Normen uit de Arbocatalogi

Transcriptie

1 Normen uit de Arbocatalogi V O R M E N D E N O R M E N E E N I N V U L L I N G V A N D E S T A N D V A N D E W E T E N S C H A P W A A R M E E D E W E R K G E V E R R E K E N I N G M O E T H O U D E N M E T D E I N V U L L I N G V A N Z I J N Z O R G P L I C H T? Juli 2012 Versie 5 Definitief Universiteit van Amsterdam Faculteit der Rechtsgeleerdheid Scriptie Master Arbeidsrecht S.A. Schuurman

2 V O R M E N D E N O R M E N E E N I N V U L L I N G V A N D E S T A N D V A N D E W E T E N S C H A P W A A R M E E D E W E R K G E V E R R E K E N I N G M O E T H O U D E N M E T D E I N V U L L I N G V A N Z I J N Z O R G P L I C H T? Auteur: S.A. Schuurman Studentnummer: Studiejaar: 2011/2012 Inleverdatum: 23 juli 2012 Begeleider: dr. J.R. Popma

3 VOORWOORD Normen uit de Arbocatalogi Voor u ligt mijn scriptie die is geschreven ter afsluiting van de Master Arbeidsrecht aan de Universiteit van Amsterdam, Faculteit der Rechtsgeleerdheid. Tijdens het volgen van het vak Publiek Arbeidsrecht: Arbeidsomstandighedenwet, Arbeidstijdenwet, Wet arbeid vreemdelingen, Wet minimumloon werd ik enthousiast over het onderwerp arbeidsomstandigheden : Wat houdt de zorgplicht van de werkgever in? Waar moeten een werkgever én een werknemer rekening mee houden bij het uitvoeren van de werkzaamheden? Ik wilde me graag verdiepen in dit onderwerp en dat is de reden dat ik mijn scriptie op het gebied van arbeidsomstandigheden heb geschreven. Graag wil ik een aantal mensen bedanken die ervoor hebben gezorgd dat ik deze scriptie tot een goed einde heb gebracht. Allereerst dank aan de heer Popma voor zijn begeleiding, het doorlezen van de conceptversies en de feedback. Daarnaast wil ik de heer Elzinga bedanken voor het printwerk van de bronnen en als laatste gaat mijn dank uit naar mevrouw van der Zwaard voor het doorlezen van mijn scriptie. Nieuw-Vennep, 23 juli 2012 Simone Schuurman Pagina 3 van 30

4 Inhoudsopgave Normen uit de Arbocatalogi VOORWOORD... 3 SAMENVATTING... 5 HOOFDSTUK 1 INLEIDING Aanleiding Probleemstelling Onderzoeksvragen Opbouw scriptie... 7 HOOFDSTUK 2 JURIDISCH KADER Artikel 7:658 lid 1 BW Publiekrechtelijke normen Arbowet Arbobesluit: doelvoorschriften Arboregeling: concrete doelvoorschriften Arbobeleidsregels: middelvoorschriften Privaatrechtelijke normen: Arbocatalogi Stand van de wetenschap/techniek HOOFDSTUK 3 ARBOCATALOGUS Kwaliteit van de normen Arbeidsrisico s met betrekking tot gevaarlijke stoffen Toetsing door de Inspectie SZW HOOFDSTUK 4 SCHENDING ZORGPLICHT WERKGEVER Verhouding artikel 7:658 lid 1 BW en artikel 3 lid 1 Arbowet Jurisprudentie HOOFDSTUK 5 CONCLUSIE LITERATUURLIJST JURISPRUDENTIEREGISTER OVERIGE BRONNEN BIJLAGEN Pagina 4 van 30

5 SAMENVATTING Normen uit de Arbocatalogi In Nederland hadden in 2010 naar schatting werknemers te maken met een arbeidsongeval en zijn beroepsziekten gemeld bij het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten. Om arbeidsongevallen en beroepsziekten te voorkomen, heeft de werkgever een zorgplicht ten aanzien van zijn werknemers. Deze zorgplicht is vastgelegd in artikel 7:658 lid 1 van het Burgerlijk Wetboek en in artikel 3 lid 1 van de Arbowet. De Arbowet is een kaderwet en vormt de basis van de arbeidsomstandighedenwetgeving. Het publiekrechtelijke domein met betrekking tot arbeidsomstandigheden wordt niet alleen ingevuld door de Arbowet, ook het Arbobesluit, de Arboregeling en een aantal Arbobeleidsregels spelen een belangrijke rol. Zo bevat het Arbobesluit doelvoorschriften waarin staat vermeld welk beschermingsniveau bereikt moet worden en is de Arboregeling een uitwerking van het Arbobesluit, die concrete middelvoorschriften bevat. Middelvoorschriften beschrijven op welke wijze aan de doelvoorschriften voldaan kan worden en stonden tot voor kort in enige tientallen Arbobeleidsregels. Deze beleidsregels zijn voor het merendeel ingetrokken voor de arbeidsrisico s die staan omschreven in de Arbocatalogi en daarmee speelt de Arbocatalogus ook een rol in de arbeidsomstandigheden. Dat de normen uit de Arbocatalogus van betekenis zijn voor de invulling van de zorgplicht blijkt uit enkele jurisprudentie. De werkgever moet op grond van artikel 3 lid 1 Arbowet bij het voeren van een arbeidsomstandighedenbeleid de stand van de wetenschap in acht nemen. Met de stand van de wetenschap worden de ontwikkelingen bedoeld die door vakdeskundigen in brede kring worden aanvaard als goed toepasbaar in de praktijk. De Arbocatalogus wordt als stand van de wetenschap beschouwd. In deze scriptie onderzoek ik of en in hoeverre de normen uit de Arbocatalogi een invulling van de stand van de wetenschap vormen, waarbij de volgende probleemstelling centraal staat: Vormen de privaatrechtelijke normen uit de Arbocatalogi een invulling van de stand van de wetenschap waarmee de werkgever rekening moet houden bij de invulling van zijn zorgplicht met betrekking tot de arbeidsomstandigheden van de werknemer? De sociale partners hebben de verantwoordelijkheid gekregen om vorm en inhoud te geven aan hun arbeidsomstandighedenbeleid en hebben de vrijheid om zelf te bepalen welke oplossing gewenst is. De Arbocatalogus is hierbij het hulpmiddel om de door de overheid vastgestelde doelvoorschriften na te leven. De Inspectie toetst de Arbocatalogus op strijdigheid met de wet en of door middel van de catalogus wordt voldaan aan de doelvoorschriften uit de Arbowet. De Arbocatalogi vormen daarbij het referentiekader voor de maatregelen die een bedrijf kan nemen om de wet na te leven. Als een werkgever zijn arbeidsrisico s beheerst conform de inhoud van de betreffende Arbocatalogus, voldoet hij in principe aan de wet. De opgenomen maatregelen of oplossingen zijn in 35% van de Arbocatalogi beoordeeld als merendeels concreet toepasbaar en 65% als abstract en beschrijvend. Een maatregel of oplossing is concreet als dit een eenduidige veiligheids- of gezondheidskundige grenswaarde bevat. Van de 15 onderzochte Arbocatalogi met betrekking tot gevaarlijke stoffen (i.c. vluchtige organische stoffen) gaan zes catalogi in op het bestaan van grenswaarden, en geven concrete grenswaarden voor relevante stoffen dan wel bieden handvatten om de relevante grenswaarden op te zoeken. Het blijkt dat het niet noodzakelijk is dat grenswaarden in de catalogus worden benoemd. In veel gevallen zal het vooral om een concreet toepasbare maatregel gaan, zoals dek putten en sleuven af met planken. Hierop lettende kunnen maatregelen, zoals het gebruiken van een zuurkast, veiligheidsbril of oplosmiddelenchecklist ook als concreet toepasbaar worden beschouwd. Daarbij laat de jurisprudentie, waarin de Arbocatalogus wordt betrokken, zien dat het gaat om de vraag of verwezen kan worden naar de normen en niet zozeer om de vraag of ze al dan niet te abstract zijn om toegepast te worden. De privaatrechtelijke normen uit de Arbocatalogi vormen daarmee een invulling van de stand van de wetenschap waarmee de werkgever rekening moet houden bij de invulling van zijn zorgplicht met betrekking tot de arbeidsomstandigheden van de werknemer. Pagina 5 van 30

