STRUCTUURBEELD BINNENSTAD. Gemeente Bergen op Zoom Sector Ruimtelijke Ontwikkeling & Beheer. Heeling Krop Bekkering

Transcriptie

1 Gemeente Bergen op Zoom Sector Ruimtelijke Ontwikkeling & Beheer Heeling Krop Bekkering januari 2003 zoals vastgesteld door de gemeenteraad op 23 juli 2003 STRUCTUURBEELD BINNENSTAD

2 2

3 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1. Inleiding... 5 Hoofdstuk 2. Ruimtelijk beleid Structuurvisie Structuurvisie-plus Bergen op Zoom / Roosendaal Verkeersveiligheidplan Groenstructuurplan Beleidsplan Binnenstad Notitie Herinrichting Openbare Ruimte Binnenstad (HORB) Beschermd stadsgezicht Monumentenbeleid Puienbeleid Welstandsbeleid Lange Termijn Visie Geertruidapolder Plannen in de pipeline Hoofdstuk 3. Inventarisatie binnenstad Afbakening plangebied Ligging in groter verband Karakteristiek van de omgeving Ontstaansgeschiedenis Hoogtelijnen Sectorale lezingen Functies in de binnenstad Gebiedsdeling Hoofdstuk 4. Structuurbeeld Bijlagen: 1. Sectorale lezingen Evaluatie structuurbeeld Straatnamenkaart en register Bergen op Zoom

4 BEGRENZING PLANGEBIED Legenda 1. Grote Markt 2. Oude Haven 3. Anton van Duinkerkenpark 4

5 Hoofdstuk 1. Inleiding Het Structuurbeeld is onderdeel van het drieluik: Structuurbeeld, Beeldkwaliteitplan en Nota Openbare Ruimte. De drie nota's samen leveren basismateriaal voor het op te stellen bestemmingsplan voor de binnenstad c.q. het beschermde stadsgezicht. Inleiding In het Beleidsplan Binnenstad uit 1996 wordt de noodzaak van een Beeldkwaliteitplan en een Nota Openbare Ruimte aangegeven. Omdat beide plannen veel raakvlakken hebben worden ze in één adem opgesteld. De raad heeft hiervoor in april 1999 gelden vrijgemaakt en de Sector Ruimtelijke Ontwikkeling en Beheer, tezamen met het externe bureau Heeling Krop Bekkering Stedebouwkundigen en Architecten, verantwoordelijk gesteld voor de totstandkoming van deze produkten. Doel Het Structuurbeeld dient tot kader waarbinnen het Beeldkwaliteitplan en de Nota Openbare Ruimte opgesteld worden. Het Beeldkwaliteitsplan is richtinggevend bij de ontwikkeling van nieuwe projecten in de gebouwde omgeving. Het vervult de functie van Welstandsnota. Verder dient het Beeldkwaliteitplan als leidraad en inspiratiebron voor de ontwikkeling van nieuwe projecten in de gebouwde omgeving, voor zowel particuliere als overheidsinitiatieven. De Nota Openbare Ruimte is richtinggevend bij de inrichting en beheer van de openbare ruimte, voor zowel overheid als particulieren. Status van de plannen Daar de werking van het drieluik van Structuurbeeld, Beeldkwaliteitplan en Nota Openbare Ruimte mede afhankelijk is van de status, is er voor gekozen om ze alledrie door de raad te laten vaststellen. De plannen worden zodoende optimaal geformaliseerd. Het Beeldkwaliteitplan doet uitspraken over de gewenste bebouwing in de binnenstad. Om deze uitspraken extra gestalte te geven, is onderschrijving door de WelstandsMonumentenCommissie noodzakelijk. Proces Bij de totstandkoming van het Structuurbeeld is gebruik gemaakt van een externe klankbordgroep, waarin de verschillende binnenstadsgebruikers en een vertegenwoordiging van de WelstandsMonumentenCommissie vertegenwoordigd zijn. In de sectorale lezingen zijn hun conclusies ten aanzien van de toekomst van de binnenstad beschreven (bijlage 1). Het concept Structuurbeeld heeft in februari 2001 ter inzage gelegen en zal in 2003 tezamen met het Beeldkwaliteitplan en de Nota Openbare Ruimte aan de raad worden aangeboden. De klankbordgroep is in 2002 weer betrokken bij de verdere ontwikkeling van zowel het Structuurbeeld, het Beeldkwaliteitplan als de Nota Openbare Ruimte. De reacties van de klankbordgroep zijn verwerkt in voorliggende nota. Opzet drieluik De drie onderdelen: Structuurbeeld, Beeldkwaliteitplan en Nota Openbare Ruimte vormen tezamen een drieluik. Hieronder wordt uitgelegd wat de opzet van de drie onderdelen is en wordt de onderlinge relatie inzichtelijk gemaakt. Structuurbeeld Het Structuurbeeld schept een kader voor toekomstige ontwikkelingen in de binnenstad van Bergen op Zoom. In hoofdstuk 2 van het Structuurbeeld wordt het reeds vastgestelde ruimtelijk beleid van de gemeente Bergen op Zoom beschreven. De inventarisaties en analyses van de binnenstad komen in hoofdstuk 3 aan de orde en resulteren in een gebiedsdeling en karakteristiek van de binnenstad. Het gewenste structuurbeeld wordt in hoofdstuk 4 getoond. Dit samenvattende structuurbeeld is de neerslag van de inventarisa- Bergen op Zoom

6 ties, analyses en de daaraan verbonden conclusies. Beeldkwaliteitplan Het beeldkwaliteitplan betreft de bebouwing die wordt omsloten door het netwerk van de openbare ruimte. In de opzet van het Beeldkwaliteitplan is een onderscheid gemaakt tussen de beeldbepalende karakteristieken (die kenmerkend zijn voor het beschermd stadsgezicht) en dat deel van de aanwezige bebouwing, dat niet past binnen deze karakteristieken. De beeldbepalende karakteristieken, met bijbehorende richtlijnen voor de bebouwing, dienen als inspiratiebron en als toetsingskader. De aanwezige bebouwing die niet past binnen de beeldbepalende karakteristieken, wordt benoemd, zodat bij toekomstige ontwikkelingen deze plaats kan maken voor passende bebouwing. Nota Openbare Ruimte De Nota Openbare Ruimte betreft het netwerk van de openbare ruimten. In de Nota Openbare Ruimte worden de beeldbepalende karakteristieken van de verschillende gebiedsdelen beschreven. Deze worden vertaald in een typologie met richtlijnen voor de inrichting van de openbare ruimte. Verder komen de correcties in het wegenpatroon en de inrichting aan de orde, evenals gebieden waar veranderingen zullen gaan plaatsvinden. 6

