Eerstelijns Ergotherapie in de Geestelijke Gezondheidszorg

Transcriptie

1 Eerstelijns Ergotherapie in de Geestelijke Gezondheidszorg Adviesrapport Vergezicht 15 Juni 2011 Projectgroep Senioradviseur In opdracht van Isis Jonker Evelien Kreuger Ruth Zinkstok ETP-Net vertegenwoordigd door: Chris van der Molen

2 Adviesrapport Jonker, I. & Kreuger, E.A. 2

3 Adviesrapport Jonker, I. & Kreuger, E.A. 3

4 Eerstelijns Ergotherapie in de Geestelijke Gezondheidszorg Adviesrapport 15 juni 2011 Projectgroep: Senioradviseur: In opdracht van: Isis Jonker Evelien Kreuger Ruth Zinkstok ETP-Net, vertegenwoordigd door Chris van der Molen ( GGZ in Geest) Hogeschool van Amsterdam, opleiding Ergotherapie Hogeschool van Amsterdam Foto voorblad: Jönsköping 2011, fotograaf: Isis Jonker, model: Evelien Kreuger. Trefwoorden: eerstelijns ergotherapie, geestelijke gezondheidszorg (GGZ), psychosociale problematiek, internationaal, interventies Verwijzen naar dit document als volgt: Jonker, I., Kreuger, E. & Zinkstok, R.M. (2011) Eerstelijns Ergotherapie in de Geestelijke Gezondheidszorg: Adviesrapport. Amsterdam: Hogeschool van Amsterdam. Adviesrapport Jonker, I. & Kreuger, E.A. 4

5 Adviesrapport Jonker, I. & Kreuger, E.A. 5

6 Samenvatting Titel: Eerstelijns Ergotherapie in de Geestelijke Gezondheidszorg Projectgroep: I. Jonker & E.A. Kreuger Senioradviseur: R.M. Zinkstok Datum: 15 juni 2011 Trefwoorden: eerstelijns ergotherapie, Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ), psychosociale problematiek, interventies, internationaal, life skills training, stressmanagement, Tree Theme Method (TTM) en supported work en learning. Op basis van de gegevens uit het afstudeerproject van Brens e.a. (Brens, 2010) blijkt dat eerstelijns ergotherapie binnen de geestelijke gezondheidszorg (GGZ) rendabel kan zijn, maar hiervoor is er nog wel een overzicht van eventuele interventies noodzakelijk. ETP-Net heeft behoefte aan een beschrijving van interventies die ergotherapeuten in de eerste lijn zouden kunnen gebruiken bij de behandeling of ondersteuning van mensen met problemen in het handelen als gevolg van psychische problematiek. De projectgroep heeft literatuuronderzoek gedaan naar mogelijk toepasbare interventies, werkbezoeken in Duitsland en Zweden gebracht en een symposium georganiseerd. De bezoeken in het werkveld zijn mede mogelijk gemaakt door Ergotherapie Nederland. De projectgroep heeft vier interventies gevonden die bruikbaar kunnen zijn: life skills training, stressmanagement, tree theme method en supported work en learning. Het adviesrapport is gebaseerd op de theoretische onderbouwing die apart van het adviesrapport te lezen is. Adviesrapport Jonker, I. & Kreuger, E.A. 6

7 Adviesrapport Jonker, I. & Kreuger, E.A. 7

8 Dankwoord Hierbij willen wij graag de volgende partijen en personen bedanken voor de hulp en ondersteuning tijdens ons project. Mede dankzij jullie hebben we met plezier dit project gerealiseerd. Hartelijk dank! Senioradviseur Ruth Zinkstok Voor positieve begeleiding en internationale contacten GGZ in Geest Chris van der Molen Voor haar enthousiasme en begeleiding Ergotherapie Nederland Bea van Bodegom Voor haar kritische blik en financiële ondersteuning van de werkbezoeken ETP-Net Marjon Ammeraal, Jaqueline Coppers, Robbert Kruijne, Chris van de Molen, Sander Taam en Ruth Zinkstok Voor hun inzet in het promoten van eerstelijns ergotherapie in de GGZ Verder willen wij bedanken: Sandra Schiller, Silvana Pyritz, Maja Schunck en Kaweh Voor hun gastvrijheid en het regelen van een super programma in Duitsland Ann Johansson, Rebecca Ceder, Birgitta Gunnarsson en Julia Lindquist Voor hun gastvrijheid in Zweden Pim Kraaij Voor zijn hulp bij de organisatie van het sympsoium Fleur Jonker Voor het redigeren van het programmaboekje van het minisymposium Thuisfront Voor alle steun gedurende het project Adviesrapport Jonker, I. & Kreuger, E.A. 8

