Drie tradities in één boek

Transcriptie

1 Recensies, replieken en duplieken In deze rubriek worden zowel boeken over kwalitatieve methoden besproken als verslagen van onderzoek waarbij kwalitatieve methoden (al dan niet in combinatie met kwantificerende methoden) zijn gebruikt. Bij de bespreking ligt de nadruk op een evaluatie vanuit een methodologische optiek. Nederlandstalige auteurs geven wij de gelegenheid om te reageren op de recensie van hun werk, waarna de recensent de discussie eventueel kan afsluiten met een dupliek. Potentiële recensenten kunnen boeken die zij willen bespreken aanmelden bij Jeanine Evers Verder zullen op de website van KWALON boeken ter recensie worden aangeboden: Drie tradities in één boek Twee introductieboeken: Creswell en Punch Hennie Boeije Creswell heeft twee bekende boeken op zijn naam staan, namelijk Qualitative inquiry and research design: Choosing among five traditions en Research design: Qualitative, quantitative and mixed methods approaches. Het eerste boek ken ik goed omdat ik het al enige jaren in het onderwijs gebruik en het tweede, voor mij tot nu toe onbekende boek, is nu in een splinternieuwe druk verschenen. Dit boek kent maar liefst drie inhoudsopgaven: een korte, een gedetailleerde en een analytische. De laatste twee lijken zo veel op elkaar dat het nut me hiervan totaal ontgaat. De lay-out is overzichtelijk, er zijn veel opsommingen, rijtjes en tabellen, elk hoofdstuk wordt ingeleid en afgesloten met een samenvatting en het boek bevat verschillende oefeningen en recente referenties. De auteur heeft een aantal dingen gewijzigd ten opzichte van de voorgaande druk, zo is er een nieuw hoofdstuk over schrijven en ethiek. Het hoofdstuk over kwalitatieve methoden is volgens Creswell aangepast aan nieuwe ontwikkelingen in het vakgebied en de gecombineerde benadering (mixed methods approaches) komt nadrukkelijker aan bod. Hij verwijst met grote regelmaat naar het Handbook of Mixed Methods in Social & Behavioral Research van Tashakkorie en Teddlie, dat in het volgende nummer van KWALON besproken zal worden. Ik zal me in deze recensie vooral op de kwalitatieve en de gecombineerde benadering richten en daarom sommige hoofdstukken overslaan en andere wat uitvoeriger bespreken. Deel I beslaat een derde van het boek en daarin beschrijft Creswell onderwerpen die ongeacht de gekozen benadering moeten worden overwogen of 50 KWALON 25 (2004, jaargang 9, nr. 1)

