Sociale beperking. Autisme en andere beperkingen. Ilse de Koning

Transcriptie

1 Sociale beperking Autisme en andere beperkingen Ilse de Koning

2 Voorwoord 4 Onderbouw Kennismaken met Ilse 6 Tikkertje 7 Samen spelen 8 Oog voor detail 9 Memory 10 Nog een aantal spelletjes 11 Middenbouw Kennismaken met Ilse 13 Tikkertje 14 Raad mijn emotie 15 Ik ga op reis 16 Schoolfotograaf 17 Bovenbouw Kennismaken met Ilse 19 Raad mijn emotie 20 Expertgroepjes 21 Reclame maken 22 Schoolfotograaf 23 Geheugenspelletjes 24 2

3 Tips en ideeën Tips en ideeën 26 Bijlagen Foto Ilse 28 Verhaal Ilse 29 Geheugenspelletjes onderbouw 30 Het wonderbaarlijke voorval met de hond in de nacht 34 Internetsites expertgroepjes 36 3

4 Voorwoord Dit is de lessenserie over sociale beperking. Deze lessen zijn vooral gericht op autisme en in de bovenbouw gaan de kinderen zich verdiepen in een aantal verschillende vormen van autisme. De lessen zijn ingedeeld in onderbouw, middenbouw en bovenbouw. U kunt natuurlijk altijd lessen gebruiken die in eerste instantie niet voor uw bouw bedoeld zijn, maar die wel leuk zijn voor de kinderen in uw klas. Bij het hoofdstuk tips en ideeën kunt u nog extra lesideeën vinden die u verder kunt gebruiken tijdens deze dag. Er is bij deze beperking bewust geen bijbelverhaal genoemd, omdat er geen directe link is te vinden tussen een verhaal in de bijbel en deze beperking. Wij wensen u veel succes en plezier toe bij het uitvoeren van deze lessen! 4

5 Onderbouw 5

6 Doel De kinderen krijgen een indruk van het leven van iemand met autisme en gaan hierover nadenken. Werkvorm Kringgesprek Materiaal - Foto Ilse (bijlage) - Verhaal Ilse (bijlage) Tijd ± 20 minuten Kennismaken met Ilse Inleiding De kinderen gaan kennismaken met Ilse. Bekijk samen met de kinderen de foto van Ilse. Wat zie je? Kern Lees het verhaaltje over Ilse voor en praat hier met de kinderen over door. Wat zal voor Ilse lastig zijn in de klas? Hoe zal het gaan met spelen? Tegen welke problemen kan Ilse aanlopen? Zoek voor deze knelpunten samen met de kinderen oplossingen. Kennen de kinderen ook andere kinderen met autisme? Afsluiting Vat samen wat de kinderen in het gesprek hebben ontdekt. Vertel de kinderen dat het vandaag over autisme gaat, maar dat er nog meer sociale beperkingen zijn. Sommige kinderen vinden het moeilijk om met andere kinderen contact te maken en om samen te spelen met kinderen. Ga hier kort op in. 6

7 Tikkertje Doel Kinderen laten ervaren hoe het is om met autisme te leven. Door de voortdurende verandering van regels voelen de kinderen hoe frustrerend dat kan zijn. Tijd 0,5 uur Materiaal Geen verdere materialen nodig. Inleiding Speel een spel met de kinderen. Denk bijvoorbeeld aan een tikspel waaraan je steeds een andere regel toevoegt of weglaat. Bijvoorbeeld:op een bepaalde plek ben je vrij, maar dan ineens niet meer; als je getikt bent moet je langs de kant gaan zitten, een paar minuten later moet je als je getikt bent op de grond gaan zitten etc. Kern Leg het spel uit, maar vertel niet dat de regels gaan veranderen en laat de kinderen het dan een paar minuten spelen. Verander na een paar minuten een regel, na een paar minuten weer een verandering en zo ga je een tijdje door. Als je merkt dat de kinderen gefrustreerd raken, ga je nog een paar minuutjes door en dan leg je het spel stil. Afsluiting Praat met de kinderen over het spel. Vraag de kinderen hoe ze het vonden, of het leuk was en wat er lastig was. Haak vooral in op het steeds veranderen van de regels. Vertel de kinderen dat het in het hoofd van een kind met autisme soms ook zo kan gaan. In het dagelijkse leven veranderen er elke keer dingen, die voor ons misschien heel klein lijken. Maar kinderen met autisme zien dat als hele grote veranderingen en ze vinden het heel moeilijk vinden om ermee om te gaan. 7