9 Adviesrapport Jonker, I. & Kreuger, E.A. 9

10 Inhoudsopgave 1. Inleiding Adviezen naar aanleiding van de conclusies op basis van literatuuronderzoek Life skills training Stressmanagement Tree Theme Method Ergotherapie interventies voor cliënten met een depressie Supported employment en education Adviezen op basis van de werkbezoeken in Duitsland en Zweden Adviezen uit Mini- symposium Adviezen voor vervolg Adviezen ten aanzien van eerstelijns ergotherapeuten Adviezen ten aanzien van de opleiding ergotherapie Afkortingenlijst...28 Adviesrapport Jonker, I. & Kreuger, E.A. 10

11 Adviesrapport Jonker, I. & Kreuger, E.A. 11

12 1. Inleiding Voor u ligt het adviesrapport van de projectgroep met als titel: Eerstelijns Ergotherapie in de Geestelijke Gezondheidszorg. Het project is gestart als een vervolg op een eerder afstudeerproject van Brens e.a. (Brens, 2010) waarin onderzoek gedaan is naar de mogelijkheden van het opstarten van eerstelijns ergotherapie in de GGZ. Hieruit blijkt dat het financieel mogelijk is een eerstelijns ergotherapie praktijk te starten, maar dat er te weinig kennis en bewijs is over interventies die toegepast kunnen worden binnen deze dienst. Tevens blijkt uit een afstudeerproject van Curver e.a. (Curver, 2010) dat veel ergotherapeuten vinden dat zij over onvoldoende competenties beschikken om met deze doelgroep te werken. Naar aanleiding van deze adviezen en het gegeven dat in het buitenland ergotherapeuten in de eerste lijn vaker werken met mensen met psychische problematiek heeft ETP-Net de volgende vraag gesteld voor dit project: ETP- Net heeft behoefte aan actuele kennis op het gebied van interventies op het gebied van: Assessments en advisering over oplossingen voor het dagelijks handelen aan cliënt dan wel mantelzorger Training van vaardigheden in de eigen omgeving Coaching met betrekking tot behoud en ontwikkeling van vaardigheden in de eigen omgeving. Deze kennis wordt verzameld in vier van volgende landen: UK, Ierland, Zweden, Duitsland, Noorwegen. Het onderzoek mondt uit in een beschrijving van drie tot vijf voor de Nederlandse ergotherapie bruikbare interventies. Zo n interventie kan een bepaalde behandeling betreffen, maar ook een begeleidingstraject of een op de omgeving gerichte ondersteunende aanpak. De beschrijving van de interventie is zodanig vormgegeven dat er over dat specifieke ergotherapieaanbod onderhandeld kan worden met zorgverzekeraars Naar aanleiding van deze vraagstelling heeft de projectgroep de volgende onderstaande visie geformuleerd: Eerstelijns ergotherapie kan een meerwaarde hebben voor mensen die een beperking in het handelen ervaren als gevolg van psychische problematiek. Om dit te realiseren moeten ergotherapeuten beschikken over kennis van en vaardigheden in het toepassen van interventies om mensen met psychische problematiek in de eerste lijn te kunnen behandelen. In dit adviesrapport beschrijft de projectgroep de acties die ondernomen kunnen worden om eerstelijns ergotherapie voor mensen met psychische problematiek te realiseren. De adviezen zijn opgebouwd op basis van de visie van de projectgroep en op wat er moet gebeuren om ergotherapie in de eerstelijns geestelijke gezondheidszorg daadwerkelijk mogelijk te maken. De adviezen staan beschreven in de kaders in het adviesrapport en zijn gebaseerd op de theoretische onderbouwing waarin de bevindingen uit literatuuronderzoek, werkbezoeken in Duitsland en Zweden en het symposium beschreven staan. In de theoretische onderbouwing zijn alle bronnen vermeld en daarom niet opgenomen in het adviesrapport. Ergotherapie Nederland is ook geïnteresseerd in de uitkomsten van dit project en daarom heeft de projectgroep financiële steun van hen ontvangen voor het doen van het werkbezoek in Duitsland. Adviesrapport Jonker, I. & Kreuger, E.A. 12

