Gastro-intestinale chirurgie en gastro-enterologie. IX. Obstipatie: oorzaken en diagnostiek
|
|
- Siebe Vos
- 7 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Capita selecta Gastro-intestinale chirurgie en gastro-enterologie. IX. Obstipatie: oorzaken en diagnostiek a.j.p.m.smout en r-j.m.brummer definitie van obstipatie en defecatiestoornis Obstipatie is een frequent voorkomend symptoom dat in de praktijk verschillende betekenissen kan hebben. Sommige patiënten klagen over een te weinig frequente stoelgang, waarbij meestal een te geringe hoeveelheid feces wordt geproduceerd, anderen moeten te hard persen en/of digitaal manipuleren om hun ontlasting te kunnen evacueren. Weer andere patiënten ervaren nooit aandrang en zijn afhankelijk van het gebruik van laxerende middelen. Ook komt het voor dat men het gevoel heeft van onvolledige evacuatie of dat men denkt dat het niet dagelijks defeceren afwijkend is. Veel deskundigen wensen de term obstipatie te beperken tot die gevallen waarin een vertraagde passage door het colon is aangetoond of aannemelijk is, en gebruiken de term defecatiestoornis wanneer er, anamnestisch of objectief aangetoond, een afwijking in de uitdrijving van de feces bestaat. Een internationale werkgroep adviseerde de volgende definitie voor (functionele) obstipatie te gebruiken: 1 de aanwezigheid van 2 of meer van de volgende symptomen gedurende tenminste 12 weken in de afgelopen 12 maanden: (a) de noodzaak tot persen bij meer dan 25% van de defecaties; (b) harde feces bij meer dan 25% van de defecaties; (c) het gevoel van incomplete lediging bij meer dan 25% van de defecaties; (d) het gevoel van anorectale blokkade bij meer dan 25% van de defecaties; (e) de noodzaak van toepassing van manuele manoeuvres bij meer dan 25% van de defecaties; (f) minder dan 3 defecaties per week. Het zal duidelijk zijn dat ook deze definitie elementen van zowel obstipatie als gestoorde defecatie bevat. In dit artikel zullen wij de term obstipatie dan ook in de ruime zin van het woord gebruiken. In een ander artikel in dit tijdschrift behandelen wij de behandeling van obstipatie. 2 Universitair Medisch Centrum, afd. Maag-, Darm- en Leverziekten, Postbus , 3508 GA Utrecht. Prof.dr.A.J.P.M.Smout, gastro-enteroloog. Academisch Ziekenhuis, afd. Maag-, Darm- en Leverziekten, Maastricht. Dr.R-J.M.Brummer, gastro-enteroloog. Correspondentieadres: prof.dr.a.j.p.m.smout. Zie ook het artikel op bl samenvatting Obstipatie en gestoorde defecatie zijn symptomen, geen ziekte-entiteiten. Meestal liggen aan deze symptomen geen organische afwijkingen ten grondslag en zijn ze het gevolg van storingen in de motoriek van het colon en de bekkenbodem. Zowel een verminderde motoriek van het colon (inertia coli) als een toename van de frequentie en de amplitude van de haustrerende coloncontracties in het kader van een prikkelbaredarmsyndroom kan tot obstipatie leiden. Een derde belangrijke functionele oorzaak van obstipatie is het paradoxaal aanspannen van de bekkenbodemspieren tijdens (pogingen tot) defecatie: spastisch bekkenbodemsyndroom. De diagnostiek bij obstipatie is meestal primair gericht op het uitsluiten van organische afwijkingen. Daarnaast kan met behulp van een buikoverzichtsfoto en meting van de colonpassagetijd met behulp van radio-opake deeltjes een indruk worden gekregen van de ernst van de obstipatie. Defecografie is vooral aangewezen bij stoornissen in de uitdrijving van feces. Anorectale manometrie is belangrijk wanneer er vermoeden bestaat van de ziekte van Hirschsprung. epidemiologie Uit epidemiologisch onderzoek is gebleken dat een defecatiefrequentie van minder dan 2 per week bij ongeveer 5% van de Amerikaanse en Britse bevolking voorkomt. De prevalentie van de noodzaak tot persen (bij meer dan 25% van de defecaties) wordt geschat op circa 10%, terwijl harde feces en onvolledige lediging van het rectum beide bij ongeveer 20% van de bevolking optreden. In een Brits onderzoek naar de epidemiologie van het prikkelbaredarmsyndroom werd een prevalentie van dit syndroom van 22% gevonden. 3 Hierbij voldeed 48% van de personen met prikkelbaredarmsyndroom aan de criteria voor obstipatie, tegenover 13% van de personen zonder dit syndroom. Alhoewel algemeen wordt aangenomen dat obstipatie meer voorkomt bij vrouwen dan bij mannen, is hiervoor in de literatuur weinig steun te vinden. Wel lijkt bij vrouwen vaker sprake te zijn van een medische hulpvraag ten aanzien van gestoorde defecatie. normale motoriek van colon en bekkenbodem De meeste contracties die in het menselijk colon voorkomen, zijn circulaire, haustrerende contracties, die zich niet of nauwelijks voortplanten (figuur 1). Ze leiden nauwelijks tot voortstuwing van de feces. Hun belangrijkste functie is het in contact brengen van de coloninhoud met de mucosa. Een tweede type van coloncontracties, de grote motorische golven ( giant motor waves ) of voortgeplante contracties met hoge amplitude ( high-amplitude propagated contractions ), heeft wel een sterk propulsief ef- 878 Ned Tijdschr Geneeskd mei;144(19)
2 60 cm 50 cm 40 cm 30 cm 20 cm 10 cm a 5 min b 200 mmhg figuur 1. Intraluminale drukcurven in het colon, op 6 plaatsen tegelijkertijd geregistreerd bij een ambulante gezonde proefpersoon; (a) zogenaamde voortgeplante contracties met hoge amplitude en op een ander moment; (b) niet-voortgeplante haustrerende contracties. De cm geven de afstand tot de anus weer. fect (zie figuur 1). Gezonde personen hebben 4 tot 10 van deze contracties per etmaal; ze treden vooral op bij het ontwaken en na voedselinname. Normale defecatie is een proces dat in gang gezet wordt door één of meer voortgeplante contracties met hoge amplitude, die leiden tot vulling van het rectum en reflectoire relaxatie van de interne anale sfincter. Rectumvulling en contact van feces met receptoren in het proximale deel van het anale kanaal leiden tot het gevoel van aandrang. Voor het totstandkomen van defecatie is (semi-)bewuste relaxatie van de externe anale sfincter nodig. Deze bestaat uit dwarsgestreept spierweefsel. Tevens wordt hierbij de M. puborectalis ontspannen, waardoor de anorectale hoek minder scherp wordt. De defecatie kan worden ondersteund door bewuste aanspanning van middenrif en buikspieren, waardoor de intra-abdominale druk wordt verhoogd. pathofysiologie Obstipatie en defecatiestoornis zijn symptomen, geen ziekte-entiteiten. Zowel organische als functionele stoornissen kunnen tot verstoring van het normale defecatiepatroon leiden. In het navolgende zullen uitsluitend de functionele stoornissen worden besproken. Afwijkingen in de motoriek van colon en bekkenbodem. Met behulp van manometrie van het colon is bevestigd dat obstipatie kan berusten op een vermindering van de colonmotoriek. Hierbij zijn zowel de haustrerende contracties als de voortgeplante contracties met hoge amplitude in aantal en amplitude afgenomen. Deze stoornis wordt wel inertia coli ( lui colon ) genoemd. Bij patiënten met obstipatie in het kader van een prikkelbaredarmsyndroom wordt daarentegen vaak een toename van de frequentie en amplitude van de haustrerende coloncontracties gezien. Deze schijnbare paradox kan worden begrepen wanneer men zich realiseert dat de haustrerende motoriek niet leidt tot propulsie van de darminhoud. Bij een ander deel van de patiënten met obstipatie kan een functiestoornis van de bekkenbodem en externe anale sfincter als oorzaak van de obstipatie worden gevonden. Bij deze stoornis, spastisch bekkenbodemsyndroom of anisme genoemd, relaxeert de patiënt tijdens (pogingen tot) defecatie in onvoldoende mate de bekkenbodem, de M. puborectalis en de externe anale sfincter. Vaak wordt zelfs een paradoxe aanspanning van deze spiergroepen gezien tijdens defecatiepogingen. 4 De betrokkene is zich van dit afwijkend gedrag gewoonlijk niet bewust. Verminderde rectale sensitiviteit. Wanneer de rectale sensitiviteit verminderd is en aandranggevoelens ontbreken of verzwakt zijn, kan de feces zo lang in het colon geretineerd worden dat sterke indikking optreedt en de evacuatie zeer moeilijk wordt. Verminderde sensitiviteit in en om het rectum, veroorzaakt door schade aan de innervatie van dit gebied, kan dus leiden tot obstipatie, maar omgekeerd kan ook ernstige obstipatie met fecale impactie leiden tot verminderde sensitiviteit. 5 Vertraagde passage door het colon. Met de veelgebruikte term slow transit constipation worden die vormen van obstipatie aangeduid waarbij een vertraagde passage door het colon kan worden aangetoond, bijvoorbeeld met behulp van een passagetest met kleine ringetjes of korreltjes. Obstipatieklachten bij een normale colonpassagetijd worden geclassificeerd als normal transit constipation. Meting van de passagesnelheid Ned Tijdschr Geneeskd mei;144(19) 879