8 Samen spelen Doel - De kinderen laten ervaren dat het moeilijk is als duidelijkheid ontbreekt in een omgeving. - De kinderen leren zich aanpassen aan een omgeving, die anders is dan normaal. Tijd 0,5 uur Materiaal Leeg speellokaal. Inleiding We gaan spelen in het speellokaal. Vertel de kinderen dat het een beetje anders gaat dan normaal. Er staan geen toestellen in het speellokaal en de kinderen moeten zelf uitzoeken wat ze gaan doen. De opdracht is wel dat ze in vijf groepjes spelletjes moeten gaan doen. De kinderen moeten dus zelf overleggen in hun groepje welk spelletje ze gaan doen en wat ze daarvoor nodig hebben. Kern Ga met de kinderen naar het speellokaal en laat ze aan het werk gaan. Probeer zo min mogelijk aanwijzingen te geven aan de kinderen, ze moeten het zo veel mogelijk zelf oplossen. Laat ze zo een minuut of twintig bezig en ga daarna weer terug naar de klas Afsluiting Vraag de kinderen naar hun bevindingen. Laat ze vooral ingaan op het samen overleggen: is dat lastig. Hoe heb je het overleggen gedaan en gebeurden er ook wel dingen die niet naar je zin waren? Hoe los je dat op? Etc. Vertel hierbij dat het voor kinderen met autisme heel moeilijk is om contact te maken. Wat er voor zorgt dat overleggen ook lastig is. 8

9 Doel De kinderen leren de kwaliteiten van kinderen met autisme kennen. Tijd 0,5 uur Materiaal Een tiental voorwerpen voor middenin de kring. Oog voor detail Inleiding Vraag de kinderen wat ze nog weten van autisme. Vertel dan dat kinderen met autisme ook heel veel talenten hebben. Kinderen met autisme hebben oog voor detail. Kern De kinderen gaan een spel spelen. Er liggen een tiental voorwerpen in de kring. Deze liggen op een bepaalde manier. Een van de kinderen gaat op de gang. De andere kinderen veranderen iets in de opstelling van de voorwerpen. Dit kan zijn door een voorwerp weg te halen, of door iets om te wisselen. Het kind dat op de gang staat wordt weer teruggehaald en moet raden wat er veranderd is. De andere kinderen tellen ondertussen zachtjes af van tien naar nul. Binnen deze tijd moet het kind het raden. Als het kind het geraden heeft, begint het spelletje weer opnieuw. Afsluiting Praat kort na over het spelletje: was het moeilijk? Benadruk nog een keer dat kinderen met autisme dit heel goed kunnen, dat ze een heel goed oog voor detail hebben. 9

10 Doel De kinderen leren dat kinderen met autisme juist heel veel talenten hebben. Tijd 0,5 uur Materiaal Een aantal memory spelen. Memory Inleiding Vertel de kinderen dat, naast het oog voor detail, ook een goed geheugen een talent is van kinderen met autisme. Ze zijn heel goed in het onthouden van dingen. Kern Laat de kinderen in groepjes memory spelen. Zo zijn ze bezig met het onthouden van dingen. Het zou zelfs een soort kleine competitie kunnen worden: wie is het best in memory. Afsluiting Praat even na met de kinderen over het spelen van memory. Was het moeilijk? Hoe kun je het spelletje het beste spelen? Benadruk nog een keer dan kinderen met autisme vaak heel goed zijn in het onthouden van dingen. Soms kunnen ze zelfs dingen onthouden als ze het nog maar één keer gezien hebben. 10

