Samenvatting rapporten over uitbreiding en energievoorziening De Beemden.

Transcriptie

1 Samenvatting rapporten over uitbreiding en energievoorziening De Beemden. Aan: Van: College van Burgemeester en wethouders; Afdeling Welzijn en Burgers (H. Koops) en afdeling VROM (W. Haaijer en W.M. Niemeijer); Datum: 27 september 2011 / gewijzigde versie d.d. 16 november 2011 Medeadvisering: Afdeling Middelen Leeswijzer: in onderhavige notitie wordt in hoofdstuk 2 ingegaan op de mogelijke uitbreidingen van het zwembad De Beemden, en in hoofdstuk 3 op de vervanging en renovatie van de installaties ten behoeve van de energievoorziening in het sportcomplex De Beemden. Ook de mogelijke integratie van gebruik van de restwarmte uit het procesafvalwater van FrieslandCampina Domo wordt beschreven. De notitie kent de volgende inhoudsopgave: 1. Inleiding 2. Onderzoek van Synarchis naar uitbreidingsmogelijkheden 2.1 Inleiding 2.2 Analyse Concurrentie Demografische ontwikkelingen Trends en ontwikkelingen Beknopte analyse huidig gebruik Analyses versus varianten 2.3 Raming jaarlast Raming investering en kapitaallast Raming bezoekersaantallen en opbrengsten Exploitatieresultaat en jaarlast 2.4 Conclusies en aanbevelingen 3. Uitkomsten onderzoeken energievoorziening sportcomplex De Beemden 3.1 Onderzoek energievoorziening en gebruik restwarmte 3.2 Vervanging en (groot) onderhoud van de installaties en mogelijke integratie restwarmte Vervanging en (groot) onderhoud installaties Mogelijk gebruik van restwarmte FrieslandCampina Domo Geraamde investeringen Financiële haalbaarheid 1 Inleiding In de programmabegroting 2011 staat onder programma 5 Cultuur en recreatie dat de Bedumer bevolking veel gebruik maakt van de verschillende sportvoorzieningen in de gemeente. De sportnota geldt daarbij als richtinggevend voor het sportbeleid in de komende jaren. Op basis van deze sportnota zullen de mogelijkheden onderzocht worden om de bestaande voorzieningen te verbeteren. Onder punt 6 wordt genoemd dat in samenwerking met het bestuur van stichting De Beemden zal worden onderzocht of uitbreiding van het oppervlakte zwemwater mogelijk is. Hiertoe is een werkgroep geformeerd, bestaande uit vertegenwoordigers van stichting De Beemden en de gemeente Bedum, die de onderzoeksvragen heeft voorbereid. Intussen had de GB-fractie ideeën ontwikkeld voor het zwembad: een vier-seizoenenbad en hergebruik van DOMO-restwarmte. Toen is afgesproken de verschillende mogelijkheden/varianten alle te laten onderzoeken, inclusief de effecten op het noodzakelijk groot onderhoud van met name de technische Samenvatting rapporten Pagina 1 van 12

2 installaties. In de vergadering van de gemeenteraad van 21 april 2011 is het benodigde krediet voor die onderzoeken beschikbaar gesteld. De onderzoeksvragen en de uitkomsten zijn gedeeld met betrokken partijen. Dat heeft op 30 augustus 2011 geleid tot aanvullende vragen en een aanvulling van het krediet. Op de investeringslijsten in de begroting 2011 staan ook middelen voor het plegen van groot onderhoud en vervanging van technische installaties in De Beemden. De voorbereiding van die werkzaamheden was inmiddels gestart. Gezien de relatie met de mogelijke uitbreiding en het mogelijk gebruik van restwarmte, wordt in die voorbereiding rekening gehouden met de deze andere onderzoeken. De onderzoeken zijn door de volgende bedrijven uitgevoerd: 1. Onderzoek energievoorziening en gebruik restwarmte: Adviesgroep HTD 2. Vervanging en (groot) onderhoud installaties: De Groot Installatiegroep 3. Onderzoek uitbreiding: Adviesbureau Synarchis Het mag duidelijk zijn dat de onderzoeken in elkaar grijpen en elkaar beïnvloeden. Omdat het onderzoek Synarchis het meest verstrekkend is en mee gevoed wordt door de uitkomsten van beide andere onderzoeken is daaraan de volgende opdracht meegegeven: * Beoordeel op basis van een beknopte omgevingsanalyse en een analyse van de huidige exploitatie van Stichting De Beemden de wenselijkheid en haalbaarheid van de voorliggende varianten; * Stel op basis van de (al dan niet aangepaste) programma s van wensen een elementenbegroting op die een raming geeft van de investeringskosten bij de verschillende varianten; * Geef inzicht in de verwachte maatschappelijke consequenties van de verschillende varianten (lees: het gebruik van de nieuwe voorziening) en bepaal de financiële jaarlast die het gevolg is van de verschillende varianten. 