2 gedaan, zoals het bedenken van het frame van de studie, de uitvoering van de literatuurstudie, het schrijven van een onderzoeksvoorstel en een onderzoeksrapport en het maken van ethische keuzen. Deel II gaat over het onderzoeksdesign en dan besteedt Creswell bij elk onderwerp, bijvoorbeeld de dataverzameling, aandacht aan elk van de drie benaderingen. De doelstelling van het boek is om studenten en gevorderde onderzoekers (beter) te leren nadenken over hun onderzoeksopzet. Gelet op de deelname van onderzoekers aan vooraanmeldingen en subsidieronden en de omgang met opdrachtgevers is dit een zeer belangrijke doelstelling. De uitvoering van het onderzoek (methoden en technieken) komt nauwelijks aan bod en dat sluit aan bij de opvatting dat een goede onderzoeksopzet het halve werk is (Verschuren, 2003) en bij het gegeven dat er al ontzettend veel boeken over de uitvoering bestaan (Van den Berg, 2003). In hoofdstuk 1 over het frame van een onderzoeksdesign wordt een overzichtelijke wereld geschetst: een onderzoeksparadigma past bij een onderzoeksstrategie en bij methoden, en tezamen vormen ze een benadering. Bijvoorbeeld bij de kwalitatieve benadering horen het constructivisme en het participatief paradigma, en diverse strategieën waaronder de etnografie, de gefundeerde theorie en de casestudie en die maken vervolgens alle gebruik van emerging methods. De gecombineerde benadering past bij het pragmatisch paradigma, wat ik gezien de beschrijving heb opgevat als voornamelijk praktijkgericht onderzoek, en is een optelsom van de kwantitatieve en kwalitatieve benadering. Voor die optelsom was ik al bang, omdat daardoor de vraag opkomt: wat voegt dat toe aan alles wat al over kwantitatief en kwalitatief onderzoek is geschreven? De door Creswell beschreven motieven om voor een gecombineerde aanpak te kiezen, leveren niet veel (nieuwe) aanknopingspunten op: een aanpak moet passen bij het onderzoeksprobleem, de affiniteit van de onderzoeker en het beoogde publiek. Creswell presenteert het zogenaamde deficiëntiemodel voor het schrijven van een inleiding van een studie. Bij de behandeling van de doelstelling, die hij beschouwt als het allerbelangrijkste onderdeel van een studie, gaat hij apart in op de drie benaderingen. Voor alle drie ontwerpt hij een script, een mal waarin de onderzoeker kan invullen wat het centrale onderwerp van studie is, welke onderzoeksstrategie hij of zij zal gaan gebruiken, welke omschrijvingen worden gehanteerd, wie waar wordt onderzocht, et cetera. Voorbeelden uit de drie benaderingen illustreren deze mallen. Om dit alles uit te leggen, moet Creswell halverwege zijn boek basiskennis methodologie te berde brengen (wat zijn variabelen en hypothesen?) en dat doet kunstmatig aan. De hoofdstukken over het gebruik van theorie en de relevantie van de studie zijn beide interessant. De rol van theorie, definities, afbakening, zwakheden van de stu- KWALON 25 (2004, jaargang 9, nr. 1) 51

3 die en relevantie worden goed op een rij gezet. Voor de mixed methods approach gaat het gebruik van theorie gepaard met een soort checklist met vragen die me heel nuttig lijkt, al begrijp ik niet waarom die niet ook voor de beide andere benaderingen zou kunnen worden gebruikt. In de laatste drie hoofdstukken wordt voor elke benadering in ongeveer 25 bladzijden aangegeven wat er in een methodenhoofdstuk van een voorstel moet staan. Dat gebeurt veelal in de voorschrijvende vorm ( Include statements about..., Comment on connections... ) en bevat voor elke benadering een checklist. In het hoofdstuk over de kwantitatieve benadering worden het experiment en de survey uitgewerkt en in het hoofdstuk over de kwalitatieve benadering schetst Creswell een aantal keuzen voor de dataverzameling en gaat hij wat dieper in op de kwalitatieve analyse en de uitkomsten van een kwalitatieve studie. De uitgewerkte voorbeelden zijn zeer verhelderend. De beloofde nieuwe elementen in de kwalitatieve benadering heb ik niet kunnen ontdekken. In het laatste hoofdstuk dan misschien, over de gecombineerde methoden? Hierin beperkt Creswell zich voornamelijk tot de beschrijving van zes mogelijke combinaties. Morse maakte al in 1991 het onderscheid tussen gelijktijdige en achtereenvolgende toepassing van kwantitatieve of kwalitatieve methoden en gaf de mogelijkheid aan om een benadering te laten domineren of ze beide even veel gewicht te geven. Voor wie dit artikel kent (Morse, 1991) voegt ook dit hoofdstuk uiteindelijk niet veel toe aan de bestaande kennis. Conclusie over Creswell Creswells boek is een goed leesbaar, overzichtelijk en bruikbaar werk over het onderzoeksplan en -ontwerp. Het bevat een aantal hoofdstukken waarin algemene onderwerpen aan bod komen die voor elk onderzoek gelden, zoals schrijven, ethische keuzen en de formulering van de probleemstelling. Door de recente referenties biedt het een goed overzicht van de stand van zaken van al deze onderwerpen. Wat het boek moet onderscheiden van andere is de toevoeging van de gecombineerde kwantitatieve en kwalitatieve benadering als een derde optie. Voor mensen die echt niet weten welke richting hun onderzoek moet opgaan, kan dit boek heel handig zijn en het lijkt me ook heel bruikbaar voor een cursus Ontwerpen van onderzoek. Maar als men al weet welk ontwerp het meest geschikt is, kan beter een specifiek boek worden gekozen of kan met een dunner boek worden volstaan. Ik vind de behandeling van de derde benadering, de mixed methods approach, tegenvallen omdat het zoals het hier wordt behandeld, in mijn ogen een optelsom blijft van kwantitatief en kwalitatief onderzoek. 52 KWALON 25 (2004, jaargang 9, nr. 1)