11 Nog een aantal spelletjes Nog een aantal spelletjes om met de kinderen te doen - Geef een aantal puzzels die ze kunnen maken (zie bijlage). Antwoorden bij Wie hoort er in het rijtje niet thuis? Bij A. de kip hoort er niet bij, omdat deze als enige 2 poten heeft. Bij B. de hond hoort er niet bij, omdat dat een dier is wat mensen ook in huis hebben - Zet een voorwerp in de kring. Bijvoorbeeld een snoeptrommel met verschillende kleuren. Laat een van de kinderen de ogen dicht doen. De andere kinderen mogen vragen stellen over het voorwerp: welke kleuren heeft het voorwerp? Zit er een deksel op? Welke vorm heeft het voorwerp? etc. Het kind dat de antwoorden moet geven, moet het voorwerp dus eerst goed bestuderen. Doe dit zo een aantal keer met verschillende voorwerpen. 11

12 Middenbouw 12

13 Kennismaken met Ilse Doel De kinderen krijgen een indruk van het leven van iemand met autisme en gaan hierover nadenken. Werkvorm Kringgesprek Materiaal - Foto Ilse (bijlage) - Verhaal Ilse (bijlage) Tijd ± 20 minuten Inleiding De kinderen gaan kennismaken met Ilse. Bekijk samen met de kinderen de foto van Ilse. Wat zie je? Kern Lees het verhaaltje over Ilse voor en praat hier met de kinderen over door. Wat zal voor Ilse lastig zijn in de klas? Hoe zal het gaan met spelen? Tegen welke problemen kan Ilse aanlopen? Zoek voor deze knelpunten samen met de kinderen oplossingen. Kennen de kinderen ook andere kinderen met autisme? Afsluiting Vat samen wat de kinderen in het gesprek hebben ontdekt. Vertel de kinderen dat het vandaag over autisme gaat, maar dat er nog meer sociale beperkingen zijn. Sommige kinderen vinden het moeilijk om met andere kinderen contact te maken en om samen te spelen met kinderen. Ga hier kort op in. 13

14 Tikkertje Doel Kinderen laten ervaren hoe het is om met autisme te leven. Door de voortdurende verandering van regels voelen de kinderen hoe frustrerend dat kan zijn. Tijd 1 uur Materiaal Geen verdere materialen nodig. Inleiding Speel een spel met de kinderen. Denk bijvoorbeeld aan een tikspel waaraan je steeds een regel toevoegt of weglaat. Bijvoorbeeld: op een bepaalde plek ben je vrij, maar dan ineens niet meer; als je getikt bent moet je langs de kant gaan zitten, een paar minuten later moet je als je getikt bent op de grond gaan zitten etc. Leg het spel uit en laat de kinderen het dan een paar minuten spelen. Verander na een paar minuten een regel, na een paar minuten weer een verandering en zo ga je een tijdje door. Als je merkt dat de kinderen gefrustreerd raken, ga je nog een paar minuutjes door en dan leg je het spel stil. Kern Vraag de kinderen hoe ze het spel vonden, wat vonden ze leuk en wat niet leuk. Als ze vertellen over de verandering van de regels, haak daar dan op in. Probeer de kinderen te laten vertellen hoe ze dat vonden en hoe ze zich op dat moment voelden. Vraag of de kinderen zelf ook iemand kennen die autisme heeft. Misschien is er wel iemand in de familie of omgeving van de kinderen. Praat over de verschillen met deze kinderen, maar vooral ook over de overeenkomsten die er zijn. Afsluiting Vertel de kinderen dat we vandaag vooral gaan kijken naar de talenten die kinderen met autisme hebben. Een paar voorbeelden hiervan zijn: - Oog voor detail - Goed zijn in dingen onthouden - Beleefd zijn - Computers weer aan de praat krijgen - Een schematische weergave goed snappen 14

