De houding van de begeleider

Transcriptie

1 De houding van de begeleider Klant is koning In opstellingen zul je merken dat er heel veel gebeurt en veel speelt. De kunst voor een begeleider is om de stroming te volgen die jouw klant verder gaat helpen. Dit betekent dat je continu in je achterhoofd moet houden wie je vraagsteller is en vanuit daar je interventies gaat doen. Soms kan het bijvoorbeeld zijn dat een broer in het systeem ook veel aandacht vraagt en er veel werk gedaan kan worden om die broer een betere plek te geven of meer rust te laten krijgen. Hij is echter niet je vraagsteller. Daarom is het tijdens het begeleiden van belang om veel contact met de klant te houden; via de ogen, door even langs te lopen, of door de klant te vragen hoe het is. Fenomenologie De fenomenologie is een filosofische stroming die in het werken met opstellingen en het systemisch werken veel wordt gebruikt. In deze stroming gaat men uit van oordeelloze waarneming. Je gaat niet op zoek naar oplossingen, oorzaken of wat dan ook. Je staat open voor alles wat zich aandient en zich laat zien. Deze houding vinden wij heel belangrijk in het begeleiden van opstellingen. Op die manier zorg je er namelijk voor dat je volledig ten dienste bent van het systeem en van de klant. Door deze houding zul je ook merken dat je klanten en vragen bij je krijgt die precies passen bij waar jij op dit moment staat. Je hoeft dan ook niet bang te zijn dat je vragen krijgt die je niet aan kunt, of dat een opstelling uit de hand loopt. Jij krijgt precies dat wat jij aankunt en je zult die diepgang bereiken die bij de klant past. 1 Geen goed en geen slecht Als begeleider is het belangrijk om geen oordeel te hebben over wat goed zou zijn en wat slecht. In het werken met opstellingen hebben we al heel vaak gezien dat iets dat aan de oppervlakte slecht lijkt, juist goed is en andersom. Merk je dus oordelen bij jezelf, parkeer ze en kijk er later nog een keer naar,zodat je ze kunt transformeren. Het belangrijkste doel van jou als begeleider is om naar boven te laten komen wat er nodig is voor jouw klant. Oordelen over goed en slecht kunnen daarbij in de weg staan, omdat ze je het zicht belemmeren op mogelijke stappen. Ritme Iedere opstelling kent zijn eigen ritme. Dit is afhankelijk van de vraag, de vraagsteller, van de groep, van jou als begeleider en waarschijnlijk nog veel meer aspecten. Het belangrijkste is dat je dit ritme volgt. Als je sneller wil dan het systeem aan kan, zul je merken dat het stroef verloopt, dat je hard moet werken en dat de klant wellicht afhaakt. Als je langzamer gaat, zul je ook merken dat het stroperig wordt, dat representanten onrustig worden en dat je de aandacht van de klant kunt

