Ik stel je voor : Kadhdee

Transcriptie

1 FLAPUIT KAN NIET STILZITTEN OVERBEWEEGLIJK Ambetanterik OPVLIEGEND VERSTROOID DOET MAAR IMPULSIEF Hand-outs verschijnen op onze website rubriek Nieuws ONBEHEERST HYPERKINETISCH ONAANDACHTIG ONBELEEFD TÉ SPONTAAN ZONDER DENKEN ALTIJD PRUTSEN VERGEET ALLES Een vluchtige kijk op ADHD Ik stel je voor : Kadhdee 2. Enkele feiten over ADHD 3. Verklaringsmodellen 4. Bijkomende problemen bij ADHD 6. Suggesties naar aanpak toe Psycho-educatie in de klas 4 1. Basiskenmerken 1.1. Problemen met aandacht OVERBEWEEGLIJK ONBEHEERST FLAPUIT KAN NIET STILZITTEN HYPERKINETISCH ONAANDACHTIG ONBELEEFD Drie hoofdkenmerken: Ambetanterik TÉ SPONTAAN OPVLIEGEND VERSTROOID DOET MAAR ZONDER DENKEN IMPULSIEF ALTIJD PRUTSEN VERGEET ALLES aandachtsproblemen hyperactiviteit impulsiviteit Kadhdee vindt het moeilijk om lang met hetzelfde bezig te zijn. Kadhdee kan zich vaak niet zo lang concentreren op een taak of een spel Kadhdee is snel afgeleid Kadhdee is soms dromerig Kadhdee raakt vaak spullen kwijt in feite een extreme gedragsvariant op deze 3 vlakken 6 1

2 Aandacht observeren, rapporteren, hanteren aandacht is een parallel-proces: welke activiteit? aandacht: 4 aspecten: volgehouden aandacht: tonisch, fasisch» modulatie selectieve aandacht verdeelde aandacht aandachtssturing: Supervisory Attentional System bewust >< automatisch 1.2. Overbeweeglijk = hyperactief Kadhdee beweegt vaak te veel, beweegt altijd. Kadhdee kan niet zo lang stil zitten. Kadhdee kan heel druk zijn. Kadhdee heeft vooral problemen met zich af te remmen, zich in te tomen. aandachtsprobleem: oa. moeite met routinetaken die een volgehouden aandacht vragen Overbeweeglijk = hyperactief voortdurend bezig, nooit in stand by we observeren: motorische onrust: grote/kleine bewegingen steeds met allerlei dingen bezig geen afremming: ze pakken alles vast wachten is een probleem ondanks hun overactieve inzet, werken ze tenslotte weinig af Impulsief Kadhdee vindt het lastig om eerst rustig na te denken en dan pas iets te doen. Kadhdee is al begonnen met een opdracht voor dat de uitleg voorbij is. Kadhdee flapt er commentaar uit voor hij goed en wel weet wat er gaat gebeuren. Kadhdee denkt er niet aan dat iets gevaarlijk zou kunnen zijn Hoe beslist men tot de diagnose? er bestaat geen simpel meetinstrument de criteria zijn ook niet zo eenduidig als bv. bij epilepsie, tuberculose, bv. bij een gebroken been > < scheurtje diagnosestelling = in kaart brengen van het gedrag en de verworven vaardigheden op basis van: vraaggesprek met ouders, leerkrachten, vragenlijsten observatie testonderzoek zoeken in diverse situaties Bijkomende criteria (op basis van DSM-IV) ontwikkelingsstoornis: aanwezig vóór de leeftijd van 7 jaar geen acute stoornis: reeds minstens gedurende 6 maand problemen niet louter bepaald door één situatie: negatieve gevolgen van de symptomen aanwezig in 2 of meer settings negatieve gevolgen voor het functioneren: thuis, sociaal, school of beroep, vrije tijd,... 2

