Spoorboekje. Decentralisatie beschermd wonen en maatschappelijke opvang Centrumgemeente Enschede. Eline Lubbes

Transcriptie

1 Spoorboekje Decentralisatie beschermd wonen en maatschappelijke opvang Centrumgemeente Enschede Auteur(s) Opdrachtgever Lennart Homan Eline Lubbes Gemeente Enschede Kenmerk Publicatiedatum 28 maart 2019 Bureau HHM

2 Inhoud 1. Op weg naar De opgave Perspectief op de toekomst Spoorboekje Wat doen we lokaal en bovenlokaal na Wat zijn de consequenties voor governance, toegang en financiering Planning Aanpak bepalen rode lijn (eerste helft 2019) Uitwerken van de opgaven en strategische keuzes uit het uitvoeringsplan (tweede helft 2019) Uitvoering en implementatie van uitkomsten (2020)... 8 Bijlage 1. Uitgangspunten visie BW/MO Enschede... 9 Bijlage 2. Opbrengsten themasessies 24 januari Spoorboekje decentralisatie BW MO centrumgemeente Enschede bureau HHM

3 1. Op weg naar 2021 De beweging naar meer lokale verantwoordelijkheden binnen Opvang en Beschermd Wonen vloeit onder meer voort uit de toekomstvisie van Dannenberg 1 : Mensen met psychiatrische en sociaal-maatschappelijke problemen kunnen vaker zelfstandig thuis wonen als adequate ondersteuning thuis beschikbaar is. Herdefiniëren van de intergemeentelijke samenwerking vanaf 2021 op (specialistische) voorzieningen die niet lokaal kunnen worden gefinancierd 2 en de daarbij behorende governance. Hernieuwen van afspraken met aanbieders van zorg, inclusief de passende prikkels daarbij in de bekostiging. De beweging naar 2021 in schema 3 : 1.1 De opgave De opgave is om zoveel mogelijk zelfstandigheid en zelfredzaamheid te realiseren van mensen die nu verblijven in de Opvang en het Beschermd Wonen. Dit vraagt om een meer inclusieve samenleving. Hiervoor is een sterke lokale verankering noodzakelijk die aansluit op de leefomgeving van mensen. Deze transformatie raakt een aantal opgaven: Verbinding van het huidige zorglandschap op verschillende niveaus (straat, wijk, herstelgerichte woon- en verblijfsvoorzieningen, crisis; lokale Wmo voorzieningen en de toegang daartoe; et cetera) met de decentralisatie van de financiële middelen. Aansluiting van lokale inzet vanuit welzijn/basisinfrastructuur, lokale toegang, ondersteuning op aanpalende en flankerende dossiers (wonen, participatiewet, schuldhulp) met de bovenlokale voorzieningen voor Opvang en Beschermd wonen. Deze beweging vraagt om een plan van aanpak en een spoorboekje dat gericht is op het bereiken van een nieuwe situatie vanaf voor beschermd wonen en maatschappelijke opvang 4 in de centrumgemeente Enschede. Zoals het er nu naar uitziet; is vanaf dat moment de Wet Langdurige Zorg opengesteld voor mensen met langdurige psychiatrische problematiek; en is een nieuw, objectief verdeelmodel ingevoerd, waardoor de specifieke rol van de centrumgemeente is verdwenen Financieren kan op basis van verschillende modellen, bijvoorbeeld op basis van een openbare aanbesteding met raamovereenkomsten, bestuurlijk aanbesteden, subsidie, etc. mogelijk zijn. 3 Waar de grens tussen bovenlokaal en lokaal komt te liggen kan per centrumgemeente verschillen. 4 Inclusief de verslavingszorg. Spoorboekje decentralisatie BW MO centrumgemeente Enschede bureau HHM