13 Adviesrapport Jonker, I. & Kreuger, E.A. 13

14 2. Adviezen naar aanleiding van de conclusies op basis van literatuuronderzoek In dit hoofdstuk wordt ingegaan op verschillende adviezen op basis van het literatuuronderzoek. 2.1 Life skills training Life skills training (LST) is een interventie die veelal wordt toegepast bij cliënten met schizofrenie die problemen ondervinden in het uitvoeren van dagelijkse activiteiten. Er bestaan verschillende vormen van LST, die doorgaans gebaseerd zijn op de principes van Liberman. LST richt zich op de uiteenlopende activiteiten en vaardigheden in het kader van vrijetijdsbesteding, huishouding, maaltijdbereiding, zelfverzorging en communicatie. De onderzoeken geven geen eenduidige behandelstructuur van LST. Er is ook geen onderzoek dat de effectiviteit van deze training bewijst of ontkracht. In Nederland wordt LST toegepast in de tweedelijnszorg door ergotherapeuten, verpleegkundigen, maatschappelijk werkers, gedragstherapeuten en psychologen. De projectgroep is van mening dat LST een interventie is die zeker ook uitgevoerd kan worden door ergotherapeuten, omdat de training zich richt op het verbeteren van het handelen. Dit sluit aan bij de uitgangspunten van ergotherapie om het handelen van de persoon te verbeteren, zodat ook het psychisch en fysiek welbevinden verbeterd wordt. Dat kan op zijn beurt leiden tot een verbetering van participatie. De interventie, zoals nu uitgevoerd wordt in de tweedelijnszorg, heeft een te lange duur om volledig uitgevoerd te worden in de eerstelijnszorg binnen de verzekeringstijd van tien uur ergotherapie per jaar. Daarentegen wordt in de Richtlijn voor Schizofrenie geconcludeerd dat LST het beste on-the-spot plaats kan vinden, zodat er geen generalisatieproblemen optreden. De cliënt traint de life skills dus in de tweedelijnszorg, maar kan deze geleerde vaardigheden moeilijk toepassen in de thuissituatie. De projectgroep adviseert om: Eerstelijns ergotherapiebehandelingen te richten op het generaliseren van vaardigheden, die cliënten in de tweedelijnszorg tijdens LST geleerd hebben, naar de thuissituatie. Goede samenwerkingsverbanden aan te gaan met ergotherapeuten in de eerste en de tweede lijn. Ergotherapeuten te scholen in kennis over en vaardigheden van LST, gericht op het toepassen van deze training in de eerste lijn. In de opleiding ergotherapie een module te organiseren, gericht op de behandeling van handelingsproblemen van cliënten met psychische problematiek, waarin de kennis over en vaardigheden van LST aan bod komen. Adviesrapport Jonker, I. & Kreuger, E.A. 14

15 2.2 Stressmanagement Stressmanagement is een overkoepelende term voor verscheidene interventies gericht op de preventie of vermindering van stress. Uit onderzoek blijkt dat stressmanagement gebaseerd op cognitieve gedragstherapie in 6,8 sessies effectief is ter preventie of voorkoming van stress, een burn-out en angststoornissen. Er is geen onderzoek gevonden waarbij stressmanagement is uitgevoerd door ergotherapeuten. De interventie wordt veelal uitgevoerd door psychologen, psychotherapeuten en functionarissen van arbo-diensten. De projectgroep is van mening dat stressmanagement als interventie zeker ook uitgevoerd kan worden door ergotherapeuten, omdat ergotherapeuten in beginsel over voldoende deskundigheid beschikken om de beperkingen in het (dagelijks) handelen die het gevolg zijn van stress, gericht te kunnen behandelen. Op zijn beurt kan het dagelijks handelen bij sommige mensen zelf ook stress veroorzaken. De projectgroep is van mening dat een ergotherapeut zich kan richten op een betere balans in het dagelijks handelen, waardoor stress verminderd kan worden. De projectgroep adviseert om: Eerstelijns ergotherapiebehandelingen ter voorkoming of vermindering van stress te richten op het verkrijgen van een betere balans in het dagelijks handelen. Eerstelijns ergotherapeuten te scholen in het herkennen en behandelen van stress en zich daarbij te baseren op de principes van cognitieve gedragstherapie. In de opleiding ergotherapie meer aandacht te besteden aan cognitieve gedragstherapie en het herkennen en behandelen van stress. Meer onderzoek te doen naar de effectiviteit van ergotherapie bij de behandeling van stress in relatie tot het dagelijks handelen. Adviesrapport Jonker, I. & Kreuger, E.A. 15

