Samenvatting Economie Productie en arbeid

Transcriptie

1 Samenvatting Economie Productie en arbeid Samenvatting door een scholier 4059 woorden 5 november ,5 12 keer beoordeeld Vak Methode Economie Percent Economie samenvatting: Productie & Arbeid Hoofdstuk 1: Productie en Productiefactoren 1.1 Waarom productie Behoeften - alles wat de mens wil of nodig heeft 1. Primaire behoeften (eten, kleding, onderdak, water) 2. Secundaire behoeften (alles om het leven iets aangenamer te maken) Goederen - Alle middelen waarmee in de behoeften van de mens kan worden voorzien 1. Vrije goederen (lucht, water) 2. Economische of schaarse goederen (hiervoor moet worden betaald) a. Individuele goederen (splitsbaar in eenheden en individueel verkocht) b. Collectieve goederen (goederen die door de overheid worden geregeld) c. Quasi-collectieve goederen (individuele goederen door de overheid) 1.2 Wat is productie Produceren = het combineren van productiefactoren met het doel waarde toe te voegen Toegevoegde waarde = omzet waarde onderlinge leveringen Productiefactoren = de middelen die nodig zijn bij productie 1. Arbeid beloning: loon 2. Kapitaal beloning: rente 3. Natuur beloning: pacht 4. Ondernemersactiviteit beloning: winst Winst het positieve verschil tussen de totale opbrengst en totale kosten van een bedrijf - Totale opbrengst = prijs product X verkochte hoeveelheid - Totale kosten = onderlinge leveringen + productiefactoren (prijs X hoeveelheid) Nationaal product - de som van de toegevoegde waarde van alle bedrijven en overheid in een land in een jaar Nationaal inkomen - de som van de beloningen van de productiefactoren in een land in een jaar 1.3 Productie en welvaart Welvaart - de mate waarin de bewoners van een land in hun behoeften kunnen voorzien - Schaarste: het verschil tussen behoeften en middelen om in deze behoeften te voorzien Streven naar welvaart: Pagina 1 van 15

2 - De behoeften nemen toe met de productie: hoe meer er wordt geproduceerd hoe meer de behoeften van mensen veranderen (bijv. dvd s) - De productie heeft positieve en negatieve neveneffecten: externe effecten - doen zich voor als streven naar welvaart van de een, onbedoeld invloed uitoefent op de welvaart van een ander (geluidsoverlast v.e. fabriek of status door mooi pand) 1.4 De productiefactoren Productiefactor arbeid - betaald en onbetaald werk - Beroepsgeschikte bevolking: alle personen tussen 15 en 64 jaar - Beroepsbevolking: alle personen tussen de 15 en 64 jaar die beschikbaar zijn om betaald werk te doen, 12 uur of meer werken, werkzoekenden - Participatiegraad = beroepsbevolking / beroepsgeschikte bevolking X 100% - Figuur 1.6 in boek Productiefactor kapitaal 1. Geldkapitaal of vermogen 2. Kapitaalgoederen (machines en gebouwen) - om andere goederen te produceren - Vast kapitaal: goederen die meer dan 1 productieproces meegaan - Vlottend kapitaal: goederen die 1 productieproces meegaan (gaan op in eindproduct) Investeren - het aanschaffen van kapitaalgoederen - Kapitaalintensiteit: de hoeveelheid kapitaalgoederen per eenheid arbeid - Diepte investeringen: een investering waarbij de kapitaalintensiteit toeneemt - Breedte investeringen: een investering waarbij de kapitaalintensiteit gelijk blijft Afschrijvingen - geven de waardedaling van kapitaalgoederen weer Arbeidsproductiviteit = waarde geproduceerde goederen / benodigde hoeveelheid arbeidsuren Productiefactor natuur - De geografische ligging van een land of regio - Natuurlijke hulpbronnen - Klimaat - Milieufactoren - duurzame ontwikkeling Productiefactor ondernemingsactiviteit - De eigenschap van ondernemers om productiefactoren zo te combineren dat die combinatie winst oplevert - Het nemen van risico s - Doorvoeren van innovaties - De ontwikkeling en succesvolle introductie van nieuwe of verbeterde goederen, diensten, productie of distributieprocessen Hoofdstuk 2: Productie en productiestructuur 2.1 Indeling van bedrijven Bedrijf - een zelfstandige organisatie waarin productiefactoren zijn samengevoegd met als doel het leveren van goederen en diensten aan derden Economische activiteit 1. Primaire sector: agrarische sector, bosbouw en visserij 2. Secundaire sector: industrie, delfstoffenwinning, bouwnijverheid 3. Tertiaire sector: commerciële dienstverlening Pagina 2 van 15