7 Hoofdstuk 2. Ruimtelijk beleid Het beleid zoals weergegeven in de Structuurvisie 2030, de Structuurvisie-plus Bergen op Zoom/ Roosendaal, het Beleidsplan Binnenstad, de notitie Herinrichting openbare ruimte binnenstad, het Beschermd stadsgezicht, het puienbeleid, het welstandsbeleid, het Groenstructuurplan en de lange termijnvisie voor de Geertruidapolder, is hieronder samengevat weergegeven. 2.1 Structuurvisie 2030 In de in 2000 door de gemeenteraad vastgestelde Structuurvisie 2030 voor het grondgebied van de gemeente Bergen op Zoom wordt gekozen voor een compacte ontwikkeling met als uitgangspunt het inzetten op herstructurering en stedelijke vernieuwing van het bestaand stedelijk gebied, inclusief de kernen. In deze structuurvisie is een landschapsconcept vormgegeven, waarin de stad aan de oostzijde een meer gespreid verstedelijkingspatroon vertoont, waar groene scheggen uit de bossen diep het stedelijk gebied insteken. De inzet op stedelijke vernieuwing gekoppeld aan de ontwikkeling van uitleggebieden, resulteert in een veelheid van verschillende woonen werkmilieus. Die differentiatie is nodig omdat de maatschappij in toenemende mate pluriform wordt en men sterk de behoefte heeft zich te identificeren met de woonomgeving. De scheiding tussen de hoge droge gronden en de lage natte gronden wordt door de Brabantse Wal geaccentueerd. Bergen op Zoom is de enige kern die door de Brabantse wal heen prikt en dus gedeeltelijk op de natte lage gronden gesitueerd is. 2.2 Structuurvisie-plus Bergen op Zoom/ Roosendaal De Structuurvisie-plus Bergen op Zoom/ Roosendaal is in januari 2001 door de beide gemeenteraden vastgesteld. Deze is in samenwerking met de provincie opgesteld als een bouwsteen voor het ontwerp-streekplan met de daarbij behorende uitvoeringsafspraken. Op de bijbehorende plankaart zijn de contouren aangegeven waarbinnen de verstedelijkingsopgave de komende 30 jaar primair moet worden gerealiseerd. Het accent wordt daarbij gelegd op intensiveren en herstructureren van het binnen deze contouren gelegen gebied. 2.3 Verkeersveiligheidplan Het Verkeersveiligheidsplan (1998) geeft vanuit het aspect verkeersveiligheid een toekomstige wegenstructuur aan (conform de Duurzaam Veiligoptiek). Onder meer is in het Verkeersveiligheidsplan het toekomstig fietsnetwerk opgenomen. Het verhogen van de verkeersveiligheid is een van de belangrijkste doelstellingen van het verkeersbeleid. Voor de binnenstad zijn de principes van Duurzaam Veilig van toepassing. De gehele binnenstad is met uitzondering van de centrumring en een aantal toeleidende radiale hoofdwegen bestemd tot 30 km. per uur-zone. 2.4 Groenstructuurplan Het Groenstructuurplan (1995) legt het groenbeleid voor Bergen op Zoom voor de langere termijn vast. Het doel ervan is de planning, inrichting en beheer van het groen, om daarmee de kwaliteit van het woon-, werk-, en leefmilieu te waarborgen en waar nodig te versterken. Het Groenstructuurplan bestaat uit een beleidsplan en een uitvoeringsplan. In het beleidsplan wordt gestreefd naar verhoging van de natuurwaarden van het groen, en naar een grote mate van verscheidenheid en afwisseling in het groen qua beleving en gebruik. In het streven naar differentiatie nemen de stedenbouwkundige kwaliteiten van de stad een belangrijke plaats in waarbij met name de historische (groene) karakteristieken voorop staan. In de oude stad dienen de groene plekken, pleinen en verblijfsgebieden enerzijds door middel van architectonisch groen anderzijds door middel van een singelstructuur met laanbeplanting versterkt te worden. De monumentale bomen en de groengordel op de voormalige vestingwerken verdienen extra aandacht te verkrijgen. De Zoom, het Bolwerk, het Anton van Duinkerkenpark, het Ravelijn, het Wilhelminaveld, het Bergen op Zoom

8 BEGRENZING BESCHERMD STADSGEZICHT Legenda Huidig beschermd stadsgezicht (1986) Voorstel uitbreidingsgebied R.D.M.Z. 8

9 2.8 Monumentenbeleid Het ligt in het voornemen om een notitie Monumentenbeleid op te stellen die aangeeft wat op monumentengebied tot nu toe bericht is in de gemeente Bergen op Zoom, welke (financiële) middelen er waren en nog in de toekomst aanwezig zijn en met wat voor middelen de doelstellingen op monumentengebied gehaald kunnen worden. Een belangrijk onderdeel voor de toekomst is de aandacht voor de archeologie en Belvedère (d.i. de relatie tussen de ruimtelijke ordening en de cultuurhistorische en landschappelijke waarden in de gemeente). Een van de speerpunten zal verder zijn het bereiken van doelstellingen die vanuit het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing worden opgesteld, te weten het realiseren van een vooraf te bepalen aantal restauraties en woningverbeteringen per jaar. Hierbij dient dan niet alleen gedacht te worden aan de historische binnenstad, maar gemeentebreed. De zorg zal vooral bestaan uit het voorhanden hebben van tools om partners en burgers over de streep te trekken om de doelen te halen. Als toetsingskader voor het toekomstig te voeren monumentenbeleid is de aanwezigheid van een beeldkwaliteitsplan, een nota openbare ruimte en een welstandsgroen bij de Oude Vissershaven en het groen in het Markiezenhof worden in het groenstructuurplan als gewenst benoemd. De Van Konijnenburgweg, Boutershemstraat, Glymesstraat, Auvergnestraat, Van Dedemstraat, Wassenaarstraat, Bredasestraat, Buitenvest, A. Asselbergsstraat, Lange Parkstraat, K. Slootmanslaan, Korte Williamstraat, Van der Rijtstraat, Noordsingel en de Westersingel worden als lanen aangeduid. Tevens worden de monumentale bomen op het Gouvernementsplein en het Thaliaplein als beeldbepalend beschouwd. 2.5 Beleidsplan Binnenstad Voor het functioneren van de binnenstad zijn volgens het beleidsplan het in ontwikkeling brengen van de Parade, het Thaliaplein, de Grote Markt en het Stationsgebied van groot belang. Ook wordt het aanleggen van een relatie tussen de historische binnenstad en de Binnenschelde gezien als extra kwaliteitsimpuls. Dit laatste wordt ook in de inrichtingsschets voor het park Kijk-in-de-Pot en in de locatiekeuze van de jachthaven onderkend en ondersteunt het toeristisch-recreatieve beleid van de gemeente. 2.6 Notitie Herinrichting Openbare Ruimte Binnenstad (HORB) In deze notitie wordt gesteld dat er een eenduidige bestrating en eenheid in straatmeubilair nodig is, zodat de binnenstad als geheel kan worden gezien. Er wordt een onderscheid aangebracht tussen diverse typologieën van straten die ieder een eigen inrichtingsprincipe krijgen. Het straatmeubilair dient functioneel te zijn en dient een terughoudende op elkaar afgestemde vormgeving te hebben. Op basis van deze notitie is reeds een eerste belangrijke aanzet geleverd voor het opwaarderen van de openbare ruimte met het gereedkomen van de herinrichting van een aantal belangrijke straten en pleinen in de binnenstad. 2.7 Beschermd stadsgezicht Het huidige beschermd stadsgezicht is aangewezen in decem- ber 1986 en omvat het middeleeuwse centrum, de Stationsstraat, de Antwerpsestraat en de oude haven. Ondanks het feit dat in dit gebied een aantal structurele en bouwkundige verstoringen is opgetreden, komt het in hoge mate overeen met de middeleeuwse stadsplattegrond. Het bebouwingsbeeld is hierdoor historische waardevol en het beschermen waard. In 1997 is een aanvraag voor uitbreiding van het beschermd stadsgezicht opgesteld. Hierin zijn de noordelijke en zuidelijke concentrische singels om de middeleeuwse kern opgenomen. Het singelgebied is een gebied waar de oude militaire vestingwerken vervangen zijn door stadsuitleg. Het geheel heeft door het strakke en herkenbare stramien van de ingenieur der Genie F.W. Van Gendt een hoge historische waarde en is derhalve het beschermen waard. Naar verwachting neemt de minister van OCW in het jaar 2003 een beslissing over voorgestelde uitbreiding. Bergen op Zoom