3 dient vooral te worden gezien als een methode om de ernst van de obstipatie te kwantificeren en niet als een methode die inzicht geeft in de aan de obstipatie ten grondslag liggende pathofysiologische mechanismen. oorzaken De oorzaken van door colon- en bekkenbodemfunctiestoornissen veroorzaakte obstipatie zijn divers (tabel). Een deficiënt dieet, met sterk onvoldoende vezel- en Oorzaken van obstipatie of defecatiestoornis insufficiënte voeding onvoldoende vezelinname onvoldoende vochtinname gestoorde colonmotiliteit idiopathische (functionele) obstipatie ( inertia coli ) prikkelbaredarmsyndroom syndroom van Ogilvie intestinale myopathie bindweefselaandoeningen (bijvoorbeeld sclerodermie) chronische idiopathische intestinale pseudo-obstructie metabool hypothyreoïdie hypercalciëmie hypokaliëmie porfyrie geneesmiddelen* gestoorde innervatie van colon en/of rectum extrinsieke zenuwen dwarslaesie spina bifida (occulta) ziekte van Parkinson multiple sclerose autonome neuropathie (bijvoorbeeld diabetes mellitus) intrinsieke zenuwen autonome neuropathie (bijvoorbeeld diabetes mellitus) aganglionosis (ziekte van Hirschsprung) laxantia-abusus ( catarraal colon ) chronische idiopathische intestinale pseudo-obstructie ziekte van Chagas psychische factoren depressie stress anorexia nervosa gestoorde functie van bekkenbodem en externe anale sfincter spastisch bekkenbodemsyndroom ( anisme ) obstructie op het niveau van de bekkenbodem rectumprolaps rectocele rectumintussusceptie enterocele *Acetylsalicylzuur, antacida (calcium- of aluminiumbevattend), anticholinergica, antidepressiva, antiparkinsonmiddelen, anti-epileptica, calciumantagonisten, diuretica, antipsychotica, niet-steroïde anti-inflammatoire geneesmiddelen, opiaten, orale anticonceptiva, ijzerpreparaten. Obstructie op het niveau van de bekkenbodem kan ook het gevolg zijn van obstipatie. vochtinname, kan ook bij normale colonmotoriek en normaal bekkenbodemgedrag tot obstipatie leiden. Negeren van aandrang tot defecatie kan tot een veranderde colorectale functie leiden. Men denke hierbij aan personen die s morgens niet de tijd nemen om op de defecatiedrang te reageren, maar gehaast naar het werk vertrekken. Gebrek aan beweging hangt eveneens samen met obstipatie, mogelijk ten gevolge van een vermindering van de incidentie van voortgeplante contracties met hoge amplitude in de dikke darm. Bij ouderen lijkt een dagelijkse activiteit overeenkomend met het wandelen van een halve kilometer voldoende om obstipatie te voorkomen. 6 Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat colorectale functies slechts in geringe mate aan een verouderingsproces onderhevig zijn. 7 Obstipatie bij ouderen dient dan ook niet als een normaal gevolg van veroudering te worden beschouwd, maar veeleer als gevolg van een met de stijging van de leeftijd samenhangende toename van obstipatiebevorderende factoren, zoals chronische ziekten, immobiliteit, neurologische en psychiatrische aandoeningen en medicijngebruik. 7 Bij de meeste patiënten met obstipatie op basis van een gestoorde colonmotoriek is de oorzaak van de stoornis nog steeds onbekend. Er zijn aanwijzingen dat bij ernstige idiopathische obstipatie van het inertia-colitype afwijkingen in de extrinsieke innervatie, 8 een neuropathie van de intrinsieke zenuwen 9 (intramurale plexus) of een degeneratie van de gladde spiercellen van het colon aanwezig kunnen zijn. 10 Een bijzondere vorm van coloninertie wordt gevormd door de acute pseudo-obstructie van het colon. Deze aandoening wordt ook wel het syndroom van Ogilvie genoemd. 11 Bij deze afwijking, die meestal bij oudere patiënten wordt gezien, treedt in korte tijd (één tot enkele dagen) een sterke dilatatie van het colon op. De verwijding wordt voor een deel door fecale stase, maar ook voor een belangrijk deel door stagnatie van gas veroorzaakt. Een buikoverzichtsfoto laat gewoonlijk een indrukwekkend beeld van sterk verwijde, met gas gevulde colonlissen zien. De oorzaak van het syndroom is onbekend. Metabole stoornissen van allerlei aard kunnen leiden tot voorbijgaande obstipatie. Vele geneesmiddelen hebben obstipatie als bijwerking, waarbij in de praktijk met name acetylsalicylzuur en andere niet-steroïde ontstekingremmers, sommige antihypertensiva, antidepressiva en opiaten van belang zijn (zie de tabel). Ook het langdurig gebruik van sommige contactlaxantia kan leiden tot obstipatie, doordat ze de plexus myentericus beschadigen. De obstipatie die bij blijvende beschadiging van de extrinsieke innervatie van het colon kan optreden (bijvoorbeeld na dwarslaesie of bij spina bifida occulta), kan ernstig zijn en moeilijk te behandelen. Hierbij speelt ook de bij deze aandoeningen verminderde rectale sensitiviteit een rol. Bij de ziekte van Parkinson kan de obstipatie zowel door autonome disregulatie als door de gebruikte antiparkinsonmiddelen als door de immobiliteit worden veroorzaakt Ned Tijdschr Geneeskd mei;144(19)
4 Een op volwassen leeftijd zeldzame oorzaak van ernstige obstipatie is de ziekte van Hirschsprung. 13 Bij deze congenitale aandoening is er tijdens de embryonale ontwikkeling een stoornis opgetreden in de migratie van zenuwcellen vanuit de neurale lijst naar het colon. Bij de meeste patiënten met deze aandoening wordt de diagnose al kort na de geboorte gesteld. Wanneer de patiënt zich pas in de adolescentie of op volwassen leeftijd presenteert met obstipatie, is de innervatiestoornis gewoonlijk beperkt tot een zeer kort segment van het rectum. Een enterocele, rectocele, rectumintussusceptie of rectale prolaps wordt meestal pas zichtbaar op het moment dat de patiënt perst. Kleine rectocelen (< 3 cm) zijn met zekerheid niet pathologisch. Chirurgische correctie van grote rectocelen kan leiden tot vermindering van de obstipatie. 14 Obstipatie komt meer voor bij vrouwen na uterusextirpatie en urinecontinentiebevorderende ingrepen. 15 Naast mechanische factoren, zoals het optreden van een rectocele of enterocele, en een verminderde colonmotoriek door schade aan coloninnerverende zenuwvezels, spelen hierbij waarschijnlijk ook psychologische factoren een rol. Er bestaat een duidelijke relatie tussen een anamnese van seksueel misbruik en/of lichamelijk geweld en het optreden van functionele darmklachten, met name van ernstige chronische obstipatie. 16 Het is vooralsnog onduidelijk of de oorzaak van dit specifieke verband is gelegen in een selectiebias ten aanzien van de medische hulpvraag voor obstipatie of in fysiologische effecten die het misbruik heeft op de functie van het colon en het anorectum. diagnostiek Anamnese. Bij het afnemen van de anamnese is het van groot belang vast te stellen welke kenmerken van obstipatie aanwezig zijn. Is er een weinig frequente evacuatie, is er een onregelmatige evacuatie, bestaat het gevoel van onvolledige evacuatie, of moet de patiënt hard persen om defecatie te bewerkstelligen? Belangrijk is ook de vraag naar de aanwezigheid van aandranggevoelens; bij een patiënt met uitgangsobstructie is er in de regel wel aandrang, maar kan de defecatie niet tot stand worden gebracht en bij een patiënt met een ernstige coloninertie kan aandranggevoel volledig ontbreken. Ook kan aandranggevoel ontbreken bij stoornissen in de innervatie van het rectoanale gebied. Voorts is het van belang bij de anamnese te vragen naar het begin van de obstipatieproblematiek. De meeste patiënten met een idiopathische slow-transitconstipatie zijn van jongsaf aan geconstipeerd geweest, terwijl bij uitgangsobstructie vaak een plotseling begin van de obstipatie in de puberteit of vroege adolescentie gemeld wordt. In alle gevallen van ernstige obstipatie dient ook