen: - Race tothe bottom: druk op overheid voor lage arbeids-, veiligheids-en milieustandaarden - Verhoogde afhankelijkheid cfr. Ford Genk 39

43 Duidelijke afspraken en controle van MNE, a global legal framework to hold MNEs accountable(cfr. BP oilspill: BP betaalt +/- 8 miljard dollar) Compensatie voor de verliezers tgv FDI (onteigeningen, ) 40

44 41