10 MONUMENTENKAART Legenda Rijks monumenten Gemeentelijke monumenten 10

11 beleid ten aanzien van monumenten en hun omgeving nodig. Na de formele vaststelling van deze notities kunnen zij een basis vormen waarop het monumentenbeleid verder kan worden afgestemd. 2.9 Puienbeleid In januari 2000 is een eerste aanzet voor het puienbeleid gegeven. Het puienbeleid streeft naar een kwalitatief goede puiinvulling waarbij de grandeur van destijds centraal staat. Onzorgvuldig "gemoderniseerde" pui-invullingen die het beeld en de eenheid van de gevels verstoren in combinatie met ontsierende elementen dienen in dit kader ongedaan gemaakt te worden en plaats te maken voor rijk gedecoreerde puien met grote vensters, een omlijsting en een herkenbare entree Welstandsbeleid De gemeente hanteert het welstandsbeleid zoals dat in de bouwverordening is vastgelegd. Bij beoordeling van een bouwwerk wordt de aanvaardbaarheid van het bouwwerk in relatie tot de karakteristiek van zijn omgeving, de massa, structuur, maat en schaal, detaillering, materiaalkeuze, kleurstelling en de samenhang in het bouwwerk of de bouwwerken voor wat betreft de onderlinge relatie tussen de samenstellende delen daarvan bekeken. Tevens wordt het bouwwerk getoetst aan het beleid dat de gemeenteraad geformuleerd heeft omwille van de visuele kwaliteit van de gebouwde omgeving. In het jaaroverzicht wordt duidelijk aangegeven dat er nieuw beleid gemaakt moet worden voor welstand. Op 1 januari 2003 treedt de wijziging van de Woningwet in werking. Een onderdeel van deze wetswijziging betreft de verplichting voor gemeenten om welstandsbeleid te ontwikkelen en vast te leggen in een gemeentelijke welstandsnota. Inmiddels is gestart met het opstellen van een integrale welstandsnota. Centraal staat het ontwikkelen van een beleidskader, dat de drager en grondslag is voor de argumentatie van keuzes die de ruimtelijke verschijningsvorm beïnvloeden zowel bij kleine bouwaanvragen als bij grotere schaalingrepen. Op basis van inventarisaties en analyses worden gebieden vastgesteld met de daarvoor van toepassing zijnde beleidsuitgangspunten en welstandsregimes. Er vindt een afstemming plaats tussen het opstellen van deze welstandnota en de voorliggende rapportages over het structuurbeeld binnenstad, het Beeldkwaliteitplan voor de binnenstad en de Nota Openbare Ruimte. Met name het beeldkwaliteitsplan voor de binnenstad zal het beleidskader gaan vormen voor de welstandsbeoordeling van de bouwplannen voor de binnenstad De Lange Termijnvisie Geertruidapolder In februari 2002 is door de gemeenteraad de Lange Termijnvisie voor de Geertruidapolder e.o. vastgesteld. Een van de belangrijke uitgangspunten van deze visie is het herstellen van de relatie van de stad Bergen op Zoom met het open water. Het water van de Binnenschelde wordt op een robuuste wijze binnen de Geertruidapolder gehaald. Het verouderde bedrijventerrein in de Geertruidapolder wordt getransformeerd in een aantrekkelijke woon-, werk en recreatieve omgeving. Als begrenzing tussen de stad en het water wordt een boulevard met stedelijke allure gerealiseerd. De Binnenschelde maakt onderdeel uit van het plangebied en wordt in open verbinding met het Zoommeer gebracht. De waterkwaliteit van de Binnenschelde wordt verbeterd, zodat toeristisch-recreatief gebruik mogelijk wordt. Het fabrieksterrein van Nedalco wordt herontwikkeld tot een woongebied, dat moet aansluiten op het bebouwingskarakter van het oude Havenkwartier. Het gebouwencomplex de Zeeland langs de Markiezaatsweg wordt ontwikkeld tot een toeristisch-recreatief complex met een bovenregionale uitstraling. Tussen Kijk-in-de-Pot en de Zeeland is voorts een dichtbebouwde woonbuurt in een relatief hoge bebouwingsdichtheid gedacht. Op de wat langere termijn wordt een open vaarverbinding nagestreefd tussen de oude binnenhaven in het Havenkwartier en het Zoommeer. Bergen op Zoom

12 Enkele plannen in Pipeline Links-boven: impressie verbouwing voormalig Postkantoor (Parade project) Rechtsboven: Herinrichting Grote Markt Midden: foto Kijk-in-de-Pot, impressie herinrichting Van Konijnenburgweg Links: maquette t Harinkhof (Ribbensproject) 12