2 verliezen. Stem je dus af op het ritme van de opstelling. Een open houding, niks willen bereiken, en open stan voor alles wat zich aandient zijn hier ook zeer behulpzaam in. Jij hoeft niets te doen Weet dat alle informatie in het systeem zit. De representanten hebben alle informatie in zich die nodig is om de stappen te maken waar de klant om vraagt. Leun dus achterover, wees lui en vraag om hulp. Het enige wat van jou als begeleider wordt verwacht is dat je de leiding hebt en interventies doet die helpend zijn. De aanwijzingen hiervoor vind je voor 10% in de theorie en achtergronden van opstellingen en voor 90% in de opstelling, bij de representanten. Realiseer je dat er representanten zijn die je meer kunnen helpen dan anderen. Vaak zul je zien dat er in een opstelling representanten zijn die onder druk staan, in een verdedigingsmechanisme zitten of die onnatuurlijk gedrag laten zien. Zij geven je informatie over wat er aan de hand kan zijn, welke dynamieken er wellicht spelen. Aan hun reactie kun je ook vaak zien of er verbetering opgetreden is in het systeem. Andere representanten zijn heel vrij en open. Dit zijn representanten die je helpen om te toetsen of iets wat je denkt/voelt klopt. Hun reactie op een interventie is een goede graadmeter van de juistheid van die interventie. Neem een houding aan van niet weten en niet willen weten. Jij hoeft niks op te lossen, te ordenen of te veranderen. Je begeleidt alleen dat wat er zichtbaar en voelbaar is in het systeem. Neem de regie Het is wel de kunst om in het niets willen veranderen, in het niets doen, toch de regie te pakken. Jij bent de begeleider van de opstelling. Jij bent degene die bepaalt. Jij maakt de keuzes en jij bent verantwoordelijk. Dit is een schijnbare tegenstelling met niets doen en open staan voor dat wat er is. Het gaat om een zachte manier van regie voeren. Ook de keuze om representanten te laten praten en te laten bewegen zonder in te grijpen is de regie nemen. Als je het maar als bewuste keuze doet en niet omdat je de leiding niet meer hebt. Voel zelf aan wanneer er actie en daadkracht van je gevraagd wordt en wanneer juist achterover leunen en laten gebeuren. Het is balanceren tussen de regie nemen en ingrijpen en niks doen en meegaan met stroom van de opstelling. Als het werkt, dan werkt het! Als je merkt dat het niet werkt, ga dan iets anders doen. Zo kun je bijvoorbeeld door in te grijpen een doorbraak forceren. Weet dat ook in opstellingen de defensiemechanismes van mensen actief zijn. Soms is het nodig om iemand een zetje te geven. 2 Begeleiden vanuit het lege midden Met het lege midden bedoelen we die plek in jezelf die helemaal rustig is, vrij van oordelen, angsten en verlangens. Daar waar je je volledig kunt afstemmen op het veld. Door dat wat er in de opstelling gebeurt, kun je uit balans raken. Per definitie raakt een opstelling jou als begeleider namelijk ook. Het is van belang dit te herkennen en te parkeren, zodat je weer terug kunt naar het lege midden om vanuit daar de opstelling verder te begeleiden. Daarnaast is het goed om de vraag die in het interview is vastgesteld in eerste instantie los te laten. Zo sta je veel meer open voor de beweging, het ritme en de richting van de opstelling. Aan het eind kun je wel weer checken of de vraag nu ook beantwoord is. De vraagsteller is hierin bepalend, niet jouw ratio!

3 Werken vanuit het contact met het veld Het veld is de energie die in een opstelling aanwezig is, het is dat wat er tussen de representanten voelbaar is. Het veld is de informatiebron voor jou als begeleider. Door je hierop af te stemmen zul je precies doen wat nodig is. Als representanten iets zeggen of doen, is dat ook een uiting van het veld. Ook dat wat gezegd en niet wordt gezegd in het interview voorafgaand aan de opstelling is informatie uit het veld. Ook de toeschouwers, dieren die in de opstelling komen, dingen die toevallig gebeuren, alles is een informatie uit het veld. Gebruik ook al deze informatie. De vraagsteller is ook een informatiebron. Hij maakt ook deel uit van het veld. Door goed contact te houden met de vraagsteller en af en toe iets te checken, verkrijg je belangrijke informatie. Ook hoe de representanten reageren op iets wat de vraagsteller zegt, is interessant om mee te nemen. Tenslotte ben jijzelf ook een informatiebron. Als je onrust voelt, of je merkt dat je de regie kwijtraakt, of het even niet meer weet, is dat allemaal informatie die bij dit veld hoort. Gebruik ook deze informatie. Voel ook hoe groot het veld is en zorg dat de toeschouwers zich niet in het veld bevinden. Vraag indien nodig aan mensen om ergens anders te gaan zitten. Het veld werkt in alles door. Ook in jezelf. Dus het kan zijn dat jij onrustig wordt bij de begeleiding. Weet dat dit ook met het veld te maken kan hebben. Gebruik dit dus ook als informatie. Parkeer je eigen aandeel hierin en gebruik de rest als richtingaanwijzer voor de opstelling. Je kunt invoelen op de vraagsteller, de representant en op het veld. Weet dat je hiermee verschillende informatie krijgt. Als je invoelt op de vraagsteller, krijg je de informatie over hoe het met hem is en wat hij nodig heeft. Stem je af op de representant van de vraagsteller, dan krijg je informatie over waar het bij hem om gaat en wat hij wil en nodig heeft. Door je af te stemmen op het veld van de opstelling, krijg je op een hoger niveau informatie over water nodig is om het systeem in balans te brengen. 3 Blijf zelf buiten de opstelling Hoewel je altijd geraakt wordt door een opstelling en ook deel uitmaakt van het veld, is het als begeleider handig om afstand te bewaren. Zodra je voelt dat je in de opstelling wordt gezogen is het zaak om (fysiek) afstand te nemen. Merk je dat de representanten op jouw reageren, dan kan het zijn dat er iets wordt gemist. Breng dan hiervoor een nieuwe representant in. Je kunt afstand nemen door in bloemblaadjesvorm om de opstelling te lopen. Sowieso is het goed om in beweging te blijven zodat je geen onderdeel wordt van de opstelling. Wanneer je je eigen thema tegenkomt, kijk dan of je het kunt parkeren en op een ander moment hiermee aan de slag kunt. Het kan ook zijn dat je in het interview al voelt dat dit teveel je eigen thema s raakt. Besluit dan om niet op te gaan stellen. Zorg voor een bedding van veiligheid Met opstellingen raak je een dieper niveau aan dan mensen normaal gewend zijn. Zeker bij organisatieopstellingen kan dat voor de deelnemers spannend zijn. Zorg daarom voor een bedding van veiligheid. Hiervoor heb je diverse middelen: Structuur bieden door uit te leggen wat er gaat gebeuren De leiding te pakken en te houden

