Feit: CO 2 concentratie in de atmosfeer stijgt
|
|
- Peter Hendrickx
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Feit: CO 2 concentratie in de atmosfeer stijgt Mauna Loa, Hawaii, U.S.A. Barren lava field of an active volcano 19 32' N, ' W 3397 m above MSL bron:
2 Stijgende CO 2 concentratie in de atmosfeer Hoe komt dit Waar leidt het toe? Is het erg? Moeten we er iets aan doen? LZZZZZZZ.jpg Zo ja, wat?
3 IPCC: Intergovernment Panel on Climate Change Wetenschappelijke organisatie, 1988: opgericht door de WMO (World Meteorological Organisation) en de UNEP (United Nations Environment Programme) 2007: Nobelprijs voor de Vrede, samen met Al Gore Doel: samenbrengen en evalueren van de wetenschappelijke kennis met betrekking tot: door de mens veroorzaakte klimaatverandering de impact daarvan de mogelijkheden voor aanpassing (adaptation) of neutraliseren (mitigation). Onderliggend doel: GEZAGHEBBENDE informatie / kennis
4 IPCC Gezaghebbende informatie? fouten in het IPCC-rapport Afsmelten van gletschers in de Himalaya Welk deel van Nederland onder de zeespiegel 2010 Planbureau voor de Leefomgeving Hoofdconclusies blijven staan Rigg s Gletscher, Alaska 2010 KNAW / INW Werkwijze IPCC moet worden aangepast
5 IPPC vierde assessment rapport (2007) Eerdere Assessments in 2001, 1995 en 1990/1992 IPPC: drie werkgroepen, waarvan Working Group I het belangrijkst: WG 1: Physical Science Basis of Climate Change WG 2: Impacts, adaptation and vulnerability WG 3: Mitigation of Climate Change Taskforce Greenhouse Gas Inventories Elk produceert een Assessment report En een Summary for Policy Makers
6
7 IPPC WG1, vierde assessment (2007) Hoofdconclusies uit Summary for PolicyMakers Warming of the climate system is unequivocal (p. 5) Most of the observed increase in globally averaged temperatures since the mid-20th century is very likely due to the observed increase in anthropogenic (human) greenhouse gas concentrations. (p.10) The understanding of anthropogenic warming and cooling influences on climate has improved since the [previous] TAR leading to very high confidence that the global average net effect of human activities since 1750 has been one of warming, with a radiative forcing of +1.6 [+0.6 to +2.4] W m 2 (p. 3)
8 IPPC WG1, vierde assessment (2007) Hoofdconclusies uit Summary for PolicyMakers World temperatures could rise by between 1.1 and 6.4 C (2.0 and 11.5 F) during the 21 st century (table 3, p. 13) and that: Sea levels will probably rise by 18 to 59 cm (7.08 to in) [table 3]. There is a confidence level >90% that there will be more frequent warm spells, heat waves and heavy rainfall. There is a confidence level >66% that there will be an increase in droughts, tropical cyclones and extreme high tides. Global atmospheric concentrations of carbon dioxide, methane, and nitrous oxide have increased markedly as a result of human activities since 1750 and now far exceed pre-industrial values over the past 650,000 years Both past and future anthropogenic carbon dioxide emissions will continue to contribute to warming and sea level rise for more than a millennium (p.17). In IPCC statements "most" means greater than 50%, "likely" means at least a 66% likelihood, and "very likely" means at least a 90% likelihood.
9
10 Zeespiegelstijging...?
11 Andere effecten klimaatverandering (IPCC, 2007)
12 2 graden doelstelling United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) Rio 92 (inmiddels 192 landen) present: Conference of the Parties (CoP) 1997 Kyoto 2010 Copenhagen G-8 (2009): streven naar maximale opwarming van 2 o C Is doelstelling EU klimaatbeleid Cruciaal voor stabiliteit van ons klimaat Vraagt dat [CO 2 ] < 450 ppm (nu: 390 ppm)
13 Deel II - De atmosfeer Mondiale vervuiling: (Versterkt) broeikas-effect Aantasting van de ozonlaag (spm1530) Lokaal tot internationaal: Verzurende emissies & smog (spm1530) Dit college: inleiding broeikas-effect (spm1520) traditionele milieuproblemen vs. wicked problems
14 De snelle koolstof-cyclus Living Carbon Fossil Carbon Using fossil fuels In-Use Carbon
15 Kwantitatief Systeem aarde: Hoeveel koolstof zit in 1 ppmv atmosferisch CO 2? Oplossing: Massa atmosfeer = 5.1 x kg (Trenberth, 1981 JGR 86: ) Dan is 1 ppmv CO 2 gelijk aan 2.13 Giga ton koolstof 2.13 Gigaton = 2.13 PetaGram (Pg) Koolstof de pre-industriële hoeveelheid CO 2 staat gelijk aan 2.13*288 = 580 [GtC]
16 Hoeveel koolstof in de atmosfeer is afkomstig van fossiele brandstoffen?
17 Hoeveel koolstof in de atmosfeer is afkomstig van fossiele brandstoffen? Drie bronnen 1. verandering van landgebruik 2. produktie van cement 3. verbranding van fossiele brandstoffen tot 1850: concentratie van CO 2 lang constant, niet echt beïnvloed door de mens
18 Hoeveel koolstof in de atmosfeer is afkomstig van fossiele brandstoffen? Drie bronnen: (naar [Pg] 1. verandering van landgebruik: produktie van cement: 6 3. verbranding van fossiele brandstoffen: 282 Totaal 442 atm. CO 2 van 288 naar 370 ppmv = 82*2.1 = %
19 Koolstof-balans aarde Situatie 1990; Spiro, 1 e druk, p.127 de pre-industriële hoeveelheid CO 2 in de atmosfeer staat gelijk aan 2.13*280=580 [GtC] verandering landgebruik is al heel lang constant en 1.5 [Pg/jaar] ( ) uitstoot fossiele brandstoffen, cement is toegenomen tot 8 Pg/jaar (2005)
20 Verandering van het klimaat Broeikaseffect mechanisme broeikasgassen toename concentratie, karakteristieken anthropogene oorzaak? Koolstof-cycli mogelijke effecten causaliteit Modelleren klimaatveranderingen Organisatie van het wereldwijde klimaatonderzoek en -beleid Beleidsdoelen
21 Interactie milieu menselijke activiteiten Economic system Human activities - process industry - infrastructures energy waste water Systemen: 1. Leren hanteren en analyseren 2. Ontwerpen van oplossingsstrategiëen