3 4. Quartaire sector: niet commerciële dienstverlening Marktsector (streven naar winst) Rechtsvormen - juridische vorm waaronder een bedrijf aan economisch verkeer deelneemt Redenen voor een bepaalde rechtsvorm: - Economische overwegingen - dragen van risico s - Juridische overwegingen - aansprakelijkheid Bedrijven zonder rechtspersoonlijkheid (privé-vermogen aansprakelijk) - Eenmanszaak bedrijf geleid door een persoon - Vennootschap onder firma (VOF) twee of meer mensen onder gemeenschappelijke naam (hoofdelijke aansprakelijkheid) Bedrijven met rechtspersoonlijkheid (niet met privé-vermogen aansprakelijk) - Naamloze vennootschap (NV) aandeelhouders gezamenlijk eigenaar van het bedrijf (aandelen vrij verhandeld) - Besloten vennootschap (BV) aandeelhouders gezamenlijk eigenaar van het bedrijf (beperkt aantal aandeelhouders) 2.2 Bedrijfskolommen en bedrijfstakken Bedrijfskolom - Alle opeenvolgende productieprocessen van grondstof tot eindproduct Bedrijfstak - alle bedrijven die een zelfde product voortbrengen Veranderingen in de productiestructuur 1. Verticale bewegingen bewegingen binnen een bedrijfskolom - Integratie - samenvoegen van twee of meer opeenvolgende fasen van de bedrijfskolom in 1 bedrijf (uitschakelingstendens) - Differentiatie - het afstoten van een bepaalde activiteit naar een voorgaande of volgende fase in de bedrijfskolom (inschakelingstendens) 2. Horizontale bewegingen bewegingen van de ene bedrijfskolom naar de andere - Paralellisatie - een bedrijf dat producten uit andere bedrijfkolommen in het productieproces opneemt die in het zelfde stadium van verwerking zijn (uitschakelingstendens, branchevervaging) - Specialisatie - een bedrijf die zich gaat toeleggen op de productie van een of enkele producten in een bedrijfstak (inschakelingstendens) Inschakelingstendens - toename van bedrijven of bedrijfstakken Uitschakelingstendens - afname van bedrijven of bedrijfstakken 2.3 Economische macht en schaalvergroting Concentratie - beslissingen over productie en diensten door steeds minder bedrijven 1. Grote bedrijven die kleine bedrijven overnemen 2. Zelfstandige bedrijven gaan op in grote ondernemingen 3. Zelfstandige bedrijven gaan samenwerken (kartel) Voorbeelden van schaalvergroting: Fusie - als twee gelijkwaardige partners besluiten een nieuwe rechtspersoon te vormen Overname - Als een bedrijf eigendom over een ander bedrijf verwerft Motieven voor schaalvergroting 1. Kostenvoordelen 2. Risicospreiding Pagina 3 van 15

