Eerstelijns Ergotherapie in de Geestelijke Gezondheidszorg

Transcriptie

1 Eerstelijns Ergotherapie in de Geestelijke Gezondheidszorg Theoretisch onderbouwing Vergezicht 15 Juni 2011 Projectgroep Senioradviseur In opdracht van Isis Jonker Evelien Kreuger Ruth Zinkstok ETP-Net vertegenwoordigd door: Chris van der Molen

2 Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 2

3 Eerstelijns Ergotherapie in de Geestelijke Gezondheidszorg Theoretische onderbouwing 15 juni 2011 Projectgroep: Senioradviseur: In opdracht van: Isis Jonker Evelien Kreuger Ruth Zinkstok ETP-Net, vertegenwoordigd door Chris van der Molen ( GGZ in Geest) Hogeschool van Amsterdam, opleiding Ergotherapie Hogeschool van Amsterdam Foto voorblad: Jönsköping 2011, fotograaf: Isis Jonker, model: Evelien Kreuger. Trefwoorden: eerstelijns ergotherapie, geestelijke gezondheidszorg (GGZ), psychosociale problematiek, internationaal, interventies Verwijzen naar dit document als volgt: Jonker, I., Kreuger, E. & Zinkstok, R.M. (2011) Eerstelijns Ergotherapie in de Geestelijke Gezondheidszorg: Theoretische onderbouwing. Amsterdam: Hogeschool van Amsterdam. Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 3

4 Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 4

5 Samenvatting Titel: Eerstelijns Ergotherapie in de Geestelijke Gezondheidszorg Projectgroep: I. Jonker & E.A. Kreuger. Senioradviseur: R.M. Zinkstok Datum: 15 juni 2011 Trefwoorden: eerstelijns ergotherapie, Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ), psychosociale problematiek, interventies, internationaal. Op basis van de gegevens uit het afstudeerproject van Brens e.a.(brens, 2010) blijkt dat eerstelijns ergotherapie binnen de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) rendabel kan zijn, maar hiervoor is er wel een overzicht van eventuele interventies noodzakelijk. ETP-net heeft behoefte aan een beschrijving van mogelijke interventies op basis van gegevens uit de landen: U.K., Ierland, Zweden, Noorwegen en Duitsland. De projectgroep heeft zich als doel gesteld de gevonden interventies te beschrijven ten behoeve van het overleg met zorgverzekeraars, eerstelijns ergotherapeuten en andere betrokkenen om het aanbieden van EEE in de GGZ te kunnen realiseren. In deze theoretische onderbouwing is het literatuuronderzoek beschreven, de uitkomsten uit de werkbezoeken in Duitsland en Zweden en de uitkomsten van het door de projectgroep georganiseerde symposium. Het onderzoek in het werkveld is mede mogelijk gemaakt door Ergotherapie Nederland. Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 5

6 Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 6

7 Dankwoord Hierbij willen wij graag de volgende partijen en personen bedanken voor de hulp en ondersteuning tijdens ons project. Mede dankzij jullie hebben we met plezier dit project gerealiseerd. Hartelijk dank! Senioradviseur Ruth Zinkstok Voor positieve begeleiding en internationale contacten GGZ in Geest Chris van der Molen Voor haar enthousiasme en begeleiding Ergotherapie Nederland Bea van Bodegom Voor haar kritische blik en financiële ondersteuning van de werkbezoeken ETP-Net Marjon Ammeraal, Jaqueline Coppers, Robbert Kruijne, Chris van de Molen, Sander Taam en Ruth Zinkstok Voor hun inzet in het promoten van eerstelijns ergotherapie in de GGZ Verder willen wij bedanken: Sandra Schiller, Silvana Pyritz, Maja Schunck en Kaweh Voor hun gastvrijheid en het regelen van een super programma in Duitsland Ann Johansson, Rebecca Ceder, Birgitta Gunnarsson en Julia Lindquist Voor hun gastvrijheid in Zweden Pim Kraaij Voor zijn hulp bij de organisatie van het sympsoium Fleur Jonker Voor het redigeren van het programmaboekje van het minisymposium Thuisfront Voor alle steun gedurende het project Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 7

8 Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 8

9 Inhoudsopgave Inleiding Uitgangssituatie Opdrachtgever Projectgroep Aanleiding Vraagstelling Doelstelling van het project Doelgroep Maatschappelijke relevantie Referenties Literatuuronderzoek Aanpak literatuuronderzoek Zoekstrategie Zoektermen In- en exclusiecriteria Deel II Situatie eerstelijns ergotherapie Situatie eerstelijns ergotherapie in Nederland Situatie eerstelijns ergotherapie Europa Duitsland Engeland Ierland Scandinavië Referenties Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 9

10 Deel III Interventies Life skills training Stress management Tree Theme Method Depressie Supported employment and education Toepasbaarheid interventies in Nederlandse situatie Life skills training Stress management Tree Theme Metod Depressie Supported employment and Education Referenties Instrumenten Assessment of Motor and Process Skills (AMPS) Canadian Occupational Performance Model (COPM) Occupational Performance History Interview Overige instrumenten Referenties Deel IV Werkveld onderzoek Voorbereiding werkbezoeken Uitkomsten werkbezoeken Duitsland Zweden Voorbereidingen symposium Uitkomsten Symposium Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 10

11 Deel V Conclusie Life skills training Stressmanagement Tree Theme Method Ergotherapie interventies voor cliënten met een depressie Suppported employment en education Deel VI Bijlagen Definitielijst Uitleg depressie Voorbereiding Werkbezoek Verslag werkbezoeken Symposium Program Notulen symposium Bronvermelding Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 11