22 Temperatuurstijging? IPCC 1995: o C, sinds eind 19 e eeuw.
23 Een duurzaam, stabiel klimaat? De toekomst? Stijging?
24 Calibratie van de modellen (IPCC, 2007) Figure SPM.4. Comparison of observed continental- and global-scale changes in surface temperature with results simulated by climate models using natural and anthropogenic forcings. Decadal averages of observations are shown for the period 1906 to 2005 (black line) plotted against the centre of the decade and relative to the corresponding average for Lines are dashed where spatial coverage is less than 50%. Blue shaded bands show the 5 95% range for 19 simulations from five climate models using only the natural forcings due to solar activity and volcanoes. Red shaded bands show the 5 95% range for 58 simulations from 14 climate models using both natural and anthropogenic forcings. {FAQ 9.2, Figure 1}
25 De laatste jaar interglaciaal interglaciaal Er lijkt een verband te zijn met CO 2 : CO 2 temperatuur
26 CO 2 en de industriële revolutie 1732-uitvinding van de stoommachine door James Watt Pre-industriële CO 2 -contentratie 275 ppm. Sources gebruik fossiele energiedragers CO 2, CH 4 cement produktie landgebruik ontwatering, ontbossing: CO 2 landbouw: N 2 O Sinks biomassa (aangroei) oceanen (opname CO 2 ) Systeem: snelle koolstof-cyclus
27 Oorzaken van de TOENAME van het CO 2 gehalte in de atmosfeer I = P * A * T Exponentiële stijging van de WERELDBEVOLKING Dramatische toename van de WELVAART in de geïndustrialiseerde landen; momenteel: India, China Oorzaak of gevolg (?): dramatische toename ENERGIEGEBRUIK uit eerst steenkool, later aardolie, nu ook aardgas
28 NRC-Handelsblad,
29 BP Statistical Review World Energy Use 1991: 8.2 mrd. TOE, 2006: 10.9 mrd. TOE 2011: 12 mrd. TOE
30 Gevolgen van een TEMPERATUURstijging Stijging van de zeespiegel (ijskappen smelten) verwacht ~ 6 tot 99 cm stijging aan het eind 21 e eeuw stijging zal honderden miljoenen mensen treffen koraalriffen zullen afsterven atollen zullen verdwijnen in de oceaan toename van het aantal orkanen soortmigratie van planten en dieren vergrootte kans op tropische planten- en veeziekten verhoogde productiviteit van de landbouw E.e.a. al vastgesteld in 3 rd assessment, (IPCC, 2001) met nog grotere zekerheid te verwachten (IPCC, 2007)
31 Gevolgen van een TEMPERATUURstijging Pentagon wil een toekomst zonder koolstof (NRC, ) Klimaatverandering is: uiterst nijpende bedreiging voor de nationale veiligheid realiteit, en zal eerder en met dodelijker gevolgen toeslaan al in 2020 risico op: onderling verbonden rampen Mega-droogten, massale verhongering Regionale kernoorlog door twisten om schaarse hulpbronnen Kans: veranderingen voltrekken zich abrupt, in 3-5 jaar kan leiden tot mondiale catastrofe en zelfs een ijstijd Nederland in 2007 deels onbewoonbaar doordat extreme stormen de zeeweringen vernielen en het land onderloopt (NRC, )
32 CO 2, temperatuur en zeespiegel.. correlatie?
33 De aarde warmt op! Of toch niet? Gemiddelde temperaturen; wereld Periode ?
34 De aarde koelt af!???? Vanaf 1940 tot 1975 daalde de temperatuur een halve graad CO 2 -gehalte in dezelfde periode steeg 1975 U.S. Academy of Science: als de afkoeling doorgaat, komt er een Grote Ijstijd Plan om extra CO 2 in de atmosfeer te brengen om het klimaat op te warmen! Afsluiten van Beringstraat (SU & USA) Astronomisch gestuurde klimaatcycliciteit: over enkele duizenden jaren komt er weer een ijstijd
35 Hoe komen we erachter? Modellen energie- en stralingsbalans van de aarde (thermodynamische effecten) atmosferische & zeewater circulatiepatronen (hydrodynamische effecten) snelle koolstofcyclus: sources and sinks (biologische en geochemische effecten) met veel beperkingen samengestelde effecten veel onzekerheden over de grootheden klimaat is niet mondiaal
36 Verwarring in de discussie Wat vertelt een Energiebalans Aarde? Is er een verstoorde energiehuishouding van de Aarde? Wordt die veroorzaakt door versterkt broeikaseffect? Wordt het versterkt broeikaseffect veroorzaakt door emissies van anthropogene oorsprong? Wat kan een energiebalans je vertellen? Hoe stellen we de energiebalans op? De vervolgvraag is: wat zijn de consequenties van een verstoorde energiehuishouding
37 Energiebalans aarde: systeemgrens Aarde Atmosfeer
38 Energiebalans Boekhouden: wat gaat er door de systeemgrens? Wat zijn de uitgaande stromen? Wat zijn de ingaande stromen? Is er accumulatie?