expliciet naar seksueel misbruik of fysiek geweld te worden gevraagd. Sommige patiënten met chronische obstipatie presenteren zich met diarree. Vaak blijkt het hierbij te gaan om paradoxe diarree ( overloopdiarree ) bij een met feces overvuld colon. De behandeling bestaat dan uit het staken van de antidiarreemiddelen en het toedienen van laxeermiddelen. Lichamelijk onderzoek. Bij het lichamelijk onderzoek kan distensie van het abdomen opvallen. Door middel van percussie kan worden ingeschat hoeveel gas of lucht er zich in het maag-darmkanaal bevindt. Bij palpatie kan vaak een sterk fecaal gevuld colon als zodanig worden gevoeld. Een rectaal toucher dient te worden verricht, niet alleen ter uitsluiting van een tumor in het bereik van de vinger, maar ook om de mate van fecale impactie in het rectum te beoordelen. Onderzoek van de ontlasting. Inspectie van de door de patiënt geproduceerde ontlasting is een belangrijk hulpmiddel om de ernst van de obstipatie in te schatten. Een ander goed hulpmiddel is het wegen van de gedurende drie etmalen geproduceerde feces. Een gemiddeld fecesgewicht van minder dan 100 g per dag past bij obstipatie. Buikoverzichtsfoto. Een eenvoudige röntgenfoto van het abdomen, gemaakt met de patiënt in liggende houding, verschaft veel informatie over de aanwezigheid én ernst van obstipatie. Deze blijkt een goede samenhang met andere objectieve maten van obstipatie, zoals de gemiddelde dagelijkse fecesproductie en de colonpassagetijd te vertonen. 17 Colonpassagetijd. De meest gebruikelijke manier ter bepaling van de colonpassagetijd is een bepaling van de passagetijd door het gehele maag-darmkanaal. Hierbij wordt gebruikgemaakt van radio-opake deeltjes die door de patiënt worden ingeslikt en hierna worden één of meerdere buikoverzichtsfoto s van het abdomen gemaakt. De eenvoudigste methode is die beschreven door Hinton en Lennard-Jones. 18 Bij deze techniek worden 20 radio-opake ringetjes ingeslikt en wordt dagelijks een buikoverzichtsfoto gemaakt (figuur 2). De segmentele colonpassage kan beoordeeld worden door de ringetjes in de diverse colonsegmenten in de tijd te vervolgen. Wanneer op de 4e dag nog meer dan 4 ringetjes in het abdomen te zien zijn en dus minder dan 80% van de ringetjes is verdwenen, spreekt men van slow-transitobstipatie. Bij de methode volgens Metcalf et al. worden 3 verschillende soorten markers op 3 opeenvolgende dagen ingenomen. 19 Met behulp van een enkele, op de 4e dag gemaakte buikoverzichtsfoto kan de passage door de verschillende segmenten van het colon worden gekwantificeerd. Het meten van de segmentele colonpassagetijden heeft voor de klinische praktijk geringe waarde. De hypothese dat met behulp van segmentele colonpassagetijdmeting het deel van het colon zou kunnen worden geïdentificeerd waar de propulsie van darminhoud het ernstigst gestoord is, is onhoudbaar gebleken. 20 Bariumcontrastonderzoek van het colon en coloscopie. Bij de evaluatie van patiënten met obstipatie wordt beeldvormend onderzoek van het colon vaak nodig geacht om een onderliggende obstructie uit te sluiten. De opbrengst van dergelijk onderzoek is echter laag, vooral bij langdurig bestaande obstipatie. Wel bestaat de indruk dat de diameter en de lengte van het colon aanwijzingen kunnen geven over de aard van de obstipatie. Bij patiënten met het prikkelbaredarmsyndroom ziet men Ned Tijdschr Geneeskd mei;144(19) 881
5 fecale beschaduwing figuur 2. Buikoverzichtsfoto gemaakt bij een patiënt met obstipatie op de 4e dag na inname van 20 radio-opake ringetjes. Er is een toegenomen fecale beschaduwing te zien. Bovendien lijken zich nog 18 van de 20 ringetjes in het colon te bevinden, voornamelijk in het rectosigmoïd en het colon descendens. Deze bevindingen passen bij slow transit constipation. vagina dunne darm anaal kanaal rectum bilspleet figuur 3. Defecogram: zijdelingse opname gemaakt in rust, na het inbrengen van dikke bariumpap in het rectum en de vagina. Rechts is een rij loden kogeltjes in de bilspleet zichtbaar. vaak een sterk gehaustreerd colon van normale lengte, terwijl bij coloninertie een lang, verminderd gehaustreerd en in wisselende mate verwijd colon kan worden gezien. Van een megacolon mag worden gesproken wanneer de diameter van het colon ter hoogte van de bekkeningang meer dan 6,5 cm bedraagt Ned Tijdschr Geneeskd mei;144(19)
6 Defecografie. Onder defecografie wordt de techniek verstaan waarbij de evacuatie van het rectum röntgenologisch wordt bestudeerd met behulp van videofluoroscopie Tijdens het onderzoek wordt de patiënt, gezeten op een toiletpot, aangemoedigd de in het rectum ingebrachte dikke bariumpap te lozen (figuur 3). Defecografie kan informatie opleveren over de functie van het rectoanale gebied tijdens de defecatie, maar ook tijdens persen optredende anatomische afwijkingen, zoals enterocele, rectocele of rectale intussusceptie, kunnen ermee worden aangetoond. De belangrijkste functionele stoornis die met behulp van defecografie kan worden aangetoond, is het spastisch bekkenbodemsyndroom. Bij deze afwijking, waarbij de defecatie wordt geblokkeerd door het niet ontspannen of paradoxaal aanspannen van de externe anale sfincter en de M. puborectalis, ziet men bij defecografie behalve een vertraagde ontlediging van het contrast ook een onvoldoende verstrijken van de rectoanale hoek tijdens pogingen tot defecatie. Anorectale manometrie. 24 Bij dit onderzoek wordt met behulp van een via de anus ingebrachte katheter de druk in het anale kanaal en in het rectum gemeten. Aan de katheter is tevens een ballon bevestigd die met lucht of water kan worden gevuld om rectumdistensie te bewerkstelligen. De druk in het anale kanaal wordt voor het grootste deel veroorzaakt door de inwendige (uit gladde spiercellen opgebouwde) en uitwendige (dwarsgestreepte) anale sfincter. Het is niet goed mogelijk de bijdrage van beide sfincters aan de anale druk te onderscheiden, behalve tijdens relaxatie van de interne sfincter. Bij patiënten met obstipatie wordt vrijwel nooit een afwijking in de anale druk waargenomen. Om deze reden is het meten van de anale rustdruk bij obstipatie niet zinvol. De rectoanale manometrie dient echter wel te worden uitgevoerd wanneer er vermoeden bestaat van de ziekte van Hirschsprung. Bij deze ziekte ontbreekt de normale rectoanale inhibitiereflex. Deze reflex wordt gekenmerkt door relaxatie van de interne anale sfincter bij distensie van het rectum (door opblazen van een rectumballon). Elektromyografie van de externe anale sfincter. Bij dit onderzoek wordt met behulp van in deze sfincter aangebrachte naaldelektroden, met behulp van perianaal aangebrachte oppervlakte-elektroden of met behulp van een in de anus ingebrachte plug met elektroden, de elektrische activiteit van de dwarsgestreepte musculatuur in deze sfincter bestudeerd. Frequentie en amplitude van het uit deze spier afgeleide elektrische signaal nemen toe bij aanspannen van de bekkenbodem. Tijdens een poging tot defecatie vermindert de elektromyografische activiteit normaliter. Bij het spastisch bekkenbodemsyndroom wordt een niet verminderende of zelfs toenemende elektrische activiteit gezien. 