12 Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 12

13 Inleiding Voor u ligt de theoretische onderbouwing, horende bij het adviesrapport van het project Eerstelijns Ergotherapie in de Geestelijke Gezondheidszorg. Het project is gestart als een vervolg op een eerder afstudeerproject (Brens, 2010) waarbij onderzoek gedaan is naar de mogelijkheden van het opstarten van eerstelijns ergotherapie in de GGZ. Naar aanleiding van dit advies en het gegeven dat in het buitenland ergotherapeuten in de eerste lijn vaker werken met mensen met psychische problematiek heeft ETP-Net de volgende vraag gesteld: ETP- Net heeft behoefte aan actuele kennis op het gebied van interventies op het gebied van: Assessments en advisering over oplossingen voor het dagelijks handelen aan cliënt dan wel mantelzorger Trainen van vaardigheden in de eigen omgeving Coaching van behoud van vaardigheden in de eigen omgeving. Deze kennis wordt verzameld in vier van volgende landen: UK, Ierland, Zweden, Duitsland, Noorwegen. Het project mondt uit in een beschrijving van drie tot vijf voor de Nederlandse ergotherapie bruikbare interventies. Zo n interventie kan een bepaalde behandeling betreffen, maar ook een begeleidingstraject of een op de omgeving gerichte ondersteunende of adviserende aanpak. De beschrijving van de interventie is zodanig vormgegeven dat er over dat specifieke ergotherapieaanbod onderhandeld kan worden met zorgverzekeraars. De theoretische onderbouwing is opgebouwd uit zes delen: Deel I waarin de uitgangssituatie en aanpak beschreven worden. Deel II waarin een beschrijving van de doelgroep en een beschrijving van de situatie van de Nederlandse GGZ en de GGZ in de landen Engeland, Ierland, Scandinavië en Duitsland gegeven wordt. Deel II waarin een beschrijving van de doelgroep en een beschrijving van de situatie van de Nederlandse GGZ en de GGZ in de landen Engeland, Ierland, Scandinavië en Duitsland gegeven wordt. Deel III waarin de interventies beschreven zijn en een conclusie waarbij ingegaan wordt op de mogelijke implementatie in Nederland. Deel IV waarin vragen worden geformuleerd voor een vervolgonderzoek in het werkveld. Deel V waarin conclusies voor de afzonderlijke interventies worden getrokken. Deel VI waarin alle bijlagen zijn opgenomen. Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 13

14 Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 14

15 Deel I Startpositie Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 15

16 Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 16

17 1.1 Uitgangssituatie Opdrachtgever ETP-Net ETP-Net is een Amsterdams netwerk van ergotherapeuten die werkzaam zijn in de beroepspraktijk of in het onderwijs. Dit netwerk heeft tot doel het onderzoeken en het creëren van de mogelijkheden voor eerstelijns ergotherapie ten behoeve van mensen met handelings- en/of participatieproblemen als gevolg van psychische en psychosociale problematiek. Tevens is het doel van dit netwerk eerstelijns ergotherapie toegankelijk maken voor deze doelgroep. Actenz Actenz is een onderdeel van GGZinGeest en heette voorheen Dagbesteding en Arbeid. Vanuit Actenz worden mensen begeleid bij het (her)krijgen van regie over hun eigen leven. Deze begeleiding en ondersteuning van mensen vindt plaats op het gebied van werken, leren, bewegen, wonen, sociale activiteiten en vrije tijdsbesteding. Een groot deel van deze activiteiten wordt aangeboden in de wijken waarin de mensen wonen. Actenz heeft als doelstelling het optimaliseren van de sociale en maatschappelijke participatie van mensen die kwetsbaar zijn als gevolg van psychische problematiek. Ergotherapie wordt ingeschakeld om deze doelstelling te bereiken. De ergotherapiebehandelingen worden momenteel met name uitgevoerd in de tweede lijn en gefinancierd door tweedelijns financieringsbronnen zoals Diagnosebehandelcombinaties (DBC) en Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) (Actenz, 2011). De directe opdrachtgever van dit project, Chris van der Molen, is werkzaam als ergotherapeut binnen Actenz en tevens aangesloten bij het ETP-Net. GGZinGeest GGZinGeest is een van de grootste organisaties in Amsterdam die verantwoordelijk is voor psychische zorg en hulp. GGZinGeest heeft een samenwerkingsverband met het VU Medisch Centrum, met het doel de geest en het lichaam integraal te benaderen. GGZinGeest biedt psychische hulp voor kinderen, jongeren, volwassenen en ouderen van crisisopvang tot langdurige behandeling. De organisatie bestaat uit twintig locaties in de regio Amsterdam, Amstelveen, Haarlem, Hoofddorp en Bennebroek. GGZinGeest is opgezet als een stichting, waardoor er met de winst die de organisatie maakt ideële of maatschappelijke doelen worden nagestreefd. (Brens, 2010) De visie van GGZinGeest is het bieden van toegankelijke en gespecialiseerde zorg die aansluit op de behoeften, wensen en verwachtingen van cliënten, hun naasten, verwijzers en de samenleving. In samenwerking met het VUMC biedt GGZinGeest een geïntegreerde benadering van complexe zorg op het snijvlak van psychiatrie en somatiek (GGZ in Geest, 2011). Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 17

18 1.1.2 Projectgroep De projectgroep bestaat uit twee vierdejaars studenten van de opleiding ergotherapie. Beide leden hebben tijdens de opleiding relevante ervaring opgedaan op het gebied van ergotherapie in de GGZ, ergotherapie in de eerste lijn en in het leggen van internationale contacten. Deze kennis en vaardigheden zijn belangrijk voor het project. Beide studenten hebben deze kennis en vaardigheden op verschillende manieren opgedaan. Isis Jonker: Tijdens mijn studie heb ik een project gedaan gekoppeld aan de GGZ. Bij de instelling AMC De Meeren in Zeeburg heb ik met een aantal medestudenten onderzoek gedaan in hoeverre de buurtbewoners interesse hadden in het doen van activiteiten met de cliënten van AMC de Meeren. Hierbij heb ik een aantal keer proefactiviteiten uitgevoerd met cliënten uit de GGZ en buurtbewoners. Deze ervaring kan ik goed gebruiken bij het uitvoeren van dit project. In mijn eerste stage en mijn huidige bijbaan in een eerstelijns ergotherapiepraktijk zie ik hoe een vrijgevestigde eerstelijns ergotherapiepraktijk eruit ziet. Tevens doe ik ervaring op over de hulpvragen van cliënten en de gang van zaken binnen een praktijk. Hierdoor zie ik goed in hoe het is om een eerstelijns ergotherapeut te zijn, wat hun beweegredenen zijn en hoe zij hun onderneming tot een succes maken. Het internationale deel van dit project sluit erg aan op mijn interesse. Het afgelopen half jaar heb ik de minor International Health Promotion gedaan, waarvoor ik drie maanden in Lissabon gewoond heb. Ik heb hier veel geleerd over verschillen in culturen, gezondheidsstelsels en samenwerken met paramedici uit een ander land. Ik hoop dat ik deze ervaring kan gebruiken in het beantwoorden van de vraag. Evelien Kreuger: Gedurende mijn studie heb ik nog weinig ervaring opgedaan in de psychiatrie. Wel heb ik ervaring opgedaan in de psychiatrie in mijn huidige bijbaan, op de psychogeriatrische afdeling van een verpleeghuis. Mijn stages heb ik gelopen in een ziekenhuis op de neurologieafdeling en op een mytyltyltylschool in Amsterdam. Tijdens een profileringsopdracht voor een vrijgevestigde eerstelijns ergotherapiepraktijk heb ik ervaring opgedaan met werken in de eerste lijn. Met name het afwisselende aspect qua omgeving en cliënten en het behandelen binnen de context wekt mijn interesse tot de eerstelijnszorg. Het internationale aspect spreekt mij aan naar aanleiding van een keuzeprogramma Internationale oriëntatie. In dit programma heb ik veel geleerd over de mogelijkheden tot studeren en projecten uitvoeren in het buitenland. In dit project hoop ik meer te leren over de psychiatrie en een vergelijking te kunnen maken tussen de buitenlandse en de Nederlandse situatie. Visie projectgroep Eerstelijns ergotherapie kan toegevoegde waarde hebben voor mensen die een beperking in het handelen ervaren als gevolg van psychische problematiek. Om dit te realiseren moeten ergotherapeuten beschikken over kennis van en vaardigheden in het toepassen van interventies om mensen met psychische problematiek in de eerste lijn te kunnen behandelen. Deze theoretische onderbouwing kan beschouwd worden als de theoretische basis voor het adviesrapport dat de projectgroep voor ETP-Net heeft geschreven en waarin de beschreven wordt welke acties ondernomen kunnen worden om eerstelijns ergotherapie voor mensen met psychische problematiek te realiseren. Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 18