16 2.3 Tree Theme Method De Tree Theme Method (TTM) is een in Zweden door Birgitta Gunnarsson ontwikkelde methode waarbij de cliënt gestimuleerd wordt zijn of haar occupational levensverhaal te vertellen aan de hand van het tekenen of schilderen van bomen. Deze interventie richt zich met name op cliënten met een depressie of een angststoornis. Tijdens de eerste behandeling wordt de cliënt goed uitgelegd wat de methode inhoudt en wordt de cliënt gemotiveerd om de bomen te tekenen. In de volgende vijf behandelingen wordt er per behandeling één boom getekend met elke keer een ander thema. Deze thema s zijn achtereenvolgens bomen die de eigen persoon in het heden, kindertijd, puberteit, volwassenheid en toekomst weergeven. De behandelingen starten met progressieve ontspanningsoefeningen, gebaseerd op de theorie van Jacobson. Vervolgens tekent de cliënt een boom, waarbij de ergotherapeut observeert. Hierna wordt de tekening opgehangen en gaat de ergotherapeut met de cliënt in gesprek waarbij de focus ligt op het uiten van zijn mogelijkheden en beperkingen en hoe deze de dagelijkse activiteiten van de cliënt beïnvloeden. Naar aanleiding van dit gesprek krijgt de cliënt huiswerkopdrachten mee om zo de uitkomsten van het gesprek te generaliseren naar activiteiten in het dagelijks leven. In de vijfde sessie tekent een cliënt een boom van hoe hij of zij zichzelf in de toekomst ziet. Deze tekening vormt aanleiding om te evalueren wat de mogelijkheden en beperkingen zijn in het dagelijks leven van de cliënt en worden er plannen gemaakt voor de toekomst. De TTM is een zeer gestructureerde aanpak, goed beschreven, kortdurend en daardoor meetbaar en implementeerbaar als ergotherapeutische interventie is in de eerstelijnszorg. Birgitta Gunnarsson is de enige persoon die de werkzaamheid van de TTM heeft onderzocht. Naast de TTM zijn er andere interventies die zich richten op mensen met een depressie. In wordt ingegaan op recent onderzochte ergotherapie interventies voor cliënten met een depressie Ergotherapie interventies voor cliënten met een depressie Ergotherapie bij mensen met een depressie is volop in ontwikkeling. In een casestudy uit de Verenigde Staten van Olsen e.a.(olsen, 2006) blijkt dat ergotherapie zich kan richten op vrouwen met een post partum depressie door handvatten te bieden voor dagstructuur, communicatie en spelen met het kind. De projectgroep heeft in de literatuur geen verder onderzoek gevonden over de effectiviteit van ergotherapie bij vrouwen met een post partum depressie. Hier zou echter wel meer onderzoek naar gedaan kunnen worden. In het Academisch Medisch Centrum Amsterdam (AMC) vindt momenteel de Depression & Occupation: Intervention Trial (Do-It study) plaats. In deze studie wordt het effect van ergotherapie in combinatie met de standaardbehandeling ten opzichte van alleen de standaardbehandeling voor mensen met een depressie onderzocht. In dit onderzoek wordt ergotherapie in vijftien behandelingen onderzocht. De resultaten van dit onderzoek zijn nog niet bekend, maar deze resultaten kunnen een basis vormen voor het beschrijven en uitvoeren van een ergotherapeutische interventie voor mensen met een depressie. Adviesrapport Jonker, I. & Kreuger, E.A. 16

17 De projectgroep adviseert: Eerstelijns ergotherapeuten te scholen zodat zij zich kunnen richten op de behandeling van cliënten met handelingsproblemen die voortkomen uit een depressie. De TTM te vertalen in het Nederlands. Een pilot uit te voeren waarbij de TTM als interventie ingezet wordt bij cliënten met een depressie of angststoornis met het doel zicht te krijgen op de bruikbaarheid ervan in Nederland. Eerstelijns ergotherapeuten te scholen in hun kennis van en vaardigheden in het toepassen van de TTM. Birgitta Gunnarsson uit te nodigen om Nederlandse ergotherapeuten en studenten ergotherapie te scholen in het toepassen van de TTM. Eerstelijns ergotherapeuten op de hoogte te stellen van de resultaten van het lopende onderzoek, de Do-It Study, in het AMC en afhankelijk van de resultaten de interventie te implementeren in de praktijk. Eerstelijns ergotherapeuten te stimuleren zich op de hoogte te stellen van de ontwikkelingen die er nationaal en internationaal op het gebied van eerstelijns ergotherapie zijn en die goed en op overdraagbare wijze in kaart te brengen. Adviesrapport Jonker, I. & Kreuger, E.A. 17

