Handleiding gebruik groeimeter format Gezonde Gemeente

Transcriptie

1 Handleiding gebruik groeimeter format Gezonde Gemeente

2 Auteurs: Werner De Wael (red.) Bruno Buytaert Luc Lipkens Willy Smeulders Siska Vanpeteghem Lien Van Oyen Patricia Van Pelt Ruth Vandeweert Laure Vermeulen

3 Situering Met het decreet lokaal sociaal beleid 1 in 2007 deden heel wat Vlaamse gemeenten en OCMW s - met de hulp je Logo en het VIGeZ - extra inspanningen op vlak van gezondheidsbevordering en ziektepreventie. Want uit registraties van de afgelopen jaren blijkt dat het aantal acties en projecten die lokale besturen opzetten sterk toegenomen zijn 2. Maar de keerzijde van dit succes was de vaststelling dat een duidelijke langetermijnvisie op gezondheid in heel wat gemeenten ontbrak. Geïnspireerd op de successen in de zorgregio Gent 3 met het groeilabel Gezonde Gemeente en het Vlaamse project Zot van Gezond willen we met het format Gezonde Gemeente alle Vlaamse steden en gemeenten vanaf 2013 helpen, adviseren en ondersteunen in hun streven naar een krachtige gezonde gemeente of stad. 4 Zoals het decreet Lokaal Sociaal Beleid voor veel gemeenten de aanleiding was om gezondheid aan te snijden, zo moet op lange termijn (2019) het format Gezonde Gemeente - dat aansluit bij de principes van de beleids- en beheerscyclus 5 (BBC) (bv. subsidiariteit, planlastvermindering, integraliteit, beleidsvrijheid ) - alle Vlaamse steden en gemeenten kunnen motiveren om gestructureerd werk te maken van een geïntegreerd lokaal gezondheidsbeleid. De groeimeter is hierbij richtinggevend. Binnen de eigen context van het Vlaams preventielandschap sluit het format Gezonde Gemeente aan bij de tendens naar meer settinggericht werken. De nadruk komt steeds meer te liggen op vraaggestuurd en contextgebonden werken, op het verbinden van thema s, op een gezond aanbod en een gezonde omgeving die door andere beleidsdomeinen voorzien kan worden. Het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid ondersteunt deze werkwijze door het formuleren van wat men noemt een horizontale actiefocus 6 naar lokale besturen. Ook de bevoegde minister Jo Vandeurzen ten slotte erkende in zijn omzendbrief naar de lokale besturen van november nogmaals de rol van lokale besturen in het preventief gezondheidsbeleid en onderstreepte het belang van samenwerken en integrale benadering. Because townhall politics are the bedrock of political systems. 8 Het format Gezonde Gemeente wordt de komende jaren voor het VIGeZ en de Vlaamse Logo s een verzamelnaam en communicatie-icoon voor alle methodieken, materialen, publicaties en activiteiten van en over gezondheidsbevordering en ziektepreventie naar, met en van lokale besturen in Vlaanderen. 1 Decreet Lokaal Sociaal Beleid van 19 maart 2004 (gewijzigd bij decreet van 4 juli 2012) 2 Zie: jaarverslagen Vlaamse Logo s, VIGeZ indicatorenmeting 2009 en het registratieprogramma CIRRO vanaf Er liep een pilootproject Gezonde Gemeente in Aalter, Assenede, Knesselare, Lovendegem, Merelbeke en Nevele 4 60 van de 308 gemeenten in Vlaanderen hebben het statuut Stad. Wanneer we spreken over Gezonde Gemeente bedoelen we dus zowel gemeente als stad. Wanneer we spreken over lokaal bestuur bedoelen we hier zowel de gemeente als het OCMW mee. Idealiter zijn zowel de gemeente als het OCMW betrokken in dit verhaal. 5 Besluit van de Vlaamse Regering betreffende de beleids- en beheerscyclus van de gemeenten, de provincies, en de openbare centra voor maatschappelijk welzijn van 25 juni De actiefocus AF LB luidt: het themaoverstijgend of geïntegreerd versterken van de samenwerking met lokale besturen. (bron: p%20site.pdf (datum consultatie: 23/01/2013)) 7 Omzendbrief (VR/ MED.0512/2) betreffende de Vlaamse beleidsdoelstellingen bij de uitvoering van het decreet betreffende lokaal sociaal beleid voor de periode Trent J. & Stein M (2006). in Verhelst T. (2013) Foundation or fragment of local democracy? p. 26 Voorstel handleiding gebruik groeimeter format Gezonde Gemeente 3

