Netwerklunch Duurzame Inzetbaarheid 2016

Transcriptie

1 Netwerklunch Duurzame Inzetbaarheid 2016 Burnout bij jonge medisch specialisten Een bijdrage aan het verminderen van patiëntveiligheidsrisico s als gevolg van burnout bij jonge medisch specialisten Erik Drenth Utrecht, 6 oktober 2016

2 Begin maart 2016: presentatie afstudeeronderzoek Master Risicomanagement Universiteit Twente

3 Inhoud 1. Eerder onderzoek van VvAA en Triple i vormt de aanleiding voor dit onderzoek 2. Vooronderzoek heeft geleid tot een theoretisch model, een concrete onderzoeksvraag en een aanpak van het onderzoek in drie delen 3. De resultaten: opvallend, enigszins schokkend en toch ook in lijn met de verwachtingen 4. Conclusie: er is verandering nodig! 5. Leiderschap, erkenning en het vergroten van het risicobewustzijn zijn belangrijke stappen om te zetten

4 Eerder onderzoek van VvAA en Triple i (Schaufeli & Schaufeli, 2014) vormt de aanleiding voor deze master thesis De bezieling in de zorg staat onder druk

5 Vooronderzoek heeft geleid tot een theoretisch model, een concrete onderzoeksvraag en een aanpak van het onderzoek in drie delen

6 Vooronderzoek heeft geleid tot een theoretisch model, een concrete onderzoeksvraag en een aanpak van het onderzoek in drie delen Vooronderzoek gericht op het verkennen van het onderwerp Methode: expert-interviews Competency failures contributing to accidents (Aviation) Geldt dit ook voor de zorg? En andere sectoren? Bron: NLR 2015

7 Vooronderzoek heeft geleid tot een theoretisch model, een concrete onderzoeksvraag en een aanpak van het onderzoek in drie delen Vooronderzoek gericht op het verkennen van het onderwerp Methode: expert-interviews Theoretisch model Figuur 1. Relatie ontwikkeling burnout en het ontstaan van ongewenste effecten als gevolg van burnout

8 Vooronderzoek heeft geleid tot een theoretisch model, een concrete onderzoeksvraag en een aanpak van het onderzoek in drie delen Vooronderzoek gericht op het verkennen van het onderwerp Methode: expert-interviews Ambitie Figuur 2. Doel interventies

9 Vooronderzoek heeft geleid tot een theoretisch model, een concrete onderzoeksvraag en een aanpak van het onderzoek in drie delen

10 De resultaten: opvallend, enigszins schokkend en toch ook in lijn met de verwachtingen

11 De resultaten: opvallend, enigszins schokkend en toch ook in lijn met de verwachtingen 1. Literatuuronderzoek Definitie burnout (o.a. Maslach, Leiter & Schaufeli 2001, Prins 2009, Alarcon 2011, Taris, Houtman & Schaufeli 2013, Bakker & Costa 2014) Drie kernelementen 1. Emotional exhaustion (extreme vermoeidheid, uitputting) 2. Depersonalisation (afstand nemen, cynisme) 3. Reduced personal accomplishment (verminderde persoonlijke bekwaamheid) De werkomgeving speelt een belangrijke rol in het ontstaan van een burnout Een burnout: ontstaat stapsgewijs kan lange tijd niet als zodanig herkend worden (Schaufeli 2007) Het burnoutproces: Neerwaartse spiraal van verlies aan energiebronnen gekoppeld aan een toename van klachten waardoor een negatieve vicieuze cirkel ontstaat (Alarcon 2011, Schaufeli & Taris 2013)

12 De resultaten: opvallend, enigszins schokkend en toch ook in lijn met de verwachtingen 1. Literatuuronderzoek Het Job Demands Resources model vormt een belangrijk wetenschappelijk kader voor het begrip burnout en geeft inzicht in de oorzaken en gevolgen van burnout Figuur 3. Vereenvoudigde variant JD-R model, gebaseerd op het uitgebreide JD-R model (Schaufeli & Taris 2013, p. 185)

13 De resultaten: opvallend, enigszins schokkend en toch ook in lijn met de verwachtingen 1. Literatuuronderzoek De prevalentie van burnout onder jonge medisch specialisten in Nederland is substantieel Tabel 1. Burnoutprevalentie Medisch Specialisten in Nederland, % verhoogd burnout risico 2014 (n=1.241) 2015 (n=2.810) Medisch professionals 15,6% 12,7% Medisch specialisten 14,9% 12,4% NL beroepsbevolking 14,6% bron: onderzoek VvAA en Triple i (Schaufeli & Schaufeli 2014 en 2015) Burnoutprevalentie AIOS in Nederland: 20,6% (Prins e.a. 2010) Onderzoek AIOS 2016: 15% (Van den Heijkant, Tomlow, Prins & Van der Heijden, 2016)