39 De aarde: Energie-instroom Zon Reflectie: 30% Zonnestraling Zonnestraling Aarde Atmosfeer
40 Warmte straling van oppervlak De aarde: Energiestromen Zon Reflectie: 30% Zonnestraling Warmtestraling Zonnestraling Aarde Atmosfeer
41 Energiestroom-UIT Te begrijpen als straling van een Zwart Lichaam Zwart Lichaam straalt Energie uit Piek Intensiteit f(t) λ piek = c/t piek Zon: 6000K Aarde: 288K Intensiteit = f (T 4 ) S = σt 4 σ= 5, T 4 [W/m 2 K 4 ] Zon Spiro, 2 e druk p.146 Aarde
42 De aarde: een broeikas 2 Zon Zonnestraling Reflectie: 30% Warmte straling Energiebalans Aarde: In = zonnestraling Uit = warmtestraling (IR) Zonnestraling Aarde Warmtestraling van oppervlak Totaal = 0 (Evenwicht) Zonnestraling: gegeven Infrarood-uit: Atmosfeer ~ (T aarde ) 4 ~ absorptie CO 2 ; H 2 O; CH 4
43 Energiebalans Instraling zon Zonne-energie op aarde = 324,5 [W/m 2 ] Albedo (reflectiefactor) = 0.3 S = (1-Albedo) 324,5 = 240 [W/m 2 ] Uitstraling Aarde S = kt 4 = 5, T 4 [W/m 2 ] Gelijkstellen en oplossen: T aardoppervlak = 255 [K] = -18 [ C] Werkelijkheid T aardoppervlak = 288 [K] = +15 [ C] er is dus veel méér uitstraling van aardoppervlak Oorzaak: het broeikas-effect
44 Warmte straling Zon Reflectie: 30% Zonnestraling Warmtestraling van oppervlak Zonnestraling Aarde Atmosfeer De aarde: een broeikas Geen atmosfeer Taarde = 255 K (-18 o C) Met atmosfeer Taarde = 288 K (+15 o C)
45 Broeikaseffect Dus Het broeikaseffect is GEWENST, want de temperatuur op de aarde blijft veel hoger dan anders het geval zou zijn geweest (288 K = 15 C i.p.v. 255 K = - 18 C) VERSTERKTE broeikaseffect is ONGEWENST, want de gemiddelde temperatuur op aarde stijgt 1.1 tot 6 graden in de 21 ste eeuw
46 Broeikaseffect Definitie: Het optreden van temperatuurverhoging door belemmering van infrarode straling. Karakteristiek aarde De atmosfeer is vrijwel geheel doorlatend voor de straling van de zon; er vindt wel reflectie van zonnestraling door wolken en het aardoppervlak plaats De atmosfeer is maar beperkt doorlatend voor de door de aarde uitgezonden infrarode straling; een deel van de uitgezonden straling wordt geabsorbeerd, en weer in alle richtingen uitgezonden; netto wordt dus IR straling naar de aarde teruggezonden!
47 Model: atmosfeer als plaat die deel IR straling terugkaatst S in, zon S uit, atmosfeer Grens met de ruimte Atmosfeer S uit, aardoppervlak S terug, atmosfeer Aardoppervlak
48 Atmosfeer als plaat Grens met de ruimte S uit, atmosfeer S in, zon Atmosfeer S uit, aardoppervlak S terug, atmosfeer Aardoppervlak
49 Golflengte spectrum Van gamma en rontgen, via zichtbaar licht, naar infrarood, microgolven, en radiogolven
50 Elektromagnetische straling Naar toenemende golflengte: gammastraling röntgenstraling ultraviolet zichtbaar licht infrarood microgolven (radar) radiostraling
51 Versterkt broeikas-effect? Infrarode straling (IR) wordt geëmitteerd door het aardoppervlak Spiro 1 e druk, p.121 IR wordt geabsorbeerd & verspreid door moleculen in atmosfeer- broeikasgassen Slechts klein atmospheric window wordt direct doorgelaten Gassen met absorptie in dat window zijn meest sterke broeikasgassen
52 Golfgetal:
53 H 2 O CO 2 CH 4 O 3 H 2 O CO 2 CH 4 O 3 H 2 O CO 2 CH 4 O 3 Atm. Window Atm. Window Golfgetal:
54 Karakteristieken broeikasgassen CO 2 CH 4 N 2 O CFK11 pre-industr. conc. [ppm] 270 0,70 0,29 0 huidige concentr. [ppm] 385 1,7 0,31 0,00028 jaarlijkse toename [%] 0,5 0,9 0,25 4 atmosf. levensduur [jaar] GWP (CO 2 = 1) GWP is een functie van Atmospheric Window, (toename) concentratie en levensduur in de atmosfeer
55 Global Warming Potential (# Radiative Forcing!) GWP maakt mogelijk om gassen te vergelijken GWP: is gedefinieerd als: het effect van één ton broeikasgas op de temperatuurstijging genormaliseerd op het effect van één ton CO 2
56 Duiding effect broeikasgassen voor beleidsmakers; Hoe? Gebruik de energiebalans van de aarde Dit is een stralingsbalans; in=uit= +/- 240 [W/m 2 ] gemiddeld over de gehele aarde Vertaal emissie van broeikasgassen naar effect op de gemiddelde globale (wereld) energiebalans Radiative forcing [W/m 2 ]: netto bijdrage aan inkomende straling of vermeden uitgaande straling Berekend uit/met uitgebreide klimaatmodellen
57 Radiative forcing [W/m 2 ] Zie Spiro 1 e druk pag. 123
58 Radiative Forcing stand van zaken (IPCC, 2001) Figuur 6.11 uit Spiro (IPCC, "Summary for Policy Makers", 2001;
59 Radiative forcing (IPCC, 2007)
60 Energiebalans Aarde een onoverzichtelijk plaatje uit Spiro Spiro, 2 e druk p. 148
61 Wolkvorming Wolken reflecteren zonlicht,, absorberen zonlicht,, geven IR-straling af Al het materiaal in de atmosfeer zendt IR straling uit in alle richtingen wordt opgewarmd door verdamping & thermiek opname en scattering van IR-straling afkomsting van het aardoppervlak
62 Koppelingen Waterdamp Ijs-albedo Wolken Oceaanstromingen Hydrologische kringloop Verwoestijning-albedo
63 Koppelingen via koolstof Biosfeer CO 2 in oceanen Permafrost Verdroging/bosbranden Organisch materiaal bodem
Energiebalans aarde: systeemgrens
Energiebalans aarde: systeemgrens Aarde Atmosfeer Energiebalans Boekhouden: wat gaat er door de systeemgrens? Wat zijn de uitgaande stromen? Wat zijn de ingaande stromen? Is er accumulatie? De aarde: Energie-instroom
Nadere informatieWelkom terug bij het EWI-domein! spm1530
Welkom terug bij het EWI-domein! spm1530 Inrichting van de module spm1530 (zie ook eerste college spm1520!!) Begrip & Analyse Centrale thema: methoden voor begrip en analyse van systemen