4 3. Verticale schaalvergroting kan toelevering beter garanderen 4. Toegang tot de vermogensmarkt makkelijker voor grote bedrijven 5. Meer geld vrij voor research 6. Beter voor de internationale concurrentiepositie Multinationals - bedrijven die in verschillende landen activiteiten uitoefenen, motieven: 1. Profiteren van lage lonen 2. Lagere belastingdruk in andere landen 3. Lagere transportkosten door dichtbij afzetmarkt te zitten 4. Omzeilen van protectionistische maatregelen Kartel - afspraak tussen onafhankelijke ondernemingen om de onderlinge concurrentie te beperken - Prijskartel afspraken over de verkoopprijs van producten - Productiekartel beperking op productiehoeveelheid - Rayonkartel marktverdeling - Conditiekartel uniforme leverings- en betalingsvoorwaarden Nadelen van een kartel - Hogere prijzen - Markt wordt minder flexibel 2.4 Externe verslaggeving Balans - een overzicht van bezittingen, schulden en eigen vermogen van een bedrijf Activa (bezittingen) Passiva (schulden en eigen vermogen) Vaste activa: Gebouwen Machines Eigen vermogen: Aandelen Reserves Vlottende activa: Voorraden Debiteuren Langlopende schulden (niet binnen een jaar terugbetalen) Kortlopende schulden (binnen een jaar terugbetaald) Belastingschuld Crediteuren Solvabiliteit - de verhouding tussen eigen vermogen en totale vermogen Liquiditeit - verhouding tussen vlottende activa en kortlopende schulden Resultatenrekening - overzicht van opbrengsten en kosten en de winst over een periode (ook wel winst en verlies rekening genoemd) Hoofdstuk 3: Kosten en opbrengsten van een bedrijf 3.1 Kosten Kosten - geldswaarde van de opgeofferde productiemiddelen - Constante kosten - onafhankelijk van de productieomvang, op korte termijn vast (capaciteitskosten, machines, gebouwen, grond) Pagina 4 van 15

5 - Variabele kosten - kosten die veranderen per hoeveelheid geproduceerde goederen (grondstoffenkosten, onderlinge leveringen, energiekosten, loon oproepkrachten) Productiecapaciteit - de hoeveelheid goederen die een bedrijf in een jaar maximaal kan voortbrengen GemiddeldeConstanteKosten = TotaleConstanteKosten / q (exponentieel) GemiddeldeVariabeleKosten = TotaleVariabeleKosten / q (lineair) (q is hoeveelheid geproduceerde goederen) TotaleKosten = aq + TotaleConstanteKosten GemiddeldeTotaleKosten = GemiddeldeConstanteKosten + GemiddeldeVariabeleKosten (a zijn de variabele kosten per stuk) 3.2 Opbrengsten Totale Opbrengsten = P x Q (prijs maal hoeveelheid 3.3 Verschillende doelstellingen Verschillende doelstellingen 1. Maximale winst TotaleWinst = TO TK TotaleWinst = pq aq TCK 2. Kostendekking Break even afzet: TO = TK Hoofdstuk 4: Goederenvoorziening door de overheid 4.1 De sector overheid Collectieve sector - Overheid - Rijk & lagere overheden, betaald door: Belastingontvangsten Niet belastingontvangsten Leningen - Sociale verzekeringsfondsen - volks & werknemersverzekeringen, betaald door: Premies Collectievelastendruk - totaal aan ontvangsten van de collectieve sector uitgedrukt in percentage van het nationaal inkomen - Belastingen + premies + niet belasting ontvangsten / nationaal inkomen X 100% 4.2 Uitgaven van de overheid Overheidsproductie - de waarde van de ambtenarensalarissen Figuur 4.2 & 4.3 in boek 4.3 Inkomsten van de overheid Belastingen - gedwongen betalingen aan de overheid waar geen rechtstreekse tegenprestatie van de overheid tegenover staat - Directe belastingen - loon en inkomsten belasting & vennootschapsbelasting Inkomstenbelasting: Box 1: Inkomen uit werk en woning Box 2: Inkomen uit aanmerkelijk belang (NV of BV) Box 3: Inkomen uit sparen en beleggen Berekening: Pagina 5 van 15