2 Onderzoek van Synarchis naar uitbreidingsmogelijkheden 2.1 Inleiding Van de hand van Synarchis is een bondige rapportage ontvangen. Na de inleiding bevat dit rapport in hoofdstuk 2 een analyse van de omgeving van Bedum en van het huidige gebruik van zwembad De Beemden. Voorts is een interne en externe analyse gemaakt van de genoemde varianten. Hoofdstuk 3 biedt inzicht in de investeringskosten en hoofdstuk 4 geeft een raming te zien van de jaarlast per variant. In hoofdstuk 5 worden conclusies getrokken en aanbevelingen geformuleerd. De inhoudelijke teksten worden vervolgens onderbouwd met gegevens in de bijlagen. In de conclusies en aanbevelingen kunnen alle varianten vergeleken worden met de oorspronkelijke variant van de fractie van GB; deze laatste is in het rapport van Synarchis namelijk variant 3. De verschillende uitbreidingsvarianten die zijn onderzocht zijn: Variant 1: uitbreiding van het zwembad met een doelgroepenbad met beweegbare bodem van 20 x 10 meter met een substantiële aanpassing van de logistiek binnen de accommodatie; Variant 1a: idem maar met afmetingen van 25 x 12,5 en een halve beweegbare bodem; Variant 2: realisatie van een openluchtbad met een wedstrijdbassin 25 x 15 meter, een ondiep recreatie bassin van 25 x 15 en een peuterbassin van 10 x 5; Variant 3: een vier-seizoenenbad gekoppeld aan De Beemden met bassin van 25 x 12,5 meter met beweegbare bodem en wegschuifbare kap, dat in de zomermaanden als openluchtbad dienst kan doen met een buiten-peuterbad van 30 m2; Variant 3a: idem maar met afmetingen van 20 x 10 en exclusief peuterbad. Samenvatting rapporten Pagina 2 van 12

3 2.2 Analyse In verschillende hoofdstukken maakt Synarchis een analyse over verschillende aspecten en trekt hieruit conclusies ten aanzien van de varianten Concurrentie Uit de registratie van deelnemers aan leszwemmen en doelgroepactiviteiten blijkt dat de aantrekkingskracht van het zwembad zich toespitst op de inwoners van de gemeente Bedum, Eemsmond, Loppersum, Winsum en Ten Boer (in totaal circa inwoners). Naast de gemeente Groningen, dat over een ruim aanbod aan overdekte zwemvoorzieningen beschikt (3), bevindt zich in Noord Groningen, binnen een straal van 25 km van Bedum, slechts een zeer beperkt aantal overdekte zwembaden: in Bedum, Zuidhorn, Delfzijl/Appingedam. In het beschreven verzorgingsgebied van De Beemden is Bedum de enige met een overdekt zwembad. Daarentegen kan er van een rijk aanbod aan openluchtzwembaden gesproken kan worden. Binnen een straal van 20 kilometer rond zwembad De Beemden bevinden zich 7 verwarmde onoverdekte zwembaden en een natuurbad. Alle gemeenten binnen het verzorgingsgebied beschikken over één (of meerdere) onoverdekt(e) zwembaden. In vergelijking met andere regio s in Nederland kan, ook in relatie tot het inwoneraantal van de regio, spreekt Synarchis van een uitzonderlijk ruim aanbod aan zwemvoorzieningen. Deze conclusie is medio juni 2011 ook door de directie van het Huis voor de Sport Groningen getrokken. De provincie Groningen telt 48 zwembaden (overdekt en openlucht) op een provinciaal inwonertal van Dit betekent dat er per inwoners een zwembad beschikbaar is. Het Huis voor de Sport bepleit intergemeentelijke samenwerking om op dit terrein toekomstvisie en samenhang te ontwikkelen Demografische ontwikkelingen De demografische ontwikkelingen in het verzorgingsgebied van het zwembad zijn van grote invloed op de bezoekersaantallen die de komende jaren verwacht mogen worden. Op pagina 7 geeft Synarchis de prognoses voor de gemeente Bedum alsmede de cumulatieve prognoses van de gemeenten in het verzorgingsgebied. Als belangrijkste conclusies worden genoemd: * De komende jaren zal met name de leeftijdscategorie tussen de 5 en 20 jaar sterk afnemen. Pas na 2025 treedt hierin een licht herstel op; * Vanaf 2015 zal het aantal kinderen in de leeftijdscategorie van 0 tot 5 jaar vooral in de gemeente Bedum, naar verwachting, fors toenemen; * De leeftijdscategorie van 25 tot 40 jaar groeit de komende 20 jaar, de omvang van het aantal inwoners in de leeftijdscategorie van 40 tot 65 jaar neemt in die periode juist af; * De vergrijzing in zowel de gemeente Bedum als de gemeenten Eemsmond, Winsum, Loppersum en Ten Boer is zeer aanzienlijk. De komende 20 jaar neemt de omvang van de groep 65+ substantieel toe; * Opvallend is, volgens Synarchis, dat de komende 20 jaar in de gemeente Bedum naar verwacht geen sprake zal zijn van krimp van het totaal aantal inwoners terwijl in de rest van het verzorgingsgebied naar verwachting sprake zal zijn van een beperkte afname van het totale inwoneraantal Trends en ontwikkelingen Bij de afwegingen rond instandhouding/uitbreiding van het zwembad moeten de volgende trends en ontwikkelingen worden onderscheiden: * Het recreatief zwemmen in overdekte baden staat al langere tijd onder druk. Wel mag het banenzwemmen zich in een toenemende populariteit verheugen; * Dit laatste aspect heeft ook geresulteerd in een sterk toenemende belangstelling voor zogenaamde begeleide doelgroepactiviteiten (meestal in groepsverband met meestal een sportief karakter en vooral door oudere leeftijdsgroepen); * De belangstelling voor het instructiezwemmen is in zeer sterke mate bepaald door de demografische ontwikkelingen die zich binnen het verzorgingsgebied van een zwembad voordoen en door de kwaliteit van de zweminstructie. Locatie en afstand spelen een minder belangrijke rol; Samenvatting rapporten Pagina 3 van 12