6 HOOFDSTUK 1 INLEIDING Normen uit de Arbocatalogi In Nederland hadden in 2009 en 2010 naar schatting respectievelijk werknemers te maken met een arbeidsongeval met lichamelijk en/of geestelijk letsel met minimaal één dag verzuim. 1 Dit komt neer op 3,1% respectievelijk 3,2% van de werknemers. In 2010 zijn beroepsziekten gemeld bij het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten (hierna te noemen: NCvB). 2 Het NCvB schatte voor het jaar 2010 het totaal aantal werkgerelateerde voortijdige sterfgevallen op 3.095, waarvan ongeveer als gevolg van blootstelling aan gevaarlijke stoffen. 3 Om arbeidsongevallen en beroepsziekten te voorkomen, heeft de werkgever een zorgplicht ten aanzien van zijn werknemers. Deze zorgplicht is vastgelegd in artikel 7:658 lid 1 van het Burgerlijk Wetboek (hierna te noemen: BW): De werkgever is verplicht de lokalen, werktuigen en gereedschappen waarin of waarmee hij de arbeid doet verrichten, op zodanige wijze in te richten en te onderhouden alsmede voor het verrichten van de arbeid zodanige maatregelen te treffen en aanwijzingen te verstrekken als redelijkerwijs nodig is om te voorkomen dat de werknemer in uitoefening van zijn werkzaamheden schade lijdt. Deze zorgplicht is algemeen geformuleerd en wordt nader ingevuld door de Arbeidsomstandighedenwet (hierna te noemen: Arbowet) en met name het Arbeidsomstandighedenbesluit (hierna te noemen: Arbobesluit). De zorgplicht in de Arbowet is beschreven in artikel 3 lid 1: De werkgever zorgt voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers inzake alle met de arbeid verbonden aspecten en voert daartoe een beleid dat is gericht op zo goed mogelijke arbeidsomstandigheden, waarbij hij, gelet op de stand van de wetenschap en professionele dienstverlening, het volgende in acht neemt: ( ). De Arbowet en het Arbobesluit bevatten ook algemene normen, in de vorm van doelvoorschriften. Een doelvoorschrift is een voorschrift waarin staat vermeld hoe het doel uit de Arbowet of het Arbobesluit bereikt moet worden. Vaak zijn deze doelvoorschriften algemeen geformuleerd en worden ze nader ingevuld door middel van een zogeheten Arbocatalogus. Een Arbocatalogus is een document waarin vertegenwoordigende organisaties van werkgevers en werknemers op sectorniveau vastleggen welke maatregelen worden getroffen om te voldoen aan de doelvoorschriften in de Arbowet en Arbobesluit. 4 De Arbocatalogus geeft dus aan op welke wijze gewerkt moet worden om aan die algemene voorschriften te voldoen. De in de catalogus geselecteerde maatregelen en middelen moeten gebaseerd zijn op de stand van de wetenschap en professionele dienstverlening, zoals in artikel 3 van de Arbowet staat beschreven. 5 In deze scriptie onderzoek ik of en in hoeverre de normen uit de Arbocatalogi een invulling van de stand van de wetenschap vormen. Het is daarbij onder andere van belang om te weten: wat de zorgplicht van de werkgever inhoudt en wat de rol van de Inspectie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (hierna te noemen: Inspectie SZW) hierin is. In deze scriptie beantwoord ik deze en andere vragen, zodat ik op basis van dit onderzoek een gedegen conclusie kan geven. 1.1 Aanleiding Mijn interesse voor het onderwerp arbeidsomstandigheden is gewekt tijdens het volgen van het vak Publiek Arbeidsrecht, gegeven door de heer Popma. Ik wilde graag onderzoeken wat de zorgplicht van de werkgever inhoudt, waarmee een werkgever én een werknemer rekening moeten houden bij het uitvoeren van de werkzaamheden, en welke rol het publiek- en privaatrecht heeft met betrekking tot de arbeidsomstandigheden en de zorgplicht van de werkgever. Zo kwam ik uit bij het onderwerp de Arbocatalogus in combinatie met de zorgplicht van de werkgever. 1 TNO 2012, p TNO 2012, p TNO 2012, p Stichting van de Arbeid 2007, p Stichting van de Arbeid 2007, p. 13. Pagina 6 van 30