6 Inkomen uit werk & woning Aftrekposten (reiskosten, hypotheekrente) min Belastbaar inkomen Box 1: Schijventarieven Box 2 Box min Te betalen belasting Venootschapsbelasting Belasting te betalen over de winst van BV s en NV s Heffingskorting - een korting op de te betalen belasting Marginale druk = betaalde belasting / totale inkomsten X 100% - Indirecte belastingen - Omzetbelasting, Accijnzen, Invoerrechten, Motorrijtuigenbelasting Niet belasting ontvangsten - alle ontvangsten van de overheid die niet onder de belastingen vallen: bijvoorbeeld retributies (betalingen voor een duidelijke tegenprestatie) 4.4 Financieringssaldo en staatschuld Begrotingsaldo - verschil tussen totale begrote overheidsinkomsten en de totale begrote overheidsuitgaven in een jaar begrotingstekort als inkomsten kleiner dan uitgaven Staatschuld - het totaal van uitstaande leningen ten laste van de staat elk jaar een aflossing op de staatschuld en nieuwe leningen op de staatschuld Financieringsbehoefte - is gelijk aan het begrotingstekort Staatschuldquote - de staatschuld als percentage van het nationaal inkomen Gevolgen van te hoge staatschuldquote: - Rentelast kan te hoog worden - Bedrijfsinvesteringen kunnen worden ontmoedigd - Stijgende rente leiden tot inflatie 4.5 Collectieve lasten en loonkosten Wig - het verschil tussen loonkosten van de ondernemer en nettoloon voor de werknemer Wig = loonkosten nettoloon / loonkosten X 100% Gevolgen van hoge collectieve lasten - Onmoedingend op arbeidsaanbod - Hoge loonkosten - Slechtere concurrentiepositie - Pogingen om belastingdruk te verminderen: ontwijking, ontduiking, afwenteling, demotivatie Hoofdstuk 5: Productie over de grenzen, internationale handel 5.1 Bijzonderheid internationale handel Internationale handel - Als bedrijven of inwoners van een land goederen of diensten kopen in een ander land / In en Uitvoer Export - Verkoop aan het buitenland Import - Als producten in het buitenland worden ingekocht Reden waarom internationale handel afwijkt van andere handel Pagina 6 van 15

7 - Eigen geldsoort van de landen speelt mee - wisselkoers - De eigen economische politiek van landen - bepaalde producten weren, belastingen anders waardoor lonen hoger of lager zijn - Productiefactor arbeid immobiel (onbewegelijk) - mensen blijven vaak op een plek Handel internationaal als de landsgrens wordt overschreden - als landsgrens verdwijnt is de handel niet meer internationaal Beoordelen van handelsstromen - Goederen die landen moeilijk of niet zelf kunnen maken - bijvoorbeeld mineralen - Goederen die landen wel zelf kunnen maken - kosten laag houden, kostenverschillen 5.2 Internationale concurrentiepositie Internationale concurrentiepositie: De mate waarin een land in staat is goederen te exporteren Belangrijke factoren voor de concurrentie positie - De relatieve schaarste aan productiefactoren - De beschikbaarheid van technisch hoogwaardige kapitaalgoederen (mechanisering) - De mate van scholing van de beroepsbevolking (human capital) - Arbeidsrust (geen stakingen, klachten e.d.) - Infrastructuur (goed wegen of spoornet) Loonkosten per product = Product / Aantal producten X loonkosten 5.3 Vrijhandel of protectie Vrijhandel - Wanneer er geen belemmeringen zijn van de internationale handel Gevolgen vrijhandel Goederen in de gewenste kwaliteit en hoeveelheid op de goedkoopste plek Internationale arbeidsverdeling kan verder toenemen - productie en inkomen Op korte termijn vaker nadelig Bepaalde bescherming weg - minder werkgelegenheid bepaalde landen Protectie - Bescherming van eigen bedrijvigheid tegen concurrentie uit buitenland Gevolgen van protectie Bescherming van de binnenlandse werkgelegenheid Bescherming van opkomende eigen industrieën - opvoedingsargument Bewaren van economische onafhankelijkheid Tegengaan van oneerlijke concurrentie - dumping (exporteren van goederen tegen een prijs die lager is dan de productiekosten) Tegenmaatregelen tegen protectie elders - retorsie (wanneer een land de importen beperkt als vergelding voor importbeperkingen elders) Handelspolitiek - Het ingrijpen door overheden in het internationale goederen- en diensten verkeer Tarifaire belemmering - heffing of invoer- en uitvoerrechten betalen (heffingen die bij invoer van goederen aan overheid betaald moeten worden) Prohibitief invoerrecht: heffing zo hoog dat import vrijwel onmogelijk wordt Non-tarifaire belemmering - alle handelspolitieke instrumenten behalve in en uitvoerrecht Contingenteringen: Maximale hoeveelheid die mag worden ingevoerd Subsidies: Export tegen wereldmarkt prijzen door overheidssteun Handelsverdragen: Afspraken met andere landen over in- en export van goederen Pagina 7 van 15