4 Want met het format Gezonde Gemeente willen we: Gemeenten motiveren en ondersteunen om stapsgewijs werk te maken van een structureel preventief gezondheidsbeleid en dit beleid eenvormig te communiceren 9. Dit document helpt je als Logomedewerker om op een effectieve manier aan de slag te gaan met de groeimeter. De groeimeter is binnen het traject dat elke deelnemende gemeente loopt een belangrijk document want het geeft richting en zet bakens voor een succesvolle implementatie. Daarom ook dat in het charter Gezonde Gemeente al expliciet naar de groeimeter verwezen wordt en dat voor het gebruik van de groeimeter Logobegeleiding noodzakelijk is. De groeimeter Wat de groeimeter NIET is: In Vlaanderen tellen we 308 steden en gemeenten 10. En elk van deze gemeenten is uniek (verschil in financiële mogelijkheden, personeel, lokale partners, prioritaire thema s, bestuurscultuur ). Daarom ook dat er verschillende mogelijkheden zijn om te evolueren naar een sterke en daadkrachtige gezonde gemeente. De lokale context en autonomie staan centraal binnen gezonde gemeente en iedere gemeente zal op zijn eigen manier groeien naar een Gezonde gemeente. De groeimeter is dan ook geen extern beoordelingsinstrument of dogma, maar een begeleidingsinstrument. Het dient dus niet om gemeenten met elkaar te vergelijken of als puntenrapport. Elke stap vooruit is een appreciatie waard. Want sommige gemeenten zullen heel ver gaan, terwijl anderen zich (aanvankelijk) zullen beperken tot één actie of folder. Belangrijk is dat je als Logomedewerker je lokaal bestuur hierop wijst. Wat de groeimeter WEL is: De groeimeter is een begeleidingsinstrument voor het Logo en de gemeente in het gezamenlijk streven naar een performante gezonde gemeente. De groeimeter geeft de richting aan en helpt je bij het maken van keuzes. Gebruik de groeimeter samen met de gezondheidsmatrix bij het bepalen van de beginsituatie, het opstellen van de doelstellingen en evaluatiemomenten. De groeimeter en de gezondheidsmatrix kan je downloaden op We stellen voorop dat het gebruiken van de groeimeter en de gezondheidsmatrix steeds gebeurt met Logo-ondersteuning. Deze handleiding is dan ook een houvast voor jou als Logomedewerker wanneer je gemeenten hierin begeleidt. Het is niet de bedoeling dat je deze handleiding extern verspreidt. Dit is een document van en voor Logo- en VIGeZ-medewerkers. Zo is er verder een werkdocument voor het uitschrijven van eigen bevindingen tijdens en na het overleg. Om je hierbij te helpen is dit document opgebouwd als een SWOT met onderaan de mogelijkheid tot het formuleren van 9 Op dit ogenblik (11/09/2013) engageerden reeds 170 steden en gemeenten zich voor het format Gezonde Gemeente. Hiermee is onze succesrate 55,2%. 10 In Brussel tellen we nog 19 gemeenten extra. Gelet op de andere bestuurskundige context (geen BBC, tweetaligheid, andere minister ) is het format Gezonde Gemeente zoals het nu ontwikkeld werd, zonder herwerking nog niet voor hen bruikbaar. Voorstel handleiding gebruik groeimeter format Gezonde Gemeente 4

