Variatielijsten. Hoofdstuk 3A. 3a.1 De Vetten

Transcriptie

1 Hoofdstuk 3A Variatielijsten Variatie in uw voeding is belangrijk. Hierdoor krijgt u voldoende voedingsstoffen binnen en kunt u voedingsmiddelen afwisselen. Uitgangspunt om te variëren is het basisdieet, wat uw diëtist voor u heeft samengesteld. Bij het variëren gaat het om de hoeveelheid vetten en koolhydraten in uw voeding. 3a.1 De Vetten Bij mensen met diabetes mellitus bestaat er grotere kans op het ontstaan van hart- en vaatziekten. Daarom is het belangrijk om gezond te eten en te letten op het vetgebruik in uw voeding. Hierbij gaat het vooral om verzadigd vet en transvet. In onze voeding zitten namelijk verschillende soorten vet. onverzadigd vet: dit is een vetsoort die helpt het cholesterolgehalte te verlagen of laag te houden. verzadigd vet en transvet: stimuleren de aanmaak van cholesterol in het lichaam en werken dus cholesterolverhogend. Het is daarom belangrijk om minder verzadigd vet en transvet te eten. Verzadigd vet en transvet komen vooral voor in producten van dierlijke oorsprong, zoals melkvet en vleesvet. Er zijn echter ook enkele plantaardige vetsoorten die veel verzadigd vet bevatten, zoals cacaovet, kokosvet en palmpitvet. Transvet ontstaat in de fabriek wanneer vet en olie `harder` worden gemaakt. Transvet kan zitten in producten met gedeeltelijk gehard vet, zoals in koek, gebak, patat en hartige snacks. De volgende voedingsmiddelen bevatten veel verzadigd vet: roomboter, diverse bak- en braadvetten, harde margarines en plantaardige margarines in een wikkel verpakt sommige soorten frituurvet vet vlees en vette vleeswaren volvette kaas, roomkaas, volle melk en volle melkproducten koffiewitmaker (koffiecreamer), imitatieslagroom snacks, zoutjes, gebak en koekjes chocolade Onverzadigd vet komt voor in plantaardige voedingsmiddelen. Het maakt niet uit of het vet enkelvoudig of meervoudig onverzadigd is. De volgende voedingsmiddelen zijn rijk aan onverzadigd vet: vette vis, zoals zalm, tonijn, heilbot, makreel, haring, paling, bokking, forel, sardines en sprot alle soorten olie, zoals olijfolie, maïsolie, saffloerolie, slaolie, sojaolie en zonnebloemolie Diëtetiek DIET mei 2015 pagina 1/7

2 halvarine met maximaal 40% vet vloeibaar (dieet-)bak- en braadproducten en vloeibaar frituurvet sladressing op basis van olie noten, zoals walnoten, amandelen, hazelnoten en notenpasta s Deze producten zijn echter niet altijd minder vet. Tegenwoordig zijn er ook producten op de markt met plantensterolen en stanolesters. Deze bestanddelen zorgen er voor dat er minder cholesterol in het lichaam wordt opgenomen. Het cholesterolgehalte kan hiermee verlaagd worden. Informeer bij uw diëtist of het gebruik van deze producten wenselijk voor u is. Vis, schaal- en schelpdieren Vis is een uitstekend alternatief voor vlees. Er zijn duidelijke aanwijzingen dat vis een beschermende werking heeft bij het ontstaan van hart- en vaatziekten. Het is aan te raden twee keer in de week vis te eten. Alle soorten vis zijn goed, zowel, vers, diepvries of uit blik Er zijn aanwijzigen dat de inname van visvetzuren (omega-3 vetzuren) bij mensen met diabetes het risico op hart- en vaatziekten kan verminderen. Als u niet van vis houdt, informeer dan bij uw diëtist of het gebruik van visoliesupplementen of voedingsmiddelen verrijkt met visvetzuren zinvol voor u is. 3a.2 De Koolhydraten Zoals u in hoofdstuk 1 heeft kunnen lezen is het belangrijk om de hoeveelheid koolhydraten in uw voeding enigszins constant te houden. Daarbij is het belangrijk dat u goed varieert, zodat u niet de ene warme maaltijd veel meer koolhydraten binnen krijgt dan de andere warme maaltijd. Hieronder volgt een variatielijst waarbij rekening wordt gehouden met de hoeveelheid vet en koolhydraten in de producten. Producten met een * zijn vettere producten. Gebruik deze dus met mate. Brood, broodvervangers en bindmiddelen Voor 1 sneetje brood kunt u nemen: 1 snee volkoren-, bruin- of witbrood ½ bruin of wit broodje, of ½ muesli- of krentenbol 1 snee donker roggebrood of 1½ snee licht roggebrood 1 sneetje krenten- of rozijnenbrood zonder spijs 3 sneetjes stokbrood 2 (volkoren) beschuiten 2 sneetjes kant- en klaar geroosterd brood 2 sneetjes (bruin) knäckebröd of crackers 2 cream crackers (groot) 2 matzes (groot) / 4 matzes (klein) 5 cracottes Diëtetiek DIET mei 2015 pagina 2/7