4 * Veel zwemverenigingen hebben afname van het aantal leden, waardoor er minder inkomsten gegenereerd worden waardoor er weer minder mogelijkheden zijn om het badwater te kunnen huren; * Openluchtbaden hebben de laatste decennia sterk teruglopende bezoekersaantallen, mede van invloed op sterk fluctuerende exploitatietekorten, reden voor meerdere gemeenten om het openluchtbad te sluiten. De daling van het aantal bezoekers is echter de laatste jaren tot stilstand gekomen Beknopte analyse huidig gebruik Op pagina 9 van het onderzoeksrapport zijn de bezoekersaantallen van De Beemden over de afgelopen 5 jaar in een tabel weergegeven. Als basisjaar is 2006 genomen. Enkele opvallende zaken zijn: * Overeenkomstig de landelijke trend neemt ook hier het aantal recreatieve bezoekers af; * Opvallend en afwijkend van de landelijke trend is de sterke afname van het aantal deelnemers aan de doelgroepactiviteiten; * Eveneens opvallend is dat het aantal bezoekers aan het instructiezwemmen de afgelopen jaren sterk is gestegen, maar 27% komt uit Bedum; * Het totaal aantal bezoekers is afgenomen, wat (deels) te verklaren is door de mutaties in het rooster van gebruik en het accent op de zwemlessen; * Er is sprake van een hoge bezettingsgraad; het aantal bezoekers per vierkante meter wateroppervlak bedraagt 260 bezoekers (meestal bevindt zich het aantal bezoekers per vierkante meter tussen de 200 en 250) Analyses versus varianten Op basis van voorgaande paragrafen komt Synarchis tot de volgende uitspraken over de varianten: Variant 1 en 1a (uitbreiding met doelgroepenbad) voorziet in extra zwemwater voor instructiezwemmen en doelgroepactiviteiten. De bestaande bassins kunnen op meerdere momenten worden benut voor recreatief zwemmen, verhuur aan verenigingen of andere partijen. De demografische ontwikkelingen maken duidelijk dat de komende jaren sprake zal zijn van ontgroening, hetgeen een negatief effect zal hebben op de vraag naar zwemlessen. Hier tegenover staat het gegeven dat er de afgelopen 15 jaar sprake is geweest van een zeer sterke afname van het aantal geboorten en de organisatie van het zwembad in staat is gebleken steeds meer instructiezwemmers aan zich te binden. Zelfs is er na die periode van ontgroening ook op dit moment sprake van ruimtegebrek. Hierdoor is het niet mogelijk de oproepleeftijd te verlagen, wat (landelijk gezien) een reële optie is. Indien men hier wel toe overgaat, zal dit naar verwacht leiden tot een toename van het potentieel aan leszwemmers. Ook de vergrijzing biedt kansen voor de ontwikkeling van (nieuwe) activiteiten; de behoefte aan sportieve activiteiten zal zeker niet afnemen. Niettemin zal het vergroten van het aanbod van en de deelname aan doelgroepactiviteiten een aanzienlijke inspanning vergen, met een ongewis resultaat. Variant 2 (openluchtbad c.a.) voorziet in de mogelijkheid recreatief te zwemmen in de openlucht in de periode mei tot september. Het is op beperkte schaal mogelijk instructiezwemmen en doelgroepactiviteiten aan te bieden en een bassin te verhuren aan bijvoorbeeld verenigingen. Echter, uit de omgevingsanalyse blijkt dat het aanbod aan openluchtbaden in de provincie Groningen groot is. Als het potentieel (zeg: de bevolking) noch de belangstelling toeneemt, zal het grootste deel van de toekomstige bezoekers aan een nieuwe onoverdekte zwemvoorziening in de gemeente Bedum ten koste zal gaan van het bestaande bezoek aan de baden in Winsum en Ten Boer. Een te ruim aanbod leidt dus tot verdringing. De opbrengst is dus ongewis. Variant 3 en 3a (vier-seizoenenbad) biedt vergelijkbare mogelijkheden als variant 1 op het gebied van instructiezwemmen en doelgroepactiviteiten. Daarnaast is sprake van de mogelijkheid in de openlucht te zwemmen wat de recreatieve mogelijkheden van het bassin vergroot. Synarchis merkt op dat de recreatieve mogelijkheden worden beperkt door het feit dat, met uitzondering van de zomervakantie, het vier seizoenenbad naar verwachting op bepaalde tijdstippen intensief gebruikt zal worden ten behoeve van het instructiezwemmen en in mindere mate de doelgroepactiviteiten. Indien men hieraan Samenvatting rapporten Pagina 4 van 12