Nadere informatieSonEnergie, 25 maart 2019 Jacques Hagoort
SonEnergie, 25 maart 2019 Jacques Hagoort Klimaat & Klimaatverandering Gevolgen klimaatverandering Opwarming van de Aarde Broeikaseffect Klimaatmodellen An Inconvenient Truth VN - Akkoord van Parijs Nederlands
Nadere informatieKlimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering. Klimaatverandering 8-10-2012. Klimaatverandering
Zonne-energie 2012: prijs 21 ct per kwh; 2020 prijs 12 ct kwh Groen rijden; energiehuizen, biologisch voedsel Stimular, de werkplaats voor Duurzaam Ondernemen Stichting Stimular www.stimular.nl 010 238
Nadere informatieKNVWS Delft. Overzicht
Het klimaat in de afgelopen en komende 100 jaar KNVWS Delft 17 oktober 2017 Peter Siegmund KNMI Overzicht Het klimaat van de afgelopen 100 jaar: temperatuur, neerslag, diversen Het broeikaseffect Klimaatmodellen
Nadere informatieNNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik
NNV-bestuursstandpunt over de samenhang tussen klimaatverandering en energiegebruik Het klimaat is een complex systeem waarin fysische, chemische en biologische processen op elkaar inwerken. Die complexiteit
Nadere informatieKlimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland
Page 1 of 6 Klimaatverandering en klimaatscenario s in Nederland Hoe voorspeld? Klimaatscenario's voor Nederland (samengevat) DOWNLOAD HIER DE WORD VERSIE In dit informatieblad wordt in het kort klimaatverandering
Nadere informatieProf. Gerbrand Komen. (ex-) Directeur Klimaatonderzoek KNMI. 12 Maart 2009 NNV Sectie Energie en Klimaat
Prof. Gerbrand Komen (ex-) Directeur Klimaatonderzoek KNMI 12 Maart 2009 NNV Sectie Energie en Klimaat Jaargemiddelde temperatuur (afwijking van 1951-1980) in Nederland (rode lijn) en wereldgemiddeld (blauwe
Nadere informatieKlimaatverandering. Urgentie in Slow Motion. Bart Verheggen ECN
Klimaatverandering Urgentie in Slow Motion Bart Verheggen ECN http://klimaatverandering.wordpress.com/ @Bverheggen http://ourchangingclimate.wordpress.com/ De wetenschappelijke positie is nauwelijks veranderd
Nadere informatieKoolstofcyclus in de zee. Stefan Schouten. NIOZ is part of the Netherlands Organisation for Scientific Research (NWO)
Koninklijk Royal Netherlands Nederlands Institute Instituut for voor Sea Research Zeeonderzoek Koolstofcyclus in de zee Stefan Schouten NIOZ is part of the Netherlands Organisation for Scientific Research
Nadere informatieHet klimaat verandert, wat nu?
Het klimaat verandert, wat nu? Lesley De Cruz, Rozemien De Troch Koninklijk Meteorologisch Instituut De Limburgse Klimaattop, 18 september 2017 De Cruz et al. (KMI) Klimaatverandering 20170918 1 / 23 1
Nadere informatieKlimaatverandering in internationaal perspectief
Klimaatverandering in internationaal perspectief Gaan onze buurlanden uit van dezelfde verandering? Janette Bessembinder Stelling 1 Als de warme golfstroom tot stilstand komt, wordt het in Nederland minstens
Nadere informatieklimaatverandering en zeespiegelstijging Klimaatverandering en klimaatscenario s Achtergronden Prof Dr Bart van den Hurk
Achtergronden Klimaatverandering en klimaatscenario s Prof Dr Bart van den Hurk Watis 06 hetmondiale klimaatprobleem? Klimaatverandering is van alle tijden Natuurlijke invloeden: Interne schommelingen
Nadere informatieMAATSCHAPPIJ ONDERSCHAT ERNST EN TAAIHEID KLIMAATPROBLEEM
MAATSCHAPPIJ ONDERSCHAT ERNST EN TAAIHEID KLIMAATPROBLEEM De maatschappelijke discussie over klimaatverandering wordt onvoldoende scherp gevoerd. Er wordt nauwelijks nagedacht over de ernst van de problematiek
Nadere informatieBedreigingen. Broeikaseffect
Bedreigingen Vroeger gebeurde het nogal eens dat de zee een gat in de duinen sloeg en het land overspoelde. Tegenwoordig gebeurt dat niet meer. De mensen hebben de duinen met behulp van helm goed vastgelegd
Nadere informatieet broeikaseffect een nuttig maar door de mens ontregeld natuurlijk proces
H 2 et broeikaseffect een nuttig maar door de mens ontregeld natuurlijk proces Bij het ontstaan van de aarde, 4,6 miljard jaren geleden, was er geen atmosfeer. Enkele miljoenen jaren waren nodig voor de
Nadere informatieFysische modellen De Aarde zonder en met atmosfeer
Fysische modellen De Aarde zonder en met atmosfeer J. Kortland Cdb, Universiteit Utrecht Inleiding Bij het ontwerpen van een computermodel van de broeikas Aarde maak je gebruik van fysische modellen. Deze
Nadere informatieHET BROEIKASSEFFECT / DE STRALINGSBALANS / OPWARMING AARDE
HET BROEIKASSEFFECT / DE STRALINGSBALANS / OPWARMING AARDE 1. De zon = bron van energie. Doc 1: ons zonnestelsel Opgepast: de planeten zijn op schaal getekend. De afstanden niet! Iedereen kent wel onze
Nadere informatieOmgaan met onzekerheden op het raakvlak wetenschap beleid samenleving: ervaringen uit de PBL en IPCC praktijk
Omgaan met onzekerheden op het raakvlak wetenschap beleid samenleving: ervaringen uit de PBL en IPCC praktijk NMDC Workshop Omgaan met Onzekerheden Twee koude winters in Nederland ontkrachten nog
Nadere informatieKlimaatveranderingstand. wetenschap. Prof Wilco Hazeleger
Klimaatveranderingstand van de wetenschap Prof Wilco Hazeleger Achtergrond Wetenschap kan nooit absolute zekerheden bieden Het klimaatsysteem is complex Beperkingen in kennis en waarnemingen Beleid wil
Nadere informatieDe club van Rome had toch gelijk!