8 Overige non-tarifaire belemmeringen: Verschil in fiscale behandeling 5.4 Internationale handel in de praktijk Autarkie - Een land dat geen enkel economisch contact heeft met buitenland Invoerquote - De waarde van goederen en diensteninvoer in procenten van het nationaal product Uitvoerquote -De waarde van de goederen en dienstenuitvoer in procenten van het nationaal product Open economie - hoge in- en uitvoerquota Gesloten economie - geringe in- en uitvoer quota Nederlandse export en import (figuur 5.3 en 5.4) Geografische spreiding (waar gaat export heen, waar komt import vandaan) Samenstelling van het export- en importpakket (wat wordt uit- en ingevoerd) De drie grote handelsblokken De Europese unie (22% totale wereldhandel, 30% intra-europese handel) De Verenigde Staten (18% totale wereldhandel) Japan (10% totale wereldhandel) 5.5 Economische integratie Economische integratie - Het streven van landen uiteindelijk een economie te gaan vormen Handelsbelemmeringen afschaffen Vrij verkeer van personen, goederen en kapitaal en Gemeenschappelijke economische politiek Nut van economisch integratie Schaalvoordelen - kostenvoordelen, spreiden van risico, garantie toelevering grondstoffen, toegang vermogensmarkt en meer geld voor onderzoek Standaardisering en uniforme normen- kan kostenbesparend werken Regionale tekorten en overschotten wegwerken door productiefactoren te verspreiden Vormen van economische samenwerking Vrijhandelszone - een aantal landen dat heeft afgesproken onderling geen handelsbelemmeringen te voeren ten opzichte van derde landen en een eigen handelspolitiek te handhaven Douane-unie - Vrij verkeer goederen en diensten - Dezelfde invoerrechten Gemeenschappelijke markt - vrij verkeer van goederen - vrij verkeer van productiefactoren - een gemeenschappelijk buitentarief Economische unie - vrij verkeer van goederen en diensten - vrij verkeer van productiefactoren - een gemeenschappelijk buitentarief - een gemeenschappelijke economische politiek Economische en monetaire unie - Economische unie met 1 munteenheid 5.6 Enkele internationale organisaties World Trade Organisation (WTO) Pagina 8 van 15

9 Bevordering van een vrije wereldhandel door afschaffing van protectionischtische maatregelen (tarifaire en non-tarifaire handelsbelemmeringen) Meestbegunstigingsclausule - voorschift over een overeenkomst tussen twee WTO landen bijvoorbeeld een artikel vrij te verhandelen geldt direct voor alle WTO-leden. Antidumpingscode - omschrijving van de dumping en de regels Internationaal monetair fonds (IMF)- leningen voor een handelskredieten, tegen een tekort op de betalingsbalans Hoofdstuk 6: De nationale boekhouding Micro-economie - Van 1 bedrijf de productie berekenen Macro-economie - Bijvoorbeeld nationaal product, nationaal inkomen, totale werkgelegenheid, totale invoer en uitvoer, totale consumptie en totale investeringen Nationaal product - som van alle toegevoegde waarden van bedrijven en overheid samen Nationaal inkomen - som van beloningen van de productiefactoren Nationaal product = nationaal inkomen Bruto toegevoegde waarde = verkoopprijs waarde onderlinge leveringen Bruto toegevoegde waarde = loon + interest + pacht + winst + afschrijvingen Netto toegevoegde waarde = bruto toegevoegde waarde afschrijvingen Bruto nationaal product - de som van alle toegevoegde waarden van alle bedrijven en de overheid in een land in een jaar Netto nationaal product - bruto nationaal product minus afschrijvingen Bruto binnenlands product) - productie binnen de grenzen van het land Nationale besparingen - het niet geconsumeerde deel van het nationaal inkomen Bruto investeringen = Netto investeringen + Vervangingsinvesteringen Netto investeringen - Vast kapitaal - uitbreidingsinvesteringen - Vlottend kapitaal - voorraadinvesteringen De grote van de investeringen wordt bepaald door de winst en afzetverwachtingen Betalingsbalans - overzicht van alle betalingen aan en ontvangsten van het buitenland in een jaar. Export - Verstaan we alle ontvangsten uit het buitenland die voortvloeien uit verkoop van goederen en diensten aan het buitenland Import - Verstaan we alle betalingen aan het buitenland die voortvloeien uit de aanschaf van goederen en diensten in het buitenland Saldi van de sectoren Besparingen gezinnen Netto investeringen bij bedrijven min Saldo particuliere sector Overheidsbestedingen Belastingen min Begrotingssaldo Export Pagina 9 van 15