14 De resultaten: opvallend, enigszins schokkend en toch ook in lijn met de verwachtingen 1. Literatuuronderzoek Diverse factoren liggen ten grondslag aan stress en bevlogenheid onder medisch specialisten in Nederland Tabel 2. Oorzaken voor stress en bevlogenheid onder Medisch Specialisten in Nederland Oorzaken voor stress werk-privé conflict emotionele dissonantie emotionele belasting rolconflict verandering Oorzaken voor bevlogenheid passend werk leren en ontwikkelen hulpmiddelen waardering patiënten communicatie bron: onderzoek VvAA en Triple i (Schaufeli & Schaufeli 2014 en 2015)

15 bron populatie, type onderzoek relatie patiëntveiligheid conclusies Shanafelt e.a. 2002, Annals of Internal Medicine West e.a. 2006, Journal of the American Medical Association Fahrenkopf e.a. 2008, BMJ (British Medical Journal) Toral-Villanueva e.a. 2009, Occupational Medicine Prins e.a. 2009, Psychology, Health & Medicine Shanafelt e.a. 2010, Annals of Surgery de Oliveira Jr. e.a. 2013, Anesthesia & Analgesia Chen e.a. 2013, International Journal of Medical Science Block e.a. 2013, Postgraduate Medical Journal Welp e.a. 2015, Frontiers in Psychology 115 AIOS interne geneeskunde (VS) cross-sectioneel onderzoek 184 AIOS interne geneeskunde (VS) prospectief longitudinaal onderzoek 123 AIOS kindergeneeskunde (VS) prospectief longitudinaal onderzoek 312 AIOS (diverse specialisaties, Mexico) cross-sectioneel onderzoek AIOS (diverse specialisaties, NL) cross-sectioneel onderzoek 7905 chirurgen (VS) cross-sectioneel onderzoek AIOS anesthesiology (VS) cross-sectioneel onderzoek 839 medisch specialisten (diverse specialisaties, Taiwan) cross-sectioneel onderzoek 55 eerste jaars AIOS interne geneeskunde, VS) cross-sectioneel onderzoek IC specialisten en verpleegkundigen (Zwitserland) cross-sectioneel onderzoek zelfgerapporteerde suboptimale patiëntenzorg zelfgerapporteerde medische fouten gemeten medicatiefouten en zelfgerapporteerde medische fouten zelfgerapporteerd suboptimaal medisch handelen en zelfgerapporteerde suboptimale attitude t.a.v. patiëntenzorg zelfgerapporteerde medische fouten zelfgerapporteerde medische fouten toepassen van best practices anesthesiologie, zelfgerapporteerde medische fouten en zelfgerapporteerde verleende kwaliteit van zorg zelfgerapporteerde ervaring met medisch verkeerd handelen zelfgerapporteerde medische fouten en perceptie m.b.t. patiëntveiligheid twee objectieve maatstaven (sterftecijfer (HSMR) IC en verblijfsduur patiënt) en één subjectieve maatstaf (zelfgerapporteerde perceptie m.b.t. veiligheid op de IC) AIOS met burnout rapporteren significant vaker dat ze minstens eens per maand een vorm van suboptimale patiëntenzorg leveren dan AIOS zonder burnout Significante positieve relatie tussen burnout en zelfgerapporteerde medische fouten, zowel met betrekking tot fouten uit de afgelopen 3 maanden als fouten in de komende 3 maanden Geen significant verschil t.a.v. gemeten medicatiefouten tussen AIOS met en zonder burnout. Burned out AIOS rapporteren significant meer medische fouten dan AIOS zonder burnout AIOS met burnout rapporteren significant vaker suboptimaal medisch handelen en een suboptimale attitude t.a.v. patiëntenzorg dan AIOS zonder burnout AIOS met burnout rapporteren significant meer medische fouten dan AIOS zonder burnout. Zeer bevlogen AIOS rapporteren significant minder medische fouten dan minder bevlogen AIOS Chirurgen met hoge burnout scores rapporteren meer medische fouten dan chirurgen met lage burnout scores. Mate van stress of burnout is volgens 13% van de chirurgen de belangrijkste oorzaak voor gemaakte medische fouten AIOS met burnout passen best practices minder vaak toe en rapporteren meer medische fouten en een lagere kwaliteit van zorg dan AIOS zonder burnout. Significante relatie tussen twee dimensies van burnout (uitputting en verminderde persoonlijke bekwaamheid) en ervaring met medisch verkeerd handelen AIOS met hoge burnout scores rapporteren meer medische fouten en scoren de patiëntveiligheid lager Een hoge score op emotionele uitputting (1 van de 3 burnout dimensies) hangt samen met een hoog sterftecijfer op de IC. Geen van de 3 burnout dimensies hangt samen met de verblijfsduur van de patiënt. Hoge scores op alle 3 dimensies van burnout hangen samen met een lagere perceptie t.a.v. de patiëntveiligheid op de IC De resultaten: opvallend, enigszins schokkend en toch ook in lijn met de verwachtingen 1. Literatuuronderzoek Burnout bij (jonge) medisch specialisten en risico s op het gebied van de patiëntveiligheid: een systematische review Gerichte search op PubMed longlist: 224 artikelen resultaat: 10 artikelen Conclusie: positieve relatie tussen burnout bij (jonge) medisch specialisten en (zelfgerapporteerde) medische fouten negatieve relatie tussen burnout bij (jonge) medisch specialisten en perceptie kwaliteit en veiligheid van geleverde zorg Beperkingen: meeste onderzoeken cross sectioneel opgezet: oorzaakgevolg relatie burnout en medische fouten?? veelal subjectieve meting van medische fouten Opvallend: in PubMed geen overzichtsstudie gevonden ten aanzien van dit specifieke onderwerp (augustus-december 2015)