15 Raad mijn emotie Doel Kinderen laten zien dat het niet altijd gemakkelijk is om aan iemands gezicht af te lezen welke emotie hij/zij toont. Tijd 30 minuten Materiaal Geen verdere materialen. Inleiding Leg de kinderen uit dat kinderen met autisme het moeilijk vinden om een emotie af te lezen van een gezicht. Daarom snappen ze ook niet hoe sommige dingen bedoeld worden en kunnen ze het daarom verkeerd begrijpen. Bedenk samen met de kinderen welke emoties er allemaal zijn en schrijf die op het bord. Kern De kinderen gaan in tweetallen aan het werk. De een neemt een emotie in gedachten. Ze mogen deze emotie alleen met hun gezichtsuitdrukking uitbeelden. Er mag niet bij gepraat worden. De ander moet raden welke emotie wordt uitgebeeld. Zo wordt dat afgewisseld. Afsluiting Vraag de kinderen of het moeilijk was en wat er dan zo moeilijk aan was. Of was het juist heel gemakkelijk om een emotie alleen maar te zien aan een gezicht. Welke emoties waren gemakkelijk en welke waren moeilijker? 15

16 Ik ga op reis Doel De kinderen leren dat kinderen met autisme juist heel veel talenten hebben. Tijd 30 minuten Materiaal Geen verdere benodigdheden. Inleiding Nog een activiteit om het geheugen te testen is Ik ga op reis en ik neem mee. Laat de kinderen in een kring zitten en vertel het volgende. Ik wil graag op vakantie, maar ik vind het altijd zo moeilijk om te bedenken wat ik allemaal mee moet nemen. Ik ben zo bang dat ik van alles vergeet. Willen jullie me helpen bedenken wat ik allemaal mee moet nemen als ik op vakantie ga? Kern Een kind begint met de volgende openingszin die zich telkens herhaalt: ik ga op vakantie en ik neem mee... een tandenborstel. Het volgende kind herhaalt de zin van de voorganger en plakt er een eigen voorwerp aan vast, bijvoorbeeld: ik ga op vakantie en ik neem mee... een tandenborstel en een koffer. Het spel gaat door tot een speler een fout maakt. Begin dan opnieuw of geef de beurt door aan de volgende speler. Afsluiting Als het spel een aantal keer gespeeld is, vraag de kinderen dan of het moeilijk was om alles te onthouden. Vertel dat kinderen met autisme vaak goed zijn in dingen onthouden. Daarom zouden zij dit spel goed kunnen spelen. 16

17 Schoolfotograaf Doel van de les De kinderen leren de kwaliteiten kennen van kinderen met autisme. Tijd 0,5 uur Materiaal Geen verdere materialen nodig. Inleiding De kinderen gaan een spel spelen, de schoolfotograaf. Vertel het volgende. Vandaag is een van jullie de schoolfotograaf. Hij/zij komt een groepsfoto maken. Eerst zorgt hij/zij ervoor dat de hele groep op een rijtje staat. Als dat klaar is, komt de fotograaf er ineens achter dat hij zijn fototoestel vergeten is, de sufferd. Die moet hij dus even gaan ophalen, op de gang. Ondertussen zijn wij heel ondeugend, want een van de kinderen verstopt zich achter de groep. De fotograaf komt weer terug op het teken van de juf/meester. De kinderen tellen dan zachtjes af van tien naar nul. In die tijd moet de fotograaf raden wie zich achter de groep heeft verstopt. Kern Ga het spel spelen met de kinderen. Zorg ervoor dat de kinderen dicht op elkaar staan, zodat een ander kind zich goed achter de groep kan verstoppen. Het spel kan ook nog moeilijker gemaakt worden door kinderen van plek te laten verwisselen. Het is zelfs mogelijk om als grap een keer niemand te verstoppen. Afsluiting Praat met de kinderen na over het spel. Was het leuk? Vonden jullie het moeilijk, wat maakte het zo moeilijk? Etc. Benadruk nog een keer dat oog voor detail een van de talenten is van kinderen met autisme. 17