4 Iedereen aandacht te geven Energetische een bedding van veiligheid creëren door een kleur te visualiseren, of door alleen de intentie te hebben dat er veiligheid is In je eigen energiesysteem kun je ook veiligheid neerzetten met een kleur of intentie Bij opstellingen in organisaties bepalen ook de deelnemers en hun functie de mate van veiligheid. Komt de manager bijvoorbeeld ook bij de opstelling? Zijn alle teamleden aanwezig? Zorg dat je jezelf veilig voelt. Dat heeft te maken met het soort vraag, het soort vraagsteller en de setting waarin de opstellingen plaatsvinden. Klaar is klaar Voel ook wanneer een opstelling af is. Hier is geen stelregel voor. Voel hoe het met de energie in de opstelling is. Wil de opstelling nog wat laten zien, of is het klaar? Check ook met de vraagsteller of het goed is om op dit punt te stoppen. Wees hierbij alert op de behoefte van mensen om altijd meer te willen weten en te laten gebeuren. Voel dus vooral bij jezelf en in het veld of de opstelling klaar is. Ook het contract dat je met de vraagsteller hebt gemaakt in het interview kan leidend zijn om te beslissen dat een opstelling klaar is. Zeker als er een inzichtsvraag was. In een opstelling ontstaat namelijk vrij snel inzicht. Ga dan terug naar de vraagsteller en geef aan dat er nu inzicht is en of hij of zij nu nog iets anders wil; een oplossingsrichting bijvoorbeeld. Je maakt dan een nieuwe afspraak. Je kunt ook besluiten dat het goed is om hier te stoppen. Dit kan ook na 10 minuten zijn, of pas na 2 uur. Tijd is hierin niet relevant. Het gaat erom of het veld dat zichtbaar en voelbaar heeft gemaakt wat gezien en gevoeld moest worden. 4 Valkuilen en hoe deze te voorkomen Je voelt je erg verbonden met één representant Als je bij het werken met vloerankers, of poppetjes contact maakt met deze representant wordt je er echt in gezogen. Je gaat helemaal op in de representant. Dit vraagt om goed gronden Neem meer afstand Stap echt goed uit de rol. Indien nodig kun je ook schudden. Het is ook belangrijk om je aandacht bij de vraagsteller te houden. Wat zie je daar gebeuren. Hard werken Je kunt de neiging krijgen om het allemaal te willen oplossen. Jij bent dan degene die hard gaat werken. Weet dan dat het systeem vanzelf laat zien welke beweging nodig is. Jij hoeft daarvoor niets te doen. Stap ook regelmatig uit het veld en beschouw het geheel van een afstand. Gebruik hierbij de bloemblaadjes methode. Loop om de opstelling heen en telkens even erin en dan weer eruit. Zo kun je wel waarnemen wat er in de opstelling gebeurt, houd je voldoende afstand en kun je het overzicht bewaren.