De club van Rome had toch gelijk! Bernard Dam MECS, Chemical Engineering, Faculty of Applied Science, Delft University of Technology 11 november 2009 Delft University of Technology Challenge the future
Nadere informatieHet veranderend klimaat
Het veranderend klimaat HOVO cursus 2009 College 2: Recente veranderingen in de atmosfeer Thomas Röckmann Institute for Marine and Atmospheric Research Utrecht (IMAU) Utrecht University Atmosfeer en klimaat
Nadere informatieLes bij klimaatverandering:
Les bij klimaatverandering: Lesdoelen: De leerlingen zijn aan het einde van de les meer te weet gekomen over het gevolg van de opwarming van de aarde. De leerlingen kunnen zich verplaatsen in kinderen
Nadere informatieWerkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect
Werkstuk Aardrijkskunde Broeikaseffect Werkstuk door een scholier 1310 woorden 20 juni 2006 6,2 45 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Het Broeikaseffect Inhoudsopgave Inleiding 1.0 Wat is het broeikaseffect?
Nadere informatieDe oorzaken en gevolgen van de opwarming van het klimaat
De oorzaken en gevolgen van de opwarming van het klimaat Belgische geografendagen Brussel, 14 november 2015 Philippe Huybrechts Earth System Sciences & Departement Geografie Vrije Universiteit Brussel
Nadere informatieKooldioxide en het klimaat
Kooldioxide en het klimaat 039 1 Kooldioxide en het klimaat Inleiding Kooldioxide (CO 2 ) is een kleurloos, onbrandbaar en reukloos gas met een zwak zure smaak dat van nature aanwezig is in de atmosfeer.
Nadere informatieBroeikasgassen, klimaat en meten: hoe, wat en waarom van ICOS-nl.
Broeikasgassen, klimaat en meten: hoe, wat en waarom van ICOS-nl. Bij de verbranding van fossiele brandstoffen komt het gas kooldioxide vrij. Sinds de industriële revolutie is daardoor de hoeveelheid kooldioxide
Nadere informatieDe klimaatverandering: fabel of pure ernst?
De klimaatverandering: fabel of pure ernst? Rozemien De Troch 1,2 1 Koninklijk Meteorologisch Instituut; 2 Departement Fysica en Astronomie, UGent Praatcafé Beweging.net, 20 maart 2015, Drongen R. De Troch
Nadere informatieKlimaatverandering en Ontwikkeling
Climate Klimaatverandering en Ontwikkeling BTC Infocyclus, 4 dec 2016 Julie Vandenberghe WWF Michel Roggo / WWF-Canon Index 1. Back to the basics: de wetenschap 2. Impact op het Zuiden 3. Internationale
Nadere informatie1. Waarnemingen van klimaatverandering
Klimaatverandering 2013: Wetenschappelijke elementen (5 de evaluatierapport van het IPCC deel 1) Belangrijkste boodschappen van de Samenvatting voor beleidsmakers De bijdrage van werkgroep I van het IPCC
Nadere informatieKlimaatverandering: beleid Gepubliceerd op Compendium voor de Leefomgeving (
Indicator 14 november 2006 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In het Kyoto-protocol en het
Nadere informatieThe Day After tomorrow... Waarom wachten
The Day After tomorrow... Waarom wachten als we vandaag kunnen reageren? The Day After Tomorrow, de film van Roland Emmerich (Godzilla en Independence Day), verschijnt op 26 mei 2004 op het witte doek.
Nadere informatieKNMI 06 klimaatscenario s
KNMI 06 klimaatscenario s Stof tot nadenken? Opzet presentatie Klimaatverandering en het (versterkte) broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering De nieuwe KNMI-klimaatscenario s Mogelijke effecten 1
Nadere informatiePraktische opdracht Economie Broeikaseffect
Praktische opdracht Economie Broeikaseffect Praktische-opdracht door S. 1631 woorden 7 april 2015 4 4 keer beoordeeld Vak Methode Economie Praktische economie De economische kijk op het broeikaseffect.
Nadere informatieDe KNMI 14 klimaatscenario s Ontwikkelingen De scenario s Voorbeelden
De KNMI 14 klimaatscenario s Ontwikkelingen De scenario s Voorbeelden Bart van den Hurk KNMI 2006 2009 2011 2014 KNMI 06 8 jaar verder IPCC 2007 en 2013 IPCC, 2007 IPCC, 2013 IPCC 2007 en 2013 IPCC, 2007
Nadere informatieFactsheet klimaatverandering
Factsheet klimaatverandering 1. Klimaatverandering - wereldwijd De aarde is sinds het eind van de negentiende eeuw opgewarmd met gemiddeld 0,9 graden (PBL, KNMI). Oorzaken van klimaatverandering - Het
Nadere informatieKoolstof wordt teruggevonden in alle levende materie en in sedimenten, gesteenten, de oceanen en de lucht die we inademen.
Koolstofcyclus Samenvatting Koolstof wordt teruggevonden in alle levende materie en in sedimenten, gesteenten, de oceanen en de lucht die we inademen. Er is een uitwisseling van koolstof tussen oceanen,
Nadere informatieKlimaatverandering Wat kunnen we verwachten?