4 1.2 Perspectief op de toekomst De visie binnen de centrumgemeente Enschede is gebaseerd op vijf pijlers: 1. Zorginfrastructuur 2. Wonen en huisvesting 3. Activering, dagbesteding, werk en inkomen 4. Randvoorwaarden op orde 5. Organiseren van samenwerking en uitvoering. Tijdens de bijeenkomst Toekomst beschermd wonen en maatschappelijke opvang op 24 januari 2019 te Hengelo kwamen de eerste drie pijlers terug in themasessies. Hierbij waren gemeenten, woningcorporaties en zorgaanbieders uit de centrumgemeente 5 aanwezig. Er werden veel relevante zaken genoemd die meegenomen kunnen worden bij de decentralisatie. Er werd geconstateerd dat de meeste van deze punten aansluiten bij de visie, welke daarmee dus ook breed gedragen wordt. Daarnaast viel het op dat veel van de aanwezigen dezelfde richting op willen met beschermd wonen en maatschappelijke opvang en ook de energie voelen om met deze veranderingen aan de slag te gaan. In bijlage 2. zijn de opbrengsten van de themasessies samengevat. In het volgende hoofdstuk werken we de decentralisatie verder uit aan de hand van een spoorboekje. Dit spoorboekje borduurt voort op de uitdagingen die voortkomen uit de in dit hoofdstuk geschetste landelijke en lokale perspectieven. Uit het voorgaande en de beschreven opbrengsten in bijlage 2 blijkt dat er bij partijen veel aandacht is voor de inhoudelijke ontwikkeling (transformatie) van beschermd wonen en maatschappelijke opvang. Deze transformatieopgave en de decentralisatie (wat doen we na 2021 lokaal en wat doen we op het niveau van de centrumgemeente) kunnen niet los van elkaar worden gezien. Het is belangrijk om de inhoudelijke ontwikkelpunten bij het doorlopen van de verschillende stappen uit het spoorboekje een plek te geven. In de verschillende themasessies werd het belang van onderlinge samenwerking benadrukt, waarbij een inclusieve samenleving voorop staat en het systeem volgend moet zijn in plaats van leidend. Zodat de kansen worden vergroot om onze inwoners zo lokaal mogelijk te ondersteunen. 5 Waar we in dit document spreken over de centrumgemeente bedoelen we de gemeenten die vallen onder de centrumgemeente Enschede, te weten: Borne, Dinkelland, Enschede, Haaksbergen, Hengelo, Hof van Twente, Losser en Oldenzaal. Spoorboekje decentralisatie BW MO centrumgemeente Enschede bureau HHM

5 2. Spoorboekje In de voorbereiding op de nieuwe situatie, zoals geschetst in voorgaand hoofdstuk, is eind 2018 een visie vastgesteld en zijn vertrekpunten geformuleerd. Het is zaak om deze nader uit te werken in een spoorboekje en in het verlengde daarvan in een concreet uitvoeringsplan. Het plan moet ertoe leiden dat er, rekening houdend met de perspectieven uit de visie, afspraken worden gemaakt over: a) Intergemeentelijke samenwerking na 2021 (het bepalen van de rode lijn). b) Het gewenste bovenlokale en lokale voorzieningenniveau. c) De inregeling van governance en (financiële) sturing. d) De toegang tot bovenlokale (en lokale) maatwerkvoorzieningen. e) Financiering van bovenlokale voorzieningen. De inhoudelijke uitdagingen die hierbij om uitwerking vragen, gaan samen met zorgvuldige besluitvorming over de nieuwe verdeling van de verantwoordelijkheden. In paragraaf 2.1 gaan we in op de intergemeentelijke samenwerking (punt a.) na In de daaropvolgende paragraaf gaat het over de consequenties van deze keuzes ( de punten b. tot en met e.). grens waar de lokale verantwoordelijkheid ophoudt en de gezamenlijke bovenlokale verantwoordelijkheid begint. Het lijkt aannemelijk dat de 24-uurs zorg een bovenlokale taak blijft en dat de ambulante ondersteuning lokaal wordt georganiseerd. Het tussenliggende gebied behoeft verdere verheldering, uitgewerkt naar varianten van maatschappelijke opvang en van beschermd wonen (beschermd thuis; beschut wonen, beschermd wonen modulair). Daarbij is het belangrijk om in het achterhoofd te houden dat de wijze waarop lokale voorzieningen worden georganiseerd, mede bepalend is voor het beroep op de bovenlokale voorzieningen. De vragen die hierbij aan de orde zijn, hebben betrekking op de definitie van de varianten van ondersteuning in het tussengebied: wat is het wel en wat niet, wat betekent de tussenvariant voor de (centrale/lokale) toegang, hoe werken we aan een (centrale?) uitgang, hoe verzorgen we de verbinding met het lokale voorveld, hoe gaan we om met spreiding van voorzieningen etc. Bij het bepalen van de rode lijn is het ook belangrijk om de vraag te beantwoorden welke samenhang er is en welke mogelijkheden tot verbinding er zijn in relatie tot het Twents Model zoals dat in 2017 is ontworpen en in 2018 is ingekocht voor de Wmo en de Jeugdhulp, waarbij 12 gemeenten alle onderdelen van het Twents Model hebben ingekocht en 2 gemeenten een deel. 2.1 Wat doen we lokaal en bovenlokaal na 2021 De intergemeentelijke samenwerking na 2021 wordt vaak in één adem genoemd met het bepalen van de rode lijn. De rode lijn definieert de Spoorboekje decentralisatie BW MO centrumgemeente Enschede bureau HHM