4 Het boek van Punch behandelt net als dat van Creswell zowel kwantitatief als kwalitatief onderzoek, maar met een ander doel voor ogen en een andere aanpak. Het grootste verschil is dat Punch kwalitatief en kwantitatief onderzoek in een boek wil behandelen en weinig ruimte reserveert voor de combinatie, terwijl Creswell beide benaderingen wil vergelijken en nadrukkelijk een derde benadering (de gecombineerde aanpak) voor het voetlicht brengt. Daarnaast wil Punch beide benaderingen behandelen op introductie- of beginnersniveau vanuit een gezamenlijk denkkader, namelijk het logisch denken in onderzoekstermen (organized common sense). Dit sluit aan bij zijn visie op de organisatie van het methodenonderwijs, dat hij graag gesplitst zou zien in twee delen. Het eerste deel gaat erom duidelijk te maken how research works en daarbij zou dit boek uitstekend passen. Het tweede deel zou moeten ingaan op how to do it en daarbij horen gespecialiseerde cursussen en boeken (zie ook de onderwijsrubriek in dit en het vorige nummer van KWALON). Net als bij Creswell wordt ongeveer een derde van het boek van Punch gebruikt voor de uiteenzetting van algemene onderzoeksthema s, zoals de aard van de sociale wetenschappen, beschrijving versus verklaring, de onderzoeksvragen, de kwaliteit van het onderzoek en het schrijven van het eindverslag. In de introductie beschrijft Punch op een uitermate heldere manier wat hij met het boek wil, waar hij staat en welke keuzen hij heeft gemaakt. Hij kiest een pragmatisch standpunt: methoden moeten worden gekozen om de vraagstelling te beantwoorden zonder het paradigmatisch aspect geheel uit het oog te verliezen ( The substantive dog wags the methodological tail, not vice versa ). Vanuit dat standpunt vindt hij de pre-empirische fase waarin de probleemstelling en de onderzoeksvragen worden geformuleerd erg belangrijk, omdat de planning en de keuze van de methoden hieruit voortkomen. Met het laten zien van onderzoeksproblemen en -vragen wil hij ontkomen aan methodolatry, waar volgens hem veel methodenboeken aan lijden, waarbij methoden alleen abstract worden behandeld en het studenten ontgaat wat de zin van het een en ander is. In deze recensie beperk ik me vooral tot de eerste, inleidende hoofdstukken, de behandeling van het kwalitatief onderzoek en het hoofdstuk over de combinatie van kwantitatief en kwalitatief onderzoek. De eerste vier hoofdstukken zijn een inleiding op kwantitatief en kwalitatief onderzoek. In helder taalgebruik wordt een aantal lastige onderwerpen besproken, zoals de relatie tussen hypothesen en onderzoeksvragen, causaliteit en waarde- of waarderingsvrijheid. Het is me niet helemaal duidelijk waarom Punch nu precies op die thema s dieper ingaat. In hoofdstuk 8 begint de auteur met uitleg over de diversiteit binnen kwalitatief onderzoek. In mijn ogen besteedt hij daar onevenredig veel aandacht aan KWALON 25 (2004, jaargang 9, nr. 1) 53