18 Bovenbouw 18

19 Kennismaken met Ilse Doel De kinderen krijgen een indruk van het leven van iemand met autisme en gaan hierover nadenken. Werkvorm Kringgesprek Materiaal - Foto Ilse (bijlage) - Verhaal Ilse (bijlage) Tijd ± 20 minuten Inleiding De kinderen gaan kennismaken met Ilse. Bekijk samen met de kinderen de foto van Ilse. Wat zou er met haar aan de hand kunnen zijn? Kern Lees het verhaaltje over Ilse voor en praat hier met de kinderen over door. Wat zal voor Ilse lastig zijn in de klas? Hoe zal het gaan met spelen? Tegen welke problemen kan Ilse aanlopen? Zoek voor deze knelpunten samen met de kinderen oplossingen. Kennen de kinderen ook andere kinderen met autisme? Afsluiting Vat samen wat de kinderen in het gesprek hebben ontdekt. Vertel de kinderen dat het vandaag over autisme gaat, maar dat er nog meer sociale beperkingen zijn. Sommige kinderen vinden het moeilijk om met andere kinderen contact te maken en om samen te spelen met kinderen. Ga hier kort op in. 19

20 Raad mijn emotie Doel Kinderen laten zien dat het niet altijd gemakkelijk is om aan iemands gezicht af te lezen welke emotie hij/zij toont. Tijd 30 minuten Materiaal Fragment uit het boek Het wonderbaarlijke voorval met de hond in de nacht (zie bijlage). 1 Inleiding Geef de kinderen het fragment uit het boek. Vertel dat het boek gaat over Christopher. Hij heeft het syndroom van Asperger, een vorm van autisme. Lees samen met de kinderen het fragment. Kern De kinderen gaan in tweetallen aan het werk. De een neemt een emotie in gedachten. Ze mogen deze emotie alleen met hun gezichtsuitdrukking uitbeelden. Er mag niet bij gepraat worden. De ander moet raden welke emotie wordt uitgebeeld. Zo wordt dat afgewisseld. Afsluiting Vraag de kinderen of het moeilijk was en wat er dan zo moeilijk aan was. Of was het juist heel gemakkelijk om een emotie alleen maar te zien aan een gezicht. Welke emoties waren gemakkelijk en welke waren moeilijker? 1 Van dit boek bestaan twee versies. In de jeugdversie zijn scheldwoorden en vloeken weggehaald. Deze versie kunt u gebruiken als u nog meer uit dit boek wilt gebruiken. In de fragmenten in de bijlage staan geen vloeken of scheldwoorden. 20

21 Expertgroepjes Doel De kinderen leren dat er veel verschillende soorten zijn binnen het autistisch spectrum. Tijd 1 uur Materiaal - Een aantal computers - Voor ieder groepje een A2 papier Inleiding Leg de kinderen uit dat er verschillende soorten in het autisme zijn. De kinderen gaan door middel van expertgroepjes deze beperkingen onderzoeken. Verdeel de klas in zes groepen. Er zijn twee groepen die aan hetzelfde onderwerp werken. Ieder groepje krijgt de opdracht om een beperking te onderzoeken: - PDD-NOS - Asperger - MCDD / autistische stoornis (klassiek autisme) Kern Leg de kinderen de werkvorm expertgroepjes uit. Ze moeten de beperking die zij toegewezen hebben gekregen onderzoeken en na een half uur presenteren aan de rest van de groep. Deze presentatie kunnen ze doen aan de hand van de muurkrant die ze maken over de beperking. Dit kunnen ze doen met artikelen en plaatjes van internet, of door zelf dingen erbij te schrijven. Geef de kinderen wel duidelijke richtlijnen voor het zoeken op internet. In de bijlage staan al een aantal internetsites die de kinderen kunnen gebruiken. Afsluiting De kinderen presenteren hun muurkrant aan elkaar. Het is belangrijk dat ze in duidelijke, begrijpelijke taal uitleggen wat de beperking inhoudt. De andere kinderen luisteren naar de uitleg. 21