13 2.12 Plannen in de pipeline De Van Konijnenburgweg, Het Ribbensproject, de spoorzone, de herbestrating van de binnenstad, het Paradeproject en het Stadspark Kijk-in-de-Pot zijn de belangrijkste grootschalige plannen, die in de pipeline zitten, dan wel recent zijn opgeleverd. Van Konijnenburgweg Aan de zuidzijde van de Van Konijnenburgweg is recent een strook perifere detailhandel aangelegd. Ook voor de noordzijde van de Van Konijnenburgweg bestaan plannen voor een herontwikkeling van het voormalige gasfabrieksterrein. Dit biedt de mogelijkheid om niet alleen dit perceel sec, maar tevens het huidige amorfe gebied tussen de Van Konijnenburgweg en de oude binnenhaven op te waarderen. Het geheel moet een goede overgang tot stand brengen tussen het oude Havenkwartier, het stadspark Kijk-in-de-Pot en het recreatiegebied de Binnenschelde. Ribbensproject ( t Harinkhof) Het bedrijfscomplex van Ribbens, dat is gelegen tussen de Noordzijde Haven en de Dubbelstraat, wordt herontwikkeld ten behoeve van woningbouw. Ten behoeve van de herontwikkeling zijn stedenbouwkundige randvoorwaarden vastgesteld. Deze voorzien in een herstel van de typologie van het gesloten bouwblok met een semi-openbaar binnenterrein. Qua architectuur wordt op een historiserende wijze aangesloten op de bestaande beeldkarakteristiek van de oudere bebouwing in het Havenkwartier. Het plan omvat 56 woningen. Inmiddels is bouwvergunning voor het project verleend. Met de bouw is in 2002 begonnen. Spoorzone De potenties van de spoorzone worden momenteel niet optimaal benut waardoor voor een herstructurering gekozen is. Door de gemeenteraad is een nota van uitgangspunten voor de herontwikkeling van de spoorzone vastgesteld. De conceptplannen voor de spoorzone laten ter weerszijde van het spoor een toename aan kantoren zien. Veelal zijn deze in een groene strip gesitueerd die gekenmerkt wordt door een orthogonaal, rechthoekig patroon. Verder wordt een klein aantal woningen in het plangebied toegevoegd en het Stationsplein van een betere inrichting voorzien. Belangrijk doelstelling is voorts het verminderen van de barrièrewerking van de spoorlijn tussen de binnenstad en het oostelijk stadsdeel. Herbestrating binnenstad Als uitwerking van de notitie Herinrichting Openbare Ruimte Binnenstad is reeds een belangrijke aanzet voor de herinrichting van de binnenstad tot stand gekomen. Over 10 jaar moet de gehele binnenstad voorzien zijn van een voor een belangrijk deel natuurstenen bestrating. Dit onder meer om de aantrekkelijkheid van het kernwinkelapparaat te verhogen. Onder andere de Fortuinstraat, de Steenbergsestraat, de Wouwsestraat, Bosstraat en Blauwehandstraat zijn reeds heringericht en laten een attractievere (winkel-)straat zien. Het Gouvernementsplein, Beursplein en de Grote Markt hebben eveneens in aansluiting op de aanpak van de straten een vernieuwde inrichting gekregen. Paradeplan Doel van het Paradeplan is een herstructurering van het zuidoostelijk deel van de binnenstad waardoor de winkelrouting wordt verbeterd. Er wordt een nieuwe winkellus gecreëerd door middel van een nieuwe straat tussen het Sint Josephplein en het Zuivelplein, die aan beide zijden winkels met bovenwoningen krijgt. Hiervoor wordt de winkelfunctie aan de Parade en de doorsteek tussen het St. Josephplein en de Parade versterkt. Ook het voormalig postkantoor aan de Zuivelstraat krijgt een detailhandelbestemming met daarboven gelegen woningen. Het Thaliaplein wordt voorzien van een woonbebouwing langs de Parade, Koevoetstraat en Kerkstraat in een hofachtige opzet. De Lucernaflat en het naastgelegen pand van de Rabobank worden gesloopt ten behoeve van een parkeergarage en detailhandelsruimten. Het Paradeproject voorziet in de bouw van ca m 2 winkelvloeroppervlak Bergen op Zoom

14 en 67 woningen. In het voorjaar van 2002 is een aanvang gemaakt met de realisatie van het Paradeproject. Stadspark Kijk-in-de-Pot Het Stadspark Kijk-in-de-Pot heeft zowel ruimtelijk als functioneel een betekenis gekregen als intermediair tussen de binnenstad en het gebied van de Binnenschelde. Het stadspark is in 2001 gereed gekomen. In het park is onder meer een aantal langzaamverkeersroutes opgenomen tussen de oude stad en de oevers van de Binnenschelde. Daarnaast is de visuele relatie weer hersteld tussen de hoger gelegen (rand van de) binnenstad en het water van de Binnenschelde. Aan de oostzijde van het park is een evenemententerrein aangelegd, dat o.a. bestemd wordt voor het houden van kermissen. Naast de grotere projecten zit ook een aantal kleinere projecten in de pipeline. Het gaat in dit kader te ver om al deze plannen te beschrijven. 14

15 Hoofdstuk 3. Inventarisatie binnenstad In dit hoofdstuk wordt de binnenstad van Bergen op Zoom nader geanalyseerd. Zo wordt o.a. de ontstaansgeschiedenis van de middeleeuwse kern en het Havenkwartier nader beschreven, is er een functionele analyse opgenomen en wordt de gebiedsdeling nader toegelicht. 3.1 Afbakening plangebied Het Structuurbeeld, het Beeldkwaliteitsplan en de Nota Openbare Ruimte omvatten behalve de middeleeuwse kern en het Havenkwartier ook de negentiende-eeuwse schil aan de zuiden de noordzijde van de binnenstad. Concreet loopt de begrenzing over de volgende straten: de Van Konijnenburgweg, de Zuidwestsingel, de Zuidsingel, de Zuidoostsingel, het Stationsplein, de Bredasestraat, de Buitenvest, de Noordzijde Zoom, het Boerenverdriet en de Van Gorkumweg. (Zie ook kaart blz. 4.) 3.2 Ligging in groter verband De Gemeente Bergen op Zoom ligt op de kruising van een tweetal ruimtelijke-economische ontwikkelingszones, te weten: de internationale zone Rotterdam-West-Brabant-Antwerpen en de Brabantse stedenrij. Van belang zijn de aanleg A4 en de ontwikkeling rond de goederenspoorlijn 11. Met name de keuze of de goederenspoorlijn door de stad of langs de stad wordt geleid is van belang voor de ontwikkeling van de binnenstad. 3.3 Karakteristiek van de omgeving Het plangebied ligt ingebed in het stedelijk gebied van Bergen op Zoom. In het noorden, oosten en zuiden liggen de naoorlogse woongebieden. De noordwestzijde van het plangebied wordt begrensd door industrie en bedrijvigheid. De zuidoostzijde van het plangebied wordt gekarakteriseerd als spoorzone, terwijl de zuidwestzijde door de Binnenschelde en het groen- en recreatiegebeid Kijk-in-de-Pot begrensd wordt. Het verdedigingswerk "de Kop van het Hoofd" is via de Havendijk, de Waterschans en de Calandweg met de binnenstad verbonden. In de toekomst is een waterverbinding naar het Havenkwartier gewenst. Het onderscheid tussen de binnenstad en haar omgeving is door de monofunctionele woonwijken, de grote schaal van de industriegebieden, de weidsheid van Kijkin-de-Pot en het water van de Binnenschelde en het Markiezaatsmeer zeer goed herkenbaar. Tevens dragen de beslotenheid van de binnenstad en het silhouet met de dominante torens van de St. Gertrudiskerk, de Maagd en het Markiezenhof bij aan de herkenbaarheid. Aan de noordwestzijde wordt de herkenbaarheid van de binnenstad verstoord doordat dicht groen het zicht op de binnenstad onttrekt. De binnenstad, en dus ook het plangebied, wordt gekenmerkt door de middeleeuwse kern, het middeleeuws Havenkwartier, de negentiende-eeuwse schil en het kernwinkelgebied. De middeleeuwse kern en het middeleeuws Havenkwartier worden gekenmerkt door fijnkorreligheid, diversiteit in bebouwing, grondgebonden woningen en enige functiemenging. Het centrumgebied vertoont dezelfde kenmerken, maar kent een grotere functiemenging. De negentiende-eeuwse schil, ontworpen door Van Gendt, wordt gekenmerkt door een planmatige aanleg, concentrische singels, een kleinere diversiteit in de bebouwing en grote gesloten bouwblokken. De singels bieden plaats aan grote gebouwen en instituties. In het noorden worden de singels door een groenstructuur versterkt. De Zoom, het Lange Park/het Bolwerk, het Ravelijn en het Anton van Duinkerkenpark maken onderdeel uit van deze groenstructuur. De zone ten noorden van de Rijtuigweg kent een rommelige informele sfeer. Het totaal van groen laat een oost-west gerichte structuur zien waarbij de Zoom en het Lange Park/het Bolwerk in het Bergen op Zoom