19 1.1.3 Aanleiding In de gezondheidszorg werken steeds meer ergotherapeuten vanuit een vrijgevestigde praktijk. Doorgaans worden vanuit een dergelijke praktijk weinig of geen mensen begeleid die door psychische problemen beperkingen ondervinden op het gebied van activiteiten in het dagelijks handelen en participatie in de samenleving. Naar aanleiding van dit gegeven vroeg GGZ ingeest vorig jaar advies over de mogelijkheden van het opzetten van een eerstelijns ergotherapiedienst gekoppeld aan Actenz. Dit heeft geleid tot een afstudeerproject gericht op het onderzoeken van de mogelijkheden om vanuit de eerste lijn ergotherapeutische zorg aan te bieden, gespecialiseerd in de begeleiding en ondersteuning van mensen met psychische problematiek. Dit afstudeerproject van Brens e.a. (Brens, 2010) adviseerde positief over het opzetten van zo n eerstelijns ergotherapiedienst. Op basis van hun bevindingen adviseerden zij verder onderzoek te doen naar mogelijke eerstelijns ergotherapie interventies voor mensen met psychische problematiek. In Nederland is er nog maar weinig bekend over mogelijke eerstelijns ergotherapeutische interventies in de geestelijke gezondheidzorg, dit in tegenstelling tot andere landen in Europa. Informatie uit deze vijf landen zal de basis vormen voor de zoektocht naar mogelijke ergotherapeutische interventies die ingezet kunnen worden in de eerstelijns ergotherapie voor mensen met psychische problematiek. ETP-Net heeft als doelstelling de eerstelijns ergotherapie binnen de GGZ te ontwikkelen en toegankelijk te maken. Daarom is het zoeken naar mogelijke interventies een belangrijke stap tot het realiseren van een ergotherapeutische eerstelijns dienst. De beschrijving en de effectiviteit van deze interventies zullen centraal staan in dit afstudeerproject Vraagstelling De opdracht komt van ETP-Net en is via de Hogeschool van Amsterdam aangeboden aan de projectgroep. De volgende vraagstelling heeft ETP-Net daarvoor geformuleerd; Welke actuele kennis van ergotherapeutische interventies is beschikbaar op het gebied van: assessments en advisering over oplossingen voor het dagelijks handelen aan cliënt dan wel mantelzorger, trainen van vaardigheden in de eigen omgeving, coaching van behoud en vaardigheden in de eigen omgeving. Deze kennis zal worden verzameld aan de hand van informatie uit vijf van de volgende landen: Verenigd Koninkrijk, Ierland, Zweden, Duitsland, Noorwegen. Het project mondt uit in een beschrijving van drie tot vijf, voor de Nederlandse ergotherapie bruikbare, interventies. Een dergelijke interventie kan een bepaalde behandeling betreffen, maar ook een begeleidingstraject of een op de omgeving van de cliënt gerichte ondersteunende aanpak. De beschrijving van de interventie is zodanig vormgegeven dat er over dit specifieke ergotherapieaanbod onderhandeld kan worden met zorgverzekeraars. Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 19

20 1.1.5 Doelstelling van het project De projectgroep zal haar advies schrijven voor ergotherapeuten die aangesloten zijn bij het ETP-Net. Zij zullen degenen zijn die de interventies daadwerkelijk in praktijk gaan brengen. De projectgroep zal daarom de interventies zo concreet mogelijk beschrijven en in haar adviesrapport adviseren over een juiste implementatie van de interventies in de Nederlandse situatie. De projectgroep verwacht dat dit advies, samen met het advies van Brens e.a. (2010), een goede basis vormt voor de verantwoording voor gemeentelijke Wmo-diensten en voor zorgverzekeraars van een eerstelijns ergotherapiedienst voor mensen met psychische problematiek. De focus van het project ligt op het beschrijven van mogelijke interventies en niet op de financiële of organisatorische randvoorwaarden Doelgroep In dit hoofdstuk zal de projectgroep meer uitleg geven over de doelgroep die de projectgroep hanteert bij het zoeken naar toepasbare interventies voor ergotherapie in de eerste lijn. De projectgroep zal zich met name richten op de doelgroep volwassenen met klachten als gevolg van psychische problemen, waaronder het moeilijk om kunnen gaan met life-events zoals aanpassingsstoornissen, vage klachten, een combinatie van psychische en lichamelijke problemen, zoals psychosomatische of somatoforme klachten, meervoudige problematiek, psychosociale problematiek. De projectgroep beperkt zich tot mensen die zelfstandig thuis of begeleid thuis wonen, al dan niet werken, alleen- of samenwonend zijn, wel of geen kinderen hebben, autochtoon of allochtoon zijn of volwassenen bij wie sprake is van meervoudige problematiek (somatisch/cognitief/psychisch). Tevens zal de projectgroep zich richten op de preventie van psychische problemen bij volwassenen Psychische problemen in Nederland Psychische aandoeningen komen veel voor. Vier op de tien volwassen krijgt ooit in zijn of haar leven een van de onderstaande aandoeningen (42,7%) (GGZ Nederland, 2010). De onderstaande tabel bevat de meest voorkomende diagnosen bij patiënten in Fig. 1 Meest voorkomende diagnosen in 2010 (GGZ Nederland, 2010) Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 20