22 Reclame maken Doel De kinderen laten nadenken over de moeilijkheden waar kinderen met autisme tegenaan kunnen lopen en de kinderen daar een oplossing voor laten verzinnen. Tijd 1,5 uur Materiaal Geen extra materialen nodig. Inleiding Kijk nog even kort terug op de vorige les. Wat is autisme en wat is voor deze kinderen lastig? Bespreek dit kort met de kinderen en maak met de kinderen een woordweb over autisme. Kern We hebben nu uitgebreid besproken wat het is om autisme te hebben. Nu is het de bedoeling dat de kinderen gaan bedenken hoe we het voor de kinderen met autisme makkelijker kunnen maken op school. Laat de kinderen in groepjes van vier inventariseren wat er lastig zou kunnen zijn voor kinderen met autisme op school, bijvoorbeeld in de klas, met gym of op het schoolplein. De kinderen krijgen hiervoor vijftien minuten de tijd. Ze moeten dit opschrijven in een woordweb. Nadat dit besproken is in de klas, gaan de kinderen oplossingen bedenken om die problemen op te lossen. Er wordt eerst een top vijf gemaakt (ervan uitgaande dat er vijf groepjes zijn, als er meer groepjes zijn wordt de top langer). Deze onderwerpen worden uitgewerkt. Ieder groepje neemt een probleem voor zijn rekening en gaat hier een oplossing voor verzinnen. Deze oplossing presenteren ze in de vorm van een reclame spotje. Afsluiting De groepjes laten hun reclame zien. De rest van de klas kijkt goed en kijkt of het realistisch is, of het echt helpt en wat ze er van vinden. Aan het eind van de les wordt de beste oplossing gekozen. 22

23 Schoolfotograaf Doel van de les De kinderen leren de kwaliteiten kennen van kinderen met autisme. Tijd 0,5 uur Materiaal Geen verdere materialen nodig. Inleiding De kinderen gaan een spel spelen, de schoolfotograaf. Vertel het volgende. Vandaag is een van jullie de schoolfotograaf. Hij/zij komt een groepsfoto maken. Eerst zorgt hij/zij ervoor dat de hele groep op een rijtje staat. Als dat klaar is, komt de fotograaf er ineens achter dat hij zijn fototoestel vergeten is, de sufferd. Die moet hij dus even gaan ophalen, op de gang. Ondertussen zijn wij heel ondeugend, want een van de kinderen verstopt zich achter de groep. De fotograaf komt weer terug op het teken van de juf/meester. De kinderen tellen dan zachtjes af van tien naar nul. In die tijd moet de fotograaf raden wie zich achter de groep heeft verstopt. Kern Ga het spel spelen met de kinderen. Zorg ervoor dat de kinderen dicht op elkaar staan, zodat een ander kind zich goed achter de groep kan verstoppen. Het spel kan ook nog moeilijker gemaakt worden door kinderen van plek te laten verwisselen. Het is zelfs mogelijk om als grap een keer niemand te verstoppen. Afsluiting Praat met de kinderen na over het spel. Was het leuk? Vonden jullie het moeilijk, wat maakte het zo moeilijk? Etc. Benadruk nog een keer dat oog voor detail een van de talenten is van kinderen met autisme. 23