3 Drie types het onaandachtige type het hyperactive-impulsieve type het gecombineerde type 2. Enkele feiten over ADHD 3. Verklaringsmodellen 4. Bijkomende problemen bij ADHD 6. Suggesties naar aanpak toe maar ook: hyperkinetische gedragsstoornis 2. Enkele feiten over ADHD Weetje: komt voor bij 5% 5 kinderen met ADHD 95 kinderen 16 Weetje: meer bij jongens Weetje: kinderen, jongeren én volwassenen meisjes jongens

4 ADHD is niet besmettelijk Van ADHD ga je niet dood Oorzaken van ADHD 75% van het voorkomen van de 3 kernkenmerken van ADHD is erfelijk bepaald bewezen invloed van een aantal biologische factoren alcohol, roken en stress bij de zwangere moeder extreme vroeggeboorte aandoeningen vd hersenen (encefalitis,...) voedingsallergie, kleurstoffen loodvergiftiging 19 De hersenen zijn een uiterst belangrijk orgaan ontwikkeling van de hersenen loopt tot ruim 18 jaar bij de groep kinderen met ADHD loopt deze ontwikkeling 2 tot 3 jaar achter vooral de zelfcontrole-structuren zijn achter prognose verschillend per kind een aantal jongeren halen tegen hun 18 j de achterstand in ADHD is dus niet per definitie voor het leven Oorzaken van ADHD (vervolg) invloed van opvoedingsfactoren? kunnen bepalen in welke mate ADHD-kenmerken tot uiting komen vaststelling dat ADHD sterker aanwezig is in bepaalde gezinnen... deels erfelijk bepaald deels interactie tussen opvoedingsfactoren en genetische ondergrond waardoor de vatbaarheid voor ADHD tot uiting komt deels gevolg vd opvoedingsfactoren (...) binnen behandeling werken aan opvoedingsfactoren is essentieel Enkele cijfergegevens over ADHD Een mama aan het woord 5 tot 10% duidelijk meer jongens dan meisjes (10/4) 85% ontwikkelt ook andere problemen, 60% minstens 2 motorische coördinatiestoornis, leerstoornis, angst- en stemmingsstoornis, kenmerken autisme,... 50% ontwikkelt gedragsproblemen prognose: - nog bij 22-85% ook als adolescent - nog bij 4-50% als volwassene Mijn dochter is een lief, plichtsbewust en enthousiast meisje, maar ze zit in een opgewonden jasje verpakt, zodat de verpakking soms de inhoud verbergt. 4

5 2. Verfijning van de kenmerken 3. Gevolgen van ADHD 4. Enkele verklaringsmodellen 6. Richtlijnen naar aanpak toe 7. Enkele uitspraken over ADHD 3. Op zoek naar een verklaringmodel Bedoeling: weten welke mechanismen het gedrag van kinderen met ADHD kunnen verklaren. Doel: afleiden van richtlijnen voor aanpak. Problemen: er zijn verschillende theorieën, met elk eigen model geen enkel is allesomvattend ze zijn vaak niet specifiek genoeg Drie belangrijke modellen inhibitie-tekort onderactief andere invloed van bekrachtiging 2. Enkele feiten over ADHD 3. Verklaringsmodellen 4. Bijkomende problemen bij ADHD 6. Suggesties naar aanpak toe Verklaring 1: inhibitietekort model van BARKLEY Verklaring 1: inhibitietekort het go-signaal is sterker dan het stop-signaal een kind met ADHD laat zich leiden door de sterkste en aantrekkelijkste prikkel. fouten door te trage/moeizame/onvolledige informatieverwerking Verklaring 2: onder actief om informatie te verwerken moeten we dit kunnen vasthouden in ons naargelang er méér informatie moet verwerkt worden, moet het sterker geactiveerd worden. bij kinderen met ADHD blijft het te weinig actief gevolg: ze kunnen niet met de ganse situatie rekening houden... 5