5 je conclusies, advies en doelstellingen. De handleiding, het werkdocument, de huiswerkvragen (zie verder) en inventaris (zie verder) worden zo een werkboek. Gebruik van de groeimeter De groeimeter telt 35 criteria waaraan de voortgang van het lokale gezondheidsbeleid getoetst kan worden. Deze criteria zijn noch absoluut noch zijn zij altijd scherp te onderscheiden. Dit wil zeggen dat er wel wat overlap zit en dus discussie mogelijk is over de concrete interpretatie ervan. Maar het is geen wedstrijd. Dus is het streven naar unanimiteit in deze discussie van ondergeschikt belang. Zoals gezegd: elke stap vooruit telt! Er zit in de opbouw van deze criteria een sowieso evolutief karakter. Laat je niet verleiden tot discussies over de interpretatie van de criteria. Ontzenuw de discussie door te verwijzen naar het bovenstaande. Je bent er als Logomedewerker om hen te helpen. Leg deze groeimeter nooit zomaar zonder duiding op tafel maar begeleidt je lokaal bestuur in het gebruik ervan. Je kan de groeimeter gebruiken voor zowel beleidsbepaling (planning) als beleidsevaluatie (monitoring): Maken van een beginanalyse: waar staan we vandaag? Terugblikken op het afgelopen jaar: wat hebben we het afgelopen jaar gerealiseerd? Waarin zijn we vooruitgegaan? Bepalen van middellangetermijndoelstellingen: waar willen we tegen einde 2015 naartoe? Bepalen van langetermijndoelstellingen: waar willen we tegen einde 2019 staan? Maken van een beginanalyse: De eerste inhoudelijke stap in het traject dat je met je lokaal bestuur zet, is het bepalen van de startpositie van de gemeente. De groeimeter geeft een zicht op de structurele randvoorwaarden en op de stand van zaken van het reeds gevoerde gezondheidsbeleid. Deze oefening kan eveneens nuttig zijn voor de interne omgevingsanalyse in het kader van de opmaak van het meerjarenplan. Maak daarnaast voor de beginanalyse ook gebruik van de mogelijkheden die we aanbieden voor het opzetten van een lokale behoeftebevraging en de gemeentelijke cijferkorf. 11 Bepalen van middellangetermijndoelstellingen: Na het ondertekenen van het charter stimuleren wij het afsluiten van een samenwerkingsovereenkomst tussen je Logo en het ondertekenende bestuur. 12 Het voorwerp van deze overeenkomst zouden de middellange en lange termijndoelstellingen van het lokaal bestuur kunnen zijn. Wanneer we kiezen voor einde 2015 zijn we halfweg deze legislatuur. Je kan deze criteria makkelijk omzetten naar strategische doelstellingen, verfijnen naar operationele doelstellingen met acties om ze te bereiken. Dit is conform het BBC-verhaal. 11 Alle info hierover op: 12 Een voorbeeld van ontwerpbeslissing en een sjabloon van samenwerkingsovereenkomst staan op: Voorstel handleiding gebruik groeimeter format Gezonde Gemeente 5