5 Realiseer je tenslotte dat je niet alles op hoeft te lossen. Soms is één stap voor de klant al voldoende. Je raakt de regie kwijt Het kan voorkomen dat je niet meer zo goed weet wat je moet doen. Het kan ook zijn dat de vraagsteller dominant is en zelf allerlei interventies gaat doen. Stap uit het veld zodat je van een afstand kunt kijken en de regie weer kunt pakken. Laat iedereen een beweging maken (bij opstellingen met vloerankers beweeg jij alle matjes behalve die van de vraagsteller). Zorg ervoor dat je weer helemaal in het lege midden in jezelf komt. Kies ervoor dat de vraagsteller op een stoel gaat zitten en toe kijkt Laat de vraagsteller alleen zijn eigen representant verplaatsen. Als hij ook anderen wil verplaatsen check je of die dat ook wel willen Doe een test door elementen te verplaatsen of door uitspraken te laten doen De juiste snelheid kiezen Iedere opstelling kent een eigen ritme. Dit is het ritme dat wordt bepaald door de representanten en het veld. Als begeleider kun je hier iets in versnellen of vertragen. Het mooiste is om het ritme te volgen van de opstelling. Je zult merken dat hierdoor ook de vraagsteller gemakkelijk aangehaakt blijft. Wees je bewust van je eigen voorkeurssnelheid (snel, langzaam of gemiddeld) Laat de representanten aangeven wat er wanneer nodig is Begeleiden vanuit een representantenplek Soms sta je op een matje en wil je vanuit daar een interventie doen. Dit is op zich geen probleem. Je kunt erbij zeggen dat je als begeleider nu vraagt om Let hierbij wel op dat je het gevoel van de representant en van jou als begeleider kunt scheiden. Anders ga je begeleiden vanuit een representant met alle vertekende beelden en angsten en verlangens van dien. Kies er dan voor om uit de rol te stappen en weer buiten het veld te gaan staan. 5 Ook in een opstelling met mensen als representanten kan het zijn dat je een representantenrol vervult. De representanten reageren dan op jouw positie en op jouw beweging. Dit is het moment om een representant in te brengen voor dat wat jij vertegenwoordigde. Ook al weet je niet wat dit is. Op tijd afronden Een opstelling is klaar als de beweging van de ziel heeft plaatsgevonden; als het magische moment is geweest. Vaak neem je dit wel waar. Soms niet. Je merkt dan dat je vastloopt bij het verdergaan. Ook al zie jij nog veel meer verbeterpunten, mogelijke bewegingen, etc., de vraagsteller bepaalt uiteindelijk of het klaar is of niet. Hierbij kun je hem wel uitnodigingen om uit z n comfortzone te gaan. Gebruik hierbij je intuïtie Je hoeft niet alles op te lossen! Om het mooi af te ronden kun je benoemen dat er nog een aantal onopgeloste zaken liggen, maar dat je die voor nu wil laten voor wat ze zijn.

6 Je weet wat de oplossing is of waar het probleem ligt Soms kun je intuïtief precies aanvoelen wat er aan de hand is of wat er nodig is. Dit is echter een andere tak van sport. Je kunt dan door middel van een reading de ander informatie geven over het vraagstuk. Kies je ervoor om met opstellingen te werken, parkeer deze informatie dan, zodat je weer vanuit het lege midden kunt werken. Laat de opstelling aangeven wat er aan de hand is en wat er nodig is. Gebruik de representanten om dingen duidelijk te maken. Hierbij kun je wel je intuïtieve vermogens en readerskwaliteiten inzetten. Zorg dat de vraagsteller aangehaakt blijft door contact met hem te houden. Je weet het even niet meer Het kan heel goed zijn dat er momenten zijn in de opstelling dat je het even helemaal niet meer weet. Of dat er verwarring is. Laat dit gewoon toe. Omarm het niet weten. Neem even de tijd, rust, loop nog een keer om de opstelling heen, of blijf juist even ergens staan. Ook deze verwarring of het niet weten is informatie uit het veld. Het kan goed zijn dat dit vaker voorkomt bij de vraagsteller. Dit kun je ook bij hem checken. Je kunt ook aangeven dat je het even niet weet. Vaak is er dan een representant die informatie geeft of een suggestie doet. Stem je weer af op het lege midden, zodat je vanuit daar intuïtief kunt bepalen wat de volgende stap is. En weet dat stilte, wachten en rust ook een hele goede stap is. 6