4 Een probleem is dat bij een deel van de gezonde proefpersonen ook een toename van de activiteit wordt gevonden. Acetylcholinesterasekleuring van endoscopisch verkregen biopten. Bij vermoeden van het bestaan van de ziekte van Hirschsprung dienen uit het rectumslijmvlies genomen biopten onderzocht te worden na kleuring op acetylcholinesterase. Bij de ziekte van Hirschsprung ziet men in de submucosa een toegenomen aantal aankleurende zenuwvezels, passend bij de vorming van axonuitlopers. abstract Gastrointestinal surgery and gastroenterology. IX. Constipation: causes and diagnosis Constipation and disordered defaecation are symptoms, not disease entities. Usually these symptoms are not caused by organic abnormalities, but by disordered motility of the colon and pelvic floor. Both decreased colonic motility (inertia coli) and increased frequency and amplitude of haustrating colonic contractions in the context of an irritable bowel syndrome may lead to constipation. A third important functional cause of constipation is by paradoxical straining of the pelvic floor muscles during (attempts to) defaecate: anismus. In the diagnosis of constipation the primary aim usually is the exclusion of organic disorders. A plain abdominal X-ray and measurement of colonic transit with radiopaque particles will provide information about the severity of the constipation. Defaecography is indicated primarily if disordered faecal expulsion exists. Anorectal manometry is relevant when Hirschsprung s disease is suspected. literatuur 1 Thompson WG, Longstreth GF, Drossman DA, Heaton KW, Irvine EJ, Müller-Lissner SA. Functional bowel disorders and functional abdominal pain. Gut 1999;45(Suppl II): Smout AJPM, Brummer R-JM. Gastro-intestinale chirurgie en gastro-enterologie. X. Obstipatie: behandeling. Ned Tijdschr Geneeskd 2000;144: Jones R, Lydeard S. Irritable bowel syndrome in the general population. BMJ 1992;304: Preston DM, Lennard-Jones JE. Anismus in chronic constipation. Dig Dis Sci 1985;30: Read NW, Celik AF, Katsinelos P. Constipation and incontinence in the elderly. J Clin Gastroenterol 1995;20: Kinnunen O. Study of constipation in a geriatric hospital, day hospital, old people s home and at home. Aging (Milano) 1991;3: Harari D, Gurwitz JH, Avorn J, Bohn R, Minaker KL. Bowel habit in relation to age and gender. Findings from the National Health Interview Survey and clinical implications. Arch Intern Med 1996; 156: Krishnamurthy S, Schuffler MD, Rohrmann CA, Pope 2d CE. Severe idiopathic constipation is associated with a distinctive abnormality of the colonic myenteric plexus. Gastroenterology 1985; 88(1 Pt 1): Schouten WR, Kate FJ ten, Graaf EJ de, Gilberts EC, Simons JL, Kluck P. Visceral neuropathy in slow transit constipation: an immunohistochemical investigation with monoclonal antibodies against neurofilament. Dis Colon Rectum 1993;36: Benson MJ, Kumar D, Roberts J, Martin JE, Swash M, Wingate DL, et al. Colonic neural and smooth muscle abnormalities in slow transit constipation. Gastroenterology 1992;102:A Rex DK. Acute colonic pseudo-obstruction (Ogilvie s syndrome). Gastroenterologist 1994;2: Jost WH, Schimrigk K. Constipation in Parkinson s disease. Klin Wochenschr 1991;69: Wheatley MJ, Wesley JR, Coran AG, Polley jr TZ. Hirschsprung s disease in adolescents and adults. Dis Colon Rectum 1990;33: Dam JH van, Ginai AZ, Gosselink MJ, Huisman WM, Bonjer HJ, Hop WCJ, et al. Role of defecography in predicting clinical outcome of rectocele repair. Dis Colon Rectum 1997;40: Dam JH van, Gosselink MJ, Drogendijk AC, Hop WCJ, Schouten WR. Changes in bowel function after hysterectomy. Dis Colon Rectum 1997;40: Ned Tijdschr Geneeskd mei;144(19) 883
7 16 Drossman DA. The link between early abuse and GI disorders in women. Emerg Med 1992;24: Starreveld JS, Pols MA, Wijk HJ van, Bogaard JW, Poen H, Smout AJPM. The plain abdominal radiograph in the assessment of constipation. Z Gastroenterol 1990;28: Hinton JM, Lennard-Jones JE, Young AC. A new method for studying gut transit times using radioopaque markers. Gut 1969;10: Metcalf AM, Phillips SF, Zinsmeister AR, MacCarty RL, Beart RW, Wolff BG. Simplified assessment of segmental colonic transit. Gastroenterology 1987;92: Graaf EJ de, Gilberts EC, Schouten WR. Role of segmental colonic transit time studies to select patients with slow transit constipation for partial left-sided or subtotal colectomy. Br J Surg 1996;83: Preston DM, Lennard-Jones JE, Thomas BM. Towards a radiologic definition of idiopathic megacolon. Gastrointest Radiol 1985;10: Mahieu P, Pringot J, Bodart P. Defecography: I. Description of a new procedure and results in normal patients. Gastrointest Radiol 1984;9: Turnbull GK, Bartram CI, Lennard-Jones JE. Radiologic studies of rectal evacuation in adults with idiopathic constipation. Dis Colon Rectum 1988;31: Kuijpers HC. Application of the colorectal laboratory in diagnosis and treatment of functional constipation. Dis Colon Rectum 1990; 33:35-9. Aanvaard op 5 januari 2000 Capita selecta Gastro-intestinale chirurgie en gastro-enterologie. X. Obstipatie: behandeling a.j.p.m.smout en r-j.m.brummer Bij de meeste patiënten met obstipatie wordt de diagnostiek die nodig is om het onderliggende pathofysiologische mechanisme te identificeren, 1 niet uitgevoerd. De behandeling is in de meeste gevallen symptomatisch, zeker in de huisartsenpraktijk. Dit levert geen problemen op, omdat de behandeling met leef- en dieetmaatregelen, eventueel aangevuld met laxeermiddelen, juist is. conservatieve therapie Bij de conservatieve behandeling van obstipatie dient bij voorkeur met de minst ingrijpende opties te worden begonnen (figuur). Pas wanneer een bepaalde behandeling onvoldoende effectief is gebleken, wordt de volgende stap gezet. Leefwijze en voeding. Een eerste stap in de behandeling van elke vorm van obstipatie wordt gevormd door een poging de leefwijze en het voedingspatroon van de betrokkene te veranderen. Er dient te worden gezorgd voor voldoende lichaamsbeweging; alleen al het opvoeren van het activiteitenpatroon kan leiden tot verbetering van het defecatiepatroon. 2 Patiënten die door een te gehaast leefpatroon hun aandrang tot defeceren negeren, dienen op dit ongezonde gedrag te worden gewezen. De voeding dient volwaardig en vooral ook voldoende vezelrijk te zijn. Extra inname van voedingsvezel zonder vocht kan echter tot versterking van de obstipatie leiden. Bij het vaststellen en aanpassen van het vezelgehalte van het voedsel is de hulp van een diëtist onontbeerlijk. Wanneer de inname van voedingsvezels onvoldoende blijkt te zijn, kan deze inname verder worden verhoogd met zemelen, in ruwe of in gezuiverde vorm. Universitair Medisch Centrum, afd. Maag-, Darm- en Leverziekten, Postbus , 3508 GA Utrecht. Prof.dr.A.J.P.M.Smout, gastro-enteroloog. Academisch Ziekenhuis, afd. Maag-, Darm- en Leverziekten, Maastricht. Dr.R-J.M.Brummer, gastro-enteroloog. Correspondentieadres: prof.dr.a.j.p.m.smout. Zie ook het artikel op bl samenvatting De behandeling van het symptoom obstipatie is symptomatisch. Correctie van afwijkende leefwijze en voedingsgewoonten kan een afdoende behandeling bij obstipatie vormen. Daarnaast kunnen bulkvormende middelen en osmotisch werkzame laxantia worden gebruikt. Pas wanneer deze maatregelen onvoldoende effect sorteren, kunnen ingrijpendere middelen, zoals contactlaxantia en klysmata, worden gebruikt. Bij een spastisch bekkenbodemsyndroom is bekkenbodemfysiotherapie aangewezen. Een probleem is echter dat zemelen de klachten soms doen verergeren, vooral in het geval van het prikkelbaredarmsyndroom. De ongunstige effecten (toename van vol gevoel, gasvorming en distensie) overschaduwen vaak het gunstige effect op de defecatie. 3 Bij ernstige obstipatie kan inname van te veel zemelen vooral in de beginfase van de behandeling leiden tot een zemelenileus. Staken van obstipatiebevorderende medicamenten. Diverse geneesmiddelen kunnen obstipatie veroorzaken of verergeren. 1 Daarom is het van belang bij een patiënt met obstipatie die deze geneesmiddelen gebruikt na te gaan of het gebruik ervan kan worden beëindigd. Bulkvormers. Wanneer aanpassing van leefwijze, voeding en medicijngebruik tot onvoldoende resultaat leidt, is een bulkvormer een goede volgende stap op de therapieladder, zeker wanneer de obstipatie niet zo ernstig is. Gebruik van plantago ovatapreparaat (psyllium), een product van een in Azië groeiende plant, toegediend in een dosering van 4 tot 15 g per dag, verbetert niet alleen het defecatiepatroon, maar leidt ook vaak tot vermindering van de pijnklachten, vooral bij het prikkelbaredarmsyndroom. Sterculiagom (dosering: g per dag) heeft een soortgelijk effect. 884 Ned Tijdschr Geneeskd mei;144(19)
Testen funktionaliteit kleine bekken Anorectale functietesten. André Smout AMC Amsterdam
Testen funktionaliteit kleine bekken Anorectale functietesten André Smout AMC Amsterdam Disclosures Sponsoring onderzoek Medical Measurement Systems Given Imaging Honorarium Reckitt Benckiser AstraZeneca
Nadere informatie25.3 Gestoorde defecatie
57-Chirurgie 25.3 01-06-2005 12:02 Pagina 459 459 25.3 Gestoorde defecatie W.R. Schouten Een 52-jarige vrouw wordt door haar huisarts naar uw spreekuur verwezen in verband met therapieresistente obstipatie.