16 LIGGING PLANGEBIED 16

17 Ravelijn en het Anton van Duinkerkenpark uitmonden. Het park Kijk-in-de-Pot onttrekt zich aan deze oost-west oriëntatie. Het zuidelijke deel van de concentrische singels heeft een veel steniger verschijningsvorm dan het noordelijke. 3.4 Ontstaansgeschiedenis Nabij de scheiding van hoog en laag land ontstond omstreeks 1100 de nederzetting Bergen op Zoom. Tot 1213 behoorde Bergen op Zoom tot de "Vrije steden" die gesticht waren door de heer van Breda. In 1287 werd het Land van Bergen op Zoom een afzonderlijke heerlijkheid, waarvan de stad de hoofdplaats en het bestuurlijk centrum werd. In de veertiende eeuw verkreeg Bergen op Zoom door de jaarmarkten een internationale betekenis en groeide de welvaart geleidelijk. De Grote Markt en de toeleidende straten vormden het handelscentrum met een min of meer rechthoekig stratenpatroon. Recent archeologisch onderzoek heeft aangetoond dat de oudste omwalling uit de periode dateert. In de ommuring diende de Steenbergsepoort, de Bospoort, de Wouwsepoort en de Gevangenpoort als stadsentrees. Het oostelijk stadsgedeelte bood plaats aan de lakenwevers en lakenbewerkers. In de buurt van de stadsmuur verrezen kloosters. In de eerste helft van de vijftiende eeuw richtte de heer van Bergen op Zoom het Markiezenhof op. Tegenover het Hof werd het Beursplein aangelegd. Door de expansie van Antwerpen verminderde het belang van de jaarmarkten en kwam er een eind aan de bloei van de stad. Door de oorlogen met Frankrijk en Gelderland moest het Havenkwartier binnen de omwalling getrokken worden. Het kwartier ten noorden van de haven bood plaats aan nijverheid, zoals potbakkerijen. In de loop van de zestiende eeuw verviel de stad in een economische achteruitgang waardoor de complete inwendige stad aangetast werd. De Tachtigjarige Oorlog verergerde de economische achteruitgang. In 1622 werd de vestiging omgevormd volgens het Oud Nederlandse stelsel. Aan de westzijde van de stad werd een waterpoort gebouwd. Omstreeks 1628 werd de linie van Bergen op Zoom naar Steenbergen aangelegd. De periode tussen werd gekenmerkt door herstel en vernieuwing van de bebouwing. Omstreeks 1700 krijgt de paradeplaats in de stad zijn functie. De vestingfunctie van Bergen op Zoom werd versterkt door de aanleg van een geheel nieuw verdedigingsstelsel. In 1747 veroverden Franse troepen de vesting Bergen op Zoom. Hierbij werd het zuidoostelijke deel van de stad, waaronder de Gertrudiskerk, verwoest. Bij de wederopbouw kreeg dit gedeelte een regelmatig verkaveld bebouwingspatroon. In de periode daarna werden militaire gebouwen, zoals de Blokstallen, het Groot Arsenaal, het Gouvernementshuis, het Provoosthuis en het Klein Arsenaal gebouwd. In 1829 wordt de H. Maagdkerk en in 1838 het Spuihuis opgericht. Omstreeks 1850 was er sprake van de eerste aanzet tot industrialisatie. De financieel minder bedeelden concentreerden zich in deze periode in het dichtst bebouwde stadsdeel tussen de Noordwal, de Hofstraat en de Klaverstraat, 'de Vijfde wijk'. In 1869 wordt er volgens een plan van Van Gendt begonnen aan de slechting van de wallen. Op de te slechten vestingwerken werd een concentrisch stratennet in de vorm van singels geprojecteerd. De radialen verbonden het bestaande stratennet met de singels. De ontmanteling van het Noordfrontier werd in 1886 voltooid. Slechts het Ravelijn op den Zoom werd gespaard, mede omdat de omringende gracht van belang was voor de watervoorziening van de stad. Op de noordelijke vestinggronden werd een artilleriekazerne gevestigd. Aan de zuidkant van de stad werd een militair oefenterrein gesitueerd. De overige vestinggronden boden plaats aan twee parochiekerken en een ziekenhuis. Langs de Lindebaan verrees de ijzergieterij van Asselbergs. Aan het eind van negentiende eeuw ontstonden de eerste woningbouwverenigingen. Tijdens de oorlog in 1940 sloegen twee raketten in en verwoestten de Stationsstraat en de hoek Wassenaarstraat/Burgemeester Van Hasseltstraat. In de oorlogsjaren leed de stad betrekkelijk weinig schade. Bij de terug- Bergen op Zoom

18 Linksboven, kaart ca Rechtsboven, kaart ca Linksonder, kaart ca Rechtsonder, kaart ca

19 Linksboven, kaart ca Rechtsboven, kaart ca Linksonder, kaart ca Rechtsonder, afbeelding fasen van ontmanteling Bergen op Zoom