16 De resultaten: opvallend, enigszins schokkend en toch ook in lijn met de verwachtingen 1. Literatuuronderzoek Uitkomst literatuuronderzoek: vereenvoudigde variant JD-R model specifiek gericht op (jonge) Nederlandse medisch specialisten Figuur 4. Vereenvoudigde variant JD-R model (jonge) Nederlandse medisch specialisten (cursief weergegeven data heeft specifiek betrekking op AIOS, overige data op medisch specialisten)

17 De resultaten: opvallend, enigszins schokkend en toch ook in lijn met de verwachtingen 1. Literatuuronderzoek Conclusie literatuuronderzoek: voldoende ondersteuning uit de wetenschappelijke literatuur voor het theoretisch model

18 De resultaten: opvallend, enigszins schokkend en toch ook in lijn met de verwachtingen 2. Deskresearch Deskresearch beleid Nederlandse ziekenhuizen met behulp van een random gestratificeerde steekproef (n = 12) Wordt er melding gemaakt van beleid dat gericht is op het voorkomen van patiëntveiligheidsrisico s als gevolg van burnout bij medisch specialisten in het algemeen en jonge medisch specialisten in het bijzonder? Als betreffend beleid wordt beschreven in de jaarverslagen of het strategisch- of jaarplan, wat zijn dan de specifieke kenmerken van dit beleid? N.V.T. Enigszins schokkend.?

19 De resultaten: opvallend, enigszins schokkend en toch ook in lijn met de verwachtingen 3. Empirisch onderzoek Vier groepsdiscussies in twee Nederlandse ziekenhuizen (n=17) tabel 3. Samenstelling groepsdiscussies Groep 1: jonge medisch specialisten medisch specialist ANIOS Ziekenhuis 1 Ziekenhuis 2 2 jonge medisch specialisten 3 AIOS Groep 2: directe werkomgeving medewerker Kwaliteit & Veiligheid medewerker HR/coach AIOS medisch specialist / medisch manager OK assistent Verpleegkundige manager P & O manager groep medisch specialisten manager Kwaliteit & Veiligheid medisch specialist / coach OK-assistent Wat zijn volgens de deelnemers aan het onderzoek de belangrijkste kenmerken van de huidige situatie met betrekking tot het signaleren van burnoutklachten bij jonge medisch specialisten? Wat zijn de belangrijkste aanbevelingen die de deelnemers aan het onderzoek doen voor interventies die eraan bijdragen om burnoutklachten van jonge medisch specialisten zo vroeg mogelijk te signaleren?

20 De resultaten: opvallend, enigszins schokkend en toch ook in lijn met de verwachtingen 3. Empirisch onderzoek De werkomgeving is eerder een extra risicofactor dan dat ze ondersteuning biedt bij het signaleren en bespreekbaar maken van burnoutklachten Tabel 4. Risicofactoren jonge medisch specialist ten aanzien van burnout bespreekbaar maken persoonlijke factoren persoonlijkheid attitude ten aanzien van ziek zijn angst voor de gevolgen bij melden burnout omgevingsfactoren hoge werkdruk hoge verwachtingen uit de werkomgeving hoge verwachtingen uit de privé-omgeving attitude ten aanzien van burnout Tabel 5. Risicofactoren werkomgeving niet of (te) laat ingrijpen bij burnoutklachten jonge medisch specialisten persoonlijke factoren persoonlijke normen en waarden beperkte handelingsmogelijkheden zelfbescherming omgevingsfactoren hoge werkdruk beperkingen werksysteem cultuur werkomgeving normen privé-omgeving attitude ten aanzien van burnout In lijn met de verwachtingen, opvallend of toch enigszins schokkend?