6 De capaciteit van het Plaats voor zeven informatie eenheden: minder actief Ik wil coördinaten van Jannes opschrijven losse cijfers en letters j a n n e s r e v a l i d a t i e c e n t r u m d e i n z e groeperen 1: jannes revalidatiecentrum deinze groeperen 2: jannes+revalidatiecentrum+deinze (deinze=09386) hoe moet ik het correct opschrijven, aandacht richten,... Verklaring 3: andere invloed van bekrachtiging gedrag wordt oa. bepaald door de bekrachtiging (beloning) die al of niet volgt. door een beloning uit te stellen verliest ze normaal een deel van haar aantrekkingskracht normaal kan een kind echter wachten op een beloning, maar kinderen met ADHD hebben het moeilijk om beloning uit te stellen. gevolg: problemen met wachtsituaties: niet om kunnen gaan met lege momenten gevolg: een aversie voor uitstel van genieten dit noemt men de motivationele verklaring 2. Enkele feiten over ADHD 3. Verklaringsmodellen 4. Bijkomende problemen bij ADHD 6. Suggesties naar aanpak toe 4. Bijkomende problemen bij ADHD leerprocessen gevolgen voor de relaties met kinderen gevolgen op de zorg- en leerrelaties Leerprocessen lopen niet zo vlot vaak vereist een leerproces automatisatie door veelvuldig uitvoeren en inoefenen en dat wil niet vlotten herhaald uitvoeren vraagt enerzijds een volgehouden aandacht, maar anderzijds een adequate modulatie van de aandacht (bij herhaald uitvoeren mag onze intens gerichte aandacht een stuk afgebouwd worden) herhaald uitvoeren gaat snel vervelen bij inoefenen wordt Kadhdee snel overmoedig omdat hij denkt dat het nu wel vanzelf gaat gaan bij inoefenen maak je gebruik van de feedback die je krijgt, bij Kadhdee loopt dat niet zo vlot (verdeelde aandacht) Leerprocessen lopen niet zo vlot leren = verbanden leggen: wat als je aandacht slechts gericht is op 1 element? of gericht op minder relevante elementen? impulsiviteit: onvolledige informatieopname veel fouten invloed op het zelfbeeld 6

7 Invloed op sociale relaties Wisselende emoties bij Kadhdee Wat meest opvalt is de sterke ontvlambaarheid De gevoelsthermometer De gevoelsthermometer bij Kadhdee kent minder stapjes minder streepjes. met ADHD zonder ADHD Invloed op sociale relaties Moeilijke/onvoorspelbare medespelers wisselende motivatie: hun spel-inzet verandert impulsief - zappen vaak niet te volgen - lijken egocentrisch te reageren aandachtsproblemen: ze zien niet alles, ze zien de verkeerde dingen ze houden niet vol emotionele uitersten schrikken af vluchtigheid, onhandigheid: geen goed ploegmaat 39 Invloed op sociale relaties motorisch ongeremd: knuffelen wordt versmachten, een klopje wordt een klap,. vergeten of slordige perspectiefname: houden niet adequaat geen rekening met anderen (bespreking achteraf wel mogelijk) invloed op het aangaan/afbreken van vriendschappen standpunt Kadhdee standpunt andere kinderen Invloed op sociale relaties vele situaties worden emotioneel alles of niets: een punt verliezen krijgt de betekenis van het spel te verliezen kind houdt geen rekening met volgende beurten iemand die kwaad kijkt, lijkt hen verschrikkelijk boos, de rest vd signalen worden niet opgevangen. of de boze blik wordt nu net niet opgemerkt. vaak worden signalen van anderen gewoon niet opgemerkt 7