18 2.4 Supported employment en education Er zijn verschillende manieren van supported employment en education. Deze manieren zijn gebaseerd op supported employment (SE)/ individual placement and support (IPS) of het self-contained classroom model. SE/IPS is op de individu gericht en streeft naar het vinden van een gewone baan of studie. Het self contained classroom model is een speciaal ontwikkeld lesprogramma voor mensen met psychische problematiek dat zowel op het individu als op de groep gericht is. De gevonden onderzoeken wekken de suggestie dat supported employment en education een positief effect heeft op het behouden, hervatten en krijgen van werk of studie, maar hiervoor is geen sluitend bewijs te vinden. In Nederland wordt een dergelijke interventie toegepast door trajectbegeleiders en jobchoaches die vaak een ergotherapeutische achtergrond hebben. De projectgroep adviseert: Eerstelijns ergotherapeuten om de handelingsproblemen van een cliënt op het gebied van werk en studie in kaart te brengen en vast te stellen of de cliënt baat kan hebben bij een behandeling door een gespecialiseerde dienst zoals trajectbegeleiders of jobcoaches. Een instrument te ontwikkelen op basis waarvan de indicatie voor trajectbegeleiding of jobcoaching vastgesteld kan worden. Eerstelijns ergotherapeuten om een overzicht te maken van de beschikbare diensten in de omgeving op het gebied van supported employment en education en een goede manier van verwijzen naar deze diensten te ontwikkelen. Adviesrapport Jonker, I. & Kreuger, E.A. 18

19 Adviesrapport Jonker, I. & Kreuger, E.A. 19

20 3. Adviezen op basis van de werkbezoeken in Duitsland en Zweden Na het literatuuronderzoek is de projectgroep naar Duitsland gegaan om informatie te verzamelen over interventies die daar toegepast worden in de eerste lijn bij mensen met psychische problematiek. Het gezondheidssysteem in Duitsland verschilt van het Nederlands systeem, waardoor de gebruikte interventies moeilijk zijn te generaliseren naar de Nederlandse situaties. In Duitsland wordt er veertig uur ergotherapie in de eerste lijn vergoed, in tegenstelling tot de Nederlandse vergoeding van tien uur ergotherapie per jaar. Hierdoor richten Duitse eerstelijns ergotherapeuten zich op een grote en complexe doelgroep van mensen met psychische problemen. De projectgroep is tijdens de gesprekken tot het inzicht gekomen dat voor eerstelijns ergotherapie in Nederland een grote en complexe doelgroep vanwege het huidige vergoedingssysteem niet mogelijk is. Het is van belang om een duidelijk afgebakende doelgroep voor eerstelijns ergotherapeutische zorg te bepalen, dan wel goed te omschrijven met welke type vragen mensen met psychische problemen terecht kunnen bij de eerstelijns ergotherapeut. De ervaring van Ingeborg Vonholt, houdster van een praktijk in Hannover, is dat ergotherapie zich in een kort tijdsbestek het beste kan richten op de primaire en secundaire preventie van psychische problematiek. Dit heeft de projectgroep doen besluiten om een aanvulling te doen op de eerder beschreven doelgroep, in die zin dat het moment van het ziekteproces waarop de cliënt zich bevindt wanneer eerstelijns ergotherapie wordt ingeschakeld, aangegeven wordt. De eerder beschreven interventies sluiten aan op deze geformuleerde doelgroep. In Zweden heeft de projectgroep een zeer informatieve ontmoeting gehad met Birgitta Gunnarsson, de ontwikkelaar van de TTM. Tijdens haar presentatie kwam naar voren dat eerstelijns ergotherapeuten in Zweden deze interventie toepassen. Op basis van haar uitgebreide toelichting kwam de projectgroep tot de conclusie dat deze methode ook in Nederland door eerstelijns ergotherapeuten kan worden toegepast. Birgitta gaf aan dat zij bereid is om in Nederland informatie te geven over deze methode en ergotherapeuten te trainen in het toepassen van de TTM. In gesprekken met ergotherapeuten tijdens beide werkbezoeken bleek dat wanneer de cliënt de therapeutische relatie als goed of zeer plezierig ervaart, dit een zeer belangrijk element is bij het verkrijgen van een positief resultaat van de therapie. Dit geldt zeker voor mensen die vanwege psychische problematiek in therapie zijn. Veel onderzoeken, bijvoorbeeld naar de effecten van psychotherapie maken dit duidelijk. De projectgroep accepteert dit gegeven en heeft dit om die reden niet verder uitgewerkt in het project. Adviesrapport Jonker, I. & Kreuger, E.A. 20