5 voorrang aan geeft is het zwembad op die momenten dus niet beschikbaar voor recreatief gebruik. Het voor een openluchtbad zo kenmerkende impulsieve weersafhankelijke bezoekgedrag is hierdoor aan beperkingen onderhevig. Ook wordt een openluchtbad met een oppervlakte van 312,5 m2 c.q. 200 m2 als beperkt beschouwt. Bij volledige beschikbaarheid (wat naar verwachting niet het geval zal zijn) bedraagt de capaciteit gemiddeld ruim bezoekers. Tot slot wijst Synarchis op het grote belang bij een openluchtbad dat bezoekers ook daadwerkelijk een openluchtbadbeleving ervaren, indien zij een bezoek brengen aan het vier seizoenenbad. Hiermee zal bij de mogelijkheid om het dak, maar zeker ook de gevel, te openen terdege rekening moeten worden gehouden. Indien dit onvoldoende lukt, is de verwachting gerechtvaardigd dat bezoekers liever of toch weer gebruik zullen maken van de conventionele openluchtbaden in de omgeving. 2.3 Raming jaarlast In een aantal stappen wordt door Synarchis de jaarlast per variant berekend. Vervolgens wordt op basis daarvan het tekort per bezoeker berekend. Het resultaat is weergegeven in de tabel in paragraaf van deze notitie Raming investering en kapitaallast Op basis van het uitgangspunt van een doelmatig en functioneel zwembad, waarbij sprake is van een gemiddeld niveau met betrekking tot duurzaamheidmaatregelen en op basis van een opgestelde ruimtestaat behorende bij de respectievelijke varianten, is door Synarchis een investeringsberekening per variant opgesteld. Omdat variant 2 alleen op een locatie elders gerealiseerd kan worden, is bij die variant rekening gehouden met een post grondverwerving. Bij de varianten 1 en 3 (en 1a en 3a) is er vooralsnog vanuit gegaan dat er geen uitbreiding van infrastructuur (o.a. parkeerplaatsen) nodig is en dat er geen sprake is van grondverwerving of verplaatsen van voorzieningen. Op basis een rentepercentage van 4,5 % en op basis van de voor de verschillende gebouwdelen passende afschrijvingstermijn, is op de kapitaallast door Synarchis berekend. Hierbij zijn de bedragen exclusief BTW gehanteerd, omdat er sprake is van een zogenaamde BTW belaste prestatie en er sprake is van vooraftrek van de BTW op de investering. Omdat er volgens de lineaire methode wordt afgeschreven, is de berekende kapitaallast de 1 e jaarlast Raming bezoekersaantallen en opbrengsten Op basis van de bezoekersaantallen van zwembad De Beemden gedurende de afgelopen vijf jaren, de verwachte ontwikkelingen (lokaal, regionaal en landelijk) en de gebruiksmogelijkheden van de betreffende variant, is per variant de bezoekersprognose (extra toename van bezoekers) opgesteld. Tabel: Raming bezoekersaantallen uitbreidingsvarianten Bedum Variant 1 Variant 1a Variant 2 Variant 3 Variant 3a Bezoekersaantallen Recreatief Recreatief buiten Instructie Doelgroepen Verenigingen Totaal Op basis van de huidige tarievenstructuur en de huidige gemiddelde personeelskosten per formatieplaats, zijn de opbrengsten en kosten geraamd Exploitatieresultaat en jaarlast Het exploitatieresultaat is bepaald door de opbrengsten te verminderen met de kosten. Als daar de kapitaallasten bij opgeteld worden, is het resultaat de jaarlast. Dit is in de volgende tabel weergegeven. Hierin zijn ook andere kenmerken opgenomen. Samenvatting rapporten Pagina 5 van 12

6 Tabel: Overzicht en exploitatieresultaat uitbreidingsvarianten Variant 1 Variant 1a Variant 2 Variant 3 Variant 3a Afmeting bassin(s) 20 x x 12,5 25 x x 12,5 20 x x m2 peuter 30 m2 peuter Beweegbare bodem Volledig Half Nvt Volledig Volledig Andere kenmerken Overdekt Overdekt Onoverdekt Dak kan open Dak kan open Investeringskosten excl. BTW Totaal kosten Totaal opbrengsten Exploitatietekort (jaar 1) Kapitaallasten (jaar 1) Jaarlast Aantal bezoekers Tekort (jaarlast) per bezoeker 8,40 10,10 15,20 9,00 8, Conclusies en aanbevelingen Op basis van de tabel zoals opgenomen in voorgaande paragraaf trekt Synarchis de volgende conclusies en aanbevelingen: Variant 2 (buitenbad) Variant 2 (het buitenbad) heeft een omvangrijk wateroppervlak in relatie tot het aantal bezoekers dat kan worden verwacht. De normbezetting van een buitenbad bedraagt 60 bezoekers per vierkante meter zodat met een wateroppervlak van 500 m2 kan worden volstaan (voorzien is 750 m2); De bezoekers aan het buitenbad zullen voor een belangrijk deel onttrokken worden aan de buitenbaden die zich bevinden in de omliggende gemeenten; Het tekort per bezoeker is voor variant 2 het hoogst. Dit is niet ongebruikelijk indien buitenbaden worden vergeleken met binnenbaden. Door het (te) grote wateroppervlak is dit tekort wel ruim boven het gemiddelde vergeleken bij andere buitenbaden; Variant 1, 1a, 3 en 3a In relatie