20 HOOGTEKAART Legenda 12 meter + N.A.P. 9 meter + N.A.P. 6 meter + N.A.P. < 6 meter + N.A.P. Globale ligging Grebbe 20

21 trekking van de Duitse troepen werden de kerktorens opgeblazen en vernield. Wel ontstond er een woningtekort waardoor er woningen gebouwd moesten worden. De uitbreiding werd ten oosten van de spoorlijn gezocht. Tevens vonden er bescheiden uitbreidingen plaats op t Fort en langs De Zeekant. Veel mensen verlieten hun huis in de oude binnenstad en kozen voor een woning in een nieuwbouwwijk. Ten zuiden van de Moerstraatsebaan/Zandstraat verrees een woonbuurt. In het gebied De Lage Meren werd een industrieterrein gerealiseerd en op het voormalig landgoed Rozenoord kwam een sportpark tot stand. In 1951 werd een deel van de binnenhaven gedempt. De grenscorrectie van 1962 maakte de aanleg van de Theodorushaven op het voormalige Halsters grondgebied mogelijk. In 1964 begon tevens de demping van de voormalige buitenhaven waardoor de havenwijk met een economische verlies te kampen kreeg. De nieuwe haven sloot vanaf 1975 aan op het nieuw kanaal. Nabij de Theodorushaven ontwikkelde zich een nieuw industriegebied. Nieuwe woonbuurten zoals Fort/Zeekant, Gageldonk-West, Warande-West, Moerstraatsebaan en de Guido Gezellelaan werden in versneld tempo afgebouwd. Plaat kreeg een woonbestemming. Noordgeest en het kerkdorp Nieuw-Borgvliet zijn door de optredende verstedelijking nauwelijks meer herkenbaar. Een in voltooid randwegenstelsel maakt de nieuwe grens tussen stad en land tastbaar. 3.5 Hoogtelijnen Bekijken we de hoogtekaart dan zien we dat de historische kern van Bergen op Zoom langs het dal van Grebbe ontstaan is. Aan weerszijde van de Grebbe loopt het terrein glooiend op waarbij op een aantal plaatsen hoogten, plateaus gelegen zijn. De hoogste plateaus bevinden zich ter hoogte van de Hoogstraat en Burgemeester Stullemeijerlaan en liggen op ongeveer 12 meter +N.A.P. Lagere plateaus van ongeveer 9 meter + N.A.P. liggen daar direct omheen. Ten oosten van het Markiezenhof ligt nog een plateau van 6 meter +N.A.P. Bij de uitbreidingen van het Markiezenhof is deze hoogte ter plaatse afgegraven. Het gebruik van beton leidde, met name ten oosten van de spoorlijn, tot hoogbouw. In 1960 werd het reconstructieplan 'Plan de Ranitz' vastgesteld. Een vlotte bereikbaarheid voor het gemotoriseerd verkeer genoot in dit plan de prioriteit. Van de voorgestelde ingrepen kwam alleen de Westersingel tot stand. Hiervoor werd de omgeving van de Gevangenpoort gesloopt en de evenementenzaal 'de Stoelemat' en een groot aantal woningen gerealiseerd. Het gebouw Thalia op de Parade werd vervangen door een tijdelijk winkelgebouw en op het St. Josephplein verrees het kantorengebouw 'Lucerna'. Bij de sloop van de ijzergieterij aan de Lindebaan en de voormalige Wilhelminakazerne kwam ruimte vrij voor woningbouw. Langs de in 1975 geopende Schelde-Rijnverbinding werden dammen aangelegd waardoor het voormalig waterrijke gebied veranderde in stilstaand water waarvan een deel bestemd werd voor recreatiedoeleinden. Het overige deel, de Bergse Bergen op Zoom

22 3.6 Sectorale lezingen Voor de totstandkoming van het structuurbeeld is gebruik gemaakt van een externe klankbordgroep waarin de verschillende binnenstadsgebruikers gegroepeerd zijn. Tijdens de eerste brainstormavond met de externe klankbordgroep is gevraagd naar de denkbeelden van deze groep omtrent een zestal thema's, te weten: wonen; verkeer, bevoorrading en parkeren; groen en ander recreatief gebruik van de buitenruimte detailhandel en andere vormen van werkgelegenheid en bevoorrading; toerisme; historische structuur. Als basis voor de discussie is per thema een basiskaart gemaakt waarop het vastgesteld beleid aangegeven is. Onderstaande tekst toont per thema de conclusies van de klankbordgroep. De basiskaarten en bijbehorende toelichting zijn in bijlage 1 opgenomen. Wonen De groep is van mening dat het wonen boven winkels gestimuleerd moet worden. Tevens is de groep zich bewust van het feit dat niet alle voorzieningen, zoals bijvoorbeeld groen, in de binnenstad opgenomen kunnen worden. Hierdoor bouw je voor de doelgroepen die bewust voor het wonen in de binnenstad kiezen en het gebrek aan bepaalde voorzieningen accepteren. De aspecten veiligheid, voorzieningenniveau en het aantal te realiseren parkeerplaatsen dienen bij het stimuleren van het wonen boven winkels extra aandacht te krijgen. Verkeer, bevoorrading en parkeren Binnen de groep ontstond er een hevige discussie over het parkeerareaal. Eén persoon was van mening dat het parkeerareaal onvoldoende is, waardoor de binnenstad minder bezoekers trekt en de koopkracht afvloeit naar andere steden. Aanleg van extra parkeerplaatsen zou volgens hem de vicieuze cirkel doorbreken. Andere sprekers waren van mening dat er voldoende parkeerplaatsen aanwezig zijn en de gemeente met de herbestrating van de binnenstad voldoende onderneemt om de vicieuze cirkel te doorbreken. De laatste groep pleit echter wel voor een signaleringssysteem en aantrekkelijke voetgangersroutes tussen de parkeervoorzieningen en het kernwinkelapparaat. De totale groep is van mening dat het huidige vergunningenstelsel duidelijk is. Dubbelgebruik van parkeerplaatsen door bewoners en bezoekers hoeft niet overwogen te worden. Tot slot merkt de groep op dat het bevoorradingsprobleem extra aandacht behoeft. De aanleg van een transferium waardoor extra parkeerplaatsen gerealiseerd worden en in opslagruimte wordt voorzien, wordt als oplossing genoemd. Groen en ander recreatief gebruik van de buitenruimte Volgens de groep dient de boomstructuur langs de singels en radialen versterkt te worden, waardoor er aantrekkelijkere looproutes van en naar de binnenstad ontstaan. Verder dient er zorgvuldig met de ecologische verbindingszones, zoals de Zoom, omgegaan te worden. De groene accenten in de stad en de speelgelegenheden dienen behouden en versterkt te worden. Tevens moet er bekeken worden welke binnenterreinen een groene invulling dienen te behouden dan wel te verkrijgen. Gedacht wordt aan het openbaar maken van enkele binnenterreinen. Op een aantal punten, zoals bijvoorbeeld op het Thaliaplein, dient het historische groen hersteld te worden. Ook worden door de groep geveltuinen (tot maximaal 30 centimeter uit de gevel) en gevelbegroeiers voorgesteld. Detailhandel en andere vormen van werkgelegenheid De groep merkte op dat de grote trekkers zich in het oostelijke deel van de binnenstad bevinden. Hierdoor is de routing slecht en is een trekker in het westelijke deel van de stad gewenst. De Parade draagt bij aan de verbetering van de routing en is derhalve gewenst. Tevens constateert de groep een onevenwichtige branchering, dit mede door een geringe regionale koopkrachtbinding. Vergroting van het koopkrachtaandeel door nieuwe, grootschalige woongebieden, kan bijdragen aan de 22