7 De Arbocatalogus is bij de wetswijziging van de Arbowet in 2007 geïntroduceerd. De evaluatie van deze wetswijziging heeft Staatssecretaris De Krom van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in maart jl. gepubliceerd. 6 Evenals de wijzigingen van de Arbowet in 2005 en 2007 zijn ook de Arbocatalogi daarbij geëvalueerd. De uitkomsten van deze onderzoeken zijn één van bronnen voor mijn onderzoek. Om dieper in te gaan op de normen uit de Arbocatalogi en om de kwaliteit van de normen te kunnen beoordelen, ga ik het risicogebied gevaarlijke stoffen meer inhoudelijk bekijken. Dit omdat het werken met gevaarlijke stoffen één van de belangrijkste risico s is voor de gezondheid van werknemers jaarlijks overlijden ongeveer werknemers voortijdig als gevolg van het werken met dergelijke stoffen Probleemstelling De probleemstelling luidt: Vormen de privaatrechtelijke normen uit de Arbocatalogi een invulling van de stand van de wetenschap waarmee de werkgever rekening moet houden bij de invulling van zijn zorgplicht met betrekking tot de arbeidsomstandigheden van de werknemer? 1.3 Onderzoeksvragen Om in dit onderzoek tot een gedegen conclusie te kunnen komen en de probleemstelling te beantwoorden, heb ik voorafgaand aan het onderzoek een aantal onderzoeksvragen opgesteld: 1. Wat is het juridisch kader van de arbeidsomstandigheden? 2. Wat houdt de zorgplicht van de werkgever in? 3. Hoe kan de zorgplicht nader worden ingevuld door normen uit het Arbobesluit respectievelijk de Arbocatalogi? 4. Zijn de normen uit de Arbocatalogi voldoende concreet om te kunnen dienen als a. invulling van het begrip stand van de wetenschap? b. toetskader bij rechtspraak in het kader van artikel 7:658 BW? 1.4 Opbouw scriptie Om een antwoord te kunnen geven op de eerder genoemde probleemstelling en onderzoeksvragen, geef ik in hoofdstuk twee allereerst het juridisch kader weer van de arbeidsomstandigheden en leg ik uit wat de zorgplicht van de werkgever inhoudt. In hoofdstuk drie leg ik nader uit wat de Arbocatalogus is, wat de kwaliteit van de normen is, welke normen de catalogi bevatten met betrekking tot gevaarlijke stoffen en wat de rol van de Inspectie SZW is met betrekking tot de Arbocatalogi. In hoofdstuk vier zet ik uiteen of in letselschadezaken op grond van artikel 7:658 BW wordt gerefereerd aan publiekrechtelijke normen en normen uit de Arbocatalogi. In hoofdstuk vijf geef ik de conclusie van dit onderzoek. 6 Kamerbrief Staatssecretaris De Krom maart 2012, referentie: G&VW/VW/2012/ TNO 2012, p. 96. Pagina 7 van 30

8 HOOFDSTUK 2 JURIDISCH KADER Normen uit de Arbocatalogi Het uitgangspunt van deze scriptie is de zorgplicht van de werkgever, welke is neergelegd in artikel 7:658 lid 1 BW en publiekrechtelijk in artikel 3 lid 1 van de Arbowet. Dit licht ik nader toe in paragraaf 2.1 respectievelijk In paragraaf tot en met licht ik achtereenvolgens de publiekrechtelijke normen uit het Arbobesluit, de Arbeidsomstandighedenregeling (hierna te noemen: Arboregeling) en de Arbobeleidsregels toe. Tot slot behandel ik in paragraaf 2.4 de stand van de wetenschap/techniek waarmee de werkgever rekening moet houden op grond van artikel 3 lid 1 Arbowet. 2.1 Artikel 7:658 lid 1 BW Dat de werkgever moet zorgen voor zo goed mogelijke arbeidsomstandigheden voor de werknemer blijkt uit artikel 7:658 lid 1 BW: De werkgever is verplicht de lokalen, werktuigen en gereedschappen waarin of waarmee hij de arbeid doet verrichten, op zodanige wijze in te richten en te onderhouden alsmede voor het verrichten van de arbeid zodanige maatregelen te treffen en aanwijzingen te verstrekken als redelijkerwijs nodig is om te voorkomen dat de werknemer in uitoefening van zijn werkzaamheden schade lijdt. Artikel 7:658 lid 1 BW is afkomstig uit het Burgerlijk Wetboek, Boek 7 Bijzondere overeenkomsten, Titel 10 Arbeidsovereenkomst (artikelen 610 tot en met 686). In deze titel wordt de verhouding tussen de werkgever en de individuele werknemer ingekaderd door het privaatrecht, ook wel burgerlijk of civiel recht genoemd. De ratio van de zorgplicht van artikel 7:658 lid 1 BW wordt volgens Lindenbergh in de rechtspraak gevonden in het feit dat de werknemer doorgaans verkeert in een van de werkgever afhankelijke positie, mede omdat de werkgever over het algemeen beslissende invloed heeft op de arbeidsomstandigheden. 8 Daarom heeft de werkgever richting de werknemer een zorgplicht met betrekking tot de arbeidsomstandigheden. Uit lid 2 van artikel 7:658 BW blijkt dat bij schending van lid 1 de werkgever aansprakelijk is voor de door de werknemer geleden schade: De werkgever is jegens de werknemer aansprakelijk voor de schade die de werknemer in de uitoefening van zijn werkzaamheden lijdt, tenzij hij aantoont dat hij de in lid 1 genoemde verplichtingen is nagekomen of dat de schade in belangrijke mate het gevolg is van opzet of bewuste roekeloosheid van de werknemer. De zorgplicht van artikel 7:658 lid 1 BW is in de wet in tamelijk algemene bewoordingen geschreven, maar is in de rechtspraak op velerlei terreinen uitgewerkt. De zorgplicht van de werkgever wordt niet alleen nader ingevuld door geschreven regels, zoals de arbeidsomstandighedenregelgeving, maar vindt in de rechtspraak tevens invulling in het ongeschreven recht Publiekrechtelijke normen Het publiekrechtelijke domein met betrekking tot het arbeidsomstandighedenbeleid bestaat uit de Arbeidsomstandighedenwet (Arbowet), het Arbeidsomstandighedenbesluit (Arbobesluit) en de Arbeidsomstandighedenregeling (Arboregeling). 10 De Arbowet is een kaderwet en vormt de basis van de arbeidsomstandighedenwetgeving (hierna te noemen: Arbowetgeving). De Arbowet is nader uitgewerkt in het Arbobesluit, de Arboregeling en tot voor kort in enige tientallen Arbobeleidsregels. 11 De rechtsgrond voor deze publieke regels wordt gevormd door artikel 16 van de Arbowet: Bij of krachtens algemene maatregel van bestuur worden regels gesteld in 8 Lindenbergh 2009, p Lindenbergh 2009, p Kamerstukken II 2005/06, , nr. 3, p Popma 2008, p. 91. Pagina 8 van 30