Nadere informatieDe ontlasting is M(i)S. Literatuur. Incidentie 19-2-2014. Joke Beekman. MSMS 2 december 2013
De ontlasting is M(i)S MSMS 2 december 2013 Joke Beekman Verpleegkundig specialist Revalidatiegeneeskunde en Continentie- en retentiezorg Sint Maartenskliniek, Nijmegen Literatuur Incidentie 68% darm problemen
Nadere informatieNieuwe ESPGHAN richtlijnen bij obstipatie
Nieuwe ESPGHAN richtlijnen bij obstipatie Dr. S. Vande Velde Dienst kindergastro-enterologie UZ Gent Prof Dr Van Winckel Prof Dr Van Biervliet Dr De Bruyne 1 Meisje 8 jaar oud Op spoed met mama, al 2 maand
Nadere informatieObstipatie bij kinderen. Dr. Ilse Hoffman Kindergastro-enterologie U.Z. Gasthuisberg, Leuven
Obstipatie bij kinderen Dr. Ilse Hoffman Kindergastro-enterologie U.Z. Gasthuisberg, Leuven Normaal stoelgangspatroon postnataal: 99% defaecatie binnen 48 uren borstvoeding volwassenen: 3x/dag tot 3x/week
Nadere informatieProlaps Rectum en anus. Chirurgie
Prolaps Rectum en anus Chirurgie Inhoudsopgave Anale prolaps / Rectumprolaps 4 Onderzoek 6 Behandeling 7 Vragen 9 3 Anale prolaps / Rectumprolaps Er is sprake van een prolaps als weefsel, dat zich normaal
Nadere informatieObstipatie en faecale incontinentie bij ouderen
Obstipatie en faecale incontinentie bij ouderen when the going gets tough Judith Jonker Geriater Inhoud Obstipatie Definitie Prevalentie Typen Secundaire factoren Rode vlaggen Kliniek Behandelopties Fecale
Nadere informatieMeting van colonpassagetijd nuttig bij de evaluatie van functionele obstipatie
29 Jack M. Scabies outbreak in an extended care unit a positive outcome. Can J Infect Control 1993;8:11-3. 30 Pasternak J, Richtmann R, Ganme APP, Rodrigues EAC, Silva FBM, Hirata ML, et al. Scabies epidemic:
Nadere informatieOorzaken Diagnose stellen Medische behandeling
Prikkelbare darm Een prikkelbare darm is een onschuldige darmaandoening, die wel veel lichamelijke klachten kan geven. Men spreekt niet van een ziekte omdat een prikkelbare darm niet samengaat met zichtbare
Nadere informatieChronische constipatie
Definitie Verschil in perceptie van patiënt arts Persen Harde stoelgang Niet kunnen gaan wanneer gewenst Infrequente defecatie Zéér veel verschillende definities unsatisfactory defecation characterized
Nadere informatieDarmfunctiestoornissen na low anterior resectie behandeling en preventie
Darmfunctiestoornissen na low anterior resectie behandeling en preventie Isala Dr. H.L. van Westreenen gastro-intestinaal chirurg ~9:00 uur ~16:00 uur Isala Titel van de presentatie 01-01-2013 pagina 2
Nadere informatieNHG-Standaard Obstipatie
NHG-Standaard Obstipatie Diemel JM, Van den Hurk APJM, Muris JWM, Pijpers MAM, Verheij AAA, Kurver MJ. Huisarts Wet 2010;53(9):484-98. Inleiding De NHG-Standaard Obstipatie geeft richtlijnen voor diagnostiek
Nadere informatieNHG-Standaard Obstipatie
M94 NHG-Standaard Obstipatie Diemel JM, Van den Hurk APJM, Muris JWM, Pijpers MAM, Verheij AAA, Kurver MJ Huisarts Wet 2010;53(9):484-98. Kernboodschappen c In de meeste gevallen van obstipatie is er geen
Nadere informatieFunctionele obstipatie: wat te doen? Merit Tabbers Kinderarts MDL EKZ/AMC NKD, Utrecht, 11 sept 2014
Functionele obstipatie: wat te doen? Merit Tabbers Kinderarts MDL EKZ/AMC NKD, Utrecht, 11 sept 2014 Obstipatie Obstipatie is de meest voorkomende gastro-intestinale aandoening op de kinderleeftijd. Naar
Nadere informatieDokter, ik krijg mijn poep er niet uit! BekkenbodemDAG 24-1-2015. Charlotte Deen, chirurg
Dokter, ik krijg mijn poep er niet uit! Charlotte Deen, chirurg Overzicht 1. Achtergrond 2. De klacht 3. De oorzaak 4. Diagnostisch onderzoek 5. De behandeling 6. Take home message 7. Toekomst Achtergrond
Nadere informatieOntlastingsproblemen bij aangeboren afwijkingen aan de darmen
Ontlastingsproblemen bij aangeboren afwijkingen aan de darmen In deze folder krijgt u informatie over de problemen met de ontlasting die anorectale misvorming en de ziekte van Hirschsprung met zich mee
Nadere informatieMultiple sclerose en blaasklachten
Multiple sclerose en blaasklachten Zaterdag 8 februari 2014 Dr. Evert Koldewijn uroloog Catharina Ziekenhuis Eindhoven Vanuit dit gebied wordt de blaas en de plasbuis bestuurd f-mri beelden 4 Urine opslag
Nadere informatie3 onderwerpen. Irritable bowel syndrome (PDS) vanuit het Patientenperspectief
3 onderwerpen Irritable bowel syndrome (PDS) vanuit het Patientenperspectief 1 IBS in het kort 2 Kennis van IBS patienten over hun aandoening 3 Het patientenperspectief/vooroordelen Carla Flik Klinisch
Nadere informatieVerpleegkundige Instructie Palliatieve Zorg Obstipatie
Verpleegkundige Instructie Palliatieve Zorg Obstipatie 5-Folder Obstipatie.indd 1 15-07-2008 09:30:32 1. Hoe herkent u obstipatie? 1.1. Definities Obstipatie: Het weinig frequent (minder dan 3x p.w.) en
Nadere informatieFunctionele buikklachten
Functionele buikklachten Achtergronden Behandeling Nieuwe medicamenten Discussie Signalen wijzend op somatisch substraat Acute klachten Algemene ziekteverschijnselen (koorts/ hemodynamiek) Ongewenst gewichtsverlies
Nadere informatieBEHANDELING RECTUMPROLAPS (ENDELDARMVERZAKKING) 443 A
BEHANDELING RECTUMPROLAPS (ENDELDARMVERZAKKING) 443 A Inleiding Uw chirurg heeft bij u een verzakking(prolaps) van het weefsel in het anale kanaal/de endeldarm geconstateerd en u een behandeling geadviseerd.