10 Import min Saldo Verschillende sectoren in de kringloop (FIGUUR 6.7!!!) - Gezinnen - Bedrijven - Overheid - Financiële instellingen - Buitenland Formele economie officiële economische transacties geregistreerd door het CBS Informele economie Wit gedeelte - Huishoudelijk werk, doe het zelf werk Zwart gedeelte - wel legaal vaak maar niet geregistreerd Grijs gedeelte - vriendendiensten Economische groei Toename van productie Toename van welvaart Hoofdstuk 7: Groei en Conjuctuur 7.1 Productiecapaciteit en productie Effectieve vraag - de totale vraag naar goederen en diensten in een land in een jaar Productiecapaciteit - de som van totale productiecapaciteit van alle bedrijven en de overheid Veranderingen in de effectieve vraag bepalen de mate waarin de productiecapaciteit wordt benut (bezettingsgraad) 7.2 Economische groei Economische groei - Toename van het reëel nationaal inkomen Nominaal nationaal inkomen - inkomen in euro s, kan veranderen door: 1. Prijsveranderingen 2. Veranderingen in productie Reëel nationaal inkomen - het voor inflatie gecorrigeerd nationaal inkomen Indexcijfer nominaal NI Indexcijfer reëel nationaal inkomen = x 100 Consumentenprijsindexcijfer Verandering reëel NI per hoofd van de bevolking = verandering nominaal NI / inflatie Reëel NI per hoofd van de bevolking = verandering reëel NI / bevolkingsgroei Oorzaken economische groei: - Arbeid: scholing, arbeidsverdeling, kapitaalvorming - Kapitaal: technische ontwikkelingen - Natuur: veranderingen in landschap aanbrengen - Ondernemersactiviteit: innovaties 7.3 De effectieve vraag De effectieve vraag bestaat uit: Pagina 10 van 15

11 1. Gezinsconsumptie 2. Bedrijfsinvesteringen 3. Overheidsbestedingen 4. Saldo import export De effectieve vraag bepaalt de productie 7.4 De conjunctuurbeweging Conjunctuurbeweging - de schommeling de groei van het nationaal product die door verandering van de effectieve vraag wordt veroorzaakt Recessie - economie heeft 2 kwartalen negatieve groeicijfers, langdurige recessie - depressie - Overbesteding - als de effectieve vraag groter is dan de productiecapaciteit 1. Lange levertijden 2. Grote bereidheid om te investeren 3. Stijgende rente 4. Dalend overheidstekort 5. Gespannen arbeidsmarkt 6. Inflatie - Onderbesteding 1. Conjucturele werkloosheid 2. Minder afzet 3. Weinig investeringslust 4. Dalende rente 5. Deflatie 6. Stijgend overheidstekort Bestedingsevenwicht - wanneer de effectieve vraag voldoende is om de productiecapaciteit volledig te benutten Multiplier effect - het verschijnsel dat een toename van de bestedingen via een stijging van het NI leidt tot andere bestedingen Anticyclisch begrotingsbeleid - het beleid van de overheid om de effectieve vraag zo te beïnvloeden dat de conjunctuurschommelingen worden gedempt Geen succes door: 1. Onderlinge verbondenheid van economieën 2. De timing van de maatregelen 3. De opwaartse druk op overheidsuitgaven Hoofdstuk 21: De arbeidsmarkt 21.1 Inleiding De arbeidsmarkt - het geheel van aanbod en vraag naar arbeid Aanbod werkgelegenheid - Bezette banen - Vacatures Vraag Beroepsbevolking - Werkenden - Werklozen Pagina 11 van 15