24 Geheugen Kinderen met autisme zijn ook erg goed in dingen onthouden. Speel daarom een aantal geheugenspelletjes met de kinderen: - Het langste getal De kinderen gaan achter hun stoel staan. Laat ze om de beurt een getal nazeggen. Begin met ieder kind een getal voor te leggen van vijf cijfers, bijvoorbeeld Degene die het goed nazegt, mag blijven staan. Een fout antwoord betekent dat het kind moet gaan zitten. De tweede ronde wordt gespeeld met de kinderen die nog staan. Noem nu een getal van zes cijfers. De derde ronde getallen van zeven cijfers. Ga door tot er nog maar één kind overblijft. - Welke voorwerpen heb je gezien? Leg vooraf een aantal voorwerpen door elkaar op de grond. Leg daar een doek over. Geef dan de opdracht: Je mag zo meteen dertig tellen kijken. Schrijf vervolgens zoveel mogelijk voorwerpen op die je hebt gezien. Een variant: leg tien voorwerpen neer. De kinderen bekijken ze. Daarna sluiten ze de ogen. Je neemt een van de voorwerpen weg. Welk voorwerp is weg? Bespreek aan het eind van de spelletjes met de kinderen hoe het ging. Was het moeilijk of juist niet? Wat vond je dan moeilijk, of waarom vond je het gemakkelijk? Benoem ook dat kinderen met autisme een goed geheugen hebben. Dit is één van hun talenten. 24

25 Tips en ideeën 25

26 Een orkest zonder dirigent Dit is een beschrijving van de gebeurtenissen in het hoofd van een kind met autisme in sommige situaties. Dan lijkt het op een orkest zonder dirigent, een chaos. - Laat de kinderen eens een tijdje, zonder aankondiging, alleen in de klas. Vertel niet wat de bedoeling is en laat de kinderen alleen. Kom na tien à vijftien minuten weer terug in de klas en praat met de kinderen over de situatie van net. - Deel muziekinstrumentjes uit in de klas zonder te vertellen wat er gedaan moet worden. Wacht een aantal minuten en leg daarna de klas stil. Blik terug op wat er gebeurde in de klas en vraag waarom de kinderen geluid gingen maken. Laat duidelijk naar voren komen dat dit komt omdat ze geen duidelijkheid hebben en niet weten wat ze moeten doen. Daardoor komt er onrust en dat is ook precies wat er gebeurt bij kinderen met autisme. Andere ideeën - Werk met pictogrammen, hang een dagprogramma op het bord. Er zijn een aantal voorbeelden bijgevoegd, voor meer pictogrammen kunt u kijken op: 26

27 Bijlagen 27

28 Ilse de Koning 28

29 Verhaal Ilse Wij zijn geen vriénden, wij zijn béste vrienden, zeggen Ilse de Koning en Quinten Bikker. We spelen met knuffels, met lego en met de hond, hè Chief, geef me een kus, lacht Ilse terwijl ze haar hond knufelt. We klimmen samen ook in bomen, ik ben boomklimspecialist. Ilse heeft een vorm van autisme, waardoor ze het moeilijk vindt om contact te maken met andere mensen. Ze heeft ook ADHD, ze is erg druk. Op mijn nieuwe school zijn ále kinderen druk, ze reageren hetzelfde als ik. Ik mis de oude school niet hoor, aleen juf Tirza een beetje. En op dinsdagmiddag gaan we altijd even naar De Triangel om speelafspraakjes te maken. Met Quinten maak ik geen afspraken, hij komt bijna elke dag even langsfietsen. Hij verrast me vaak! 29

30 Geheugenspelletjes Hoeveel appels zijn er verstopt in dit plaatje? 30

31 Lesmateriaal Joost heeft van alles meegenomen naar het strand. Wat had hij beter thuis kunnen laten? Omcirkel dat en kleur de rest. 31

32 Lesmateriaal Zoek de 8 verschillen, daarna kun je de tekening nog mooi inkleuren. 32

33 Lesmateriaal Hoe komt de beer bij de honing? Wie hoort er in het rijtje niet thuis? A. B. 33

34 Lesmateriaal 34

35 Lesmateriaal 35

36 Lesmateriaal Voorbeelden van internetsites voor de expertgroepjes PDD-NOS Asperger MCDD ODD 36