23 juiste branchering. Realisatie van gebouwde parkeervoorzieningen dient met gepaste aandacht bekeken te worden. Verder wordt voorgesteld om de overlast van de bevoorrading aan banden te leggen. Een beperkte openstelling van de stad voor het laad- en losverkeer alsmede een transferium op de kruising van de A58-A4 worden als oplossingen voor het bevoorradingsprobleem genoemd. Het transferium beperkt tevens de omvang en asdruk van de vrachtwagens in de binnenstad. De groep is van mening dat de perifere detailhandel aan de Van Konijnenburgweg een toegevoegde waarde heeft voor de binnenstad. Er dient een strikt beleid ten aanzien van de concurrentie in de binnenstad nageleefd te worden. Verdere uitbouw van de strook aan de Van Konijnenburgweg wordt niet haalbaar geacht. Toerisme De discussiegroep onderkent een drietal recreatieve routes in de binnenstad en is van mening dat deze versterkt moeten worden. Als eerste wordt de route van het station naar het Groot Arsenaal genoemd. Als tweede wordt de route van de Gevangenpoort naar Kijk-in-de-Pot onderkend. Bij deze route dient de ontwikkelingsmogelijkheid van de brandweerkazerne, eventueel tot brandweermuseum, in de gaten gehouden worden. Tevens verdient het Geertruidaplein als "voorportaal" voor de binnenstad extra aandacht. Tot slot wordt de route van de Grebbe genoemd. De pleintjes die op deze route liggen, kunnen gethematiseerd worden en de kazematten van het Ravelijn kunnen beter benut worden. De brug dient verlegd te worden in de richting van de Grote Markt. Daar de Gevangenpoort op het snijpunt van de eerste twee routes ligt, behoeft de omgeving daarvan extra aandacht. De kunstroute wordt door deze groep niet als toeristisch relevant beschouwd. De historische structuur Aan het eind van de avond kwam de groep met een negental suggesties c.q. conclusies, te weten: Voorgesteld wordt Nedalco en de spoorzone binnen de plangrenzen te betrekken. Het dakenlandschap meenemen, zodat grote platte vlakken in de toekomst geweerd kunnen worden. De Westersingel verdient als studiegebied extra aandacht. Getracht moet worden de relatie stad-haven te herstellen. De zuidkant van de Van Konijnenburgweg en het Geertruidaplein worden gezien als knooppunt tussen Kijkin-de-Pot en het middeleeuws centrum waardoor het extra aandacht behoeft. De groep is van mening dat er zorgvuldig met het Paradeplan moet worden omgegaan. Tevens is ze van mening dat de Lucernaflat niet gestript maar gesloopt moet worden. De vraag of er historisch dan wel eigentijds gebouwd moet worden, kan vertaald worden in de vraag of er beschermend dan wel uitdagend gebouwd moet worden. De groep is van mening dat de wijze van bouwen bepaald wordt door de plek en de kwaliteit van het ontwerp. De pleinen, markten en openbare ruimten zijn momenteel overspoeld door verkeersborden, terrassen en uithangborden waardoor de kwaliteit van deze ruimten onherkenbaar is. De groep is van mening dat groene binnenterreinen de kwaliteit van de stad verhogen en pleit voor de aanleg van meer groene binnenterreinen. De groep vindt dat iedere ingreep op het juiste schaalniveau bekeken moet worden, eventueel zelfs op het niveau van het individuele pand. 3.7 Functies in de binnenstad Voor de afgelopen 20 jaar zijn de veranderingen in de spreiding van de functies wonen, detailhandel, horeca en openbaar bestuur inzichtelijk gemaakt. Aan de hand van deze gegevens kunnen de toekomstige ontwikkelingen ten aanzien van de functies voorspeld worden. Per functie zijn twee tijdperioden belicht, te weten 1975 en Wonen De functiekaart biedt geen inzicht in het wonen boven winkels. Hierdoor ontbreekt de woonfunctie ter plaatse van het kern- Bergen op Zoom

24 FUNCTIES IN DE BINNENSTAD 1996 Legenda Wonen Detailhandel, winkels, banken en overige commerciële diensten Cultuur, religie, onderwijs, recreatie en maatschappelijke dienstverlening Horeca Industrie, groothandel, bouw & verkeer, reparatie en drukkerijen Opslag, leegstaande gebouwen en niet benoemde bebouwing 24

25 winkelapparaat. Vanaf 1996 zijn deze gegevens bekend waardoor er een genuanceerder beeld over de spreiding van het woningareaal ontstaat. Voor 1975 valt moeilijk te achterhalen of er boven de winkels gewoond werd. In 1975 laat een woonconcentratie ter plaatse van de Noordzijde Haven, de zuidwestelijk gelegen singels, het noordoostelijk kwartier van de middeleeuwse binnenstad en het gebied rondom het station zien. Tussen 1975 en 1996 is het voormalige militaire terrein ten noordwesten van de haven getransformeerd in woongebied. De ijzerfabriek van Asselbergs ten zuidwesten van de middeleeuwse stad heeft in deze periode plaatsgemaakt voor een woongebied. In het havenkwartier, het noordoostelijke deel van de middeleeuwse stad, de Hoogstraat en de westzijde van de Lievevrouwestraat heeft gedurende deze periode een verdichting van de woonfunctie plaats gevonden. In het gehele kernwinkelgebied komt leegstand van woningen boven winkels voor. In het gebied St. Josephplein, de Koevoetstraat en de Parade zijn ook nauwelijks woningen boven winkels gesitueerd. De komst van het Paradeplan moet hierin verandering brengen. Dit draagt bij aan het beleid van de gemeente om het aantal woningen in de binnenstad te verhogen. Tevens zullen toekomstige projecten zoals de revitalisering van het havengebied, ontwikkelingen op het ABG-terrein en in mindere mate ook de ontwikkeling van de spoorzone de woonfunctie in de binnenstad versterken. Detailhandel In 1975 was er sprake van detailhandelsconcentraties langs de Steenbergsestraat, de Lievevrouwestraat, de Rijkebuurtstraat, de Zuidzijde Haven, het Vierkantje, de Grote Markt, de Bosstraat, de Zuivelstraat, de Wouwsestraat en het St. Josephplein. Tevens zijn in 1975 op de kruispunten van de concentrische singels detailhandelvestigingen gesitueerd. De kaart van 1996 toont een daling van detailhandelvestigingen in de Rijkebuurtstraat en de Zuidzijde Haven. Mede hierdoor is de relatie tussen de middeleeuwse stad en de haven verminderd. Ook is in 1996 het aantal winkels op de Grote Markt teruggedrongen en is de detailhandel aan de oostzijde van de Bosstraat voor een groot gedeelte verdwenen. Door de schaalvergroting zijn de winkels op de kruispunten van de concentrische singels uit het hedendaags straatbeeld verdwenen. Verder is er een toename van het winkelareaal in de Wouwsestraat en de St. Josephstraat te zien. Horeca In 1975 was er sprake van een grote spreiding van horecaaangelegenheden. In het Havenkwartier, de Lievevrouwestraat en het centrumgebied was er sprake van een verhoogde concentratie van horeca-aangelegenheden. Opvallend is dat binnen de concentrische cirkels en in het noord-oostkwartier van de binnenstad nauwelijks horecagelegenheden te vinden zijn. De kaart van 1996 toont een concentratie rond de Grote Markt, het Beursplein en het St. Catharinaplein. In het havenkwartier en in de Wouwsestraat is sprake van een lichte daling in horecaplaatsen terwijl in de zuidelijke singels een kleine toename te zien is. Naar verwachting zal de concentratie van horeca aangelegenheden langs de Grote Markt, het Beursplein en de St. Catharinaplein verder toenemen. Dit is een gevolg van het door de gemeente gevoerde beleid. Openbaar bestuur Tot de gebouwen van openbaar bestuur behoren onder meer scholen, kerken, bejaardentehuizen, gebouwen ten dienste van militaire doeleinden, etc. In 1975 zijn de gebouwen van openbaar bestuur met name gevestigd in het noordwestelijk deel van het plangebied, het gebied ten zuiden van de haven en de zuidelijke singels. In 1996 hebben deze bouwwerken veelal plaatsgemaakt voor andere functies. Zo is in het noordwestelijke deel van het plangebied en de zuidelijke singels de woonfunctie versterkt. Bergen op Zoom