3 5 toastjes 1 plak ontbijtkoek (25 gram) 1 voedingsbiscuit, bijv. Liga Evergreen 5 eetlepels Bambix 4 eetlepels Brinta/ havermout 2 eetlepels griesmeel/volkorenmeel/custard 2 eetlepels muesli 1 croissant* 1 kleine pannenkoek* 1 portie (6 à 7 stuks) poffertjes naturel* Broodsmeersels Besmeer het brood, beschuit en dergelijke dun met dieethalvarine, dieetmargarine of indien nodig een smeersel met plantensterolen (Becel pro-activ) of stanolester (Benecol). Broodbeleg Hartig beleg: magere vleeswaren zoals: achterham, schouderham, casselerrib, fricandeau, kipfilet, magere kip- of kalkoenrollade, paarden- of runderrook vlees, rosbief, kalkoenham, filet americain kaas, magere soorten: 10+, 15+, 20+ en 30+ magere smeerkaas 10+, 15+ en 20+ cottage cheese (Hüttenkäse) Zwitserse strooikaas groentespread/ sandwichspread 1 gekookt ei groente zoals tomaat, komkommer, radijs, sterkers vettere vleeswaren: worstsoorten (ook runderworst)*, ontbijtspek*, gebraden gehakt*, paté* leverpastei* 40+ kaas*, volvette 48+ kaas*, volvette smeerkaas* 1 gebakken ei* pindakaas*, notenpasta* Zoet beleg: Voor 1 keer zoet beleg kunt u nemen: appelstroop, appel- perenstroop jam, halva-jam, light jam, fruitbeleg honing, vruchtenhagel fruit zoals plakjes appel, banaan, aardbeien chocoladehagel*, chocoladepasta* kokosbrood* Diëtetiek DIET mei 2015 pagina 3/7

4 Melk- en melkproducten 1 beker halfvolle of magere melk is te vervangen door: 1 beker karnemelk 1 beker halfvolle of magere yoghurt 1 beker halfvolle Biogarde of Biogarde drink naturel 1 beker chocolademelk gemaakt van halfvolle- of magere melk met cacao, eventueel met zoetstof of kant- en klare halfvolle chocolademelk waaraan geen suiker is toegevoegd (GST) 1 beker magere vruchtenyoghurt of vruchtenyoghurtdrink, waaraan geen suiker is toegevoegd (GST) Fruit Op het etiket moet vermeld staan of aan vruchtensap uit pak, blik, glas of diepvries extra suiker is toegevoegd. Staat er ongezoet op de verpakking, dan wil dat zeggen dat er geen extra suiker is toegevoegd. Er zit alleen de suiker in, dat van nature in fruit aanwezig is. Ongezoet vruchtensap kan worden gebruikt in plaats van een portie fruit. In plaats van 1 vrucht kunt u nemen: Vers fruit 1 appel 1 peer 1 sinaasappel 1 grapefruit 2 mandarijntjes 7 verse abrikozen 1½ verse perzik 1 schijf verse ananas (= 100 gram) 3 pruimen 2 schaaltjes aardbeien, bessen of frambozen (= 200 gram) 1 schaaltje kersen (= 100 gram) 1 flinke schijf meloen (schoongemaakt) = 200 gram 1 kleine banaan of ½ banaan 15 druiven (trosje) 2 kiwi's 7 lychees 1/3 mango (= 100 gram) 2 nectarines ½ kaki ½ granaatappel Fruit in blik of glas 2 schijven ananas op eigen sap ( 50 gram per plak) 1 schaaltje vruchten op eigen sap ½ schaaltje compôte zonder suiker (bijvoorbeeld appelmoes, rabarbermoes, peren) ½ schaaltje vruchten op lichte siroop Diëtetiek DIET mei 2015 pagina 4/7