21 Psychische stoornissen worden veelal geclassificeerd aan de hand van DSM-IV. Dit is een classificatiesysteem ontwikkeld door de American Psychiatric Association om het onderzoek en de communicatie over psychiatrische aandoeningen duidelijker en betrouwbaarder te maken. De DSM wordt veel door psychiaters gebruikt voor het diagnosticeren van een psychiatrische ziekte. De DSM- IV bestaat uit vijf assen: As 1: Klinische stoornis As 2: Persoonlijkheidsstoornissen As 3: Lichamelijke aandoeningen As 4: Psychosociale en omgevingsfactoren As 5 Algehele beoordeling van het functioneren Om de doelgroep verder te specificeren maakt de projectgroep gebruik van de indeling van DSM IV. Aangezien preventie ook een belangrijke taak is voor de ergotherapeut zal er aan dit hoofdstuk nog een paragraaf aan toegevoegd worden waarin dieper ingegaan wordt op risicofactoren voor psychische problematiek. As I Klinische stoornissen Onder de klinische stoornissen vallen de volgende hoofdstoornissen: schizofrenie en andere psychotische stoornissen, stemmingsstoornissen, waaronder depressie en bipolaire stoornissen, angststoornissen zoals paniek en fobieën, dissociatieve stoornissen, waaronder amnesie en depersonalisatie, eetstoornissen, slaapstoornissen. Uit onderzoek van NEMESIS (Graaf 2010) blijkt dat 42,7% van de Nederlanders ooit te maken heeft gehad met psychische aandoeningen welke vallen onder As I van de DSM-IV classificatie. Stemmingsangst- en middelenstoornissen waren de meest voorkomende hoofdgroepen van aandoeningen. Bij 18,7% van de mensen was er sprake van een depressieve stoornis, 14,3% van de mensen had klachten als gevolg van alcoholmisbruik en 9,3% van de mensen had een sociale fobie. Tevens was er bij meer dan de helft van de mensen die te maken had met een aandoening op As I, sprake van comorbiditeit. Uit hetzelfde onderzoek (Graaf 2010) blijkt dat 18,0% van de mensen de afgelopen twaalf maanden een psychische aandoening had; in deze maanden was de meest voorkomende stoornis een depressie (5,2%) en een fobie (5,0%). Er is niet veel verschil in het voorkomen van stoornissen tussen de verschillende seksen, wel is er verschil te vinden in de soort psychische stoornis. Zo hebben vrouwen 1,6 keer vaker een stemmingstoornis en 1,7 keer vaker een angststoornis terwijl mannen 2,3 keer zo vaak een middelenstoornis en 2,6 keer zo vaak ADHD hebben. Bij mensen met een lager opleidingsniveau wordt de kans op een stemmings-, angst- en een middelenstoornis groter in vergelijking met mensen met een hoger opleidingsniveau. Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 21

22 As II Persoonlijkheidsstoornissen & verstandelijke handicaps De huidige visie op de oorzaak van persoonlijkheidsstoornissen is dat dit komt door zowel nature als nurture. Er wordt momenteel veel onderzoek gedaan naar de invloed van de omgeving op het ontwikkelen van een persoonlijkheidsstoornis en de eventuele aanwezigheid van een gen. De persoonlijkheidsstoornissen volgens DSM-IV onderverdeeld in drie clusters: A. Zich uiten in vreemd en excentriek gedrag. Hieronder vallen onder andere de paranoïde, schizoïde en schizofrene persoonlijkheidsstoornissen. B. Zich uiten in overdreven, emotioneel of onconventioneel gedrag. Hieronder vallen onder andere de antisociale, theatrale en bordeline persoonlijkheidsstoornissen. C. Zich uiten in gespannen of angstig gedrag. Hieronder vallen onder andere de afhankelijke, afwijkende en obsessieve compulsieve stoornissen. Bij 13,5% van de algemene bevolking en 60,4% van de psychiatrische patiënten komt minimaal één persoonlijkheidsstoornis voor (Trimbos, 2008). Persoonlijkheidstoornissen vallend onder cluster C komen het meeste voor; persoonlijkheidsstoornissen uit cluster A het minst vaak. Comorbiditeit komt veel voor onder de patiënten. Vaak gaat het dan om stoornissen binnen hetzelfde cluster. Onder As II van de DSM vallen ook verstandelijke handicaps, er wordt een onderverdeling in de niveaus van verstandelijke handicaps: Zeer ernstig verstandelijk gehandicapt: mensen met een IQ < 20-25, Ernstig verstandelijk gehandicapt: mensen met een IQ tussen de 20-35, Matig verstandelijk gehandicapt: mensen met een IQ tussen de 35-50, Licht verstandelijk gehandicapt: mensen met een IQ tussen de Naar schatting van 2008 zijn er in Nederland ongeveer mensen met een verstandelijke handicap (IQ<70) (Ras et al., 2010) As III Lichamelijke aandoeningen Lichamelijke aandoeningen worden ook met behulp van de DSM geclassificeerd als deze aandoening gekenmerkt wordt door de aanwezigheid van psychische verschijnselen die een directe consequentie zijn van de lichamelijke aandoeningen. De DSM maakt onderscheid in drie categorieën: lichamelijk onverklaarde klachten zoals de pijnstoornis en de somatisatiestoornis, somatoforme angststoornissen zoals hypochondrie, psychische verklaarde lichamelijke klachten, zoals de conversiestoornis en de simulatie. De prevalentie van de lichamelijke aandoeningen zijn moeilijk weer te geven. Exacte cijfers hiervan worden niet bijgehouden (Waal et al., 2004). As IV Psychosociale en omgevingsproblematiek Volgens de classificatie van de DSM kunnen psychosociale en omgevingsproblemen de behandeling en prognose van psychische stoornissen beïnvloeden. Een probleem kan onder andere een life event, een stressveroorzakende factor, ontbreken van maatschappelijke steun of het ontbreken van andere hulpbronnen zijn. Over de prevalentie van de psychosociale en omgevingsproblematiek heeft de projectgroep geen duidelijke cijfers gevonden. Er zijn verschillende onderzoeken gedaan naar de prevalentie onder kinderen, allochtonen of mensen met overgewicht. Aangezien deze onderzoeken vrij specifiek zijn heeft de projectgroep besloten om deze onderzoeken niet op te nemen in de theoretische onderbouwing. Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 22