Nadere informatieSamenvatting Lichamelijk onderzoek Aanvullend onderzoek
Anorectale klachten zijn buitengewoon hinderlijk en sociaal invaliderend. Vaak voorkomende anorectale klachten zijn fecale incontinentie, bekkenbodem hypertonie met obstipatie, hemorroïden, fissura ani,
Nadere informatieBuikpijn, obstipatie en fecale incontinentie bij kinderen
Buikpijn, obstipatie en fecale incontinentie bij kinderen Congres Kinderverpleegkunde 2.0 laat je upgraden! Rita van den Tooren-de Groot Kinderarts HMC Haaglanden Medisch Centrum Den Haag 27 september
Nadere informatieRectale viscerale sensitiviteit, compliance en motiliteit studies in gezondheid en chronische obstipatie
Rectale viscerale sensitiviteit, compliance en motiliteit studies in gezondheid en chronische obstipatie Samenvatting van het proefschrift: Motility and Endosonographic Studies in Patients with Anorectal
Nadere informatieDrukmeting van de anus en endeldarm (anorectale manometrie)
ENDOSCOPIE Drukmeting van de anus en endeldarm (anorectale manometrie) ONDERZOEK Drukmeting van de anus en endeldarm (anorectale manometrie) Binnenkort krijgt u een onderzoek, waarbij de druk in uw endeldarm
Nadere informatieObstipatie komt bij circa 14% van de bevolking voor,
Stand van zaken Vrouwen met chronische obstipatie* Lichamelijk onderzoek belangrijker dan anorectaal functieonderzoek Tze J. Lam en Richelle J.F. Felt-Bersma + Gerelateerd artikel Ned Tijdschr Geneeskd.
Nadere informatieDr. Marijke C.Ph. Slieker-ten Hove. Bekkenfysiotherapeut
Naam Bekkenfysiotherapeut Titel proefschrift/thesis Samenvatting Dr. Marijke C.Ph. Slieker-ten Hove Ja Pelvic Floor Function and Disfunction in a general female population Algemeen Het hoofdonderwerp van
Nadere informatieHet prikkelbare darmsyndroom (PDS)
Het prikkelbare darmsyndroom (PDS) Maag-Darm-Levercentrum Beter voor elkaar 2 Het prikkelbare darmsyndroom Voor sommige darmklachten die langdurig aanhouden of steeds terugkomen, is geen lichamelijke oorzaak
Nadere informatieOBSTIPATIE BIJ KINDEREN boweldysfunction. Dr. Liesbet Vercammen Kindergastro-enterologie AZ Turnhout
OBSTIPATIE BIJ KINDEREN boweldysfunction Dr. Liesbet Vercammen Kindergastro-enterologie AZ Turnhout Normaalwaarden neonaat: 90% meconium < 24 u. zuigeling 0-3 maanden: BV: gemiddeld 3 x per dag ontlasting.
Nadere informatieGeschreven door Diernet Team zaterdag, 11 december 2010 15:44 - Laatst aangepast vrijdag, 17 december 2010 13:16
Omschrijving Oorzaken Verschijnselen Diagnose Therapie Prognose Omschrijving Chronische diarree is een verandering in de frequentie, consistentie, of het volume van de stoelgang (ontlasting) voor meer
Nadere informatieMichel Wyndaele Uroloog UMC Utrecht. Bijscholingsdag Urotherapie 22 maart 2019
Michel Wyndaele Uroloog UMC Utrecht Bijscholingsdag Urotherapie 22 maart 2019 OPSLAG EVACUATIE *Embryologie *Anatomie *Innervatie *Fysiologie Laterza R., et al. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol, 2011 MainLineHealth.org
Nadere informatieMultiple sclerosis en incontinentie. Ondersteund door Prinses Beatrix Fonds
1 Multiple sclerosis en incontinentie Dé vereniging voor mensen met MS en hun betrokkenen 3 De blaas De blaas is een spier die zorgt voor: De opslag van urine => 300 tot 500 ml Het lozen van urine man
Nadere informatieFunctiestoornissen van het. maag-darmkanaal. een geïllustreerde basisgids
Functiestoornissen van het maag-darmkanaal een geïllustreerde basisgids deze uitgave wordt u aangeboden door janssen-cilag b.v. Arjan Bredenoord Jan Tack André Smout Functiestoornissen van het maag-darmkanaal
Nadere informatieDe bekkenfysiotherapeut helpt met diagnostiek en behandeling van klachten in het gebied van buik, bekken, bekkenbodem en lage rug
De bekkenfysiotherapeut helpt met diagnostiek en behandeling van klachten in het gebied van buik, bekken, bekkenbodem en lage rug folder voor verwijzers Bekkenfysiotherapie Als huisarts of specialist ziet
Nadere informatieSAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN. NORGALAX, 0,12 g / 10 g, gel voor rectaal gebruik. 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING
SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL NORGALAX, 0,12 g / 10 g, gel voor rectaal gebruik. 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Actief bestanddeel: Natriumdocusaat 0,12
Nadere informatiePrikkelbare Darm Syndroom
Prikkelbare Darm Syndroom Prikkelbare Darm Syndroom Te behandelen of behelpen? Synoniemen Prikkelbare darm syndroom Irritable bowel syndrome Spastische dikke darm Spastisch colon Definitie Chronische buikpijn
Nadere informatieBeslisboom bij obstipatie en/of incontinentie van feces ofwel bowelmanagement (managen van de darmen)
Beslisboom bij obstipatie en/of incontinentie van feces ofwel bowelmanagement (managen van de darmen) Hoe wordt ontlasting geloosd? Rond het anaalkanaal liggen twee kringspieren: De inwendige kringspier:
Nadere informatieDe bekkenfysiotherapeut helpt met diagnostiek en behandeling van klachten in het gebied van buik, bekken, bekkenbodem en lage rug
De bekkenfysiotherapeut helpt met diagnostiek en behandeling van klachten in het gebied van buik, bekken, bekkenbodem en lage rug folder voor verwijzers Bekkenfysiotherapie Als huisarts of specialist ziet
Nadere informatieVormen en oorzaken van urine-incontinentie Er zijn verschillende vormen van urine-incontinentie:
INCONTINENTIE Inleiding Incontinentie (urine-incontinentie en/of ontlastingsincontinentie) is vooral bij ouderen een veelvoorkomend probleem. Toch zoekt maar een klein deel van de mensen hulp. Hierbij
Nadere informatieOBSTIPATIE FRANCISCUS VLIETLAND
OBSTIPATIE FRANCISCUS VLIETLAND Wat is obstipatie? Voedsel komt via de slokdarm en de maag in de darm terecht. Water en voedingsstoffen worden in de darm gedeeltelijk in de bloedbaan opgenomen. De stoffen
Nadere informatieAnale fissuur. Centrum voor Algemene Heelkunde. Dr. Tom Feryn. www.dokterferyn.be
Centrum voor Algemene Heelkunde Dr. Tom Feryn www.dokterferyn.be Anale fissuur www.proctologiekliniek.be www.facebook.com/doktertomferyn www.youtube.com/doktertomferyn Wat is een anale fissuur? Een anale
Nadere informatiePDS B e l a n g e n v e r e n
r a b l D e PDS B e l a n g e n v e r e n r m S y n d r o a o m i g e i n g k k i r P Het Prikkelbare Darm Syndroom 2 Wat is PDS? Voor sommige darmklachten die langdurig aanhouden of steeds terugkomen,
Nadere informatie26 Fecale incontinentie
59-Chirurgie 26 01-06-2005 11:35 Pagina 473 473 26 Fecale incontinentie C.G.M.I. Baeten Een 40-jarige vrouw meldt zich op de polikliniek omdat ze veel problemen heeft met het ophouden van de ontlasting.