6 Even opgelet: er is een verschil tussen het charter en de samenwerkingsovereenkomst. Het charter is een engagementsverklaring. De samenwerkingsovereenkomst is een bindend document met daarin een concrete opsomming van opdrachten en engagementen van beide partijen met een afgesproken tijdsduur. De intervisies Gezonde Gemeente kunnen gebruikt worden om ervaringen met het werken met samenwerkingsovereenkomsten uit te wisselen. Gebruik de BBC-fiches als inspiratie. 13 Ideeën voor acties en projecten vind je in de actielijsten (per thema of per doelgroep) op Bepalen van de langetermijndoelstellingen Eind 2019 loopt de eerste BBC-cyclus af zal het jaar zijn waarbij men zowel het eerste meerjarenplan zal gaan evalueren als het jaar waarin men start met de opmaak van het nieuwe meerjarenplan ( ). In 2019 zit je dan ook weer met een nieuw bestuur rond de tafel 14. Dat de maatschappelijke en bestuurskundige context tegen dan opnieuw gewijzigd zal zijn, is wel duidelijk. Welke wetgevende initiatieven met impact op lokale besturen worden er de komende jaren genomen? Welke nieuwe ontwikkelingen op het vlak van gezondheid zullen er komen? Steken er nieuwe gezondheidsrisico s de kop op? Hoe evolueert demografie? Hoe zit het met de lokale financiën? Zullen er gemeenten zijn die fusioneren? Hieronder vind je voor elk van de 35 criteria een motivatie en een set vragen en indicatoren. Deze vragen en indicatoren 15 gebruik je om de lokale situatie juister in te schatten, helpen je om blinde vlekken en onvolmaaktheden te ontdekken en ondersteunen je als coach en klankbord van het lokaal bestuur. Want een goed advies is aangepast aan de lokale situatie en dus gebaseerd op een gedegen analyse. 16 Naast deze handleiding met vragen ontwikkelden we: Een document voor het invullen van de huiswerkvragen door het lokaal bestuur Een document waarop je per component met een summiere SWOT kan komen tot een conclusie/advies. Onderaan dit document vind je nog een sjabloon voor het opstellen van strategische doelstellingen en actieplannen volgens het BBC-jargon. Een document voor het inventariseren van de acties (i.f.v. component Een mix van acties) Voorafgaand aan dit belangrijk overleg, vraag je aan je lokaal bestuur om de huiswerkvragen die in het geel bovenaan elke succescomponent staan, summier voor te bereiden middels het invuldocument. Dat je lokaal bestuur deze vragen beantwoordt, verhoogt de kwaliteit van het overleg. 13 Je vindt de fiches op: 14 In oktober 2018 zijn het opnieuw gemeenteraadsverkiezingen. Alle info over lokale verkiezingen op 15 Het is niet de bedoeling noch wenselijk alle vragen te stellen. Laat het gesprek plaatsvinden en gebruik ze als leidraad in je achterzak. 16 De intervisies tussen collega s die VIGeZ organiseert, zijn er om je adviesvaardigheden te versterken Voorstel handleiding gebruik groeimeter format Gezonde Gemeente 6

7 Hiernaast vraag je hen ook vooraf een inventaris te maken te maken van alle gezondheidsinitiatieven van de afgelopen twee jaren. Gebruik voor deze inventaris het hiervoor ontwikkelde document. Bereid zelf je overleggen grondig voor door voldoende kennis te vergaren over de werking van je lokaal bestuur. Lees bv. het bestuursakkoord, volg eens een gemeente- en OCMWraad, grasduin eens over de gemeentelijke website, overloop de sociale kaart, bestudeer de gemeentelijke profielschets Zorg dat op dit overleg je stuurgroep zo volledig mogelijk aanwezig is. 17 Op het overleg met de stuurgroep (of ander platform) wordt het huiswerk besproken en verder uitgediept. Bekijk of alle zaken op één overleg besproken kunnen worden of twee momenten wenselijk zijn (bv. analyseoverleg & conclusieoverleg). Langetermijnvisie DE 35 CRITERIA HUISWERKVRAGEN Waar willen jullie tegen eind 2019 met het thema gezondheid in jullie gemeente staan? Op welke manier hebben andere gemeentelijke beleidsdomeinen aandacht voor gezondheid? Het lokaal bestuur maakt van gezondheid een prioriteit voor het beleid door het ondertekenen van het charter Gezonde Gemeente. Door het ondertekenen van het charter Gezonde Gemeente maakt het lokaal bestuur haar intentie om te werken aan een beter lokaal gezondheidsbeleid publiekelijk. Het gezondheidsbeleid wordt een horizontaal doel dat beleidsvelden verbindt. Is er een uittreksel uit de notulen van het college van burgemeester en schepenen, gemeenteraad of OCMW-raad? Hoe verliep de politieke besluitvorming? Wat waren de opmerkingen van de oppositie? Heeft er een lokaal persmoment plaatsgevonden? Is hierover voorafgaandelijk overleg/contact geweest met het Logo? Wie ondertekende het charter? De gemeente? Het OCMW? Beide? Welke volgende stappen wil het lokaal bestuur zetten na de ondertekening van het charter? 17 Alle info over het oprichten van een stuurgroep vind je in het implementatieplan format Gezonde Gemeente (februari 2013) Voorstel handleiding gebruik groeimeter format Gezonde Gemeente 7