tot het verwachte aantal bezoekers kan voor wat betreft de watercapaciteit in beide varianten worden volstaan met een bassin van 20 x 10 meter (200 m2). De norm voor het aantal bezoekers per vierkante meter kan met de verwachte programmering voor deze varianten worden gesteld op 200. Er is derhalve bij alle varianten nog ruimte voor een toename van de bezoekersaantallen gedurende de komende jaren; Een wateroppervlakte van 200 m2 kent zijn beperkingen als het gaat om het dienst doen als volwaardige buitenvoorziening. Om deze reden is met name het aantal bezoekers aan het 4-seizoenenbad met opengeschoven dak lager geraamd; Het tekort per bezoeker en de totale jaarlast zijn het laagst bij de kleine varianten 1 en 3b. Het verwachte aantal bezoekers is bij deze varianten echter ook het laagst. Realisatie van een buitenbad met de in variant 2 als uitgangspunt genoemde omvang verdient geen aanbeveling. Een kleiner buitenbad resulteert in een lagere jaarlast en een gelijkblijvend bezoekersaantal. Gezien het grote aantal buitenbaden in de onmiddellijke omgeving zal het onvermijdelijk zijn dat het grootste deel van de bezoekers onttrokken wordt aan de buitenbaden die het dichtst bij Bedum liggen. Variant 1 verdient volgens Synarchis de voorkeur boven variant 1a. Zoals in de rapportage aangegeven behoort uitbreiding van het aantal bezoekers op middellange en langere termijn gezien (met name) de demografische ontwikkelingen tot de mogelijkheden. De capaciteit van variant 1 is echter naar verwachting ruim voldoende om een dergelijke toename van de bezoekersaantallen te kunnen opvangen. Het financiële rendement van variant 1 is aanmerkelijk minder negatief dan bij variant 1a. De laatste kenmerkt zich wel door betere gebruiksmogelijkheden voor verenigingen. Samenvatting rapporten Pagina 6 van 12

7 De verwachting is dat dit zal resulteren in een hoger verenigingsgebruik, vooral door verenigingen uit omliggende gemeenten. Bij de keuze tussen variant 1/1a en variant 3/3a wordt een afweging gemaakt tussen twee verschillende concepten. De concepten onderscheiden zich in gebruiksmogelijkheden en verwachte bezoekersaantallen, maar ook in investeringskosten en jaarlast. Afhankelijk van de prioriteiten die aan de verschillende aspecten worden toegekend kan een afweging en keuze plaats vinden. Synarchis geeft hierbij geen nader advies. Feitelijk geldt dit laatste ook voor de keuze tussen variant 3 en 3a. De keuze voor variant 3 betreft enerzijds de keuze voor een duurdere voorziening maar anderzijds ook voor een voorziening waarvan mogelijk meer mensen gebruik zullen maken. Ook hierbij is daarom sprake van een afweging tussen het financiële en het maatschappelijke rendement van de voorziening. 3. Uitkomsten onderzoeken energievoorziening sportcomplex De Beemden De resultaten van de verrichte onderzoeken ten aanzien van de energievoorziening van het sportcomplex De Beemden worden in dit hoofdstuk nader verklaard. Het mogelijk gebruik van restwarmte afkomstig van FrieslandCampina Domo wordt zowel bij het onderzoek naar uitbreiding als bij vervanging en (groot) onderhoud van de installaties behandeld. 3.1 Onderzoek energievoorziening en gebruik restwarmte Naar aanleiding van het door Gemeentebelangen Bedum opgestelde rapport Bedum verdient een buitenbad heeft Adviesgroep HTD een rapport opgesteld (juli 2011) over de haalbaarheid van het gebruik van restwarmte afkomstig van FrieslandCampina Domo (FCD). Uit de rapportage van HTD komt naar voren dat het gebruik van restwarmte van het proces afvalwater van FCD haalbaar is door middel van koppeling met een warmtepomp. Uit het rapport komt ook naar voren dat de terugverdientijd 8 jaar is in plaats van de door Gemeentebelangen Bedum genoemde 3,7 jaar. HTD geeft verder aan dat de kosten voor inpassing van een warmtewisselaar op het proces afvalwater van FCD onzeker zijn en dat, gezien de verouderde installatie van het sportcomplex, het verder niet raadzaam is om de huidige technische installaties te koppelen aan een nieuw warmtepompsysteem. HTD doet dan ook de aanbeveling om het haalbaarheidsplan verder uit te werken om tot een definitief plan te komen. Op basis van het rapport van HTD kan gezien de bovengenoemde onzekerheden geen goede afweging worden gemaakt over de eventuele toepassing van restwarmte in samenhang met het lopende onderzoek vervanging en (groot) onderhoud van de installaties. Op 30 augustus jl. heeft het college daarom besloten om De Groot Installatiegroep de restwarmte variant, binnen de oorspronkelijk aan haar verleende opdracht, nader uit te werken. Dit onderdeel is nog niet afgerond. Deze voorlopige uitkomsten geven een belangrijke indicatie dat de vervangings- en onderhoudskosten veel hoger zullen uitvallen dan in het MJOP was voorzien. 