12 Arbeidsjaar - het aantal uren dat een voltijdwerker onder normale omstandigheden in een jaar werkt 21.2 De beroepsbevolking Beroepsbevolking - personen van 15 tot 64 jaar die minstens twaalf uur per week werkt of zou willen werken, dit is afhankelijk van: 1. Totale bevolkingsomvang 2. De beroepsgeschikte bevolking 3. De participatiegraad De participatiegraad - het deel van de beroepsgeschikte bevolking dat tot de beroepsbevolking behoort: beroepsbevolking / beroepsgeschikte bevolking X 100% Factoren die de participatiegraad beïnvloeden - Wetgeving (leerplicht, pensioen, vut, arbeidsongeschiktheid) - Maatschappelijke opvattingen (meer vrouwen werken) - Organisatie van arbeidsproces (parttime) - Hoogte van het loon 21.3 De werkgelegenheid Arbeid wordt ingedeeld op verschillende manieren: - Naar soort werkzaamheden - Naar positie in het arbeidsproces Veranderingen in de werkgelegenheid - worden veroorzaakt door verandering in productie: - Vraag naar goederen en diensten (effectieve vraag bezettingsgraad werkgelegenheid) - Arbeidskosten - Arbeidsproductiviteit (productie per werknemer per tijdseenheid) Toename ABP 1. Techniek 2. Organisatie van het arbeidsproces 3. Inspanning van de werknemers 4. Scholing 5. Betere werksfeer - Arbeidstijd (werkweekverkorting, meer vrije dagen, VUT) - Bedrijfstijd (bedrijfstijdverlening) Verborgen werkgelegenheid - Zwart werk - Niet gemelde vacatures Hoofdstuk 22: Onevenwichtigheden op de arbeidsmarkt 22.1 Werkloosheid Werkloosheid - mensen die geen betaald werk hebben maar wel betaald werk willen doen - Geregistreerde werkloosheid personen van 15 tot 64 jaar die: 1. Als werkzoekend staan ingeschreven bij een CWI 2. niet of minder dan 12 uur werken en, 3. beschikbaar zijn voor een baan van 12 uur per week of meer - Werkloze beroepsbevolking iedereen zonder werk die betaald werk zoekt (verborgen werkloosheid = wanneer mensen betaald werk zoeken maar niet bij het CWI) Pagina 12 van 15

13 Werkloosheid Werkloosheidspercentage = x 100% Beroepsbevolking Arbeidsmarkt beïnvloedt de beroepsbevolking met: - Het aanvullingseffect om gedaald gezinsinkomen aan te vullen - Het ontmoedigingseffect groepen die door slechte arbeidsmarkt geen werk zoeken - Het aanmoedigingseffect bij overspannen arbeidsmarkt zullen eisen werknemers omlaag gaan 22.2 Oorzaken van werkloosheid Aanbodzijde - veranderingen in productievermogen Vraagzijde - veranderingen in de effectieve vraag Verschillende soorten werkloosheid: - Conjuncturele werkloosheid - gevolg van tekort schieten van de effectieve vraag naar goederen en diensten bij een gegeven productiecapaciteit (lage bezettingsgraad) - Structurele werkloosheid - wordt veroorzaakt door veranderingen in de productiestructuur 1. Kwantitatieve structurele werkloosheid wanneer er niet genoeg arbeidsplaatsen zijn voor de beroepsbevolking (loonkosten per eenheid per product spelen een grote rol voor concurrentiepositie: arbeidsproductiviteit, verplaatsing naar lage lonen landen, concentratie) 2. Kwalitatieve structurele werkloosheid als er tegelijk werklozen en onvervulbare vacatures zijn (gebrek aan scholing of gebrek aan mobiliteit) - Frictiewerkloosheid- wanneer iemand na afstuderen nog tijd nodig heeft om een baat te vinden of als er een periode is tussen twee banen - Seizoenswerkloosheid - werkloosheid die wordt veroorzaakt door seizoenmatige schommelingen in de bedrijvigheid (ijsboer, snowboardleraar, aspergeseizoen etc.) 22.3 Arbeidsmarktbeleid Gevolgen van werkloosheid: - Individueel - vermindering koopkracht, sociaal isolement, - Maatschappelijk - solidariteit werkenden neemt af, sociale spanningen, maatschappelijke tegenstellingen Bestrijding conjuncturele werkloosheid - Loon en inkomsten belasting verlagen - Overheid kan eigen bestedingen verhogen Bestrijding kwantitatieve structurele werkloosheid - Bijdrage van de overheid aan gematigde loonstijging door verlaging belastingen of premies - Innovaties, internationale concurrentiepositie wordt op deze manier versterkt - Arbeidstijdverkorting, zodat er meer deeltijdbanen vrijkomen Bestrijding kwalitatieve structurele werkloosheid - Beïnvloeden van opleidingskeuze - Verplaatsen van overheidsdiensten - Loonkostensubsidies voor aannemen van langdurig werklozen - Verhuispremies en reiskostenvergoedingen - Scholing Bestrijding van frictiewerkloosheid Pagina 13 van 15

