Kleine ontwikkelingspsychologie III

Transcriptie

1 Kleine ontwikkelingspsychologie III Bij de drie delen Kleine Ontwikkelingspsychologie hoort ook een website! Daarop staan recente onderzoeksresultaten en actuele voorbeelden. Kijk op

2 kleine ontwikkelings psychologie III de puberjaren derde druk Rita Kohnstamm Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009

3 Omslag, vormgeving en tekeningen: Eva Kohnstamm Foto s: Karin Conijn, Eva Kohnstamm, Marian van de Veen-van Rijk (p. 173) ISBN NUR 770 Derde druk, eerste oplage 2009 Ook verkrijgbaar: Rita Kohnstamm, Kleine ontwikkelingspsychologie I. Het jonge kind. ISBN Rita Kohnstamm, Kleine ontwikkelingspsychologie II. De schoolleeftijd. ISBN

4 VOORWOORD

5 Bij de derde druk Toen ik in de jaren negentig van de vorige eeuw dit deel III wilde schrijven, kreeg ik aanvankelijk, zoals dat in film- en televisiekringen heet, geen beeld. Of misschien kan ik beter zeggen dat ik juist te veel beelden had, die zich niet lieten omlijnen. Lopend over straat of door een school, zittend in de tram of op het terras van een sportcomplex, wachtend op de trein of in de rij voor een bioscoop, steeds zag ik zo n variatie aan adolescenten, dat het moeilijk was hen onder te brengen in één categorie. Dat zij tot eenzelfde leeftijdsgroep behoren, wil niet zeggen dat ze veel gemeenschappelijks hebben. Verschillen in karakter en levensomstandigheden treden meer en meer op de voorgrond, leeftijdsgebonden ontwikkelingskenmerken nemen gestaag af. Pas geleidelijk kon ik indertijd toch een ordening aanbrengen in het materiaal dat ik had verzameld en kon het schrijven beginnen. De tweede druk kwam er in 2003 wel heel anders uit te zien, maar de inhoud bleef in grote lijnen dezelfde. Ik voegde slechts verwijzingen naar recente literatuur en actuele voorbeelden toe. Deze derde druk is echter geheel herzien. In de afgelopen vijf jaar is veel onderzoek gedaan. Dat leverde niet alleen nieuwe resultaten op rond bekende thema s. Er zijn ook nieuwe thema s opgekomen. Enerzijds door geavanceerde onderzoekstechnieken. Een goed voorbeeld daarvan is het onderzoek naar het functioneren van het puberbrein. Ik hoop dat ik in dit boek duidelijk heb kunnen maken hoe allerlei gedrag van jongeren daardoor zo veel begrijpelijker is geworden. Anderzijds is hun levensstijl veranderd, met name door de moderne media. Leeftijdgenoten zijn al sms end, chattend of als ze op msn zijn in voortdurende communicatie met elkaar. De virtuele wereld van de computergames is uit hun leven niet meer weg te denken. Ook de invloed van deze nieuwe verschijnselen heeft een plaats gekregen in dit boek. Al deze veranderingen brachten me ertoe ook een andere titel te zoeken. Adolescentie is in de sociale wetenschap het officiële woord voor deze leeftijdsgroep. Maar veel van wat ik in dit boek beschrijf gaat over de huiselijke praktijk van het dagelijks leven. Puberjaren past daar beter bij. Zoals altijd bij mijn schrijfsels, heb ik ook nu weer veel gehad aan de commentaren van mijn man en ben ik blij met de vormgeving en tekeningen van mijn dochter. Rita Kohnstamm, Amsterdam 2009