23 As V Algehele beoordeling van het functioneren Deze as is oorspronkelijk bedoeld om de ernst van de situatie aan te duiden. Het aanduiden van de ernst van de situatie is erg subjectief en wordt in de praktijk nog maar weinig gebruik. De projectgroep heeft ervoor gekozen deze as ook niet verder op te nemen in de theoretische onderbouwing. Risicofactoren voor psychische problematiek Preventie van psychische problemen is noodzakelijk om verschillende redenen. Allereerst wordt er zeer veel geld uitgegeven aan de Nederlandse gezondheidszorg. Uit onderzoek van Slobbe (2006) blijkt dat er in 2003 totaal 57,5 miljard werd uitgegeven aan de Nederlandse gezondheidszorg, waarvan bijna een kwart, 12,7 miljard werd uitgegeven aan psychische stoornissen. Daarnaast vormt ook het ziekteverzuim een grote kostenpost. In 2002 had 37% van de langdurige zieken een psychische diagnose (Veerman, 2001). Naast het behandelen van deze problematiek vormt ook preventie een goed middel om de kosten terug te dringen. Uiteraard vormt preventie menselijk gezien de beste optie; voorkomen is tenslotte beter dan genezen. Uit Australisch onderzoek (Andrews, 2004) blijkt dat preventie binnen de GGZ een vermindering van de ziektelast met zich meebrengt; er zijn nog geen onderzoeken uitgevoerd naar de Nederlandse situatie (Meier, 2006). Preventie van psychische problemen gaat in op de risicofactoren van psychische problemen (Brens, 2010). In de onderstaande tabel zijn de risicofactoren van een individu, de omgeving en de wisselwerking die een invloed hebben op het eventueel ontwikkelen van een psychische stoornissen. Individu Wisselwerking Omgeving Belastbaarheid Sociaaleconomische status Belasting Coping stijl Gezondheidsvaardigheden Hulpbronnen Levensverhaal Het hebben van werk of Toegankelijkheid en aanbod Overige aandoeningen en handicaps dagbesteding Leefstijl Opeenstapeling van problematiek van zorg Huisvesting en buurt De bovengenoemde doelgroep komt in principe in eerste instantie in aanraking met de huisarts. Deze kan besluiten of de persoon ergotherapie nodig heeft en deze doorverwijzen. Per jaar heeft ongeveer 80% van de Nederlandse bevolking contact met een huisarts of een assistent van de huisarts (Verheij, 2006). 4% van deze mensen worden door de huisarts doorverwezen naar andere hulpverleners. Gemiddeld gezien verwijzen huisartsen 23 keer per ingeschreven patiënten naar een Regionale Instelling voor Ambulante Geestelijke Gezondheidszorg (RIAGG), psycholoog, psychiater of maatschappelijk werker. De vijf meest voorkomende verwijsdiagnoses zijn (Verheij, 2009): - Angstig, nerveus of gespannen gevoel, - andere psychische symptomen en klachten, - crisis/ voorbijgaande stressreactie, - relatieproblemen met partner. De projectgroep heeft geen cijfers kunnen vinden van het aantal mensen dat een huisarts naar een ergotherapeut verwijst. Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 23

24 1.1.7 Maatschappelijke relevantie In Nederland zijn de wachtlijsten binnen de geestelijke gezondheidszorg een veelbesproken onderwerp. Uit een recent persbericht van zorgvisie blijkt dat: het aantal mensen dat vorig jaar langer op geestelijke gezondheidszorg (GGZ) wachtte dan de norm toestaat, vrijwel ongewijzigd is (GGZ Nederland, 2008) Het verminderen van deze wachttijden wordt sinds 1999 ondersteunt door de overheid. In een brief van de Minister van Volksgezondheid naar de Tweede Kamer in 1999 beschrijft de minister het plan om de eerstelijnszorg te versterken. Dit plan wordt verder uitgelicht in het hoofdstuk 2.2 Eerstelijns ergotherapie in Nederland. Sinds deze versterking van de eerstelijnszorg wordt er nauw in de gaten gehouden of de wachttijden in de GGZ korter worden (Borst-Eilers, 1999). Echter uit het eerder genoemd persbericht blijkt dat de problemen nog niet opgelost zijn. De projectgroep is van mening dat versteking van de eerstelijnszorg in de GGZ nodig is om de psychiatrische instellingen en huisartsen te ontlasten en de wachttijden te verkorten. Ergotherapie kan hierin een rol spelen, door mensen met psychische klachten zodanig te behandelen zodat ze minder snel opgenomen worden of een huisarts raadplegen. Door eerstelijns ergotherapie interventies binnen de GGZ te beschrijven zal het voor betrokkenen duidelijker worden welke rol ergotherapie kan gaan spelen in de eerstelijnszorg van de GGZ. Deze interventies kunnen een stap zijn tot het profileren van ergotherapie in de eerstelijns GGZ. De maatschappelijke relevantie van dit project behelst het terugdringen van de wachtlijsten in de GGZ door een toename van de ergotherapeutische dienstverlening in de eerste lijn. Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 24

25 1.1.8 Referenties Actenz (2011). Over Actenz. Geraadpleegd op 17 februari 2011, Borst-Eilers, E. (1999). Geestelijke gezondheidszorg. Geraadpleegd op 17 februari 2011, Brens, R., Esselaars, J., & van Rijn, A.M. (2010). Eerstelijns ergotherapie Prezens. Amsterdam: Hogeschool van Amsterdam. Eerstelijns Amsterdam (2011). GGZ in de eerstelijn. Geraadpleegd op 17 februari 2011, GGZinGeest (2011). Missie en visie. Geraadpleegd op 17 februari 2011, GGZ Nederland (2008). Wachttijden in GGZ instellingen. Geraadpleegd op 17 februari 2011, Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg (2004). Meer hulp bij psychische problemen. Geraadpleegd op 17 februari 2011, Psychiatrienet (z.d.). Eerstelijns psychiatrie. Geraadpleegd op 17 februari 2011, Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 25

26 Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 26

27 1.2 Literatuuronderzoek Aanpak literatuuronderzoek De projectgroep beschrijft mogelijke eerstelijns ergotherapie interventies voor mensen met psychische problematiek naar aanleiding van literatuuronderzoek. Dit literatuuronderzoek wordt uitgevoerd om de volgende redenen: de beschikbare informatie uit het buitenland beschrijven en de implementatiemogelijkheden in de Nederlandse situatie aangeven, handvatten bieden voor het ontwikkelen van ergotherapie in de eerstelijnszorg voor cliënten met psychische problematiek, inspelen op de huidige ontwikkelingen binnen de gezondheidszorg in Nederland, op de hoogte zijn van het beste bewijs, voordat de projectgroep begint aan het onderzoek in het internationale werkveld. Om de theoretische onderbouwing op een juiste wijze vorm te geven wordt gebruik gemaakt van verschillende bronnen, zoals artikelen uit verschillende internationale vakbladen en bronnen van eerder uitgevoerde projecten met betrekking tot de vraagstelling. De implementatie van de interventies naar de Nederlandse situatie zal beschreven worden op basis van aannames gebaseerd op de gevonden internationale en Nederlandse literatuur. De bronvermelding zal volgens de APAnormen worden gedaan Zoekstrategie Het zoeken naar literatuur voor de interventies zal gedaan worden in de volgende databases: Pubmed CINAHL PiCarta Tevens zal gebruik gemaakt worden van REFworks, om de artikelen op te slaan en referenties volgens de APA-stijl te verwerken. In de databanken wordt gezocht volgens de onderstaande zoektermen die aan elkaar gekoppeld zijn om specifieker te zoeken. Tevens worden de in- en exclusiecriteria gebruikt om het zoekproces af te bakenen. Bij elke interventie zal de zoektocht beschreven worden. Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 27