Nadere informatieRichtlijn JGZ-richtlijn Zindelijkheid van urine en feces
Richtlijn JGZ-richtlijn Zindelijkheid van urine en feces 4. Inleiding zindelijkheid feces, achtergrondinformatie Uitgangsvragen Definitie Wat is de definitie van fecale incontinentie? (* Obstipatie op
Nadere informatieIrritable bowel syndrome (PDS) vanuit het Patientenperspectief. 3 onderwerpen. 1 IBS in het kort. 2 Kennis van IBS patienten over hun aandoening
Irritable bowel syndrome (PDS) vanuit het Patientenperspectief Carla Flik Klinisch Psycholoog / Psychotherapeut St. Antonius Ziekenhuis 3 onderwerpen 1 IBS in het kort 2 Kennis van IBS patienten over hun
Nadere informatieMaag-, darm- en leverziekten
Afdeling: Onderwerp: Maag-, darm- en leverziekten (PDS) 1 Het Prikkelbare darmsyndroom Voor sommige darmklachten die langdurig aanhouden of steeds terugkomen, is geen lichamelijke oorzaak te vinden. Men
Nadere informatieChapter 10. Nederlandse samenvatting
Chapter 10 Nederlandse samenvatting Samenvatting Dunnevezelneuropathie (DVN) is een aandoening waarbij selectief of overwegend de dunne zenuwvezels (Aδ en C) zijn aangedaan. Het klinisch beeld wordt gekenmerkt
Nadere informatieSacrale neurostimulatie voor incontinentie. Week van de urologie Dr. M. Abasbassi
Sacrale neurostimulatie voor incontinentie Week van de urologie Dr. M. Abasbassi 26-09-2018 SNS voor incontinentie Enkele feiten Diagnostiek Alternatieven Sacrale neurostimulatie Conclusie SNS voor incontinentie
Nadere informatie1 NAAM VAN HET GENEESMIDDEL. Molaxole, poeder voor orale suspensie 2 KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING
1 NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Molaxole, poeder voor orale suspensie 2 KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Elk sachet bevat de volgende werkzame bestanddelen: Macrogol 3350 13,125 g Natriumchloride
Nadere informatieOnderbuikklachten. buikklachten
13 Onderbuikklachten Prof. dr. H.E. van der Horst De moeilijkheidsgraad van diagnostiek bij buikklachten is hoog. Er is geen lichaamsdomein waar de klachten zo variëren en zo weinig specifiek in de richting
Nadere informatieKronkels in een normaal buikje: obstipatie van consultatie tot diagnose bij een normaal traject
Kronkels in een normaal buikje: obstipatie van consultatie tot diagnose bij een normaal traject Prof. Dr. I. Hoffman Normaal stoelgangspatroon Postnataal: 99% defaecatie binnen 48 uren Borstvoeding Volwassenen:
Nadere informatieKennismaking en presentatie in overleg gynaecologenverloskundigen-verpleegkundigen
Kennismaking en presentatie in overleg gynaecologenverloskundigen-verpleegkundigen BovenIJ Ziekenhuis 14-04-2014 Cora van Senten Carla de Winter Geregistreerd Bekkenfysiotherapeuten Onderwerpen Oefeningen
Nadere informatieFunctionele buikpijn: en nu..? Herbert van Wering Kinderarts-MDL (WDH nascholing; 18 november 2015)
Functionele buikpijn: en nu..? Herbert van Wering Kinderarts-MDL (WDH nascholing; 18 november 2015) Take home Functionele gastro intestinale ziekte (FGID) bij kinderen en adolescenten Pediatrische Rome
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra
Nadere informatieLAR Syndroom. Dr DERUYTER LIEVEN. Low Anterior Resectie Syndroom A Z S I N T - J A N B R U G G E - O O S T E N D E A V
LAR Syndroom Low Anterior Resectie Syndroom Dr DERUYTER LIEVEN Het LAR Syndroom staat voor klachten die ontstaan na een volledige of gedeeltelijke verwijdering van de endeldarm. A Z S I N T - J A N B R
Nadere informatieVerstopping VRAAG OVER UW MEDICIJNEN! WWW.APOTHEEK.NL
Verstopping WAT IS VERSTOPPING WAT KUNT U ZELF DOEN WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN WANNEER KUNT U BETER NAAR UW HUISARTS GAAN VRIJ VERKRIJGBARE MEDICIJNEN VRAAG OVER UW MEDICIJNEN! WWW.APOTHEEK.NL VERSTOPPING
Nadere informatieVerkorte SKP - MOVICOL Vloeibaar Sinaasappelsmaak - Juni 2013
Verkorte SKP - MOVICOL Vloeibaar Sinaasappelsmaak - Juni 2013 Naam van het geneesmiddel: MOVICOL Vloeibaar Sinaasappelsmaak, concentraat voor drank Kwalitatieve en kwantitatieve samenstelling: Elke 25
Nadere informatieBEKKENBODEMPATHOLOGIE EEN OVERZICHT. Frank van Sprundel dienst algemene heelkunde ZNA Stuivenberg
BEKKENBODEMPATHOLOGIE EEN OVERZICHT Frank van Sprundel dienst algemene heelkunde ZNA Stuivenberg Bekkenbodempathologie (pelvic floor disorders) uitgebreide variabiliteit aan klachten presenteert zich
Nadere informatieBeide afwijkingen hebben als gevolg dat een kind niet zelf zijn ontlasting kan lozen.
Sophia Kinderziekenhuis Uw kind is geopereerd aan een anorectale misvorming of de ziekte van Hirschsprung. Na de operatie kunnen zich defecatieproblemen (problemen met de ontlasting) voordoen. Deze folder
Nadere informatieUniversity of Groningen. Hirschsprung's disease: early diagnosis and long-term outcomes Meinds, Rob
University of Groningen Hirschsprung's disease: early diagnosis and long-term outcomes Meinds, Rob IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite
Nadere informatieGeneeskundige Dagen Antwerpen 2014
Geneeskundige Dagen Antwerpen 2014 Constipatie bij Ouderen: Het Gebruik van Laxativa in Woonzorgcentra Dr. Inge Bruynseels ASO geriatrie Overzicht Constipatie Inleiding/definitie Epidemiologie en risicofactoren
Nadere informatieInhoudsopgave. Wat is een ileus?...4. Wat is de oorzaak van een ileus?...4. Wat zijn de klachten?...5. Hoe wordt de diagnose gesteld?...
Ileus Chirurgie Inhoudsopgave Wat is een ileus?...4 Wat is de oorzaak van een ileus?...4 Wat zijn de klachten?...5 Hoe wordt de diagnose gesteld?...7 Welke behandeling is mogelijk?...8 Wat zijn de vooruitzichten?...9
Nadere informatieAan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG
> Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Postbus 20350 2500 EJ DEN HAAG 0530.2014146694 Zorginstituut Nederland Pakket Eekholt 4 1112 XH Diemen Postbus
Nadere informatieSAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN
SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN BIbv pagina 1 van 6 Dulcopearls SPC 0912 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Dulcopearls, capsules 2,5 mg 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Dulcopearls, capsules
Nadere informatieDownloaded from UvA-DARE, the institutional repository of the University of Amsterdam (UvA)
Downloaded from UvA-DARE, the institutional repository of the University of Amsterdam (UvA) http://hdl.handle.net/11245/2.137985 File ID Filename Version uvapub:137985 Samenvatting, discussie, toekomst
Nadere informatieeen bepaalde ziekte, zoals een darmontsteking, het prikkelbare darmsyndroom (IBS), diabetes of een kwaadaardige aandoening.
Verstopping Regelmatig ontlasting hebben, is voor veel mensen een teken van goede gezondheid. De regelmaat verschilt van mens tot mens: de een heeft drie keer per dag ontlasting, de ander drie keer per
Nadere informatieVoedingsadvies voor een gezond spijsverteringsstelsel
Voedingsadvies voor een gezond spijsverteringsstelsel . Algemene beschouwingen rond het spijsverteringsstelsel I n h o u d s o p g a v e. Algemene beschouwingen rond het spijsverteringsstelsel.. D E G
Nadere informatieZwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darmen
Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darmen Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Zwangerschap 2 Erfelijkheid 2 Vruchtbaarheid 2 Invloed chronische darmziekte op de zwangerschap
Nadere informatieKlyx, klysma 25% natriumdocusaat en sorbitol
BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Klyx, klysma 25% natriumdocusaat en sorbitol Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken, want er staat belangrijke informatie in voor
Nadere informatieKennislacunes NHG-Standaard Buikpijn bij kinderen
Kennislacunes Buikpijn bij kinderen Kennislacunes 1. Prevalentie prikkelbare darm syndroom bij kinderen met chronische buikpijn (noot 5, 15). 2. Verschil in prognose van kinderen met prikkelbare darm syndroom
Nadere informatieMacrogol en elektrolyten Naturel Tramedico, poeder voor drank 13,7 g
pagina 1 van 6 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Macrogol en elektrolyten Naturel 13,7 g 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Elk sachet Macrogol en elektrolyten Naturel Tramedico bevat de volgende
Nadere informatiePROCTOLOGIE SPREEKUUR
PROCTOLOGIE SPREEKUUR Inleiding Proctologie houdt zich bezig met de diagnostiek en behandeling van aandoeningen rondom de anus. Om precies te zijn van: het proctum: ongeveer de laatste 10 cm van de darm.