6 2.2 Wat zijn de consequenties voor governance, toegang en financiering Het bepalen van de rode lijn biedt de basis voor de nadere uitwerking van eerdere genoemde uitdagingen in een concreet uitvoeringsplan. Dit plan gaat in op de activiteiten die nodig zijn om te bepalen op welke wijze: In de centrumgemeente invulling wordt gegeven aan de onderlinge verhoudingen. Daarbij gaat het om zaken als sturing, governance, de financiële verhoudingen (risicoverevening, solidariteit) et cetera; waarop de toegang wordt ingericht, rekening houdend met het gewenste bovenlokale en lokale voorzieningenniveau (zorginfrastructuur). Daarbij weer rekening houdend met aspecten aangaande wonen en huisvesting, activering, dagbesteding, werk en inkomen, preventie. et cetera; waarop bovenlokale voorzieningen worden gefinancierd. Bovenstaande punten (governance en financiële sturing, toegang en financiering) vragen allen op enig moment in de tijd om bestuurlijke besluitvorming. 2.3 Planning Op basis van de bestuurlijke besluitvorming in relatie tot implementatietijd kan de volgende planning worden opgesteld. In dit schema hebben de letters de volgende betekenis: v = (inhoudelijke) voorbereiding B = (bestuurlijke) Besluitvormig u = (praktische) uitvoering i = feitelijke implementatie Rode Lijn + uitvoeringsplan Governance en financiële sturing Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 v v B v v v v B Toegang v v v B u i Financiering v v B u u Implementatie v i i Voor de fase van implementatie is de ervaring dat deze vaak wordt onderschat. Mede gegeven de vraagstukken omtrent financiering en governance is het belangrijk hiervoor ruim de tijd te nemen. In bovenstaande planning is op verschillende momenten (bestuurlijke) besluitvorming nodig. De besluitvorming heeft betrekking op de situatie vanaf 1 januari Q3 2019: besluitvorming over de intergemeentelijke samenwerking. Welke voorzieningen organiseren we bovenlokaal en welke lokaal? Q1 2020: besluitvorming over de wijze waarop invulling wordt gegeven aan governance en financiële sturing op de bovenlokale voorzieningen. Q1 2020: besluitvorming over de wijze waarop de toegang voor de bovenlokale voorzieningen wordt ingericht. Q1 2020: besluitvorming over de wijze waarop de bovenlokale voorzieningen worden gefinancierd. Welk model wordt gehanteerd? Spoorboekje decentralisatie BW MO centrumgemeente Enschede bureau HHM