28 1.2.3 Zoektermen Engels Occupational therapy Occupational therapist Nederlands Ergotherapie Ergotherapeut AND Rehabilitation Intervention Treatment Strategy Recovery Recovery model Rehabilitatie Interventie Behandeling Strategie Herstel Herstelondersteunende zorg AND Primary health care Community health care Community services Community psychiatry Eerstelijns zorg Eerstelijns psychiatrie AND Mental health services Mental health care Mental disorders DSM IV Psychiatrie Psychische zorg Psychische problematiek In- en exclusiecriteria Inclusiecriteria Exclusiecriteria Literatuur gepubliceerd na 2001 Literatuur gepubliceerd voor 2001 Literatuur geschreven in het Engels of in het Nederlands Literatuur geschreven in andere talen dan Engels of Nederlands Artikelen die full-tekst beschikbaar zijn of beschikbaar in de mediatheek of AMC Literatuur die aansluit op de PICO vraag Literatuur aansluitend bij de doelgroep Artikelen die niet full-tekst beschikbaar zijn of niet beschikbaar in de mediatheek of AMC Literatuur die niet aansluit op de PICO vraag Literatuur over interventies gericht op geriatrie of psychische zorg voor mensen onder de 18 jaar. Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 28

29 Deel II Situatie eerstelijns ergotherapie Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 29

30 Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 30

31 2.1 Situatie eerstelijns ergotherapie in Nederland Om de context van de onderzoeksvraag beter te begrijpen wordt in dit hoofdstuk beschreven wat de situatie van de eerstelijns ergotherapie in de GGZ is. Door de toenemende vraag naar psychische en psychosociale zorg en de beperkte capaciteit in de tweedelijnszorg is in Nederland de afgelopen jaren veel aandacht besteed aan de eerstelijns geestelijke gezondheidszorg. Sinds 1999 zet de overheid zich in om de eerstelijnszorg binnen de GGZ te verbeteren (Borst, 1999). Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS)had verschillende actiepunten opgesteld om dit te bereiken: Tijdelijke stimuleringsmaatregel voor het Algemeen Maatschappelijk Werk (AMW): VWS subsidieerde vanaf 1999 extra Fte AMW op voorwaarde dat de gemeenten in 2003 de helft van de uitbreiding voor haar rekening zou nemen. Na beëindiging van deze stimuleringsmaatregel in 2003 is het aantal formatieplaatsen AMW teruggelopen naar het oorspronkelijke volume. Consultatieregeling: Vanaf 1999 is er een budget beschikbaar waaruit tweedelijns GGZ- instellingen projecten kunnen bekostigen waardoor er advies aan de eerste lijn kan worden gegeven. Kwaliteitsprojecten: Kwaliteitsprojecten ten behoeve van eerstelijns partijen voor de uitwerking van het door deze partijen gesloten samenwerkingsconvenant. Deze projecten zijn vooral gericht op deskundigheidsbevordering en kwaliteitsverbetering. Experiment vergoeding eerstelijns psychologen (ELP): Om na te gaan wat de gevolgen zijn van het onderbrengen van de ELP-hulp in het ziekenfondspakket (de huidige basisverzekering), heeft dit in twee regio s gedurende een jaar op experimentele basis plaatsgevonden. Project Korte Lijnen : Dit betreft projecten in een aantal regio s gericht op het verbeteren van de samenwerking tussen eerstelijns partners. Het Diaboloproject : Een extra stimuleringsregeling waarmee op lokaal niveau samenwerkingsinitiatieven werden ondersteund. Daarnaast was het project actief in het ontwikkelen van de voorwaarden die samenwerking moeten ondersteunen. Deze mix van maatregelen had tot doel om zowel de kwantiteit als de kwaliteit van zorg te verbeteren. Eind 2005 zijn de meeste van bovenstaande maatregelen geëindigd. De consultatieregeling liep nog door in 2006 en In 2008 is de GGZ ondergebracht bij de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ). Dit heeft ertoe geleid dat zorgverzekeraars zorg inkopen waardoor er een groter bedrag vrij komt voor eerstelijnszorg in de GGZ. In het rapport Praktijk ondersteuning in de eerste lijn (Have, 2007) staat beschreven dat door het inkopen van zorg de spelers in het eerstelijns veld gaan veranderen. Niet alleen van oudsher eerstelijns GGZ zorg aanbieders kunnen deze zorg bieden, maar ook nieuwe spelers kunnen een contract voorleggen aan zorgverzekeraars. De projectgroep is van mening dat ergotherapie een nieuwe speler zou kunnen zijn in de eerstelijnszorg in de GGZ. Uit het meeste recent beschikbare onderzoek (Hofhuis, 2003) blijkt dat slechts 4.7% van de cliënten van een eerstelijns ergotherapeut een psychische stoornis heeft. Dit terwijl uit hoofdstuk Doelgroep blijkt dat 1 op de 4 volwassenen te maken heeft gehad met psychische stoornissen. Er zijn dus veel mensen met psychische aandoeningen die niet door een ergotherapeut behandeld worden. Een eerstelijns ergotherapeut zou zich meer moeten profileren op dit werkterrein, om zo meer cliënten te kunnen behandelen. Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 31