9 verband met de arbeidsomstandigheden van de werknemers. In de volgende paragrafen licht ik de Arbowet, het Arbobesluit, de Arboregeling en de Arbobeleidsregels toe Arbowet De algemeen geformuleerde zorgplicht van artikel 7:658 lid 1 BW wordt nader ingevuld door de arbeidsomstandighedenwetgeving. Alvorens in te gaan op de zorgplicht van artikel 3 lid 1 Arbowet, beschrijf ik eerst de geschiedenis en de recentste wijziging van de Arbowetgeving. Geschiedenis De oorspronkelijke gedachte achter het arbeidsomstandighedenbeleid was slechte arbeidsomstandigheden en een laag beschermingsniveau van werknemers. Slechte arbeidsomstandigheden kunnen namelijk leiden tot ongevallen, ziekte en verzuim en dit kan negatieve gevolgen met zich meebrengen voor de samenleving als geheel. Dit besef heeft geleid tot inspanningen van de overheid en sociale partners (werkgevers en werknemers). Zo is in de twintigste eeuw een stelsel van strikte wettelijke verplichtingen, regels en normen opgebouwd die het beschermingsniveau van werknemers omhoog moesten brengen. 12 De geschiedenis van het arbeidsomstandighedenbeleid in Nederland reikt terug tot In 1874 ging de eerste wet met betrekking tot bescherming van arbeiders van kracht met de Kinderwet van Van Houten en daarmee was het de eerste wettelijke ingreep in de verhouding tussen werkgever en werknemers. Met de Arbeidswet 1889 werd de bescherming van kinderen uitgebreid. De Arbeidswet werd in 1919 aangescherpt met betrekking tot de beperking van de arbeidsduur en arbeid van jeugdige personen en vrouwen en is van kracht gebleven tot 1996, toen het werd vervangen door de Arbeidstijdenwet. 13 De Arbeidswet 1889 voorzag ook in de instelling van een toezichthoudende instantie, de Arbeidsinspectie (nu: Inspectie SZW), en bood de mogelijkheid om bij algemene maatregel van bestuur bepaalde gevaarlijke werkzaamheden te verbieden. Vervolgens ontstond in 1895 de eerste Veiligheidswet die ook voorzag in bescherming van mannelijke werknemers en deze wet duurde tot De daarop volgende Veiligheidswet 1934 vormde een kaderwet voor een veelheid aan publiekrechtelijke veiligheidsnormen. Op grond van deze wet werden vijf sectorale Veiligheidsbesluiten ingevoerd, welke in 1997 werden samengevoegd tot één Arbeidsomstandighedenbesluit. De Veiligheidswet 1934 werd vervangen door de Arbeidsomstandighedenwet 1980, welke in 1983 in werking trad. 14 De Arbowet van 1980, het Arbobesluit van 1997 en de Arbeidstijdenwet van 1996 vormen dus de basis voor onze Arbowetgeving. De Arbowet is sinds 1980 een aantal keer gewijzigd en zo is de huidige Arbowet gebaseerd op de laatste wijzigingen van 2005 en Wijziging Arbowet 2007 De wetswijzigingen van de Arbowet in 2005 en 2007 waren vooral van invloed op de bestuurlijke inrichting, namelijk het maken van onderscheid tussen het publieke en het private domein. De doelstellingen van het arbeidsomstandighedenbeleid bleek gelijk: de werkgever zorgt voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers inzake alle met de arbeid verbonden aspecten en voert daartoe een beleid dat is gericht op zo goed mogelijke arbeidsomstandigheden Research voor Beleid 2011a, p Popma 2008, p Popma 2008, p Research voor Beleid 2011a, p. 15, 24 en 27. Pagina 9 van 30

10 In het publieke domein is de verantwoordelijkheid van de overheid zo veel mogelijk beperkt tot het opstellen van een wettelijk kader van globale normen voor de arbeidsomstandigheden. De overheid legt doelvoorschriften vast en moet afzien van het vaststellen van middelvoorschriften (middelen om te voldoen aan doelvoorschriften). 16 Doelvoorschriften vormen het niveau van bescherming dat een werkgever minimaal moeten bieden aan de werknemers en ze worden waar mogelijk voorzien van concrete beschermingsniveaus (normen), gezondheids- of veiligheidskundige (grens)waarden. 17 In het private domein is de verantwoordelijkheid van de werkgevers en werknemers vergroot met betrekking tot het voeren van een arbeidsomstandighedenbeleid. 18 De sociale partners zijn namelijk verantwoordelijk voor de invulling van de door de overheid opgestelde doelvoorschriften en dus het opstellen van middelvoorschriften. Zij bepalen op welke wijze en met welke middelen het gewenste beschermingsniveau van werknemers, de normen uit de Arbowet en met name het Arbobesluit, te bereiken is. In de memorie van toelichting bij de wijziging van de Arbowet in 2007 is de juridische figuur van de Arbocatalogi geïntroduceerd als methode om de manier te beschrijven waarop aan de publieke doelvoorschriften kan worden voldaan. 19 Artikel 3 lid 1 Arbowet De zorgplicht van de werkgever van artikel 7:658 lid 1 BW wordt nader ingevuld door de zorgplicht beschreven in artikel 3 lid 1 van de Arbowet: De werkgever zorgt voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers inzake alle met de arbeid verbonden aspecten en voert daartoe een beleid dat is gericht op zo goed mogelijke arbeidsomstandigheden, waarbij hij, gelet op de stand van de wetenschap en professionele dienstverlening, het volgende in acht neemt: ( ). In de memorie van toelichting van artikel 3 lid 1 Arbowet wordt uitgelegd dat dit artikel een algemene zorgplicht voor de werkgever inhoudt om te zorgen voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers inzake alle met de arbeid verbonden aspecten. 20 Dit artikel bevestigt langs publiekrechtelijke weg de zorgplicht in de vorm van een beleidsverplichting 21, want de werkgever moet een beleid voeren dat is gericht op zo goed mogelijke arbeidsomstandigheden Arbobesluit: doelvoorschriften Het Arbobesluit is een uitwerking van de Arbowet. De wijziging van de Arbowetgeving in 2007, waarbij de verantwoordelijkheid van werkgevers en werknemers werd vergroot, betrof ook het zoveel mogelijk beperken, vereenvoudigen en verduidelijken van de regelgeving 22 en had daarmee een wijziging van het Arbobesluit tot gevolg. Sinds de wijziging van de Arbowet en het Arbobesluit beperkt de overheid zich tot het vaststellen van doelvoorschriften. Een doelvoorschrift is een voorschrift waarin staat vermeld welk beschermingsniveau de werkgever dient te bereiken. Hoe het doel uit de Arbowet en het Arbobesluit bereikt moet worden, is beschreven in zogeheten middelvoorschriften. Deze waren tot de meest recente wijziging van de regels in sommige gevallen ook opgenomen in het Arbobesluit. Sinds de wijziging in het stelsel heeft de overheid er echter voor gekozen om de middelvoorschriften zoveel mogelijk uit de publieke regels te schrappen, en de invulling van de doelvoorschriften over te laten aan de sociale partners die de middelen zouden moeten vastleggen in zogeheten Arbocatalogi (zie hoofdstuk 3). 16 Stichting van de Arbeid 2007, p Research voor Beleid 2011a, p. 8-10, 24 en Research voor Beleid 2011a, p. 8, 15 en Kamerstukken II 2005/06, , nr. 3, p Kamerstukken II 2005/06, , nr. 3, p Popma 2008, p Stb. 2006, 674, p. 51. Pagina 10 van 30