7 Deze planning is primair gebaseerd op het traject binnen de centrumgemeente dat moet worden doorlopen om richting 2021 de gewenste bovenlokale voorzieningen te financieren. Maar let op, ook voor het gewenste lokale voorzieningenniveau moet een vergelijkbaar pad worden doorlopen, waarbij het van belang is om tijdig de eventuele verbindingen met het Twents Model voor de Wmo en de Jeugdhulp in kaart te brengen. 2.4 Aanpak bepalen rode lijn (eerste helft 2019) Om tegen de zomer van 2019 een besluit te kunnen nemen over de intergemeentelijke samenwerking is het zaak om de komende periode de volgende stappen te zetten: a) Voorbereiding, inzicht in feiten en cijfers (februari/maart). In deze eerste stap is het belangrijk om een handzaam overzicht van het werkveld te maken met feiten en cijfers over de cliënten o.a. over aantallen, herkomst, aard van de problematiek, mogelijke uitstroom; uitgewerkt naar de acht gemeenten. b) Gesprekken en/of werksessies met stakeholders (maart). In deze tweede stap vinden gesprekken plaats met alle relevante stakeholders. Dat betreft de portefeuillehouders en beleidsambtenaren van de acht gemeenten, de zorgaanbieders, cliëntvertegenwoordigers, consulenten toegang, zorgverzekeraar et cetera. c) Werksessies met inhoudelijk (ervarings-)deskundigen (april). In deze stap is het belangrijk om in gesprek te gaan met enkele inhoudelijk (ervarings-)deskundigen om vanuit het perspectief van de cliënt de uitdagingen voor de toekomst te benoemen, uitgaande van de indeling op straat, in de wijk, in herstelgerichte woon- en verblijfsvoorzieningen en in crisis. Wat is de opgave? Wat gaat goed en wat kan beter? d) Notitie en bestuurlijk debat (mei/juni). Het is zaak om de uitkomsten van de gesprekken en werksessies nader uit te werken in een notitie. Nadat deze ambtelijk is besproken en bijgesteld, kan deze bestuurlijk op route worden gebracht. Het debat aan de hand van de notitie geeft inzicht in de punten van overeenstemming met betrekking tot de intergemeentelijke samenwerking na 2021 en maakt duidelijk waar de verschillende opvattingen consensus in de weg staan. e) Uitwerking in uitvoeringsplan en besluitvorming daarover (juli/aug). In deze laatste stap moeten de uitkomsten van het bestuurlijk debat worden verwerkt in een uitvoeringsprogramma dat ter besluitvorming wordt ingebracht bij de acht Colleges. Voorgaande stappen staan verwerkt in onderstaande planning: Voorbereiding feiten en cijfers Gesprekken stakeholders Werksessie ervaringsdeskundigen Notitie en bestuurlijk debat Uitvoeringsplan en besluitvorming Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Spoorboekje decentralisatie BW MO centrumgemeente Enschede bureau HHM

8 2.5 Uitwerken van de opgaven en strategische keuzes uit het uitvoeringsplan (tweede helft 2019) In deze tweede fase wordt gewerkt aan uitvoering van het plan. In het tweede trimester van 2019 gaan verschillende werkgroepen aan de slag met de kernopgaven en de deelprojecten die in het uitvoeringsplan zijn vastgesteld. Op basis van ervaringen voorzien wij bijvoorbeeld de volgende opgaven: Concretiseren van het onderscheid tussen lokale zorg en bovenlokale voorzieningen. Uitwerken van een afwegingskader voor de lokale toegang en toegang tot de bovenlokale voorzieningen. Het voorbereiden van een passende bekostiging voor de bovenlokale voorzieningen, die de inhoudelijke ambities versterkt en aansluit bij de beweging die wordt beoogd, inclusief de strategische keuzes rondom de governance. 2.6 Uitvoering en implementatie van uitkomsten (2020) In deze fase wordt de besluitvorming over de veranderingen per 2021 vertaald naar de praktijk. Dit heeft vooral betrekking op financiering van de aanbieders van de bovenlokale voorzieningen die vanaf 2021 overblijven. Wellicht gaat dit ook over herindicatie van cliënten en over het inregelen van de toegang (lokaal/bovenlokaal) tot passende ondersteuning. Ook het inregelen van de bovenlokale governance krijgt nu gestalte. Spoorboekje decentralisatie BW MO centrumgemeente Enschede bureau HHM