21 De projectgroep adviseert eerstelijns ergotherapeuten zich te richten op de volgende doelgroep: Volwassenen met psychische problemen die zelfstandig thuis of begeleid thuis wonen, al dan niet werken, alleen- of samenwonend zijn, wel of geen kinderen hebben, autochtoon of allochtoon zijn en op volwassenen bij wie sprake is van meervoudige problematiek (somatisch/cognitief/psychisch). Volwassen die: - Uitbehandeld zijn in de tweedelijnszorg, - (nog) geen indicatie voor opname of andere tweedelijnszorg hebben. Volwassen met een hulpvraag gericht op: - handelingsproblemen als gevolg van psychische problematiek, - het in de thuissituatie generaliseren van in de tweedelijn geleerde vaardigheden, - preventieve begeleiding van mensen met psychische problematiek, - secundaire begeleiding van mensen met psychische problematiek. Voorts adviseert de projectgroep aan eerstelijns ergotherapeuten: Om zich te richten op de door de projectgroep afgebakende doelgroep van mensen met psychische problematiek. Om methodieken te ontwikkelen en te beschrijven in het kader van de primaire en secundaire preventie van psychische problematiek. Om internationale contacten te leggen en te onderhouden om kennis en ervaringen uit te wisselen. Om zich bewust te zijn van het enorme belang van een goede therapeutische relatie voor een positieve uitkomst van een therapie. Om met behulp van literatuuronderzoek en praktijkervaringen in kaart te brengen wat het belang is van een goede ergotherapeutische relatie bij het behandelen van mensen met handelingsproblemen als gevolg van psychische problematiek. Adviesrapport Jonker, I. & Kreuger, E.A. 21

22 4. Adviezen uit Mini- symposium Het mini- symposium occupational therapy in primary mental health care, georganiseerd door de projectgroep voor ergotherapie docenten, studenten en ergotherapeuten uit het werkveld, vond plaats op 20 mei 2011 en is succesvol verlopen. De opkomst en reacties gaven aan dat er veel belangstelling is voor ergotherapie in de eerste lijn voor mensen die beperkingen in hun handelen ervaren als gevolg van psychische problematiek. Uit de discussie over de TTM bleek dat het niet een echt nieuwe methodiek betreft, omdat deze erg veel lijkt op een in Nederland al veel langer bestaande en toegepaste projectieve technieken. Wat de TTM bijzonder maakt is, dat deze interventie volledig uitgeschreven en in de tijd gestructureerd is, waardoor de werkzaamheid van deze interventie te onderzoeken is en implementeerbaar is in de eerstelijnszorg. Uit de evaluatieformulieren van het symposium kwam naar voren dat er meer behoefte is aan evenementen of activiteiten gericht op eerstelijns ergotherapie voor mensen met psychische problematiek met als onderwerpen: - Interventies die toepasbaar zijn in de eerste lijn - Onderzoek naar effectiviteit van eerstelijns ergotherapie bij mensen met psychische problematiek - Verschillende manieren van financiering van eerstelijns ergotherapie behandelingen - Organisatie van een eerstelijns praktijk - Onderhandelen met verzekeraars - Scholing van studenten ergotherapie over eerste- en tweedelijns GGZ. - Ervaringen uitwisselen tussen ergotherapeuten die werken met mensen met psychische problematiek - Netwerken vormen met eigen en andere disciplines - Kennis delen over internationaal onderzoek en praktijkervaring Tevens bleek uit de evaluatie dat door het verbinden van kosten voor deelname aan het symposium, meer professionaliteit uitgestraald wordt. Bovendien blijkt dat er meer commitment is en dat mensen zich minder snel afmelden of niet komen opdagen wanneer zij voor een symposium moeten betalen. De projectgroep heeft contact gelegd met Diane Cotterill, docente aan de York Sint John University in Engeland. Deze universiteit heeft een Research Centre for Occupation & Mental Health (RCOMH), waar onderzoek wordt gedaan op het gebied van ergotherapie in de geestelijke gezondheidszorg. Adviesrapport Jonker, I. & Kreuger, E.A. 22

