Functiestoornissen van het. maag-darmkanaal. een geïllustreerde basisgids

Transcriptie

1

2 Functiestoornissen van het maag-darmkanaal een geïllustreerde basisgids

3 deze uitgave wordt u aangeboden door janssen-cilag b.v.

4 Arjan Bredenoord Jan Tack André Smout Functiestoornissen van het maag-darmkanaal een geïllustreerde basisgids Bohn Stafleu van Loghum Houten 2010

5 2010 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij BV, Houten Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, me chanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j 0 het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. ISBN Boekvormgeving: Designworks, Breda Medische illustraties: Rogier Trompert Medical Art Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus GA Houten

6 INHOUDSOPGAVE 1 FUNCTIONELE ANATOMIE 11 EN FYSIOLOGIE 1.1 Inleiding De basisstructuur De mucosa De submucosa De muscularis propria De serosa De slokdarm De maag De dunne darm De dikke darm Het anorectum De galblaas en galwegen Bezenuwing Het enterisch zenuwstelsel De rol van het autonome 15 zenuwstelsel De parasympathische zenuwvezels De sympathische zenuwvezels De rol van willekeurige zenuwvezels De rol van hormonen De opdeling in compartimenten Contractiliteit en motiliteit van het 18 maag-darmkanaal Het ritme van de maag en darmen Van contractie naar peristaltiek Tonische contracties De vertering van voedsel De darm in nuchtere toestand Functionele aandoeningen van het 21 maag-darmkanaal Classificeren van functionele 21 aandoeningen: de weg naar Rome 2 DIAGNOSTISCHE TECHNIEKEN Inleiding Manometrie Geperfundeerde versus solid-state 23 manometrie 2.4 Hogeresolutiemanometrie ph-metrie Impedantiemeting Röntgenonderzoek Timed barium esophagogram Defecografie Pelletpassagetest Buikoverzichtsfoto Scintigrafie Maagledigingsonderzoek Dunne- en dikkedarmpassagetijdmeting HIDA-scintigrafie Echografie Elektromyografie Elektrogastrografie Ademtests Waterstof-ademtest C ademtest Barostattechniek 38

7 Functiestoornissen van het maag-darmkanaal 6 3 PRINCIPES VAN MEDICAMENTEUZE 41 BEHANDELING VAN FUNCTIE- STOORNISSEN 3.1 Inleiding Geneesmiddelen die de contractiliteit 41 van het maag-darmstelsel stimuleren Directe stimulatie van de gladde spier Stimulatie van contracties via 42 intrinsieke zenuwbanen Serotonine-4-receptor Dopamine-2-receptor Motilinereceptor Geneesmiddelen die de contractiliteit 43 van het maag-darmstelsel inhiberen Directe inhibitie van de gladde spier Musculotrope spasmolytica Stikstofoxide Anticholinergica Inhibitie van contracties via intrinsieke 44 zenuwbanen Botulinetoxine Opiaatreceptor Somatostatine Geneesmiddelen die de inhoud van het 45 maag-darmstelsel wijzigen Inhibitie van maagzuursecretie Verzachten van de ontlasting Binden van galzouten Verandering van de bacteriële flora 47 in de darm 3.5 Geneesmiddelen die de gevoeligheid van 47 het maag-darmstelsel verminderen Antidepressiva 47 4 DE SLOKDARM Anatomie van de slokdarm Slikken en slokdarmperistaltiek Boeren Stoornissen van de bewegingen 51 van de slokdarm 4.5 Primaire bewegingsstoornissen 53 van de slokdarm Orofaryngeale dysfagie Oesofageale dysfagie Achalasie Slokdarmspasmen Notenkrakerslokdarm Ineffectieve slokdarmmotiliteit Secundaire bewegingsstoornissen 56 van de slokdarm 4.7 Gastro-oesofageale refluxziekte Pathofysiologie van refluxziekte Verdediging tegen reflux De antirefluxbarrière Klaring van reflux Factoren die reflux bevorderen Hiatus hernia Obesitas Grote maaltijden Vertraagde maaglediging De samenstelling van reflu Overgevoeligheid van de slokdarm Refluxoesofagitis Diagnose van refluxziekte PPI-test Endoscopie Ambulante refluxmeting Manometrie Behandeling van refluxziekte Medicamenteuze behandeling 64 van refluxziekte Antacida en alginaten Histamine-2-receptor- 64 antagonisten Protonpompremmers Antirefluxchirurgie Overmatig boeren 66

8 Inhoudsopgave 7 5 DE MAAG Normale maagfunctie Controlesystemen Nuchtere of interdigestieve motiliteit Postprandiale motoriek Regeling van maagontlediging Motiliteitsstoornissen van de maag Symptomen Gastroparese Definitie en oorzaken Diagnose Behandeling Functionele dyspepsie Definitie en diagnose Behandeling Het dumpingsyndroom Definitie Diagnose Behandeling 75 6 DE DUNNE DARM Dunnedarmmotiliteit Stoornissen van de dunnedarmmotiliteit Vaak voorkomende dunne 78 darmmotiliteitsstoornissen met onzeker pathofysiologisch belang Chronische intestinale pseudo- 79 obstructie Bacteriële overgroei in de dunne 81 darm Mechanische subobstructie en 81 dunnedarmmotiliteit Aerofagie 81 7 HET COLON Inleiding Anatomie en innervatie Motoriek van de dikke darm Haustrerende contracties Massacontractie Postprandiale versus interdigestieve 86 activiteit 7.5 Symptomen van gestoorde motoriek 87 en perceptie in het colon Obstipatie Diarree Opgezette buik Buikpijn Oorzaken van obstipatie Prikkelbaredarmsyndroom Functionele obstipatie Syndroom van Ogilvie Behandeling van prikkelbaredarm- 95 syndroom en functionele obstipatie Behandeling van het prikkelbare- 95 darmsyndroom Behandeling van functionele 96 obstipatie 8 ANORECTUM Inleiding Anatomie Anorectale obstipatie Hoe herkent men obstipatie 101 veroorzaakt door een anorectale afwijking? Pelletpassagetest Functionele en anatomische 102 afwijkingen 8.4 Obstipatie door anorectale 102 functiestoornissen Bekkenbodemdissynergie Ziekte van Hirschsprung Diagnostiek Behandeling Obstipatie door structurele afwijkingen 106 in het anorectale gebied 8.6 Incontinentie Onderzoek bij incontinentie Oorzaken van incontinentie Myogene incontinentie Neurogene incontinentie 109

9 Functiestoornissen van het maag-darmkanaal Perianale of rectoanale pijn Coccygodynie Levator ani-syndroom Proctalgia fugax DE GALWEGEN Inleiding Anatomie De gal De galblaas Sfincter van Oddi Regulering van galafgifte aan duodenum Pancreas Motoriekstoornissen van het 115 galwegsysteem Galstenen Sfincter van Oddi disfunctie 115 Register 117

10 AUTEURS arjan bredenoord, mdl-arts i.o. sint antonius ziekenhuis nieuwegein, nederland jan tack, mdl-arts universitair ziekenhuis leuven, belgië andré smout, mdl-arts academisch medisch centrum amsterdam, nederland