9 Bijlage 1. Uitgangspunten visie BW/MO centrumgemeente Enschede We hanteren sociale inclusie als leidend principe. Voorkomen is beter dan genezen. Waar dat mogelijk is willen wij ontwikkeling en beweging richting zelfredzaamheid van de cliënt realiseren (meedoen naar vermogen). Bij het bepalen van wat een passende voorziening is, hoort een goede analyse van de ondersteuningsvraag. De beschikbaarheid van passende en betaalbare huisvesting is een actueel vraagstuk. Beschermd wonen in de vorm van zorg in natura aanbieden, blijft het uitgangspunt. Wanneer beschermd wonen geïndiceerd is, moeten mensen binnen een redelijke termijn geplaatst kunnen worden. Wij hebben de wens dat aanbieders van beschermd wonen en maatschappelijke opvang niet alleen bijdragen aan het stabiliseren van hun cliënten, maar ook actief bijdragen aan herstel van de zelfredzaamheid op termijn en deze helpen voorbereiden. We kunnen niet alle noodzakelijke ondersteuning als individuele gemeenten zelf organiseren. Decentraliseren van beschermd wonen en maatschappelijke opvang is geen op zichzelf staand proces. Alle gemeenten staan open voor indien dit vanuit de omvang van de zorgbehoefte noodzakelijk is een gesprek over vestiging van voorzieningen beschermd wonen en maatschappelijke opvang binnen hun gemeentegrenzen. Daarbij rekening houdend met spreiding en vraagontwikkeling. Spoorboekje decentralisatie BW MO centrumgemeente Enschede bureau HHM

10 Bijlage 2. Opbrengsten themasessies 24 januari 2019 De opbrengsten van de themasessies zijn hieronder samengevat. Zorginfrastructuur Uitgangspunt is inclusie; Bekendheid met bestaande voorzieningen vergroten, voornamelijk voorzieningen die laagdrempelig zijn voor cliënten; Voldoende beschikbare beschermd wonen en maatschappelijke opvang voorzieningen in eigen woonplaats; Continuïteit zorg bij op- en afschalen is een aandachtspunt; Kennis en ervaring CIMOT niet verloren laten gaan bij decentralisatie. Houd de toegang laagdrempelig; Kosten en lasten als gemeenten delen; Jongeren ook meenemen in de decentralisatie; Zorg dat privacy geen belemmering vormt wanneer er besloten wordt om bepaalde zaken lokaal op te pakken; Voorkom dat er door de decentralisatie meer schotten gecreëerd worden en dat doorstroom tussen voorzieningen belemmerd wordt; Werk samen, betrek hierbij ook ervaringsdeskundigen. Wonen en huisvesting Ontschot tussen de verschillende financieringsstromen; Intensief samenwerken in het voorzien in de woonbehoefte. Betrek hierbij ook de partners (woningbouw, UWV, belastingdienst, DUO, CJIB, Menzis); Neem belemmeringen voor cliënten weg zodat zij meer zelf kunnen doen; Geen convenanten, maar gewoon doen; Organiseer een regietafel met mandaat; Warme overdracht en zachte landing in de buurt centraal; Indicatie moet niet leidend zijn in het kiezen voor een passende woonvorm; Voorkom perverse prikkels in het systeem; Zet ervaringsdeskundigen in bij wonen in de wijk; Zet in op zo min mogelijk verhuizen, omklapvoorzieningen maken dit mogelijk; Betaalbaarheid en beschikbaarheid woningen van belang (tiny houses kunnen een oplossing zijn); Zorg voor maatwerk in de woonvorm (bijvoorbeeld prikkelarme voorzieningen). Activering, dagbesteding, werk en inkomen Maak gebruik van ervaringsdeskundigen; Blijf de ontwikkeling van cliënten stimuleren, de cliënt staat centraal; Ontwikkel vormen van dagbesteding buiten de kaders en laat de zorgaanbieders hierin een belangrijke rol innemen; Zinvolle dagbesteding is maatwerk, hier dient ruimte voor te zijn; Vervoer naar dagbesteding kan een belangrijke rol spelen als cliënten zelfstandig wonen. Voorkom dat in dergelijke gevallen de dagbestedingsindicatie stuk loopt op de vervoersindicatie. Werk samen om de meest passende vorm van dagbesteding aan cliënten te kunnen bieden. Spoorboekje decentralisatie BW MO centrumgemeente Enschede bureau HHM