23 De projectgroep adviseert om: Jaarlijks een evenement te organiseren om informatie uit te wisselen over eerstelijns ergotherapie voor mensen met psychische problematiek gericht op de volgende onderwerpen: - interventies die toepasbaar zijn in de eerste lijn, - onderzoek naar de effectiviteit van eerstelijns ergotherapie bij mensen met psychische problematiek, - verschillende manieren van financiering van eerstelijns ergotherapie behandelingen, - organisatie van een eerstelijns praktijk, - onderhandelen met verzekeraars, - scholing van studenten ergotherapie in eerste- en tweedelijns GGZ, - ervaringen uitwisselen tussen ergotherapeuten die werken met mensen met psychische problematiek, - netwerken vormen met eigen en andere disciplines, - kennis delen over internationaal onderzoek en praktijkervaring. Kosten te verbinden aan de deelname aan het jaarlijks evenement over eerstelijns ergotherapie voor mensen met psychische problematiek. De contacten opgedaan in het minisymposium te onderhouden voor een volgend evenement gericht op eerstelijns ergotherapie voor cliënten met psychische problematiek. Een samenwerkingsrelatie met het RCOMH aan te gaan om resultaten van onderzoek naar eerstelijns ergotherapie voor mensen met psychische problematiek te delen. Adviesrapport Jonker, I. & Kreuger, E.A. 23

24 5. Adviezen voor vervolg 5.1. Adviezen ten aanzien van eerstelijns ergotherapeuten In dit hoofdstuk geeft de projectgroep advies over de vervolgstappen die genomen moeten worden om eerstelijns ergotherapie voor mensen die handelingsproblemen ervaren ten gevolge van psychische problematiek verder te ontwikkelen. Na evaluatie van het gehele project met de verschillende betrokken partijen, kwam naar voren dat in de literatuur geen wetenschappelijk bewijs voor interventies te vinden is voor eerstelijns ergotherapeuten gericht op het behandelen van mensen met handelingsproblemen voortkomend uit psychische problematiek. Het is dus noodzaak om zelf interventies te beschrijven en te ontwikkelen om zo bewijs te krijgen op basis van de praktijkervaringen die eerstelijns ergotherapeuten nu opdoen bij deze doelgroep. Het systematisch monitoren van de door cliënten ervaren resultaten van eerstelijns ergotherapie kan een middel zijn om enig bewijs te verzamelen. Dit monitoren kan vormgegeven worden door het ontwikkelen van een eenduidig en in korte tijd in te vullen evaluatie instrument. Dit evaluatie instrument zou bij aanvang van de therapie (nulmeting), na afloop van de therapie en na drie maanden ingevuld moeten worden door zowel ergotherapeut als cliënt. Dit in weinig tijd (bijvoorbeeld een kwartier maximaal) in te vullen evaluatie instrument moet in ieder geval vragen bevatten naar de therapiefrequentie, het handelingsprobleem van de cliënt, de aangeboden ergotherapeutische interventie en naar de mate waarin de cliënt vooruitgang, stilstand of achteruitgang ervaart in het licht van zijn handelingsprobleem. Wellicht kan gezocht worden naar de bruikbaarheid van een bestaand instrument of kan er een traject uitgezet worden voor de ontwikkeling van een evaluatie instrument, dat door alle eerstelijns ergotherapeuten gebruikt zal worden. Naast het monitoren met behulp van dit evaluatie instrument zou het goed zijn als veel meer ergotherapeuten in de eerstelijn gingen werken met mensen met handelingsproblemen als gevolg van psychische problematiek. Door meer intervisiegroepen te vormen, al dan niet in het kader van post-hbo, kunnen ervaringen gedeeld worden met collega s over eerstelijns ergotherapie bij deze doelgroep. Tevens kunnen in gezamenlijkheid interventies besproken en verder ontwikkeld worden die gericht zijn op het verbeteren van eerstelijns ergotherapie in de GGZ, zoals ETP-Net dat probeert te doen. Tot slot zouden ergotherapeuten niet moeten wachten met werken met deze doelgroep, tot er wetenschappelijk bewijs is voor de effectiviteit van interventies. Door in de eerstelijn van start te gaan, door interventies uit te voeren en deze zo precies mogelijk te beschrijven, door een goed evaluatie volgsysteem op te zetten waar alle cliënten aan meewerken, kunnen ergotherapeuten zelf al heel veel bewijsmateriaal verzamelen. De TTM kan zeker ook bij een bepaalde doelgroep geïmplementeerd worden in de eerstelijns ergotherapie en ook daarvan kunnen de resultaten met een evaluatie instrument gemeten worden. Zo kan ergotherapie zichzelf verder ontwikkelen en profileren binnen de eerstelijnszorg. De aldus verkregen informatie kan gebruikt worden in de onderhandeling met zorgverzekeraars. Adviesrapport Jonker, I. & Kreuger, E.A. 24