32 2.2 Situatie eerstelijns ergotherapie Europa Duitsland In Duitsland is een duidelijke scheiding tussen openbare eerstelijns-, en tweedelijnszorg en het ziekenhuis waar patiënten worden opgenomen. De scheiding is strikter dan in andere landen, maar hier komt verandering in door chirurgische dagopnames toe te laten in het ziekenhuis (European observatory on health care systems, 2000). De huidige strikte scheiding zorgt ervoor dat verticale en horizontale integratie moeizaam is waardoor het systeem gericht is op acute, enkelvoudige aandoeningen en niet op meervoudige en chronische aandoeningen (Schlette, 2009). In het artikel van Schlette (2009) wordt tevens aangegeven dat het steeds meer geaccepteerd wordt om een sterk eerstelijns zorgstelsel te hebben, waardoor de coördinatie van de zorg verbeterd wordt. In Duitsland is er geen sprake van een coördinerende rol van iemand die als poortwachter functioneert, zoals de huisarts in Nederland. Patiënten kunnen zelf kiezen bij wie ze hun zorg halen, waardoor de communicatie en samenwerking tussen verschillende sectoren en disciplines moeizaam verloopt. Sinds 2000 zijn er plannen om de eerstelijnszorg sterker te maken en de samenwerking en coördinatie van zorg te verbeteren. Er zijn veranderingen waarneembaar, maar er moet nog veel gebeuren (Schlette, 2009). In een artikel van Priebe (2005) wordt beschreven dat in Duitsland de groei van het aantal gedwongen opnames gestegen is, terwijl het totaal aantal opnames van mensen in de psychiatrie gedaald is. Duitsland richt zich steeds meer op communitiy based mental health care en probeert de zorg te hervormen (Salize, 2007). Engelstalige informatie over ergotherapie in de geestelijke gezondheidszorg in Duitsland is moeizaam te vinden. Daarentegen is er voldoende Duitse informatie te vinden; zo is op de site van Duitse Vereniging voor Ergotherapeuten een link te vinden over een seminar voor ergotherapie in de psychiatrie, waar verschillende interventies besproken worden. Helaas is deze informatie in het Duits, waardoor deze informatie niet binnen de inclusiecriteria van de projectgroep valt. Verdere informatie zal besproken worden op basis van het werkbezoek van de projectgroep. Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 32

33 2.2.2 Engeland De Engelse gezondheidszorg wordt geleid door de National Health Service (NHS); een onderdeel van de Engelse regering. De vergoeding van de zorg verloopt grotendeels via belastingen (76%), maar ook middels verzekeringen (19%) en speciale instanties (5%). De huisarts vormt in Engeland een soort poortwachter. Patiënten gaan eerst naar de huisarts, die vervolgens de patiënten door kan sturen naar een specialist (Boyle, 2008). De Engelse regering is bezig de gezondheidszorg te verbeteren. De hoge prevalentie van psychische stoornissen vormen samen met de hoge kosten een aanleiding om de zorg te veranderen. In Engeland kost de geestelijke gezondheidszorg de staat 105 biljoen ( 122 biljoen) en verwacht wordt dat deze kosten in de komende twintig jaar zullen verdubbelen (HM Goverment, 2008). Net als in Nederland heeft in Engeland een op de vier volwassenen op enig moment in het leven psychische problemen. De geestelijke gezondheidszorg in Engeland legt de focus op de persoonlijke behoefte van de gebruikers, op gezondheidsbevordering en mensen leren omgaan met hun beperking. In de afgelopen tien jaar heeft de geestelijke gezondheidszorg zich ontwikkeld naar een meer persoonlijke aanpak. Deze ontwikkeling is deels tot stand gekomen door een verandering in de maatschappelijke en politieke visie. In de aanpak van de regering zijn er twee belangrijke thema s. Allereerst wil de regering de betrokkenheid vergroten bij onder andere werknemers, scholen, lokale autoriteiten en andere regeringsdepartementen. Tevens wil de regering de zorg vanuit de zorgcentra verplaatsen naar eerstelijns zorg, om zo de zorg persoonlijker te maken. De GGZ in Engeland wil zich meer richten op preventie van psychische problemen, verbeteren van het sociale en psychische herstel, bevorderen van de sociale inclusie en het verbeteren van de kwaliteit van gezondheid en sociaal leven (College of Occupational therapist, 2006). Ergotherapeuten zijn in Engeland veelal werkzaam in de reguliere gezondheidszorg, maar de huidige trend is dat ergotherapie meer wordt aangeboden in andere settings, zoals de eerstelijnszorg. Ergotherapie beschikt ook over verschillende ergotherapeutische ondersteunde diensten in Engeland. Hieronder vallen de ergotherapie assistenten, technici en algemene medewerkers. Er worden via de beroepsvereniging verschillende trainingen gegeven om deze mensen te scholen (College of Occupational therapist, 2011). Per inwoners, zijn er in de UK 33 ergotherapeuten werkzaam. Dit is een hoog aantal in vergelijking met Nederland, daar ligt het aantal op 10 ergotherapeuten per inwoners (ENOTHE). Helemaal vergelijkbaar is dit niet omdat in Nederland er ook veel activiteitentherapeuten zijn (creatieve therapie, dramatherapie, muziektherapie en dergelijke) die in het Verenigd Koninkrijk onder de titel van ergotherapie werken. Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 33

34 2.2.3 Ierland De laatste twintig jaar is de GGZ in Ierland zeer veel veranderd. Voorheen werden mensen met psychische klachten allemaal opgenomen in instellingen. Tegenwoordig verwijst de huisarts alleen indien nodig cliënten door naar een specialist binnen een instelling. De GGZ is meer overgeheveld naar individuele zorg en de grote GGZ-instellingen zijn ontmanteld. De organisatie Health Service Executive zorgt voor community based mental health care via een multidisciplinair team bestaande uit een psychiater, psycholoog, verpleegkundige, maatschappelijk werker en een ergotherapeut. Clienten met een complexere hulpvraag of problematiek worden behandeld in tweedelijns instellingen (Citizens information, 2010). Volgens de laatste cijfers (Health service executieve 2008, Mental Health commition 2008) werken er op dit moment 175 ergotherapeuten binnen de GGZ in Ierland. In de periode van 2000 tot 2008 is er een stijging van 131,5 % ergotherapeuten in de GGZ geweest. Het aantal ergotherapeuten gaat dus omhoog in Ierland, maar dit zijn cijfers over de gehele GGZ en niet alleen van de eerstelijns GGZ. De rol van ergotherapeuten in Ierland binnen de GGZ staat niet sterk; als ergotherapeuten hun rol willen vestigen binnen de GGZ moeten zij zich aanpassen door het ontwikkelen van specifieke vaardigheden en interventies. (Lloyd 2009) Op dit moment ontwikkelen ergotherapeuten in Ierland zich vooral op drie ontwikkelingsgebieden: het bereiken van sociale inclusie, gezondheidsbevordering en werkondersteuning bieden. Deze gebieden zijn volgens Lloyd (2009) de gebieden waar ook de overheid graag ontwikkeling in ziet en waar ergotherapeuten zich in kunnen profileren. In Ierland timmeren ergotherapeuten hard aan de weg om hun beroep uit te bouwen binnen de GGZ en dit lijkt de goede kant op te gaan. Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 34