Klimaatverandering Wat kunnen we verwachten? Yorick de Wijs (KNMI) Veenendaal - 09 05 2019 Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut 1 Klimaatverandering Oorzaken en risico s wereldwijd Trends en
Nadere informatieHet veranderend klimaat deel 2
Het veranderend klimaat deel 2 Prof. Gerbrand Komen 13 oktober 2008 HOVO, Utrecht Overzicht 1. Variabiliteit in het complexe klimaatsysteem 2. Waarnemingen en modellen 3. Klimaatverandering: detectie,
Nadere informatieAchtergrondinformatie toelichtingen bij ppt1
Achtergrondinformatie toelichtingen bij ppt1 Dia 1 Klimaatverandering Onomstotelijk wetenschappelijk bewijs Deze presentatie geeft een inleiding op het thema klimaatverandering en een (kort) overzicht
Nadere informatieToelichting klimaatbeleid Gepubliceerd op Compendium voor de Leefomgeving (
Indicator 16 maart 2006 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In het Kyoto-protocol en het Klimaatverdrag
Nadere informatieKlimaatverandering. Opzet presentatie
Klimaatverandering Mondiaal en in Nederland J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd/in Europa
Nadere informatieKlimaatverandering en de Wadden: bedreiging of een kans? Inauguratiesymposium Waddenacademie 1 en 2 december 2008 Leeuwarden
Klimaatverandering en de Wadden: bedreiging of een kans? Inauguratiesymposium Waddenacademie 1 en 2 december 2008 Leeuwarden Overstromingsgebied bij NAP -6.0 m Waddenzee Markermeer A7 A9 A6 Amsterdam A2
Nadere informatieEcosysteemdiensten. Blok 1 Mariene omgeving. Marieke Verweij (ProSea) Dag 1 de zee en mijn werk / 24 september Duurzaam werken op Zee
Ecosysteemdiensten Blok 1 Mariene omgeving Marieke Verweij (ProSea) Dag 1 de zee en mijn werk / Duurzaam werken op Zee NASA Duurzaam werken op zee 2 Maar al dat water is niet eindeloos veel We weten meer
Nadere informatieDe waarde van het BBP Onderzoek naar de consumptie van energie
De waarde van het BBP Onderzoek naar de consumptie van energie Geschreven door: Lesley Huang en Pepijn Veldhuizen Vakken: Economie School en klas: Scholengemeenschap Were Di, vwo 6 Begeleider: De heer
Nadere informatieSamenvatting ANW Hoofdstuk 7, Leven op aarde
Samenvatting ANW Hoofdstuk 7, Leven op aarde Samenvatting door een scholier 1461 woorden 2 juni 2003 7,6 96 keer beoordeeld Vak Methode ANW Solar ANW Hoofdstuk 7 boekje 2 7.1 een leefbare planeet de aarde
Nadere informatieBroeikas Aarde: een leefbare temperatuur
Computerondersteund modelleren Natuurkunde Broeikas Aarde: een leefbare temperatuur Universiteit Utrecht Cd Centrum voor Didactiek van Wiskunde en Natuurwetenschappen Computerondersteund modelleren Natuurkunde
Nadere informatieKlimaatmodellen. Projecties van een toekomstig klimaat. Wiskundige vergelijkingen
Klimaatmodellen Projecties van een toekomstig klimaat Aan de hand van klimaatmodellen kunnen we klimaatveranderingen in het verleden verklaren en een projectie maken van klimaatveranderingen in de toekomst,
Nadere informatieCuraçao Carbon Footprint 2015
Willemstad, March 2017 Inhoudsopgave Inleiding 2 Methode 2 Dataverzameling 3 Uitstoot CO2 in 2010 3 Uitstoot CO2 in 2015 4 Vergelijking met andere landen 5 Central Bureau of Statistics Curaçao 1 Inleiding
Nadere informatieEindexamen biologie pilot havo 2011 - II
Onderzoek naar het klimaat met behulp van huidmondjes Op een school in Midden-Limburg wordt een vakkenintegratieproject georganiseerd met als thema: mogelijke oorzaken voor en gevolgen van het versterkt
Nadere informatieDE WETENSCHAPPELIJKE BASIS VAN DE TAXATIESTUDIE
VRAAGTEKENS i BIJ DE WETENSCHAPPELIJKE BASIS VAN DE TAXATIESTUDIE Klimaatverandering - klimaatbeleid. Inzicht in keuzes voor de Tweede Kamer Een rapport uitgebracht aan de Tweede Kamer in September 2004
Nadere informatieNRC Infographic, Prinsjesdag
Naar een volgende fase in het milieubeleid: Urgentie vanuit de wetenschap Let wel: Wetenschap gaat over het verleden en heden (begrijpen van processen), terwijl beleid de toekomst omvat (beïnvloeden van
Nadere informatieGlastuinbouw draagt door hoge CO2-emissie flink bij aan Global Warming. Voor wie verstandig handelt!
Glastuinbouw draagt door hoge CO2-emissie flink bij aan Global Warming Trendsamenvatting Naam Definitie Scope Invloed: Impact Bronnen Global warming Global Warming, de opwarming van de aarde, is de stijging
Nadere informatieKlimaatverandering. Opzet presentatie
Klimaatverandering Welke extremen kunnen we in de toekomst verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Klimaatscenario
Nadere informatieklimaatverandering Planet
klimaatverandering Planet 66 67 klimaatver andering De verandering van het klimaat wordt tegenwoordig gezien als de grootste milieudreiging in de wereld. Klimaatmodellen voorspellen op de lange termijn
Nadere informatieGeologische tijdschaal. AK 4vwo vrijdag 31 oktober. 11 Het klimaat door de tijd. inhoud
Hoofdstuk 1 Extern systeem en klimaatzones Paragraaf 11 t/m 14 inhoud Het klimaat door de tijd (par. 11) Het klimaat nu (par. 12) Het klimaat in de toekomst (par. 13) Klimaatbeleid (par. 14) AK 4vwo vrijdag
Nadere informatieWereldwijde uitstoot CO2 dit jaar
1 van 5 7-12-2018 06:32 volkskrant.nl Wereldwijde uitstoot CO2 dit jaar weer toegenomen 6-8 minuten IJsklif in West-Groenland. Beeld Credit: Sarah Das / Woods Hole Oceanographic Institution De stijging
Nadere informatie6,1. Werkstuk door een scholier 1953 woorden 1 april keer beoordeeld. Hoofdvraag: Wat zijn de gevolgen van het versterkte broeikaseffect?
Werkstuk door een scholier 1953 woorden 1 april 2004 6,1 365 keer beoordeeld Vak Biologie Hoofdvraag: Wat zijn de gevolgen van het versterkte broeikaseffect? Deelvragen: 1. Hoe werkt het broeikaseffect?
Nadere informatieSignalen van klimaatveranderingen
Signalen van klimaatveranderingen John van Boxel Klimaatwetenschappers waarschuwen dat de toenemende concentraties aan broeikasgassen een invloed zullen hebben op het klimaat op aarde. Gedurende de twintigste
Nadere informatieKlimaatverandering. Opzet presentatie
Klimaatverandering Wat kunnen we in de toekomst verwachten? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Wat verwachten we wereldwijd/in
Nadere informatieBIJEENKOMST VNO NCW Macro-ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid en energieverbruik
BIJEENKOMST VNO NCW Macro-ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid en energieverbruik Introductie Alfred Besselink directeur Westland Infra Macro-ontwikkelingen op het gebied van duurzaamheid en energieverbruik
Nadere informatieDeeltoets TB151-II. Uitwerking vraagstuk 1)
Deeltoets TB151-II Uitwerking vraagstuk 1) a) Ontvangst: straling van de zon (zonlicht) Afstaan: straling van de aarde (warmte-straling, IR van zwart lichaam) Verschil: golflengte Achtergrond: Spiro eq.
Nadere informatieBROEIKASEFFECT HET BROEIKASEFFECT: FEIT OF FICTIE? Lees de teksten en beantwoord de daarop volgende vragen.