6 @Openingspagina INHOUD

7 INHOUD GEEN KIND MEER 13 1 Seksualiteit en verlangen 15 Het prille begin: de prepuberteit 17 Vijf zichtbare lichamelijke veranderingen 18 De groeispurt 19 Het onzichtbare puberbrein 21 De beginnende menstruatie 22 De betekenis van borsten 25 Al rijpe meisjes en nog kinderlijke jongens 25 Uiterlijk als bron van onzekerheid 26 Ervaringen met seksualiteit 27 Tienermoeders 29 Homoseksualiteit 30 Zelfbevrediging 33 Verliefdheid 34 Liefdesverdriet 36 2 Cognitieve veranderingen 39 Het begrip intelligentie 41 Schoolkeuze 42 Praktisch of theoretisch? 43 Capaciteit van het denken 44 Aandacht, concentratie en planmatig werken 45 Heb je je huiswerk al af? 47 Manieren van denken 49 De logica van het formele denken 52 Argumenteren 54 Egocentrisme 56 Sociale cognitie 57 Zelfkennis 59 3 Een aantal theorieën 61 Adolescentie als voorbereiding 63 Hall: van oermens naar civilisatie 64 Freud: ontwikkeling van een krachtig Ego 65 Erikson: op zoek naar identiteit 66 Havighurst: ontwikkelingstaken op zich nemen 67 Susan Harter: streven naar een positieve zelfwaardering 68 Ontluikende volwassenheid 69 4 Autonomie en verantwoordelijkheid 71 Volwassenheid als psychosociale rijpheid 73 Scheiding en individuatie 74 Ouderbindingen 75 8

8 INHOUD De generatiekloof 77 Vrijheid, maar ook betrokkenheid 79 Maatschappelijke status 82 Studiehuis en competentiegericht leren 84 Het eigen levensonderhoud 86 KIJKEN NAAR JEZELF 89 5 Een eigen persoonlijkheid 91 Enkele bouwstenen van de persoonlijkheid 93 Het vijffactorenmodel 94 Soms verandert er nog wel wat 96 Ego: een organiserende kracht 98 Copingmechanismen 99 Strategieën van emotionele zelfverdediging 100 Persoonlijkheidstypen 102 Zelfbeeld en Ik-Ideaal 103 Zelfwaardering en gevoel van eigenwaarde 104 Identiteit 108 Internet en ik 110 Waar sta je voor? Waarden en idealen 117 Kunnen redeneren over goed en kwaad 119 Je verplaatsen in een ander 120 Weten dat je fout zit, maar toch doen 121 Maatstaven van het Ego 121 Wat wil ik met mijn leven? 124 Wat is belangrijk in het leven? 125 De Ik-generatie 127 Tijdsbesteding 128 Waar haal je waarden en idealen vandaan? 130 Een eigen standpunt Op zoek naar avontuur 135 Moderne variatie op oud thema 137 Schadelijk en hinderlijk gedrag 138 Razende hormonen 140 Virtuele sensatie 141 Wat geeft de doorslag? 142 Illusie van onkwetsbaarheid 144 Risico als jeugdige levensstijl 146 Tabak en drugs 147 Alcohol 149 Gokken 151 Kleine criminaliteit 152 9

9 INHOUD 8 Kenmerkende problemen 155 Van voorbijgaande aard 157 Vier vormen van hormonale invloed 158 Emotionele hersenen 159 Individuele verschillen bij hormonale invloed 161 Omgevingsinvloed op hormonale effecten 162 Algemene psychosociale invloeden 164 Specifieke psychosociale invloeden 166 Individuele verschillen bij psychosociale veranderingen 167 Onzekere gevoelens en uitdagend gedrag 168 Meisjes hebben het moeilijker Van probleem naar stoornis 173 Weerbaar of kwetsbaar? 175 Anorexia en boulimia 175 Depressie en angststoornissen 177 Agressie en delinquentie 179 Zedenmisdrijven 182 Buitengesloten 183 Suïcide 185 Weglopen en zwerven 186 IK EN DE ANDEREN Leeftijdgenoten en vrienden 191 Verschillende typen peergroup 193 Boezemvrienden en hartsvriendinnen 195 De vriendengroep 199 De subcultuur 200 De gemengde peergroup 203 Spiegel of hindernis voor elkaar 204 Conformiteit maar met mate 206 Wie is waarom populair? 206 Leren op school 208 Schoolleven Ouders en thuis 213 Twee invloedssferen naast elkaar 215 Het kerngezin 217 Echtscheiding 218 Het eenoudergezin 220 Het stiefgezin 221 Werkende moeders 223 Functies van het gezin 223 Het gezin als systeem

10 INHOUD Broers en zusjes 227 Typering van het gezin 228 Opvoedingsstijl 230 De ruzies 232 Literatuur 235 Register