35 2.2.4 Scandinavië De Scandinavische gezondheidszorg staat internationaal erg hoog aangeschreven en is gebaseerd op de principes van gelijkheid. Dit houdt in dat de zorg voor iedereen toegankelijk is ongeacht sociale klasse, inkomen, woonplaats of afkomst. De gemeentes of provinciale besturen zijn verantwoordelijk voor het verstrekken van noodzakelijke zorg voor hun burgers en beheren de aanbieders van de gezondheidszorg. De gemeentelijke besturen controleren de aanbieders van zorg en zijn verantwoordelijk voor de borging van hun betrouwbaarheid en beschikbaarheid. Net als in andere Europese landen worden de ziekenhuizen in Scandinavië steeds meer gespecialiseerde centra. Voor kleinere aandoeningen worden patiënten naar de eerstelijnszorg verwezen (Magnusse, 2009). De vergoeding van de zorg verloopt via een basisverzekering die betaald wordt vanuit de belastingen. Dit geldt ook voor ergotherapie. Zweden In totaal kost de geestelijke gezondheidszorg Zweden $1.5 biljoen ( 1.06 biljoen), waarvan 75% van naar zorg binnen de instellingen gaat en 15% naar de eerstelijnszorg. Vroeger waren er in Zweden veel gespecialiseerde psychiatrische instellingen, maar die zijn de laatste twintig jaar verdwenen en hebben plaats gemaakt voor kleinere instellingen en huizen voor mensen met psychische en/of somatische problemen. In 1962 waren er nog 4,6 psychiatrische bedden per 1000 inwoners; in 1997 waren dit er nog maar 0,75 per 1000 inwoners. Deze verlaging komt deels door het verplaatsen van dementiepatiënten naar geriatrische instellingen, maar vooral door het verminderen van de hospitalisatie van schizofrenie patiënten (Silfverhielm, 2000). Het aantal mensen met psychische klachten in Zweden komt redelijk overeen met het Nederlandse aantal. In 2004 had 24% van de vrouwen en 16% van de mannen psychische klachten (EC Europe, 2008). Momenteel zijn er 9800 ergotherapeuten lid van de Zweedse ergotherapievereniging (SAOT, 2011). Noorwegen De eigen bijdrage per behandeling of voor medicatie is in Noorwegen minimaal en komt zelden boven de twintig euro uit, met een maximum van tweehonderd euro per jaar. Als gevolg hiervan heeft Noorwegen een van de duurste zorgstelsels ter wereld. Tevens zijn er lange wachtlijsten en om deze te omzeilen worden er steeds meer privéklinieken opgericht (Jaspers, 2008). Het Noorse zorgstelsel is vergelijkbaar met het Zweedse stelsel, maar hier wordt het geld van de belastingen verdeeld onder de ziekenhuizen en de eerstelijns instellingen (Jaspers, 2008). Het aantal mensen met psychische problemen is vergelijkbaar met andere Europese landen, 15-20% van de inwoners heeft te maken met psychische problemen (Norwegian Ministry, 2005). In Noorwegen werken 3000 ergotherapeuten en 90% is werkzaam in ziekenhuizen, eerstelijns praktijken of sociale instellingen. Er zijn vijf opleidingen ergotherapie en tevens zeven gebieden van specialisatie (Crowe, 2003). Meer dan de helft van de ergotherapeuten werkt in de eerstelijnszorg en 33% van de ergotherapeuten werkt in ziekenhuizen (NETF, 2005). Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 35

36 Denemarken In Denemarken wordt de zorg grotendeels betaald uit de provinciale belasting. Als enige land in Scandinavië kent Denemarken de huisarts als poortwachter. Patiënten moeten eerst langs de huisarts, die dan vervolgens beslist of de patiënt doorgestuurd moet worden (Jaspers, 2008). In 1980 was het aantal zelfmoorden in Denemarken een van de hoogste in de wereld, met 35 mensen per inwoners. In 2005 is dit gedaald naar 12 mensen per inwoners. Volgens de WHO ligt de oorzaak van zelfmoord vaak bij depressies. In 2005 lag het aantal depressieve volwassenen op en mensen hadden een zware depressie. (Llopis, 2006). In Denemarken werken rond de 5000 ergotherapeuten en zijn er momenteel zeven opleidingen ergotherapie (Crowe, 2003). Er zijn geen cijfers te vinden over de rol van ergotherapie met mensen met psychische problematiek. Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 36

37 2.3 Referenties Andrews, G., Issakids, C., Sanderson, K., Corry, J. & Lapsley, H. (2004). Utilizing survey data to inform public policy: comparison of the cost-effectiveness of treatment of ten mental disorders. British Journal of Psychiatry. 184: Borst-Eilers, E. (1999). Geestelijke gezondheidszorg. Geraadpleegd op 17 februari 2011, Boyle, S. (2008). The UK health care system. Geraadpleegd op 22 maart 2011, K_Country_Profile_2008%20pdf.pdf Brens, R., Esselaar, J. & Rijn van, A.M. (2010). Eerstelijns ergotherapie Prezens. Amsterdam: Hogeschool van Amsterdam. Citizens information (2010) mental health services. Geraadpleegd op 4 maart 2011, Crowe, T. (2003). OT in the Nordic Countries. Geraadpleegd op 21 maart 2011, beschikbaar via: EC, Europe (2008). Mental Health Briefing Sheets: facts and activities in member states. Geraadpleegd op 22 maart 2011, beschikbaar via: ENOTHE (z.d.). Education: facts and figures relating to occupational therapy in Europe. Geraadpleegd op 18 maart 2011, European Observatory on Health Care Systems (2000) Health care systems in transition Germany. Geraadpleegd op 23 maart 2011, GGZ Nederland (2010). De belangrijkste ziektebeelden. Geraadpleegd op 25 februari 2011, Graaf de, R. ten Have, M. & Dorsselaer van, S. (2010). De psychische gezondheid van de Nederlandse bevolking. Utrecht: Trimbos-instituut. Have, ten, J.J.I.M. (2007) praktijk ondersteuning GGZ eerstelijn. Geraadpleegd op 22 februari 2011, Health Service Executive (2008) Health service employment. Geraadpleegd op 4 maart 2011, Hofhuis, H., de Boer, M., Plas, M., van de Ende, E. (2003). Enkelvoudige extramurale ergotherapie, stand van zaken in Utrecht: NIVEL. Hoof, F.(2009) nieuwe financierings kaders voor de GGZ. Geraadpleegd op 22 februari 2011, HM Government (2008?). No health without mental health. Geraadpleegd op 28 februari 2011, Jaspers, S. (2008). Enkele reis Scandinavië. Arts & auto,geraadpleegd op 21 maart 2011, %20in%20Scandinavie%20(april%202008).pdf Theoretische onderbouwing Jonker, I. & Kreuger, E.A. 37