11 Een doelvoorschrift gericht op de specifieke arbeidsrisico s van het werken met gevaarlijke stoffen is bijvoorbeeld te vinden in artikel 4.1c van het Arbobesluit: In alle gevallen waarin arbeid wordt verricht waarbij werknemers worden of kunnen worden blootgesteld aan gevaarlijke stoffen, wordt, in het kader van artikel 3 van de (Arbo)wet, de blootstelling van werknemers aan gevaarlijke stoffen voorkomen of geminimaliseerd door: ( ) Arboregeling: concrete doelvoorschriften De ministeriële Arboregeling werkt het Arbobesluit verder uit. De nadere uitwerking blijkt uit artikel 4.3 lid 1 van het Arbobesluit: Bij ministeriële regeling worden met betrekking tot in die regeling aangewezen gevaarlijke stoffen grenswaarden vastgesteld. De Arboregeling bevat zo veel mogelijk concrete doelvoorschriften. Een doelvoorschrift is concreet als dit een eenduidige veiligheids- of gezondheidskundige grenswaarde bevat. Die grenswaarde is dan een concretisering (kwantitatief) van het beschermingsniveau 23 en geeft een minimaal beschermingsniveau aan. 24 Een grenswaarde is een concentratieniveau van een gas, damp, aerosol, vezel of van stof in de lucht op de werkplek. 25 Of concrete doelvoorschriften gesteld kunnen worden, is afhankelijk van een aantal factoren: is een wetenschappelijke grenswaarde denkbaar, zijn de risico s sterk situatieafhankelijk of sectorspecifiek en zijn er goed toepasbare oplossingen (stand van de techniek en wetenschap)? 26 Een voorbeeld van een doelvoorschrift is artikel 4.19 lid 1 Arboregeling: Als grenswaarden als bedoeld in artikel 4.3, eerste lid, jo. artikel 4.1, tweede lid, onder a van het besluit worden aangewezen de waarden die zijn opgenomen in bijlage XIII bij deze regeling. Het artikel zelf bevat geen grenswaarden, maar verwijst naar een bijlage waarin een lijst is opgenomen met wettelijke grenswaarden. In artikel 4.32aa lid 1 Arboregeling over sportvloercoatings wordt wel de grenswaarde benoemd: In afwijking van artikel ( ) geldt voor niet-gepigmenteerde coatings voor sportvloeren en belijningsverf voor sportvloeren, dat deze ten hoogste 400 gram vluchtige organische stoffen per liter gebruiksklaar product mag bevatten Arbobeleidsregels: middelvoorschriften De Arbobeleidsregels bevatten middelvoorschriften. Middelvoorschriften beschrijven op welke wijze aan de doelvoorschriften voldaan kan worden. Op 1 januari 2011 zijn de beleidsregels grotendeels ingetrokken voor de arbeidsrisico s die staan beschreven in de Arbocatalogi. Voor een aantal onderwerpen was dit niet mogelijk, omdat Europese wetgeving specifieke overheidsregels, middelvoorschriften, vereist. Daarnaast zijn specifieke doelvoorschriften met concrete normen uit de Arbobeleidsregels aan het Arbobesluit toegevoegd. Wat uiteindelijk overblijft aan beleidsregels is de beleidsregel over boeteoplegging, de verzamelbeleidsregel Arbocatalogi en nog een klein aantal overige beleidsregels Privaatrechtelijke normen: Arbocatalogi De nog vrij algemeen geformuleerde normen uit het publiekrecht (Arbowet, Arbobesluit en Arboregeling) worden nader ingevuld door privaatrechtelijke normen uit de Arbocatalogi. De sociale partners zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de catalogi. In de Arbocatalogi staan de maatregelen die getroffen moeten worden om te voldoen aan de doelvoorschriften in de Arbowet en het Arbobesluit. 28 De Arbocatalogi werk ik verder uit in hoofdstuk drie. 23 Kamerstukken II 2005/06, , nr. 3, p Stichting van de Arbeid 2007, p Kamerstukken II 2005/06, , nr. 3, p Research voor Beleid 2011a, p. 10 en Stichting van de Arbeid 2007, p. 11. Pagina 11 van 30

12 2.4 Stand van de wetenschap /techniek Normen uit de Arbocatalogi Uit artikel 3 lid 1 van de Arbowet blijkt dat de werkgever bij het voeren van een arbeidsomstandighedenbeleid de stand van de wetenschap in acht moet nemen: ( ) en voert daartoe een beleid dat is gericht op zo goed mogelijke arbeidsomstandigheden, waarbij hij, gelet op de stand van de wetenschap en professionele dienstverlening, het volgende in acht neemt: ( ). In de memorie van toelichting van de Arbowet uit 1998 staat dat twee toetsingscriteria voor het voeren van een goed arbeidsomstandighedenbeleid zijn geformuleerd, namelijk: stand van de wetenschap en professionele dienstverlening. Met de stand van de wetenschap wordt beoogd dat de werkgever bij de vormgeving van zijn beleid rekening houdt met de ontwikkelingen die door vakdeskundigen in brede kring worden aanvaard als goed toepasbaar in de praktijk. De term professionele dienstverlening heeft betrekking op de dienstverlening door arbodiensten. 29 Bij de laatste wetswijziging van de Arbowet in 2007 werden de brancheafspraken aangemerkt als stand van de techniek waarop de Inspectie kan handhaven. 30 Dit blijkt tevens uit de definitie van de Arbocatalogus anno 2011 dat ( ) de Arbocatalogus dient als basis voor de inspectie door de Arbeidsinspectie, als zijnde de stand der wetenschap voor de beheersing van risico s ( ). 31 Als geen Arbocatalogus aanwezig is, formuleert de Inspectie zelfstandig de stand van de techniek die als norm wordt gebruikt en doet dit zoveel als mogelijk in overleg met de branche. 32 De rol van de Inspectie zet ik in paragraaf 3.3 uiteen, maar van belang is om te weten dat de Inspectie de Arbocatalogus toetst alvorens het in werking treedt. In een onderzoek naar het toezicht van de Inspectie geven inspecteurs aan dat bij veel bedrijven wordt gedacht dat bij een positief getoetste Arbocatalogus ook de maatregelen door de Inspectie zijn goedgekeurd en per definitie voldoende zijn. Vermoed wordt dat de werkgevers niet zullen begrijpen dat bij een verouderde stand van de techniek/wetenschap, als gevolg van het ontbreken van een actualiseringsplicht voor Arbocatalogi, de Inspectie geen genoegen neemt met de in de catalogus opgenomen maatregel. 33 Door het ontbreken van de actualiseringsplicht van de catalogus zijn de inspecteurs ook huiverig over de mate waarin de catalogi in de toekomst bijgehouden en geactualiseerd zullen worden. Tegelijkertijd loopt tussen de beleidsdirectie Gezond & Veilig Werken van het ministerie van SZW en de Inspectie de discussie wie de stand van de techniek bepaalt: zijn dat de werkgevers en werknemers uit de sector die bepalen wat mogelijk en adequaat is of is dat het ministerie of de Inspectie op basis van wetenschap en ervaringen elders? 34 Het ontbreken van de actualiseringsplicht wordt tevens benoemd in de adviesaanvraag van het ministerie van SZW, betreffende de visie op het stelsel voor gezond en veilig werken, bij de Sociaal Economische Raad (hierna te noemen: SER) op 20 april jl. Hierin staat vermeld dat mogelijk in de toekomst de stand van de techniek zich, naar inzicht van de Inspectie, maar de catalogus niet wordt geactualiseerd. Er is namelijk geen termijn verplicht aan de duur van de catalogus. Indien de catalogus in die situatie niet aangepast wordt, kan de Inspectie deze niet meer hanteren als referentie in haar toezicht Kamerstukken II 1997/98, , nr. 3, p Research voor Beleid 2010, p Stichting van de Arbeid 2011, p SER-advies 2005, p KplusV organisatieadvies 2011, p KplusV organisatieadvies 2011, p Kamerbrief Staatssecretaris De Krom april 2012, referentie: G&VW/VW/2012/5475, p. 3. Pagina 12 van 30