BROEIKASEFFECT Lees de teksten en beantwoord de daarop volgende vragen. HET BROEIKASEFFECT: FEIT OF FICTIE? Levende wezens hebben energie nodig om te overleven. De energie die het leven op aarde in stand
Nadere informatieOpwarming aarde niet de schuld van het vee
focus juni 219 Opwarming aarde niet de schuld van het vee Europese landbouwhuisdieren hebben vrijwel geen aandeel in de opwarming van de aarde. Dat blijkt uit data van het Amerikaanse Carbon Dioxide Information
Nadere informatieMinder dierlijke producten, meer verantwoord. EVA vzw St.-Pietersnieuwstraat 130, 9000 Gent info@vegetarisme.be 09/329.68.51 - www.vegetarisme.
Minder dierlijke producten, meer verantwoord EVA vzw St.-Pietersnieuwstraat 130, 9000 Gent info@vegetarisme.be 09/329.68.51 - www.vegetarisme.be Inhoud Even over EVA Het globale plaatje De milieucrisis
Nadere informatieHet Europese Klimaat en Energiebeleid voor 2030
Het Europese Klimaat en Energiebeleid voor 2030 Hoe de EU het Akkoord van Parijs implementeert Koninklijke Vlaamse Academie van België voor Wetenschappen en Kunsten 15 December 2018 Prof Dr Jos DELBEKE
Nadere informatieAlternatieve energiebronnen
Alternatieve energiebronnen energie01 (1 min, 5 sec) energiebronnen01 (2 min, 12 sec) Windenergie Windmolens werden vroeger gebruikt om water te pompen of koren te malen. In het jaar 650 gebruikte de mensen
Nadere informatieSustainable Tourism Duurzaam Toerisme. dr. Anja de Groene lector duurzaamheid en water Hogeschool Zeeland
Sustainable Tourism Duurzaam Toerisme dr. Anja de Groene lector duurzaamheid en water Hogeschool Zeeland Programma 15.15 uur: Inleiding duurzaam toerisme door Dr. Anja de Groene 15.35 uur: Cradle to Cradle
Nadere informatieKlimaat(les)marathon. Leren voor en over het klimaat
Klimaat(les)marathon Leren voor en over het klimaat DE ESSENTIE VAN KLIMAATVERANDERING CRASHCURSUS KLIMAATWETENSCHAP Prof. Dr. Wim Thiery INHOUD WAAROVER ZAL IK HET HEBBEN? - Wat is het klimaat? - Wat
Nadere informatieen Science (www. sciencemag.org informatie die relevant is voor het inzicht in de risico s van klimaatverandering voor
MILIEU Terra Incognita (IX) - SPECIAL Hoe is het gesteld met onze planeet? Het nieuwe VN-klimaatrapport www.nature.com) en Science (www. sciencemag.org 2. informatie die relevant is voor het inzicht in
Nadere informatieKNMI 06 klimaatscenario s
KNMI 06 klimaatscenario s Hoe verandert ons klimaat? J. Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Wat is klimaat(verandering)? Het broeikaseffect Waargenomen klimaatverandering Klimaatscenario s Mogelijke
Nadere informatieCopernicus Institute of Sustainable Development. Koe en klimaat. Dr. Jerry van Dijk Dr. Karin Rebel. Copernicus Institute of Sustainable Development
Copernicus Institute of Sustainable Development Koe en klimaat Dr. Jerry van Dijk Dr. Karin Rebel Inhoud presentatie Hoe zat het ook al weer met klimaatverandering? Broeikasgasemissies in Nederland Klimaatbeleid
Nadere informatieSamenvatting Aardrijkskunde H1 paragraaf 6t/m 14
Samenvatting Aardrijkskunde H1 paragraaf 6t/m 14 Samenvatting door een scholier 1712 woorden 1 november 2008 7,2 27 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand Begrippenlijst Ak Interglaciaal
Nadere informatieIPCC voorspelt klimaatverandering en verdere zeespiegelstijging. Hoe erg is dat? November 15, 2009 2. Het hangt er vanaf hoe het verder gaat
Agri Business club Westland, 19 november 2009 IPCC voorspelt klimaatverandering en verdere zeespiegelstijging. Hoe erg is dat? November 15, 2009 2 Het hangt er vanaf hoe het verder gaat November 15, 2009
Nadere informatiekoolstofdioxide Chemische Feitelijkheden Koolstofdioxide is onmisbaar voor het leven op Een heet molecuul
Chemische Feitelijkheden editie 54 nr 240 november 2007 De Context Verhitte discussies De Basis Trillende moleculen De Diepte Terugdringen CO 2 -emissies a u t e u r : e d d y b r i n k m a n koolstofdioxide
Nadere informatieSysteem Aarde. HiSPARC High-School Project on Astrophysics Research with Cosmics. Kosmische straling en klimaat
HiSPARC High-School Project on Astrophysics Research with Cosmics Kosmische straling en klimaat Systeem Aarde Op de planeet Aarde is de temperatuur nu gemiddeld zo n 14 o C. Dat maakt de Aarde leefbaar.
Nadere informatieKLIMAATVERANDERING. 20e eeuw
KLIMAATVERANDERING 20e eeuw Vraag De temperatuur op aarde is in de afgelopen honderd jaar gestegen met 0.2-0.5 C 0.6-0.9 C Antwoord De temperatuur op aarde is in de afgelopen honderd jaar gestegen met
Nadere informatieLes Koolstofkringloop en broeikaseffect
LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Basisles Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Les Koolstofkringloop en broeikaseffect Werkblad Zonlicht dat de aarde bereikt, zorgt ervoor dat het aardoppervlak warm
Nadere informatieBBL DOSSIER. Klimaatverandering The basics
BBL DOSSIER Klimaatverandering The basics inleiding Als het over klimaatverandering gaat, worden we om de oren geslagen met begrippen als broeikaseffect en emissierechten, en met cijfers als 450 ppm en
Nadere informatieGroningen, 15 juni 2009. Klimaatverandering: Dreiging of Uitdaging. Reinier van den Berg. Palmbomen of pinguins
Groningen, 15 juni 2009 Klimaatverandering: Dreiging of Uitdaging Palmbomen of pinguins Reinier van den Berg Meteoroloog, klimatoloog Presentator, fotograaf, auteur Tornadojager page 2 1 11 Mei 2000 2
Nadere informatieSamenvatting Natuurkunde hoofdstuk 4
Samenvatting Natuurkunde hoofdstuk 4 Samenvatting door Jel 1075 woorden 17 maart 2018 8 3 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Nova 1 Warmtebronnen en brandstoffen. Warmtebronnen thuis en op school.