8 Invloed op zorg- en leersituaties de leerkracht is geneigd... meer instructies te geven en te herhalen meer negatieve opmerkingen en bijsturingen te geven minder positieve opmerkingen te geven de leerkracht gaat meer gedragscontrolerend optreden de leerkracht reageert minder op vragen van kinderen als Kadhdee de leerkracht is geneigd meer straf te geven probleemsituaties komen vaak niet tot een bevredigende oplossing relatie tussen leerkracht en leerling met ADHD kan negatief gekleurd raken. 2. Enkele feiten over ADHD 3. Verklaringsmodellen 4. Bijkomende problemen bij ADHD 6. Suggesties naar aanpak toe Waarom is behandeling aangewezen? Op basis van studies waarbij kinderen jarenlang gevolgd werden. vaak een moeilijke schoolcarrière tot 50% ontwikkelt gedragsproblemen hoger risico op delinquentie in adolescentie meer kans op middelenmisbruik en verslaving (jongeren) verkeersongevallen, meer medische kosten op psychiatrische problemen negatieve prognose meest uitgesproken als een kind te weinig ondersteuning krijgt: thuis, school, therapie,... Drie grote pijlers: 5. Behandeling van ADHD medicatie: is prioritair bij 2/3 van de kinderen met ADHD gedragstherapie: preventie of aanpak van gedragsproblemen psycho-educatie: kennis over de eigen aard van het functioneren met ADHD Daarnaast ook behandeling van de problemen die samen met ADHD voorkomen: executieve functies, (meta-) cognitie leerstoornissen ontwikkelingsproblemen sociale vaardigheden emo-regulatie... Behandeling van ADHD: medicatie? Weetje: hoe zit het met die pilletjes? = hulpmiddel Rilatine 48 8

9 Behandeling van ADHD: medicatie Enkel op advies en onder controle van een gespecialiseerde arts. Stimulantia Rilatine Rilatine MR Concerta dexamfetamine Atomoxetine Strattera Medicatie: is Rilatine een drug? Rilatine en cocaïne zijn verwant, maar ze werken ánders. Als je de dosis Rilatine zou vertienvoudigen, en intraveneus toedient, kan je een cocaïne-achtig effect hebben. Rilatine is niet verslavend Het is niet eerlijk om dit gegeven te benadrukken ten nadele van de vele positieve ervaringen met en studies over positieve effecten van aangepast Rilatine-gebruik. op advies en met controle van een medisch specialist Wat je niet mag verwachten 2. Enkele feiten over ADHD 3. Verklaringsmodellen 4. Bijkomende problemen bij ADHD 6. Suggesties naar aanpak toe Basisingrediënten voor aanpak Overzicht Basisingrediënten voor aanpak Vier sleutelbegrippen: Inzicht Vooruitzicht Overzicht Structuur... duidelijke grenzen Steun... ze hebben je nodig Vaardigheden... ze leren niet vanzelf Strategie... juiste actie op het juiste moment 9

10 Basisingrediënten voor aanpak Belang van een goede relatie belonen en straffen hebben een ánder effect op Kadhdee gevolg voor gedragsbeïnvloeding duidelijker instructie consequenter opvolgen eisen opleggen voor kortere termijn meer ondersteuning langer ondersteunen met een gedragsprogramma Barometer voor je relatie Barometer voor je relatie Barometer voor je relatie Barometer voor je relatie 10