13 HOOFDSTUK 3 ARBOCATALOGUS Normen uit de Arbocatalogi Zoals in hoofdstuk twee genoemd, werd met de wetswijziging van de Arbowet in 2007 de Arbocatalogus geïntroduceerd als hulpmiddel bij het naleven van de door de overheid vastgestelde doelvoorschriften voor veilig en gezond werken. 36 Een Arbocatalogus is een document, waarin vertegenwoordigende organisaties van werkgevers en werknemers op sectorniveau vastleggen welke maatregelen getroffen worden om te voldoen aan de doelvoorschriften in de Arbowet. 37 De totstandkoming van de Arbocatalogus kan in vier stappen worden verdeeld 38 : 1) Het nemen van een principebesluit door sociale partners (werkgevers en werknemers) 2) Bespreking over de inhoud van de Arbocatalogus 3) De tekst wordt getoetst door de Inspectie SZW 4) Catalogus ter beschikking stellen aan werkgevers, werknemers en andere belanghebbenden (communicatie binnen de sector) De onderverdeling in het publieke en private domein moet ervoor zorgen dat meer ruimte ontstaat voor maatwerk en verantwoordelijkheid 39 : grotere verantwoordelijkheid voor sociale partners om het arbeidsomstandighedenbeleid vorm en inhoud te geven en een grotere vrijheid om zelf te bepalen welke oplossing of oplossingsrichting mogelijk en gewenst is. De Arbocatalogus moet die twee wensen verenigen. 40 De Arbowet schrijft namelijk niet voor hoe de normen nageleefd moeten worden, maar geeft de sociale partners deze verantwoordelijkheid. Het opstellen van middelvoorschriften wordt zoveel mogelijk overgeheveld vanuit het publieke domein naar het private domein van de sociale partners. 41 De figuur van de Arbocatalogus is in de Nederlandse Arbowetgeving geïntroduceerd na een advies van de SER. In dit advies geeft de SER aan welke bronnen een rol kunnen spelen bij de ontwikkeling en invulling van de catalogus. Zo kunnen de huidige Arbobeleidsregels, Arbo-informatiebladen, NEN-normen en Arboconvenanten van belang zijn. Ook kan de catalogus omschrijvingen van technieken, normerende documenten en praktische handleidingen bevatten en kunnen afspraken worden opgenomen die door CAO-partijen bindend worden opgelegd. 42 Deze bronnen worden bij de bespreking over de inhoud van de Arbocatalogus tussen de sociale partners, de tweede stap in de totstandkoming, geraadpleegd Kwaliteit van de normen Per 1 oktober 2010 zijn 142 Arbocatalogi positief getoetst. In de Arbocatalogi worden in totaal arbeidsrisico s behandeld, dat wil zeggen dat maatregelen voor de beheersing van de risico s zijn opgenomen. TNO heeft in haar onderzoek naar de Arbocatalogi een onderscheid gemaakt in zes hoofdcategorieën: gevaarlijke stoffen, fysieke belasting, fysische factoren, psychosociale arbeidsbelasting, inrichting arbeidsplaats en arbeidsmiddelen. In de hoofdcategorie gevaarlijke stoffen worden 122 risico s behandeld, dat is 10% van alle opgenomen risico s in de Arbocatalogi. 44 Deze risico s zijn verdeeld over 12 hoofdsectoren. In de hoofdsector Industrie, delfstoffen en nutsbedrijven worden de meeste risico s met betrekking tot gevaarlijke stoffen behandeld, namelijk 35 van de 122 (29%) TNO 2012, p Stichting van de Arbeid 2007, p Stichting van de Arbeid 2007, p Kamerstukken II 2005/06, , nr. 3, p Stichting van de Arbeid 2007, p Popma 2008, p SER-advies 2005, p Stichting van de Arbeid 2007, p TNO 2011, p TNO 2011, bijlage C, p Pagina 13 van 30

14 Uit de evaluatie van de Arbowet is gebleken dat de opgenomen maatregelen of oplossingen in 35% van de Arbocatalogi (49) zijn beoordeeld als merendeels concreet toepasbaar en 65% (93) als abstract en beschrijvend. Het gaat dan om de catalogi in zijn geheel bezien, gezien de vragenlijst van de evaluatie Arbocatalogi, en dan in het bijzonder vraag 10 ( Zijn de maatregelen/oplossingen concreet toepasbaar of meer abstract (beschrijvend)? ), waarna twee antwoordmogelijkheden worden gegeven. Voorbeelden van een als abstract beschrijvende maatregel zijn: PBM s gebruiken of Beleid op papier zetten en delen met werknemer. Voorbeelden van een als concreet toepasbare maatregel zijn: Handschoenen dragen tijdens het monteren van de zeef op het apparaat of Dek putten en sleuven af met planken. 46 Per 1 juli 2012 is het toepassingsgebied van de Arboregelgeving uitgebreid op zelfstandigen (zzp ers). Zij genieten voortaan hetzelfde beschermingsniveau van veilig en gezond werken als werknemers in loondienst. In de nota van toelichting van de wijziging van het Arbobesluit staat: Met deze wijziging zullen dezelfde regels gaan gelden voor zzp ers en werknemers op dezelfde arbeidsplaats. Dit betekent tevens dat indien er concrete normen zijn vastgelegd in een Arbocatalogus in de betreffende sector, deze als referentiekader wordt gebruikt in het toezicht op zzp ers. 47 Hier wordt dus vereist dat de normen concreet zijn om te dienen als referentiekader bij de handhaving door de Inspectie (zie verder paragraaf 3.3). 3.2 Arbeidsrisico s met betrekking tot gevaarlijke stoffen In deze paragraaf bespreek ik de arbeidsrisico s met betrekking tot gevaarlijke stoffen. De werkgever moet op grond van artikel 6 lid 1 Arbowet bij het voeren van het arbeidsomstandighedenbeleid maatregelen nemen ( ) die nodig zijn ter voorkoming en beperking van zware ongevallen waarbij gevaarlijke stoffen zijn betrokken en de gevolgen daarvan voor de veiligheid en de gezondheid van de in het bedrijf, de inrichting, of een deel daarvan werkzame werknemers. Bij of krachtens algemene maatregel van bestuur worden regels gesteld met betrekking tot: ( ). Het Besluit risico s zware ongevallen (hierna te noemen: BRZO) geeft de nadere regels voor de beheersing van de gevaren van zware ongevallen waarbij gevaarlijke stoffen zijn betrokken. De problematiek van gevaarlijke stoffen in BRZO-bedrijven wordt in dit onderzoek niet verder uitgewerkt, omdat deze niet of nauwelijks terugkomt in de Arbocatalogi. Ook het Arbobesluit geeft regels met betrekking tot gevaarlijke stoffen, voornamelijk hoofdstuk vier. Artikel 4.1 lid a Arbobesluit beschrijft gevaarlijke stoffen als volgt: ( ) stoffen, mengsels of oplossingen van stoffen waaraan werknemers bij de arbeid worden of kunnen worden blootgesteld die vanwege de eigenschappen van of de omstandigheden waaronder die stoffen, mengsels of oplossingen voorkomen gevaar voor de veiligheid of gezondheid kunnen opleveren. In het algemeen schrijft de systematiek van hoofdstuk vier voor dat stoffen als gevaarlijk dienen worden te beschouwd, tenzij uit de Risico Inventarisatie & Evaluatie (hierna te noemen: RI&E) blijkt dat de risico s verwaarloosbaar zijn. Artikel 4.2 Arbobesluit schrijft voor dat Indien werknemers worden of kunnen worden blootgesteld aan gevaarlijke stoffen, ongeacht of met deze stoffen daadwerkelijk arbeid wordt of zal worden verricht, worden, in het kader van de risico-inventarisatie en -evaluatie, bedoeld in artikel 5 van de (Arbo)wet, de aard, de mate en de duur van die blootstelling beoordeeld teneinde de gevaren voor de werknemers te bepalen. Indien uit de RI&E geen bijzondere risico s blijken, hoeft de werkgever geen nadere maatregelen te nemen. Bij de wijziging van het Arbobesluit in 2007 werd ook wat betreft het onderwerp gevaarlijke stoffen de verantwoordelijkheid naar werkgevers en werknemers verlegd. Een groot aantal wettelijke grenswaarden voor gevaarlijke stoffen verviel, terwijl de plicht voor werkgevers om zelf grenswaarden te stellen duidelijker voorop kwam te staan. 48 Dit blijkt ook uit artikel 4.3 lid 2 van het Arbobesluit: Indien er geen wettelijke grenswaarde voor een bepaalde gevaarlijke stof is vastgesteld, stelt de werkgever een 46 TNO 2011, p Stb. 2012, 270, p Research voor Beleid 2011b, p. 37. Pagina 14 van 30