14 - Verbeteren van arbeidsbemiddeling Bestrijden van seizoenswerkloosheid - Vakantiespreiding - Doorwerkprojecten in de bouw 22.4 Arbeidsmarkttekorten Krappe arbeidsmarkt - wanneer er een tekort is aan arbeidskrachten (vaak in hoogconjunctuur) - Tekort aan arbeid is tijdelijk overwerk, buitenlandse werknemers - Tekort lijkt langdurig arbeidsbesparende innovatie, flexibele pensionering, deeltijdwerk, kinderopvang, immigratie Hoofdstuk 23: Loonvorming 23.1 Arbeidsvoorwaarden Arbeidsovereenkomst - een afspraak tussen werknemers en werkgevers over de arbeidsvoorwaarden (loon, werktijden) 1. Primaire arbeidsvoorwaarden hoogte van het loon, taken, werktijden 2. Secundaire arbeidsvoorwaarden vakantiedagen, voorwaarden promotie, leaseauto In een arbeidsovereenkomst moet je rekening houden met: 1. Wettelijke bepalingen europees sociaal handvest (arbeidsomstandigheden, werktijd) 2. Collectieve arbeidsovereenkomst (CAO) voor 1 bedrijfstak algemene regels, de individuele arbeidsovereenkomst moet overeen komen met bepalingen in de CAO Loonstijgingen: - Als prijzen stijgen wordt er prijscompensatie uitgekeerd - Initiële loonstijging als werknemers en werkgevers loonstijging afspreken - Incidentele loonstijging promotie, leeftijd Index reëel loon = index nominaal loon / consumentenprijsindex X Hoe komt een CAO tot stand CAO - een overeenkomst over de voorwaarden waaronder door een groep werknemers arbeid wordt verricht 1. Werknemers vakbonden & vakcentrales 2. Werkgevers werkgeversverenigingen & werkgeverscentrales 3. Overheid binnen wettelijke bepalingen, algemeen economisch belang, ambtenaren Onderhandelingen: - Stichting van de arbeid (werkgeverscentrales en vakcentrales) - centraal akkoord - Eisen: loonhoogte, wettelijke eisen, proeftijd, ontslagrecht - In arbeidsovereenkomst verschillen door: verantwoordelijkheid, leeftijd, opleiding, zwaarte van het wek 23.3 Overheidsingrijpen in de loonvorming Ingrijpen door: - Minimumloon vraag en aanbod model - Belastingen en premies kan leiden tot looneisen Koppeling - de afspraak dat de salarissen van ambtenaren, trendvolgers en sociale uitkeringen dezelfde ontwikkeling hebben als de gemiddelde CAO-lonen Reactie arbeidsmarkt op stijgende belasting en premiedruk: - De vraag naar arbeid kan afnemen Pagina 14 van 15

15 - Het aanbod van arbeid kan afnemen Pagina 15 van 15