5 het feminisme en het postmodernisme, wat de beoordeling van de opbrengst van kwalitatief onderzoek erg relativeert en lastig maakt. Bij design stipt hij vrij willekeurig twee strategieën aan: de case study en de etnografie en in een aparte sectie komt de gefundeerde theorie aan bod. In boxen geeft hij referenties van voorbeelden die doen vermoeden dat er na 1990 geen nieuw onderzoek meer is gedaan. Bovendien houdt Punch vast aan het principe van lezen achteraf of gedurende de analyse, maar niet voorafgaand aan de uitvoering van het onderzoek. In hoofdstuk 9 komen dan methoden van dataverzameling aan bod, waarbij de gebruikelijke methoden de revue passeren: het interview, het groepsinterview, observatie en documenten. In dit hoofdstuk doen de keuzen willekeurig aan: aan de praktische aspecten (sampling, opnamen, transcriptie, et cetera) wordt maar tweeënhalve bladzijde besteed, terwijl er wel een uitvoeriger paragraaf volgt over de analytische status van taal en het feministisch perspectief op het interview. Wat heeft Punch toch met het feminisme? Hoofdstuk 10 behandelt de kwalitatieve analyse. Punch laat zich hier sterk beïnvloeden door Miles & Huberman en behandelt de gefundeerde theoriebenadering. Verschillende andere benaderingen noemt hij kort. Zijn keuze is ingegeven door de gelijkenis van deze twee analysemethoden met de kwantitatieve methoden en dat argument vind ik uit de lucht gegrepen. Bij de analyse noemt hij algemene principes en technieken (analytische inductie, coding, memoing, display, et cetera), en aangevuurd door Strauss & Corbin wordt het een technisch verhaal over indicatoren en eigenschappen wat voor studenten onbegrijpelijk zal blijven en hen zeker niet in staat stelt zelf een analyse uit te voeren. Voor een deel heeft dit te maken met het gebrek aan voorbeelden. Hoofdstuk 11 gaat over de combinatie van kwantitatief en kwalitatief onderzoek. Omdat Punch niet zo veel paradigmatische veren heeft, ziet hij geen enkel probleem in de combinatie en vat hij nog eens samen wat de sterkten en zwakten van beide typen onderzoek zijn. In dit hoofdstuk wordt ook systematisch ingegaan op kwaliteitscriteria. Het onontbeerlijke hoofdstuk over schrijven zowel van een onderzoeksvoorstel als van een onderzoeksrapport staat aan het eind. Conclusie over Punch Punch heeft een poging gedaan om in een boek zowel kwantitatief als kwalitatief onderzoek te behandelen. Hij erkent dat hij te veel onderwerpen wil behandelen waardoor veel zaken noodzakelijkerwijs alleen maar worden aangestipt; dat doet tekort aan veel van de thema s. Het boek is minder diepgaand en minder nauwkeurig dan dat van Creswell en de voorbeelden zijn ronduit mager. De 54 KWALON 25 (2004, jaargang 9, nr. 1)

6 visie van Punch vind ik soms wat gedateerd en ik zou bijvoorbeeld niemand aanraden geen literatuur te lezen voor de uitvoering van het onderzoek. Alhoewel verschillende vormen van kwalitatief onderzoek worden genoemd, is het gebaseerd op de interpretatieve benadering en met name de gefundeerde theorie. Tot slot Creswell en Punch zijn zeker geen slechte boeken, al ben ik over Creswell positiever dan over Punch. Enerzijds ben ik kritisch omdat er zo veel boeken over hetzelfde onderwerp verschijnen, anderzijds stelt het onderzoekers en docenten in staat precies het boek te kiezen dat zij op dat moment nodig hebben. Boekgegevens Creswell, John W. Research Design: Qualitative, Quantitative and Mixed Methods Approaches Thousand Oaks: Sage, 2003, Second Edition. 320 p. ISBN Paper ± 42,- Punch, K.F. Introduction to Social Research Quantitative & Qualitative Approaches London: Sage, 1998, 336 p. ISBN Paper ± 30,- Literatuur Berg, Harry van den & Uwe Flick (2003) An Introduction to Qualitative Research. KWALON 22, 8(1), Morse, J.M. (1991) Approaches to qualitative-quantitative methodological triangulation. Nursing research, 20(1), Verschuren, P.J.M. (2003) Profielen en competenties in (kwalitatief) onderzoek. KWALON 23, 8(3), KWALON 25 (2004, jaargang 9, nr. 1) 55