Nadere informatieBouwen met klimaatverandering
Bouwen met klimaatverandering Daar was eens een mannetje, dat was niet wijs, Dat bouwde zijn huisje al op 't ijs; 't Begon te dooien, maar niet te vriezen, Toen moest dat mannetje zijn huisje verliezen
Nadere informatieZonnestraling. Samenvatting. Elektromagnetisme
Zonnestraling Samenvatting De Zon zendt elektromagnetische straling uit. Hierbij verplaatst energie zich via elektromagnetische golven. De golflengte van de straling hangt samen met de energie-inhoud.
Nadere informatiePresenta/e door Jan de Kraker - 5 mei 2014. Energie in Beweging
Presenta/e door Jan de Kraker - 5 mei 2014 Energie in Beweging Wat is Well to Wheel Met Well to Wheel wordt het totale rendement van brandstoffen voor wegtransport uitgedrukt Well to Wheel maakt duidelijk
Nadere informatieKlimaat en Energie. Springtij Masterclasses Driebergen. 20 mei 2015
Klimaat en Energie Springtij Masterclasses Driebergen 20 mei 2015 door Pier Vellinga Hoogleraar aan Wageningen UR en Vrije Universiteit Amsterdam Wetenschappelijk directeur Nationaal Onderzoekprogramma
Nadere informatieRelevantie van (carbon) footprinting voor telers. Jasper Scholten 23 juni 2011
Relevantie van (carbon) footprinting voor telers Jasper Scholten 23 juni 2011 Inhoud 1. Blonk Milieu Advies 2. Levenscyclusanalyse (LCA) 3. Carbon Footprinting 4. Footprint van brouwgerst 5. Footprint
Nadere informatieCaseQuest 2: Kunnen de VS en China zich onttrekken aan een mondiaal klimaatbeleid?
CaseQuest 2: Kunnen de VS en China zich onttrekken aan een mondiaal klimaatbeleid? Door Rik Lo & Lisa Gerrits 15-03-13 Inhoud: Inleiding Deelvraag 1 Deelvraag 2 Deelvraag 3 Deelvraag 4 Hoofdvraag & Conclusie
Nadere informatie2) Which of the following aspects does not belong to the sustainability category Emission of harmful substances :
Oefenvragen deeltentamen 1 onderdeel 'Sustainability' Vraag 1 en 2 Engels, rest Nederlands, op het (deel)tentamen zullen alle vragen zowel in het Engels als in het Nederlands gesteld worden. Antwoorden:
Nadere informatieNieuwe KNMIklimaatscenario s. Janette Bessembinder e.v.a.
Nieuwe KNMI klimaatscenario s Nieuwe KNMIklimaatscenario s 2006 2006 Janette Bessembinder e.v.a. Opzet presentatie Klimaatverandering Waargenomen veranderingen Wat zijn klimaatscenario s? Huidige en nieuwe
Nadere informatieRecente variaties in de temperatuur van het oceaanwater. Henk Dijkstra Instituut voor Marien en Atmosferisch Onderzoek Universiteit Utrecht
Recente variaties in de temperatuur van het oceaanwater Henk Dijkstra Instituut voor Marien en Atmosferisch Onderzoek Universiteit Utrecht De Global Warming Hiatus Mondiaal gemiddelde oppervlakte temperatuur
Nadere informatieDe PIN code van de wereld verandert... Amerikas Europa Afrika Azië
Naar een klimaatbestendige akkerbouw Cees van den Bos 15 november 2018 De PIN code van de wereld verandert... Vandaag 2100 2050 Amerikas Europa Afrika Azië 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 Akkerbouwland is niet evenredig
Nadere informatiePedagogische ACTIVITEITEN
Pedagogische ACTIVITEITEN Secundair onderwijs, eerste graad duur: opsplitsbaar Het broeikaseffect en de impact ervan begrijpen Het begrip broeikaseffect is tegelijk gewoon en complex. De media wijzen ons
Nadere informatieKlimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014
Klimaateffectschetsboek West-en Oost-Vlaanderen NATHALIE ERBOUT ZWEVEGEM, 5 DECEMBER 2014 Klimaateffectschetsboek Scheldemondraad: Actieplan Grensoverschrijdende klimaatbeleid, 11 september 2009 Interregproject
Nadere informatieeconomische mogelijkheden sociale omgeving ecologisch kapitaal verborgen kansen
economische mogelijkheden sociale omgeving ecologisch kapitaal verborgen kansen REDD+ een campagne voor bewustwording van suriname over haar grootste kapitaal Wat is duurzaam gebruik van het bos: Duurzaam
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401
Nadere informatieLuchtvaart en klimaatverandering. Peter van Velthoven
Luchtvaart en klimaatverandering Peter van Velthoven Overzicht Effecten van vliegtuigemisies op klimaat: Overzicht effecten CO2 emissies luchtvaart: verleden, heden en toekomst Effect van stikstofoxides
Nadere informatieNOORDZEE SYMPOSIUM 2007
NOORDZEE SYMPOSIUM 2007 Wat leren de oceanen ons over klimaatsverandering? Dr Wouter Rommens UNESCO/IOC Project Office for IODE VLIZ Inhoud Inleiding: IOC, IODE, databeheer en klimaatverandering Veranderende
Nadere informatieHet klimaat, broeikasgassen en wij...!
Inhoud:! Het klimaat, broeikasgassen en wij...! DvhN Klimaatlezing, Groningen, 6 januari 2011! Prof.dr. Harro A.J. Meijer! Energy and Sustainability Research Institute Groningen (ESRIG)! Rijksuniversiteit
Nadere informatieGovernance Energietransitie Haven en Industrieel Complex Rotterdam Moerdijk. Huibert van Rossum Adviseur External Affairs Havenbedrijf Rotterdam N.V.
Governance Energietransitie Haven en Industrieel Complex Rotterdam Moerdijk Huibert van Rossum Adviseur External Affairs Havenbedrijf Rotterdam N.V. THE WORLD AGREES reach global peaking of greenhouse
Nadere informatie