8 Is over gezondheid al iets terug te vinden in het bestuursakkoord? Is er over gezondheid al iets terug te vinden in het (voorstel van) meerjarenplan? Hebben jullie al nagedacht over strategische doelstellingen? Waar zou gezondheid kunnen bij aansluiten? Wat betekent de ondertekening van gezonde gemeente voor jullie beleid? Het lokaal bestuur zet regelmatig in op gezondheid en neemt daarom gezondheid op in een of meerdere jaarlijkse beleidsnota s. Wat / Waarom: Na het ondertekenen van het charter wordt van het lokaal bestuur verwacht haar intenties te vertalen naar lokale beleidsdoelstellingen. Misschien is de stap naar een prioritaire doelstelling over gezondheid nog niet haalbaar maar wel de opname van gezondheid in een beleidsnota. Zo moet jaarlijks bij het budget een beleidsnota toegevoegd worden waarin de opdrachten voor het komende jaar beschreven staan. In welke beleidsnota s is gezondheid terug te vinden? De beleidsnota bij het budget? De beleidsnota bij de jaarrekening? Is gezondheid een opdracht van de gemeente en/of OCMW? Zijn er globale gezondheidsdoelstellingen (vb. uit de BBC fiche gezondheid) of thematische doelstellingen (vb. uit de BBC fiches per thema) opgenomen? Of concrete acties en projecten? Hoe breed of smal wordt gezondheid gedefinieerd? Welke financiële middelen worden voor gezondheid vrijgemaakt? Het lokaal bestuur maakt van gezondheid een strategische beleidsintentie en neemt daarom gezondheid op in het meerjarenplan. Wat/Waarom: Op deze manier geeft het lokaal bestuur weer dat gezondheid structureel opgenomen wordt in hun beleid. De stap naar andere diensten om ook rond gezondheid te werken wordt op deze manier verkleind. Dit verhoogt tevens de kans dat er structureel budget wordt voorzien. Vind je gezondheid terug in de strategische nota? Van de gemeente? Het OCMW? Of beide? Op welke manier is gezondheid een issue? Een apart hoofdstuk? Geïntegreerd in andere hoofdstukken? Hoe worden/werden prioriteiten, middellange en lange termijndoelstellingen bepaald? Wie is de trekker om gezondheid op te nemen? Hoe is dit proces gelopen? Voorstel handleiding gebruik groeimeter format Gezonde Gemeente 8