25 De projectgroep adviseert daarom eerstelijn ergotherapeuten om: Een valide en betrouwbaar en in weinig (maximaal vijftien minuten tijd in te vullen) evaluatie instrument te kiezen of zelf te ontwikkelen dat aangeboden wordt bij aanvang van de therapie, na afloop en na drie maanden, om de therapiefrequentie, de effecten van de interventie, en de veranderingen in de mate waarin handelingsproblemen ervaren worden in kaart te brengen. De ergotherapeutische interventies die in Nederland in de eerste- en tweedelijnszorg worden toegepast bij mensen met psychische problematiek in kaart te brengen. De ergotherapeutische interventies voor mensen met psychische problematiek in de tweede lijn in kaart te brengen die voortgezet kunnen worden in de eerstelijnszorg. Een duidelijke rapport voor verzekeraars te schrijven waarin de toegevoegde waarde van eerstelijns ergotherapie voor cliënten met psychische problematiek onder de aandacht te brengen. Hiervoor kunnen de volgende acties ondernomen worden: - informatie verzamelen over de toegepaste eerstelijns ergotherapie interventies voor mensen met handelingsproblemen als gevolg van psychische problematiek door middel van een nog te ontwikkelen evaluatie instrument, - uitgebreide concurrentie analyse van andere beschikbare eerstelijns diensten die zich richten op mensen die handelingsproblemen ervaren ten gevolgen van psychische problematiek, waarin duidelijk wordt welke interventies door hen worden toegepast bij cliënten met psychische problematiek, - gesprekken aangaan met zorgverzekeraars over de huidige zorg en de kosten van zorg voor cliënten met psychische problematiek en om aan hun advies te vragen over de inhoud van een rapport voor een aanvraag van subsidie of een contract. Een of meer gespecialiseerde intervisiegroepen op te zetten voor eerstelijns ergotherapeuten werkzaam in de GGZ gericht op de ontwikkeling van eerstelijns ergotherapie binnen hun regio. Een jaarlijks evenement te organiseren waarbij intervisiegroepen uit het gehele land samenkomen en hun ervaringen delen. De TTM naar het Nederlands te vertalen. Een plan van aanpak te schrijven van een implementatieplan voor de TTM in de eerstelijnszorg voor mensen met psychische problematiek in Nederland. Adviesrapport Jonker, I. & Kreuger, E.A. 25

26 5.2 Adviezen ten aanzien van de opleiding ergotherapie Na evaluatie van dit project blijkt dat onder veel studenten ergotherapie weinig enthousiasme is voor werken met mensen met handelingsproblemen voortkomend uit psychische problematiek. Dit komt voort uit het feit dat veel studenten bevooroordeeld zijn wat betreft de psychiatrie en te weinig kennis en vaardigheden hebben en aangeboden krijgen tijdens de opleiding om deze doelgroep te kunnen behandelen. Door studenten beter te scholen en door hen ervaring te laten opdoen in de omgang met en de behandeling van cliënten met dergelijke problematiek krijgen studenten een realistischer beeld. De projectgroep adviseert de opleiding om: Psychische problematiek en eerstelijnszorg binnen de opleiding ergotherapie meer aandacht te geven. Zich beter bewust te zijn van de vooroordelen van studenten ergotherapie ten opzichte van mensen met psychische problematiek en studenten ervaring op te laten doen met de omgang met en de behandeling van mensen met psychische problematiek door het inzetten van ervaringsdeskundigen in het onderwijs. Studenten die interesse hebben in het doen van wetenschappelijk onderzoek op dit gebied te verwijzen naar het RCOMH. Kennis en ervaring die eerstelijns ergotherapeuten in Nederland bezitten beschikbaar te maken voor studenten en collega-ergotherapeuten. Hierbij kan gebruik gemaakt worden van de contacten die de projectgroep gelegd heeft met Anneke Kieft, Heleen Rook, Sander Taam, Barry Nugteren en Robbert Kruijne die in de eerste lijn werken met cliënten met psychische problematiek. Een jaarlijks terugkerend symposium te organiseren voor ergotherapeuten en studenten ergotherapie gericht op kennis delen over eerstelijns ergotherapie voor cliënten met psychische problematiek en op het uitwisselen van ervaringen daarmee. Adviesrapport Jonker, I. & Kreuger, E.A. 26

27 Adviesrapport Jonker, I. & Kreuger, E.A. 27

28 6. Afkortingenlijst EEE EN ETP-Net GGZ IPS LST RCOMH SE TTM Eerstelijns Extramurale Ergotherapie Ergotherapie Nederland Netwerk van ergotherapeuten gericht op eerstelijns ergotherapie in de GGZ. Geestelijke Gezondheidszorg Indivdual Placement and Support Life Skills Training Research Centre for Occupation and Mental Health Supported Employment Tree Theme Method Adviesrapport Jonker, I. & Kreuger, E.A. 28