26 KERN, HAVENKWARTIER EN SCHIL j i h k g f e b d l c a m Legenda Middeleeuwse kern Centrumgebied Kern Middeleeuws Havenkwartier Havenkwartier Negentiende eeuwse schil Centrumgebied Belangrijke historische gebouwen a. St. Gertrudiskerk g. Spuihuis b. Stadhuis h. Blokstallen c. Stadsschouwburg De Maagd i. Klein Arsenaal d. Gouvernementsgebouw j. Groot Arsenaal e. Markiezenhof k. Fabriekschoorsteen f. Gevangenpoort l. Watermolen Toren m.de Zeeland Overig gebied 26

27 3.8 Gebiedsindeling De gebiedsindeling toont deelgebieden met een sterke interne samenhang en een eigen homogeen karakter waardoor het zich van de omgeving onderscheidt. Het gaat om een hoofdverdeling in drie gebieden, die nader onderverdeeld kunnen worden. De drie gebieden zijn: de middeleeuwse kern het middeleeuws Havenkwartier en de negentiende-eeuwse schil In de middeleeuwse kern worden het centrumgebied en het woongebied van elkaar onderscheiden. De negentiendeeeuwse schil wordt in een vijftal subgebieden onderverdeeld, te weten: de gebieden langs de radialen die door gemengde functies gekenmerkt worden, de delen van de singels waar woonbebouwing bepalend is voor het straatbeeld, de bedrijvenstrook ter weerszijde Van de Konijnenburgweg, de oude vestingwerken die in de negentiende-eeuwse schil gelegen zijn en tot slot de individuele gebouwen in de groengebieden van de negentiende-eeuwse schil. Hieronder worden de karakteristieken van de verschillende gebieden beschreven. Het middeleeuws centrum van de binnenstad kenmerkt zich door radiale straten gericht op de Grote Markt. Deze lange formele straten hebben een helder samenhangend patroon met een sterk besloten ruimtelijk beeld dat ontstaat door het licht gebogen verloop en de geaccidenteerdheid. De bebouwing is kleinschalig en heeft een grote diversiteit in maten en verschijningsvormen. Grootschalige historische gebouwen vormen accenten in dit gebied. Zowel horizontaal als verticaal vindt een sterke functiemenging plaats waarbij winkels, bestuurlijke, culturele, maatschappelijke en dienstverlenende functies in het gebied vertegenwoordigd zijn. Veelal wordt er boven de winkels, bestuurlijke, culturele, maatschappelijke en dienstverlenende instellingen gewoond. De overige bebouwing van de middeleeuwse kern kent een patroon met kortere, rechtere en minder formele straten dat evenwijdig aan de zijden van de Grote Markt loopt. Ook dit gebied wordt gekenmerkt door een zeer fijne korrel en een grote diversiteit in de maten en de verschijningsvormen van de bebouwing. In dit gebied staan veel grondgebonden woningen. Verder is er sprake van een geringe mate van functiemenging en ook hier zijn accenten aanwezig in de vorm van grootschalige gebouwen(complexen). Het middeleeuws Havenkwartier kent zeer grote verschillen in de schaal van de grootschalige openbare ruimte van de Oude Binnenhaven en de Kaai en de kleinschalige straten en stegen ter weerszijden hiervan. De bebouwing wordt ook hier gekenmerkt door een kleinschaligheid en een grote diversiteit in maten en verschijningsvormen. Er is sprake van een horizontale vermenging van wonen en bedrijvigheid. Van een verticale vermenging is incidenteel sprake. De delen van de negentiende-eeuwse singels, die een grote mate van functiemenging kennen, behoren tot de aanloopstraten van het centrum. Het zijn de negentiende-eeuwse inen uitvalsstraten die met brede profielen aansluiten op de middeleeuwse stadsradialen. Dit gebied wordt gekenmerkt door gesloten bouwblokken. De maat van de bouwblokken is groter dan die van de bouwblokken in het middeleeuws deel. Tevens kennen ze, door de stelselmatige aanleg een minder grote diversiteit in bebouwingskarakteristieken. De sterke functiemenging vindt plaats in zowel horizontale als verticale zin. Plaatselijk zijn grootschalige monofunctionele winkelgebouwen, gestapelde woningen en overige bijzondere gebouwen gesitueerd. Boven een groot aantal winkels en overige bijzondere gebouwen wordt gewoond. De negentiende-eeuwse singels waaraan voornamelijk woningen staan, worden gekenmerkt door een regelmatig ontworpen patroon van concentrische singels. In het zuiden zijn deze singels smal terwijl ze in het noorden aanzienlijk breder zijn. De radialen die de singels doorsnijden, sluiten aan op de straten in het middeleeuws deel. Ook in dit gebied zijn de gesloten bouwblokken groter van maat dan in het middeleeuws deel, kent de bebouwing een minder grote diversiteit en staan plaatselijk grootschalige monofunctionele complexen dan wel bijzondere woonvormen en voorzieningen zoals bedrijven. De Bergen op Zoom

28 NETWERK VAN OPENBARE RUIMTES Legenda Middeleeuwse kern Middeleeuws Havenkwartier Negentiende eeuwse schil Groenstructuur Waterstructuur Stadsentree Verbindingszone 28

29 functiemenging in dit gebied is met name te vinden in de grote eenheden naast elkaar. De bedrijvenstrook aan weerszijden van de Van Konijnenburgweg maakt onderdeel uit van de negentiende-eeuwse schil en wordt gekenmerkt door grootschalige, vrijstaande gebouwen in een strakke rooilijn. De gebouwen hebben veelal een grootschalige detailhandelfunctie of bieden plaats aan andere soorten voorzieningen en bedrijvigheid. Het Ravelijn Op Den Zoom en het Anton van Duinkerkenpark liggen als voormalige verdedigingswerken binnen de negentiende-eeuwse schil. Samen vormen ze een groot aaneengesloten parkgebied met water. Helaas is de toegankelijkheid van het Ravelijn klein en wordt ze door de Korneel Slootmanslaan afgesneden van het Anton van Duinkerkenpark. Vergroting van de toegankelijkheid van het Ravelijn is gewenst. Ook dienen het park en het Ravelijn beter bereikbaar gemaakt te worden vanuit de binnenstad. De noordwest kant van de negentiende-eeuwse schil wordt gekenmerkt door grote vrijstaande gebouwen in een groene setting. Deze gebouwen huisvesten verschillende functies. Zo zijn hier woningen, scholen, sportlokalen, bedrijvigheid en overige voorzieningen gesitueerd. Bergen op Zoom