7 Specifieke aandachtspunten met vloerankers Werk je met vloerankers dan vraagt dat om een aantal specifieke aandachtspunten. Scheiding van rollen Doordat je nu begeleider bent en representant, is het van belang om deze rollen te scheiden. Dit doe je het beste door van het anker te stappen als je een interventie doet als begeleider. Dit kan ook heel onrustig worden. Kies er dan voor om vanaf het vloeranker een opmerking te maken als begeleider. Geef dit voor de duidelijkheid wel aan. Vraagsteller op de andere vloerankers Bij deze opstellingsvorm is het gemakkelijker om de vraagsteller de posities van andere representanten te laten ervaren door hem op de vloerankers te laten staan. Wees je als begeleider bewust van de intentie waarmee de vraagsteller dit wil of waarmee jij dit voorstelt. Het kan heel goed zijn om de situatie te bekijken (en voelen) vanuit de plek van een ander. Zo kan de vraagsteller een breder beeld krijgen en meer gevoel krijgen voor de rol en positie van de ander. Als de vraagsteller alleen wil weten hoe de ander zich voelt uit een soort nieuwsgierigheid of om z n gelijk te halen, of om te bepalen waar deze representant moet gaan staan, dan is de intentie minder zuiver. Dit is iets wat je niet zwart wit kunt maken. Gebruik hier dus ook je intuïtie bij. Bij subpersoonlijkheden die je hebt opgesteld of hulpbronnen en dergelijke raden we eerder aan de vraagsteller op de andere vloerankers te laten staan. Bij familieleden zouden wij het minder snel doen. Contact met de vraagsteller Doordat je verschillende representantenrollen vervult, kan het zijn dat je helemaal opgaat in het representeren en van rol naar rol stappen. Hou hierbij altijd contact met de vraagsteller. Je doet de opstelling voor hem en hem alleen. Dit kan door oogcontact te houden, zodat je ziet welk effect de opstelling op hem heeft. Je kunt na een eerste verkenning checken of hij vindt dat dit zijn film is. Gaat deze opstelling over hem. Je kunt ook vragen wat hem het meeste raakt. Hou dit wel kort en in het hier nu. Anders komen er hele verhalen over hoe het was en waarom dit of dat is gebeurd en wat die en die toen deed. 7 Bewegen van representanten Als je werkt met vloerankers kan de vraagsteller eerder geneigd zijn de andere representanten te verplaatsen. Dit is niet de bedoeling. Het is van belang om de beweging altijd vanuit de representanten zelf te laten komen. De vraagsteller kan hooguit vragen of iemand verder weg of dichterbij wil komen. Jij kunt als begeleider dan checken of deze representant dat ook zou willen.

8 Specifieke aandachtspunten bij bordopstellingen Bordopstellingen vragen door hun specifieke eigenschappen op een aantal punten extra aandacht. Ze zijn zeer geschikt om in een kleine ruimte uit te voeren. Bovendien geven ze de vraagsteller snel overzicht. Let bij het begeleiden van bordopstellingen op de volgende punten. Hou het levendig Bij bordopstellingen gaat erom dat je het levend maakt. Help de vraagsteller om helemaal in de opstelling te komen. Laat hem echt via de representant op tafel benoemen wat er speelt en wat die representant voelt. Gebruik zelf ook de representanten om dingen te zeggen. Ga niet van een afstandje over de opstelling praten. Dan wordt het een coachgesprek en geen opstelling. Maak ook gebruik van oogcontact Bij belangrijke interventies in een tafelopstelling kun je een bepaalde representant aanraken en vervolgens de vraagsteller aankijken. Zo kun je toch het oogcontact gebruiken wat vaak goed werkt om bepaalde doorbraken te krijgen of zaken te helen. 8