3.2 Vervanging en (groot) onderhoud van de installaties en mogelijke integratie gebruik restwarmte Vervanging en (groot) onderhoud installaties Het onderzoek van De Groot Installatiegroep (DGI) omvat het opstellen van een voorlopig ontwerp voor vervanging en/of (groot) onderhoud van (op hoofdlijnen) de volgende onderdelen: Centrale CV-installatie van het gehele sportcomplex; Bestaande technische installaties van het zwembad voor verwarming en ventilatie; Schakel- en regeltechniek van de diverse installaties in het sportcomplex. Uitgangspunt is een energiebesparende, betrouwbare en onderhoudsarme technische installatie, waarbij sterk ingezet wordt op de regeltechniek (automatisering). DGI heeft een voorlopig ontwerp gemaakt van de te verrichten werkzaamheden voor renovatie van de technische installaties. Binnen het voorlopig ontwerp wordt de centrale CV-installatie met voorzetbrander vervangen door een combinatie van gaswarmtepompen (3 stuks) met HR-ketels (2 stuks). De luchtbehandelingskast van het zwembad (zwembassinruimte) wordt vervangen door zo n Samenvatting rapporten Pagina 7 van 12

8 kast met hoog rendement warmteterugwinning, voorzien van ingebouwde warmtepomp voor aanvullende warmteterugwinning. De luchtbehandelingskast van de kleedruimtes van het zwembad wordt vervangen door een nieuwe kast met warmteterugwinning. Verder wordt de regeltechniek aangepast. Aanvullend worden de luchtkanalen in het zwembad vervangen. De installaties in de sporthal blijven grotendeels ongewijzigd. Om een zo n laag mogelijk energieverbruik te realiseren hebben de gaswarmtepompen (buitenlucht/water) een voorkeursregeling bij warmtevraag. Indien het gevraagde vermogen ontoereikend is, worden de HR-gasketels ingeschakeld. Als de buitentemperatuur lager is dan -5 C, nemen de ketels het volledig over; beneden die temperatuur is het rendement met de warmtepompen te laag Mogelijk gebruik van restwarmte FrieslandCampina Domo Integratie in het ontwerp Op dit moment is de uitwerking van de restwarmtevariant nog niet afgerond door De Groot. De uitwerking van deze extra variant vergt meer tijd dan aanvankelijk door DGI was geschat. Daarnaast hebben zij voor enkele technische onderdelen externe expertise moeten inschakelen voor de nadere uitwerking. Dit heeft tot een verdere vertraging geleid. Op basis van de huidige inzichten is het de verwachting dat eind november/begin december de resultaten beschikbaar zullen zijn. In onderstaande afbeelding is schematisch de restwarmte variant weergegeven. De Groot Installatiegroep richt zich hierbij op de installaties zoals deze in het sportcomplex nodig zijn voor toepassing van restwarmte afkomstig van FCD. Afbeelding 1: Schematische weergave warmteopwekking met toepassing restwarmte. Samenvatting rapporten Pagina 8 van 12

9 Beschikbaarheid restwarmte FrieslandCampina Domo Er dient zekerheid te komen dat warmte door FrieslandCampina Domo (FCD) geleverd zal worden en voor welke termijn. FCD heeft aangegeven dat de warmte uit het procesafvalwater kosteloos beschikbaar is. Het temperatuursprofiel van het procesafvalwater varieert: in 2010 was dit tussen 23 en 33 graden. FCD verwacht dat de huidige productielocatie de komende 25 jaar in Bedum zal blijven. Op dit moment wordt gewerkt aan uitbreiding en vernieuwing binnen de huidige locatie. De aanwezigheid van de afvalwaterleiding (HOWA-leiding) is één van de gunstige factoren voor blijvende vestiging in Bedum. FCD is bereid om mee te kijken bij ontwikkelingen over het gebruik van restwarmte en eventueel bereid om te participeren. Koppeling sportcomplex met FrieslandCampina Domo met een warmtedistributienet Om de beschikbare warmte in het proces afvalwater van FCD bij het sportcomplex te krijgen is de aanleg van een zogenaamd warmtedistributienet noodzakelijk. Dit is mede noodzakelijk gezien de samenstelling van het procesafvalwater (chloriden en onopgeloste delen) afkomstig van FCD. Met behulp van een warmtewisselaar wordt de warmte uit het procesafvalwater gehaald. De verkregen warmte wordt met een warmtedistributienet, gevuld met schoon water, getransporteerd naar het sportcomplex. Het afvalwater wordt vervolgens op de normale wijze geloosd (zij het met een verlaagde temperatuur). Desgevraagd heeft FCD aangegeven dat de warmtewisselaar het beste in de effluentleiding geplaatst kan worden, maar dat dit wel een probleem geeft omdat het een vrij verval leiding is. FCD heeft overigens wel aangegeven dat in het kader van de productieuitbreidingen naar verwachting in de periode een deel van de effluentleiding vervangen gaat worden. Er dient