15 grenswaarde voor die stof vast. Deze grenswaarde is op een zodanig niveau vastgesteld dat er geen schade kan ontstaan aan de gezondheid van de werknemer. Slechts voor een beperkte groep stoffen zal de overheid nog grenswaarden vaststellen. Dit geldt voor de stoffen met een Europese grenswaarde, kankerverwekkende stoffen en nog enkele stoffen waarvoor de overheid om een bijzondere reden grenswaarden vaststelt. De wettelijke grenswaarden zijn vastgelegd in bijlage XIII jo. artikel 4.19 lid 1 Arboregeling. De grenswaarde, wettelijk of privaat, moet op een voor de gezondheid veilig niveau vastgesteld worden. 49 De risico s die de 142 positief getoetste Arbocatalogi beschrijven, zijn verdeeld over de eerdergenoemde zes hoofdcategorieën. De hoofdcategorie gevaarlijke stoffen bevat 122 arbeidsrisico s en is onderverdeeld in de volgende subcategorieën 50 : - Niet nader gespecificeerd - Kankerverwekkende en mutagene stoffen - Voor de voortplanting giftige stoffen (reprotoxische stoffen) - Asbest - Vluchtige organische stoffen (hierna te noemen: VOS)/oplosmiddelen - Biologische Agentia - Anders Aangezien het analyseren van àlle relevante Arbocatalogi het kader van een masterscriptie te buiten zou gaan, beperk ik mij tot de arbeidsrisico s met betrekking tot vluchtige organische stoffen/oplosmiddelen. Artikel 4.62a Arbobesluit geeft de definitie van VOS: ( ) organische verbindingen en mengsels hiervan, die bij 293,15 K een dampspanning hebben van ten minste 0,01 kpa dan wel een overeenkomstige vluchtigheid bij de specifieke gebruiksomstandigheden. Een oplosmiddel wordt in artikel 1 lid 1 sub r van het Oplosmiddelenbesluit, welke een implementatiebesluit is van de EG-VOS-richtlijn milieubeheer, beschreven als een vluchtige organische verbinding die alleen of in combinatie met andere stoffen en zonder een chemische verandering te ondergaan wordt gebruikt om grondstoffen, producten of afvalmaterialen op te lossen of als schoonmaakmiddel om verontreinigingen op te lossen, dan wel als verdunner, als dispergeermiddel, om de viscositeit aan te passen, om de oppervlaktespanning aan te passen, als weekmaker of als conserveermiddel. Van de 122 arbeidsrisico s met betrekking tot gevaarlijke stoffen, hebben 13 arbeidsrisico s betrekking op de subcategorie VOS/oplosmiddelen. 51 Helaas vermeldt het onderzoek van TNO niet in welke catalogi deze 13 arbeidsrisico s staan beschreven. Door het bestuderen van de Beleidsregel Arbocatalogi 2010 blijken VOS en/of oplosmiddelen in de onderstaande Arbocatalogi voor te komen: Arbocatalogus Risico s op het gebied van arbeidsomstandigheden VOS Oplosmiddelen Vluchtige oplosmiddelen 1. Geaccrediteerde laboratoria en kalibratie- en inspectie-instellingen 2. Grafimedia 3. Hoveniers en groenvoorziening 4. Jachtbouw en waterrecreatie-ondersteunende activiteiten (HISWA) 5. Metaalbewerking en metaalelektro 6. Orthopedisch schoentechnicus 7. Schoenherstellers 8. Tentoonstellingsbedrijven 9. Verbond papier- en kartonproducerende en verwerkende industrieën 10. Verf- en drukinktindustrie 11. Vlakgas 49 Research voor Beleid 2011b, p TNO 2011, bijlage B, p TNO 2011, bijlage D, p. 77. Pagina 15 van 30