Nadere informatieINHOUD. SHK nascholing Kindergeneeskunde 31 januari 2017
INHOUD 1. Defecatieproblemen/definitie obstipatie 2. Benadering patiënt met obstipatie 3. Rol van aanvullende diagnostiek; wie doet wat en wanneer 4. Behandelingsstappenplan 5. Multidisciplinaire behandeling;
Nadere informatieVERSTOPPING WAT IS VERSTOPPING WAT KUNT U ZELF DOEN WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN WANNEER KUNT U BETER NAAR UW HUISARTS GAAN APOTHEEK.
VERSTOPPING WAT IS VERSTOPPING WAT KUNT U ZELF DOEN WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN WANNEER KUNT U BETER NAAR UW HUISARTS GAAN APOTHEEK.NL VERSTOPPING Regelmatig poepen vinden veel mensen een teken van
Nadere informatieChirurgie. Aambeien (haemorrhoïden)
Chirurgie Aambeien (haemorrhoïden) 1 Inleiding Deze folder geeft u informatie over de behandeling van aambeien. Het is goed u te realiseren dat voor u persoonlijk de situatie anders kan zijn dan beschreven.
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur
Nadere informatieDarmproblemen bij acute buikpijn
Darmproblemen bij acute buikpijn U bent voor onderzoek op de spoedeisende hulp geweest omdat u buikklachten heeft. De arts heet bij u geen acute oorzaak kunnen vaststellen. De klachten kunnen vele oorzaken
Nadere informatieObstipatie bij kinderen
Obstipatie bij kinderen Chronische verstopping (obstipatie) ontstaat doordat de knedende en voortstuwende bewegingen van de spierwand van de dikke darm niet goed op elkaar zijn afgestemd. De darminhoud
Nadere informatieNutritionele preventie en management bij prikkelbare darm syndroom, constipatie en diverticulose
Nutritionele preventie en management bij prikkelbare darm syndroom, constipatie en diverticulose Stijn Vanden branden OLV Aalst Prikkelbare Darm Syndroom Definitie Pathofysiologie Dieetmaatregelen Restrictiedieet
Nadere informatieSAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN
SPC: Normacol Page 1 of 5 SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Normacol, granules 620 mg/g 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Het actieve bestanddeel is Sterculia
Nadere informatieLACTULOSE KELA 500ML FLES
LACTULOSE KELA 500ML FLES LACTULOSE KELA NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Lactulose Kela vloeistof voor oraal gebruik (KELA PHARMA) ATC5 Rangschikking Klasse Omschrijving MAAGDARMKANAAL EN STOFWISSELING LAXANTIA
Nadere informatieSamenvatting voor niet-ingewijden
Samenvatting 188 Samenvatting Samenvatting voor niet-ingewijden Diabetes mellitus type 2 (DM2), oftewel ouderdomssuikerziekte is een steeds vaker voorkomende aandoening. Dit heeft onder andere te maken
Nadere informatieZwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm
Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm Inleiding Zwanger worden als je een chronische ontstekingsziekte van de darm (IBD = inflammatory Bowel disease) hebt zoals de ziekte van Crohn
Nadere informatieIncontinentie bij kwetsbare ouderen. Zorg voor normale toiletgang WWW.ZORGVOORBETER.NL
Incontinentie bij kwetsbare ouderen Zorg voor normale toiletgang WWW.ZORGVOORBETER.NL Dr P van Houten specialist ouderengeneeskunde 2015 Waarom aandacht voor normale toiletgang en incontinentie Eigenwaarde
Nadere informatieBIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS. Dulcolax bisacodyl 10 mg zetpillen
DULCOLAX BISACODYL BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS Dulcolax bisacodyl 10 mg zetpillen (bisacodyl) Lees goed de hele bijsluiter, want deze bevat belangrijke informatie Dit geneesmiddel kunt u zonder
Nadere informatieBekkenfysiotherapie. bij een overactieve bekkenbodem
Bekkenfysiotherapie bij een overactieve bekkenbodem Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Een overactieve bekkenbodem Bekkenbodemspieren kunnen te zwak maar ook te gespannen
Nadere informatieIMPORTAL poeder voor oraal gebruik 10 g Lactitolum monohydricum
BIJSLUITER Lees de hele bijsluiter aandachtig door alvorens dit geneesmiddel te gebruiken. Hij bevat belangrijke informatie in verband met uw behandeling. Als u verder nog vragen heeft of twijfelt, moet
Nadere informatieSamenvatting in het Nederlands. Samenvatting
Samenvatting Dit proefschrift bevat de resultaten van enkele wetenschappelijke studies over magnetische resonantie (MR) enteroclyse en video capsule endoscopie (VCE). Deze twee minimaalinvasieve onderzoeksmethoden
Nadere informatieBIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS. Dulcolax bisacodyl 10 mg zetpillen (bisacodyl)
BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS Dulcolax bisacodyl 10 mg zetpillen (bisacodyl) Lees goed de hele bijsluiter, want deze bevat belangrijke informatie Dit geneesmiddel kunt u zonder voorschrift krijgen.
Nadere informatieDe casus is bedoeld voor medisch studenten in de doctoraalfase van de opleiding.
Casus 04L Fase A Titel Problemen met de stoelgang Onderwerp Slow transit obstipatie Inhoudsdeskundige Dr. A.A.M. Masclee, gastroenteroloog LUMC Technisch verantwoordelijke E. Beekhuizen, ontwikkelaar DPS
Nadere informatiePaediatric constipation and functional non-retentive faecal soiling Voskuijl, W.P.
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Paediatric constipation and functional non-retentive faecal soiling Voskuijl, W.P. Link to publication Citation for published version (APA): Voskuijl, W. P. (2005).
Nadere informatieKloofje in de anus (Fissura ani) Maatschap Chirurgie IJsselland Ziekenhuis
Kloofje in de anus (Fissura ani) Maatschap Chirurgie IJsselland Ziekenhuis Inleiding Deze folder geeft u een algemeen overzicht van de klachten en oorzaak van een kloofje in de anus en de meest gebruikelijke
Nadere informatieSAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN
SAMENVATTING VAN DE PRODUCTKENMERKEN BIbv pagina 1 van 6 Dulcodruppels SPC 1205 1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Dulcodruppels, druppelvloeistof 7,5 mg/ml 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Dulcodruppels,
Nadere informatieVerzakking van de endeldarm Ventrale rectopexie (kijkoperatie)
Verzakking van de endeldarm Ventrale rectopexie (kijkoperatie) www.nwz.nl Inhoud Wat is een verzakking van de endeldarm? 3 Aanvullend onderzoek 4 Voorbereiding op de ingreep 5 De ingreep 6 Bijwerkingen
Nadere informatieBIJSLUITER (BPI van ) (Ref )
BIJSLUITER (BPI 0074-04 van 18.09.2008) (Ref. 25.06.2009) 1 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIK(ST)ER Dulcolax bisacodyl 10 mg zetpillen (bisacodyl) Lees de hele bijsluiter zorgvuldig door, want deze
Nadere informatieElk sachet Macrogol en elektrolyten Naturel InterGal bevat de volgende actieve bestanddelen:
1. NAAM VAN HET GENEESMIDDEL Macrogol en elektrolyten Naturel InterGal, poeder voor drank 13,7 g 2. KWALITATIEVE EN KWANTITATIEVE SAMENSTELLING Elk sachet Macrogol en elektrolyten Naturel InterGal bevat
Nadere informatieHet prikkelbare darmsyndroom. polikliniek maag-, darm-, leverziekten
Het prikkelbare darmsyndroom polikliniek maag-, darm-, leverziekten Uw behandelend arts en/of maag, darm, lever (MDL) verpleegkundig specialist heeft met u gesproken over het prikkelbare darm syndroom
Nadere informatieChapter 15. Samenvatting
Chapter 15 Samenvatting Dit proefschrift handelt over de gevolgen van gynaecologische operaties voor de functie van de bekkenbodem. De gynaecologische operaties die worden bestudeerd zijn operaties vanwege
Nadere informatieCAP : Darmproblemen. Maart 2008 PROBLEEM
CAP : Darmproblemen Maart 2008 I PROBLEEM Deze CAP behandelt drie van de meest voorkomende aandoeningen bij ouderen en invalide volwassenen: constipatie, diarree en fecale incontinentie. Fecale incontinentie
Nadere informatie