5 Gedroogde vruchten 20 gram ongeweekte appelen, krenten, rozijnen (= 40 gram gekookt) 25 gram ongeweekte tutti frutti (= 50 gram gekookt) 25 gram ongeweekte abrikozen, peren of pruimen (= 50 gram gekookt) Vruchtensap/ groentesap 1 glas (150 ml) ongezoet appelsap, bessensap, grapefruitsap, perensap of sinaasappelsap 1 wijnglas (75 ml) ongezoet druivensap 3 glazen (450 ml) tomatensap 1 glas (200 ml) bietensap of wortelsap Soepen Heldere soep kan altijd gebruikt worden.* Een kop gebonden soep kan als vervanging gebruikt worden voor 1 kleine aardappel. Voor maaltijdsoep, zie hieronder. Soep bevat echter wel veel zout (natrium), gebruik het daarom met mate! Aardappelen U kunt 3 kleine aardappelen (ongeveer 150 gram) vervangen door: 1½ -2 opscheplepel gare (volkoren) macaroni, (volkoren) spaghetti of mie 1½ opscheplepel gare witte rijst 1½ opscheplepel frites* 2 opscheplepels gare zilvervliesrijst 2½ opscheplepel gare peulvruchten (witte of bruine bonen) 3 opscheplepels gare linzen of kapucijners 3 opscheplepels aardappelpuree 3 opscheplepels gebakken aardappelen* De hele warme maaltijd bestaande uit 3 aardappelen, 4 groentelepels groente en een stukje vlees kan vervangen worden door: 3 opscheplepels nasi 3 opscheplepels bami goreng 3½ opscheplepels macaroni of spaghetti 2 borden bruine bonen-, erwten- of linzensoep 5 opscheplepels stamppot met een stukje vlees 2 sneetjes brood met kaas of vleeswaren of ei en rauwkost 2 sneetjes brood met kaas of vleeswaren of ei en 1 kop heldere groentesoep 300 gram lasagne + 1/3 pizza (kant en klaar diepvries)* 1 grote pannenkoek* 2 opscheplepels frites* Groente Alle soorten kunt u gebruiken. Appelmoes, tutti-frutti en stoofperen zijn géén vervanging van groente! Het is aan te raden om regelmatig rauwkost te gebruiken. Peulvruchten, Diëtetiek DIET mei 2015 pagina 5/7