21 De resultaten: opvallend, enigszins schokkend en toch ook in lijn met de verwachtingen 3. Empirisch onderzoek De cultuur, attitude en het gedrag binnen de werkomgeving van jonge medisch specialisten kunnen als stressoren gezien worden binnen de context van het JD-R model Figuur 5. Vereenvoudigde variant JD-R model (jonge) Nederlandse medisch specialisten

22 Conclusie: er is verandering nodig!

23 Conclusie: er is verandering nodig! Conclusies Het is nodig om de negatieve vicieuze cirkel te doorbreken om de risico s op het gebied van de patiëntveiligheid als gevolg van burnout bij jonge medisch specialisten te verminderen

24 Conclusie: er is verandering nodig! Conclusies Het is nodig om de negatieve vicieuze cirkel te doorbreken om de risico s op het gebied van de patiëntveiligheid als gevolg van burnout bij jonge medisch specialisten te verminderen Toename risico s patiëntveiligheid

25 Conclusie: er is verandering nodig! Conclusies Het is nodig om de negatieve vicieuze cirkel te doorbreken om de risico s op het gebied van de patiëntveiligheid als gevolg van burnout bij jonge medisch specialisten te verminderen Hoe kan dit proces doorbroken worden?

26 Leiderschap, erkenning en het vergroten van het risicobewustzijn zijn belangrijke stappen om te zetten

27 Leiderschap, erkenning en het vergroten van het risicobewustzijn zijn belangrijke stappen om te zetten Aanbevelingen interventies Er zijn diverse interventies gericht op verschillende doelgroepen in het systeem nodig

28 Leiderschap, erkenning en het vergroten van het risicobewustzijn zijn belangrijke stappen om te zetten Procesmodel De onderzoeksresultaten hebben geleid tot een procesmodel van te beïnvloeden factoren binnen de werkomgeving figuur 6. Procesmodel te beïnvloeden factoren om signaleren burnoutklachten bij jonge medisch specialisten te stimuleren

29 Leiderschap, erkenning en het vergroten van het risicobewustzijn zijn belangrijke stappen om te zetten Prototype interventie Op basis van het procesmodel is een prototype voor een interventie binnen de werkomgeving ontworpen Stap 1 Meting burnoutprevalentie medisch specialisten met behulp van model Quick Scan VvAA / Triple i Stap 2 Bespreken en communiceren uitkomsten meting binnen het ziekenhuis, onder leiding van het stafbestuur Stap 3 Structureel betrekken van verpleegkundigen en assistenten bij IFMS en uitbreiden IFMS vragenlijst m.b.t. het meten van de mentale batterij Advies aan VvAA Neem het initiatief om samen met partners een congres te organiseren over burnout bij jonge medisch specialisten, om het risicobewustzijn op maatschappelijk- en sectorniveau te vergroten

30 Leiderschap, erkenning en het vergroten van het risicobewustzijn zijn belangrijke stappen om te zetten Advies aan management ziekenhuizen Durf leiderschap te tonen, neem de regie en erken dat burnout onder (jonge) medisch specialisten vóórkomt Advies aan medisch stafbestuur en raad van bestuur ziekenhuizen 1. Neem burnout bij (jonge) medisch specialisten als risico op in de risicomatrix van het ziekenhuis. 2. Voer prevalentie-onderzoek uit om de omvang van het risico te bepalen en bepaal met behulp van een riskassessment de mogelijke impact. 3. Betrek verpleegkundigen en assistenten bij dit riskassessment en maak deze groep tevens structureel onderdeel van het IFMS-proces. 4. Versterk met behulp van voorbeeldgedrag en een goed intern communicatieprogramma de erkenning en bewustwording van burnout onder (jonge) medisch specialisten. 5. Ontwikkel beleid gericht op burnoutpreventie, het signaleren en bespreekbaar maken van burnoutklachten en het beheersen van gerelateerde risico s op het gebied van de patiëntveiligheid. 6. Ga in samenwerking met andere ziekenhuizen de dialoog op sector- en politiek niveau aan om de bewustwording van burnoutrisico s bij (jonge) medisch specialisten te vergroten en meer ruimte en flexibiliteit in het werksysteem te realiseren. Geldt dit ook voor andere sectoren?

31 Twee vragen, maar dan aan jullie.. 1. Stel: je weet dat de medisch specialist die binnenkort die lastige operatie bij jou of één van je familieleden moet uitvoeren, die ene van de acht is. 2. Wie is er verantwoordelijk voor het wel of niet inroosteren van deze specialist?

32 De zorg in Nederland is goed! The Netherland stays the European Champion and the only country reaching above the 900 points level. Health Consumer Powerhouse 2015 Dit onderzoek is bedoeld om een bijdrage te leveren aan het verder verbeteren van de gezondheidszorg in Nederland

33 Contactgegevens Erik Drenth: Linkedin: 10 februari 2017 congres over dit onderwerp. Zie