o.a. duidelijkheid te komen over de wijze van warmtelevering en de koppeling met het productieproces van FCD. Het tracé van de warmtedistributie kan op verschillende manieren lopen. Adviesgroep HTD heeft een voorstel gedaan voor het tracé. De afstand tussen FCD en het sportcomplex bedraagt hierbij circa 800 meter (heen en terug totaal dus meter leiding). In het sportcomplex wordt de warmte uit het water in het warmtedistributienet met een warmtepomp (of warmtepompen) in het complex gebracht. Het Waterbedrijf Groningen (WBG, bedrijfsonderdeel projectontwikkeling) heeft aangegeven dat het graag, net als bij het project in 2008, als partij wil deelnemen aan een eventueel vervolgtraject. De uitgangspunten, zoals in 2008 uitgewerkt, blijven voor wat betreft het WBG overeind. Dit houdt in dat het WBG de investering en exploitatie (inclusief onderhoud) van het warmtedistributienet op zich wil gaan nemen. De gemeente Bedum is dan vervolgens huurkosten verschuldigd aan het WBG. Gezien het duurzaamheidgehalte van dit project en vanuit de doelstelling van het WBG in het kader van maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) hebben zij aangegeven dat zij de onzekerheden/risico s voor financiering weg willen nemen bij de gemeente Bedum, om zodoende de haalbaarheid van de toepassing van restwarmte te vergroten. In het eventueel vervolgonderzoek kan het WBG zijn eigen expertise inzetten voor het verder ontwerp en realisatie van het warmtedistributienet. Belangrijk is van de directie van het WBG bevestigd te krijgen dat het daadwerkelijk opnieuw in het project wil stappen en onder welke voorwaarden. Deze inzet dient te worden afgewogen met een aanbod van ondernemers, dat door de GB-fractie is ingebracht Geraamde investeringen Vervanging en (groot) onderhoud bestaande installaties Bij de verdere uitwerking van de vervanging en het onderhoud aan de installaties is, zoals eerder genoemd, uitgegaan van een integrale afweging ten aanzien van de toekomstige investeringen op het gebied van de technische installaties. Met andere woorden, er wordt opnieuw gekeken welk technisch ontwerp het beste past bij het huidig gebruik van het sportcomplex De Beemden. Samenvatting rapporten Pagina 9 van 12

10 De belangrijkste energievoorziening in het sportcomplex is de huidige CV installatie. De installatie heeft een economische afschrijving van 20 jaar (technisch overigens 25 tot 30 jaar). De ketel is van 1992 (dus 19 jaar). De ketel is getypeerd als sterk verouderd met een slecht rendement. De luchtbehandelingsinstallatie van het zwembad is in 2001 geplaatst. Deze installatie is op dit moment dus 10 jaar oud en aan vervanging toe. De vorige installatie is eveneens na 10 jaar vervangen vanwege een sterk teruggelopen rendement (< 30%). De luchtbehandelinginstallatie van de was- en kleedruimten dateert van 1992 en dient vervangen te worden. Door de introductie van warmwaterdagen voor specifieke doelgroepen worden hogere eisen gesteld aan, voornamelijk de luchtbehandeling. De huidige (lucht)volumestroom in de zwemzaal is ondermaats en past niet bij de warmwaterdagen. In directe samenhang met de vervanging van installaties moeten ook de verouderde regeltechnische installaties worden vervangen. Door DGI is een nieuwe technische installatie uitgewerkt. Binnen het ontwerp is een kostenraming opgenomen en de te verwachten terugverdientijd berekend. De totale investering wordt door DGI geraamd op , - exclusief BTW. Dit is aanzienlijk hoger dan in het MJOP is geraamd. In de nieuwe opzet wordt er meer vervangen en het totaal wordt duurzamer. De nieuwe energiezuinige installatie zoals beschreven door DGI wijkt op de onderstaande punten af van het MJOP en leidt daarmee tot een hogere investering dan geraamd. plaatsing gaswarmtepompen in combinatie met HR-gasketels in plaats van vervanging huidige CV-installatie (met voorzetbrander) door een nieuwe CV-installatie; plaatsing luchtbehandeling met warmteterugwinning, voorzien van ingebouwde warmtepomp (incl. verhoogde volumestroom) in plaats van vervanging van huidige luchtbehandeling met warmteterugwinning door een nieuwe (zonder volumestroomverhoging); plaatsing nieuwe luchtverdeelslangen in zwemzaal. Binnen MJOP is vervanging van luchtkanalen in zijn geheel niet opgenomen; vervanging regeltechnische installaties. Binnen MJOP is vervanging van regeltechnische installaties niet of nauwelijks opgenomen. Ten aanzien van de energiebesparing kan worden opgemerkt dat het vervangen van de huidige VRketel door een HR-ketel een besparing oplevert van 10% op het gasverbruik. Door het toepassen van gaswarmtepompen in combinatie met HR-ketels wordt een rendement verkregen dat 20 tot 30% hoger