11 Gevolgen van het vastzitten in negatieve processen destructief voor het zelfbeeld van het kind bedreiging voor de ontwikkelingsmogelijkheden verstoort pedagogische vaardigheden van de leerkracht en ouders interactiecultuur evolueert naar exclusief controlerend en negatieve kleuring. KL & tips: aanpak van gedrag Suggestie voor aanpak van gedrag Streef naar een positieve balans in je relatie met het kind OBSERVEREN CONTEXT EN KIND Als je wil iets wil veranderen: begin met belonen wat goed is. begin met het belangrijkste probleem. begin met 1 ding tegelijk Zorg dat je concreet weet waar je naar toe wil. Zorg dat het kind concreet weet wat er verlangd wordt. Wees pro-actief: vooraf leren op tijd ingrijpen voorzie moeilijke situaties: bereid je kind en jezelf voor Geef directe feedback. Maak meteen de gevolgen van het gedrag duidelijk. Probeer het kind te betrappen op goed gedrag. KL & tips: aanpak van gedrag Geef geregeld feedback, ook als het goed gaat. Bij Kadhdee slaat sociale bekrachtiging en intrinsieke motivatie minder aan: werk met beloningen (materiaal, activiteit, privileges) Aanmoedigen heeft voorkeur op straffen. Er loopt zoveel fout dat je wel heel veel straf moet geven. Probeer ongewenst gedrag te vervangen door gewenst. Denk in termen van winnen/winnen. Leer het kunnen uitstellen van beloning Zelfbeoordeling gedrag Lege momenten en overgangen zijn extra moeilijk zorgen voor een bezigheid overgang aankondigen en structureren bij agitatie tijdens een overgang een duidelijk stop - moment inbouwen zodat de overdrive van de ene situatie niet overslaat naar de andere. als iets 2 of 3 keer gevraagd hebt zonder effect, moet je anders aanpakken duidelijker signaal geven soms vraagt bijsturing de grote middelen 11

12 KL & tips: regels hanteren Je mag een paar minuutjes... Suggesties voor regels opleggen en hanteren Neem als leerkracht de leiding. Probeer consequent te zijn. Geen woorden maar daden. Geef zelf het voorbeeld. Geef inspraak waar mogelijk, maar neem duidelijk zelf de eindbeslissing. Je kan regels uitleggen, maar dat kán niet altijd, niet op elk moment. Wéten wat de regel is, is niet voldoende. Ga uit van de idee dat de regels nooit 100% worden opgevolgd. Afspreken van tijdsduur: gebruik een klok Zelfbouw time-timer 2. Enkele feiten over ADHD 3. Verklaringsmodellen 4. Bijkomende problemen bij ADHD 6. Suggesties naar aanpak toe Naar een idee uit tijdschrift Zit Stil Aanbod van Ter Kouter voor Kadhdee onderzoek en diagnosestelling behandeling: medische opvolging behandeling van de kinderen (ind + gr) oudercursus ouderbegeleiding Psycho-educatie psycho-educatie voor ouders psycho-educatie voor klasgenoten psycho-educatie voor leerkrachten Consult voor leerkrachten van cliënten 72 12

13 22/02/2011 Het verklaringsmodel van Barkley Verklaring voor ADHD vanuit de werking van hersenen. Vraag : Hoe ontstaat zelf beheersing, zelfcontrole? Welke mechanismen zorgen daarvoor? Zelfbeheersing ontstaat als gevolg van samenwerking van 4 verschillende wijzen om met informatie om te gaan. Uitvoerende functies (executive functies) dat zijn geen afgebakende gebieden in de hersenen uitstellen bescherming tegen nieuwe indrukken 1

14 22/02/2011 Verwoorden Verwoorden Beheersing van gevoelens Verwoorden Beheersing van gevoelens plannen 2

15 22/02/2011 Verwoorden Beheersing van gevoelens plannen Verwoorden Beheersing van gevoelens plannen Verwoorden Beheersing van gevoelens plannen Verwoorden Beheersing van gevoelens plannen ADHD kan voor een belangrijk deel verklaard worden door, gebrekkige, onvolledige oppervlakkige verwerking van informatie in de hersenen. uitstellen bescherming tegen nieuwe indrukken Bij kinderen met ADHD zijn de executieve functies aanwezig, ze functioneren, maar ze zitten in de mist. OF het vraagt zeer veel energie om ze aan te spreken. vasthouden Verwoorden, Beheersen van gevoelens Opnieuw samenstellen Plannen, onderdrukken van wat niet met de opdracht te maken heeft. Zonder omwegen naar het doel denken stuurt doen 3