6 zoals bruine bonen, witte bonen, kapucijners, kidneybonen en linzen, kunt u het beste als vervanging van aardappelen gebruiken. Vlees Een stukje mager rundvlees of mager varkensvlees, zoals magere bieflappen, runderlappen, runderpoulet, mager runderstoofvlees, mager rundergehakt, tartaar, biefstuk, rosbief, ossenhaas, mager kalfsvlees, mager kalfsgehakt, paardenvlees, mager varkensvlees, zoals hamlapjes, magere varkenslapjes, mager poelet, rib- of haaskarbonade, varkensoester, varkenshaasje, varkensfricandeau, ongepaneerde schnitzel, kipfilet, kalkoenfilet, kiprollade, kalkoenrollade, kip zonder vel. Hamburgers*, half om half gehakt*, verse (runder-)worst*, kip met vel*, slavink*, rookworst* en speklappen* zijn vettere soorten en kunt u het best bij uitzondering gebruiken. Vis, schaal- en schelpdieren Het is aan te raden om 2 keer per week (vette) vis te eten. Alle soorten vis zijn goed, zowel de vette als de magere, vers, diepvries of uit blik. Vette vis bevat relatief veel visvetzuren, voorbeelden zijn: zalm, tonijn, heilbot, makreel, haring, paling, bokking, forel, sardines en sprot. Voorbeelden van magere vis zijn: ongepaneerde kabeljauw, schelvis, schol, koolvis, wijting. Schaal- en schelpdieren, zoals mosselen zijn niet vet. Vetten en oliën voor bereiding Kies bij voorkeur een vloeibaar bak- en braadvet of (dieet)margarine uit een fles of kuipje en een vloeibaar frituurvet. Oliesoorten zijn rijk aan onverzadigde vetzuren (o.a. olijfolie) en zijn dus goed om te gebruiken. Hartige sauzen Indien u een saus wilt gebruiken, kies dan bij voorkeur een rode saus (zoals curry, tomatenketchup, barbecuesaus) ketjap, magere slasaus (met maximaal 10% olie) en magere jus (waarvan 1/3 vloeibaar bak- en braadproduct en 2/3 water), dressing zonder olie, piccalilly, tomatenpuree. Nagerechten Kies bij voorkeur voor magere en halfvolle melkproducten. U kunt kiezen uit: 1 schaaltje magere/halfvolle yoghurt of halfvolle biogarde of magere/halfvolle kwark met 1 portie fruit 1 schaaltje magere/halfvolle yoghurt of halfvolle biogarde met 2 beschuiten 1 schaaltje magere/halfvolle vruchtenyoghurt of vruchtenkwark 1 schaaltje halfvolle vanilleyoghurt 1 schaaltje magere/halfvolle pudding of magere/halfvolle pap 1½ portie fruit 1 schaaltje volle yoghurt of volle biogarde of volle kwark met 1 portie fruit* 1 schaaltje volle yoghurt of volle biogarde met 2 beschuiten* 1 schaaltje volle vruchtenyoghurt of vruchtenkwark* 1 schaaltje volle pudding of volle pap* 2 bolletjes ijs* Diëtetiek DIET mei 2015 pagina 6/7

7 1 flensje met 1 portie fruit* koffie met 2 bonbons* 1 kleine portie kaas met 4 stukjes stokbrood* Tussendoortjes (van ongeveer 15 gram koolhydraten) 1 plak ontbijtkoek/kruidkoek of 2 volkoren biscuits 3 rijstwafels (naturel) of lange vingers 2 café noir 2 mini Sultana s of 1 Sultana (per 3 verpakt) 1 Evergreen ( per 2 verpakt) 1 portie fruit 3 dropjes/zuurtjes 3 eetlepels Japanse mix/15 zoute stokjes (pepsils) 4 toastjes met (mager) hartig beleg 5 eetlepels noten of 1 handje borrelnoten 1 stukje boterkoek* 1 plak cake* 1 mini candybar* 1 moorkop* 1 pennywafel* 1 sprits* 1 zakje chips (25 gram)* 3 bitterballen/1 kroket * 1 slaatje (130 gram) * Tussendoortjes (van ongeveer 30 gram koolhydraten) 1 plak ontbijtkoek en een portie fruit 3 Sultana s (1 pakje) 2 Evergreens (1 pakje) 1 stuk appeltaart*, appelflap* of vruchtenvlaai* 1 stuk kwarkgebak*/ slagroomgebak* 1 candybar (Bounty, Mars, Nuts e.d.)* 1 gevulde koek* 1 stuk rijstevlaai* 1 tompoes* 1 loempia* 1 saucijzenbroodje* Hoofdstuk 3A van Patiënten Informatie Map Diabetes Mellitus en voeding (2014) Gelre ziekenhuizen Apeldoorn & Verian Diëtetiek DIET mei 2015 pagina 7/7