ligt dan bij een HR-ketel. Mogelijk gebruik restwarmte FrieslandCampina Domo De geraamde investeringen en de te verwachten energiebesparing van deze variant zijn nog niet beschikbaar. Warmtedistributienet De kosten voor het warmtedistributienet zijn door HTD geraamd op , - excl. BTW. Gezien de betrekkelijk lage geraamde kosten voor het warmtedistributienet in vergelijking tot het warmtedistributienet zoals dit bij het vorige restwarmte project is begroot, is ook het Waterbedrijf Groningen (WBG) gevraagd een nieuwe kostenraming te maken. WBG heeft hierbij het warmtedistributienet geraamd op , - excl. BTW. De koppeling met FCD moet echter nader onderzocht worden, aangezien FCD heeft aangegeven dat de warmtewisselaar het beste in de effluentleiding geplaatst kan worden. Hiermee is in de kostenbegroting geen rekening gehouden; uitgegaan is van aansluiting op een industriële warmtewisselaar. Vervolgonderzoek moet duidelijk maken wat de daadwerkelijke kosten voor het warmtedistributienet gaan worden. En welke energiebesparing dit uiteindelijk oplevert. Samenvatting rapporten Pagina 10 van 12

11 3.2.4 Financiële haalbaarheid Binnen het MJOP sportcomplex De Beemden zijn bedragen geraamd voor onderhoud en vervanging van de bestaande technische installaties. In de begroting 2011 is op de investeringslijst totaal , - opgenomen voor de technische installaties (excl. BTW). In deze bedragen is onder andere geen rekening gehouden met vervangen van meet- en regeltechniek en met de vervanging van luchtinlaatkanalen van het zwembad (t.b.v. klimaatinstallatie), en is geen rekening gehouden met extra investeringen in energiezuiniger installaties. Aanvullende energiebesparende maatregelen kunnen ook aanleiding geven tot het aanspreken van extra middelen, maar hier staan dan kostenbesparingen tegenover (lager energieverbruik) of een duurzaamheideffect. Op basis van de benodigde investering en de huidige beschikbare middelen, is voor vervanging en (groot) onderhoud een aanvulling nodig van , - exclusief BTW, een jaarlast van ,--. Het bestaand bedrag in de investeringslijst voor 2011 en 2012 is , - met een kapitaallast van , -. Deze kapitaallast is binnen de gemeentebegroting grotendeels gedekt door een alvast ingeboekte energiekostenbesparing van ,-- (peil 2010). Ondanks de hogere investering voor een energiezuiniger installatie (ontwerp DGI) kan aan de hand van de terugverdieneffecten worden geconcludeerd dat de extra energiezuinige maatregelen financieel gezien haalbaar zijn over de economische levensduur van de installaties. De benodigde investering voor de integratie met restwarmte FCD is op dit moment nog niet beschikbaar. Vervolgonderzoek moet duidelijk maken wat de daadwerkelijke kosten voor het warmtedistributienet gaan worden. De afweging aangaande een energiezuinige installatie met restwarmte FCD in relatie tot een energiezuinige installatie zonder toepassing van restwarmte kan vooralsnog niet gemaakt worden. Mocht blijken dat met restwarmte sprake is van een gunstiger situatie, dan kan deze alsnog ingepast worden. Besparing op energiekosten Met de nieuwe energiezuinige installatie wordt een aanzienlijke energiebesparing verkregen. Deze draagt direct bij aan de door de gemeente Bedum te betalen kosten voor energie. Eind 2005 is namelijk besloten om de energiekosten uit de begroting van stichting De Beemden te halen en direct ten laste te brengen van de gemeente Bedum. In de onderstaande tabel (1) is een overzicht opgenomen van de energiekosten van het sportcomplex (inclusief sporthal). Jaar (begroting) 2012 (begroting) Totale Energiekosten Tabel 1: Overzicht energiekosten (sportcomplex) Toelichting: Energiekosten 2012 zijn lager door afsluiten nieuw energiecontract. Op basis van de door DGI vermelde energiebesparing bij vervanging en (groot) onderhoud) kan tussen de , - en de , - per jaar bespaard worden op de energiekosten. Dit komt overeen met een besparing op het gasverbruik tussen de en m 3 per jaar. DGI heeft gerekend met een besparing op energiekosten van , - (op basis van tarief 2012). Van toepassing zijnde bijlagen bij de notitie zijn ter inzage gelegd: Samenvatting rapporten Pagina 11 van 12

12 1 Bedum verdient een buitenbad! (toekomstvisie Zwembad de Beemden / Conceptplan uitbreiding zwemwater / Toepassing warmte afvalwater (koelwater) Domo; Gemeentebelangen Bedum, maart 2011; 2 Onderzoek haalbaarheid Restwarmte Friesland Campina Domo; Adviesgroep HTD, 8 juli 2011; 3 Sportcomplex De Beemden, definitief ontwerp; De Groot Installatiegroep, 12 september 2011; 4 Rapportage Onderzoek uitbreiding oppervlakte zwemwater gemeente Bedum; Synarchis B.V., 13 oktober Samenvatting rapporten Pagina 12 van 12