16 Niet alleen de hiervoor genoemde catalogi, ook onderstaande Arbocatalogi blijken normen, maatregelen en/of grenswaarden te bevatten met betrekking tot VOS, oplos- of vluchtig middel: Arbocatalogus Risico s op het gebied van arbeidsomstandigheden 12. Parketbedrijf VOS 13. Textiel- en tapijtindustrie Oplosmiddel 14. Tuinzaadbedrijven Vluchtig middel 15. Universitaire medische centra (hierna te noemen: UMC s) VOS Om te beoordelen of de normen uit bovengenoemde Arbocatalogi voldoende concreet zijn (een doelvoorschrift is concreet als dit een eenduidige veiligheids- of gezondheidskundige grenswaarde bevat) dan wel of de concrete maatregelen als stand van de wetenschap beschouwd kunnen worden, geef ik hierna een beschrijving van de inhoud van relevante passages uit enkele catalogi. Daarbij heb ik gekeken naar zowel concrete doelvoorschriften als naar werkbare middelvoorschriften. Bij het bestuderen van de catalogi is opgevallen dat het merendeel van de onderzochte catalogi maatregelen geven via de arbeidshygiënische strategie, welke afkomstig is van artikel 3 lid 1 sub b Arbowet (zie bijlage B). De arbeidshygiënische strategie houdt in dat eerst risico s bij de bron worden voorkomen of beperkt, waarna collectieve of individuele bescherming wordt geboden, en tot slot worden persoonlijke beschermingsmiddelen aan de werknemer ter beschikking gesteld om de veiligheid en de gezondheid van de werknemer te waarborgen. 1) De Arbocatalogus van de Geaccrediteerde laboratoria en kalibratie- en inspectie-instellingen 52 vermeldt het volgende over oplosmiddelen: De blootstelling van een gevaarlijke stof (dus ook een oplosmiddel, een kankerverwekkende, mutagene of reprotoxische stof) moet worden beoordeeld met behulp van een grenswaarde. Indien er geen wettelijke grenswaarde geldt in Nederland, zal de werkgever zelf een grenswaarde op moeten stellen. Vervolgens wordt uiteengezet op welke wijze private grenswaarden kunnen worden bepaald, waarna per soort oplosmiddel een beheersmaatregel wordt gegeven. Bijvoorbeeld voor het middel acetonitril: Werk altijd in de zuurkast of met puntafzuiging. Bewaar de stof in een explosieveilige brandkast, voor methanol: Let bij werken met methanol op mogelijke ontstekingsbronnen, werk in de zuurkast, gebruik een pipetteerballon, vermijd contact met de huid en draag een veiligheidsbril, en voor tolueen: Werk in de zuurkast, gebruik een pipetteerballon, draag handschoenen en een veiligheidsbril. De grenswaarde per soort oplosmiddel wordt niet gegeven in de catalogus, maar er wordt verwezen naar het Dossier Vluchtige Organische Stoffen. 53 In dit dossier wordt bijvoorbeeld voor acetonitril geen grenswaarde gegeven, maar wel voor bijvoorbeeld de middelen methanol en tolueen: Naam stof Geur Drempel in mg/m3 Methanol 5, , ,5 Tolueen 1,9-69,0 7,1-258,8 Grenswaarde in mg/m3/8 uur Waarneming 260 Zuur, verbrand 150 2) Eén van de Arbocatalogusthema s in de Grafimedia branche 54 is: Thema 6: Oplosmiddelenreductie in de Offset. 55 De offset is één van de vele druktechnieken binnen de grafimediasector waarbij met vluchtige organische stoffen wordt gewerkt. Binnen de offset worden nog steeds oplosmiddelen toegepast in de vorm van Isopropylalcohol (hierna te noemen: IPA) en wasmiddelen. De Arbocatalogus past de ffen.pdf de%20Offset.pdf Pagina 16 van 30

17 arbeidshygiënische strategie toe om het verbruik van oplosmiddelen zo veel mogelijk te beperken. Hiervoor zijn drie modules ontwikkeld: - Module 1: IPA-reductie (bronmaatregelenpakket) - Module 2: Wasmiddelen (bronmaatregelenpakket) - Module 3: Ventilatie (collectief maatregelenpakket) Voorbeelden van bronmaatregelen die in module 1 worden genoemd als oplossing van het IPAreductieplan: Optimaliseer de koeling van IPA-houdend vochtwater door het water in stappen van 0,25ºC te verlagen tot ongeveer 8ºC in de vellenoffset en 10ºC in de heatset en De drukkers moeten allemaal achter het IPA-reductieproject staan. Wat betreft grenswaarden wordt verwezen naar de wettelijke grenswaarden. 3) In de catalogus van de branche van de Hoveniers en groenvoorziening 56 worden oplosmiddelen enkel genoemd in verband met het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen (bijlage 2). Zo kunnen organische oplosmiddelen in filterbussen voorkomen en door het dragen van beschermende kleding kan je beschermd worden tegen chemische gevaren, zoals ( ) oplosmiddelen, ( ). Grenswaarden met betrekking tot oplosmiddelen worden in deze Arbocatalogus niet gegeven. 4) De Arbocatalogus van de Jachtbouw en waterrecreatie-ondersteunende activiteiten (HISWA) 57 noemt vluchtige organische stoffen als risicogroep in verband met reinigen en ontvetten, handmatige verfspuiten en kwasten/rollen, lijmen en lamineren polyester. Maatregelen worden gegeven via de arbeidshygiënische strategie. Bijvoorbeeld de maatregel over ruimteventilatie: Zorg ervoor dat de natuurlijke ventilatie door tocht de werking van een lokaal afzuigsysteem niet beïnvloedt. Of de maatregel voor het beperken van blootgestelden en blootstellingsduur: Uitvoeren van werkzaamheden op een tijdstip waarop zo min mogelijk mensen aanwezig zijn, bijvoorbeeld in de pauzes, na werktijd of in een vakantieperiode. Dit vermindert de concentratie gevaarlijke stoffen niet omdat dezelfde werkzaamheden worden uitgevoerd, maar het aantal blootgestelden is lager. Grenswaarden met betrekking tot VOS worden niet gegeven. 5) De catalogus van de branche Metaalbewerking en metaalelektro 58 wordt het verbeterboek genoemd en geeft oplossingen voor oplosmiddelen. Deze oplossingen zijn alleen inzichtelijk indien men op de website is geregistreerd. 6) In de Arbocatalogus van de Orthopedisch schoentechnicus 59 worden VOS behandeld. De aanpak van de risico s wordt gedaan in drie typen maatregelen volgens de arbeidshygiënische strategie (bron, collectief individueel). Voorbeelden van enkele normen met betrekking tot de VOS: Gebruik waar mogelijk oplosmiddelvrije, watergedragen lijmen, Lijmafzuiging is zo geplaatst dat luchtstromen van andere afzuiging en/of airco geen invloed op de afzuigkracht hebben en Gebruik een dampvanger boven de lijmtafel. In deze catalogus worden geen grenswaarden gegeven. 7) In de Schoenherstelsector 60 worden oplosmiddelen, oftewel Vluchtige Organische Stoffen (VOS) gebruikt die in contactlijmen, zolenloswekers, haren en schuimen kunnen zitten. De meest risicovolle oplosmiddelen zijn de stoffen nafta en tolueen. Oplossingen voor de beheersing van de risico s van VOS worden gegeven via de arbeidshygiënische strategie via de oplossingen voor toxische stoffen, bijvoorbeeld: Een lijmpomp kan de blootstelling aan oplosmiddelen verlagen doordat de hoeveelheid gebruikte lijm afneemt en De blootstelling tijdens het verwijderen van zolen kan verminderd worden door geen oplosmiddelen te gebruiken maar de zool te verwarmen Pagina 17 van 30