9 Het lokaal bestuur heeft oog voor gezondheid in andere gemeentelijke beleidsdomeinen middels minimaal het invoeren van een gezondheidstoets. Er zijn veel zaken die een invloed hebben op de gezondheid. Er is aanleg, leefstijl en omgeving. Streven naar een goede gezondheid voor iedereen is dus een samenspel van heel wat gemeentelijke beleidsdomeinen. Ruimtelijke ordening werkt samen met jeugd. Welzijn werkt samen met lokale economie. Onderwijs werkt samen met mobiliteit. Gezondheid zit aldus verweven in alle gemeentelijke beleidsdomeinen. En bij elke beleidsbeslissing wordt nagegaan welke de gezondheidsimpact is op de bevolking. Een toets of reflex zo je wil. Welk andere beleidsdomeinen hebben aandacht voor gezondheid? Hoe zie je dat andere beleidsdomeinen hier aandacht voor hebben? Hoe letten ze op de ge gezondheidsimpact? Is er een procedure, een instrument of een structureel overleg? Zien andere beleidsdomeinen de meerwaarde van gezondheid in? Hoe zijn de reacties van de betrokken ambtenaren en schepenen? Heeft de gemeentelijke gezondheidsdienst/-ambtenaar een coördinerende functie? Hoe houden andere beleidsdomeinen rekening met de invloed die hun actie heeft op de gezondheid van de inwoners? Nemen ze gezondheid eenmalig mee of structureel? Gezondheid is geïnstitutionaliseerd beleid met aandacht voor monitoring. Wat/Waarom: Werken aan gezondheid is een evidente opdracht voor zowel de gemeente als het OCMW. Over het belang en de grote lijnen zijn zowel het bestuur als de administratie het eens. Acties en projecten kunnen rekenen op de nodige ondersteuning en worden steeds geëvalueerd en bijgestuurd waar nodig. Op structurele basis is gezondheid als een aandachtspunt in elk beleidsdomein verankerd. Zo kunnen beslissingen bijgestuurd en verbeterd worden. Wordt het beleid geëvalueerd? Hoe wordt het beleid geëvalueerd? Wat gebeurt er met de evaluatie? Heb je voorbeelden van acties en projecten die geëvalueerd werden en bij herneming anders aangepakt werden of zullen worden? Informeren jullie ook buurgemeenten over eigen ervaringen? Voorstel handleiding gebruik groeimeter format Gezonde Gemeente 9

10 Intersectorale samenwerking & netwerking HUISWERKVRAGEN Welke experts, organisaties en diensten (artsen, paramedici, wijkcentra, jeugdwerkorganisaties, cultuurverenigingen, politie ) hebben jullie de afgelopen jaren betrokken bij jullie acties en projecten? Maak een onderscheid tussen gezondheidsgerelateerde en andere experts, organisaties en diensten. Hebben jullie een structuur om met deze experts, organisaties en diensten in gesprek te gaan? Het lokaal bestuur vraagt voor de uitvoering van de gemeentelijke acties advies aan gezondheidsexperts Lokale gezondheidsacties worden kwaliteitsvoller wanneer de gemeente minstens vrijblijvend advies vraagt aan gezondheidsexperts, aan doelgroepkenners en verenigingen, aan sectoren en organisaties waar gezondheidsstimulansen in de werking kunnen opgenomen worden. Dit kunnen huisartsen, paramedici, expertisecentra zijn. Maar eveneens wordt hier gedacht aan het Logo waartoe de gemeente behoort. Het Logo stelt effectief bewezen methodieken voor en adviseert bij communicatie en evaluatie. Aan welke gezondheidsexperts en -organisaties werd voor welke actie advies gevraagd? Op welke manier werd daaraan advies gevraagd? Hoe frequent wordt advies gevraagd? Hoe reageren deze experts en organisaties op deze vraag? Lukt dit makkelijk/moeilijk? Werden ook al experts en organisaties buiten de sector gezondheid betrokken? (bv. cultuurvereniging voor opzetten tentoonstelling rond borstkanker, horeca voor rookstopcampagne ) Het lokaal bestuur neemt voor kennis- en netwerkopbouw deel aan bovenlokale overlegtafels rond gezondheid. Het is altijd nuttig om bij en met buren te kijken op welke manier gezondheid lokaal (en bovenlokaal) aangepakt kan worden. Praktijkuitwisseling, kennisopbouw en intervisie versterken de eigen bestuurskracht. Bovenlokale overlegtafels worden op regelmatige basis georganiseerd door het Logo. Aan welke bovenlokale overlegtafels werd het afgelopen jaar deelgenomen? Voorstel handleiding gebruik groeimeter format Gezonde Gemeente 10

11 Wie van het lokaal bestuur nam hieraan deel? Welke andere partners maakten deel uit van deze tafel? Welke onderwerpen werden besproken? Welke onderwerpen hebben een lokale invulling gekregen? Wat werd overgenomen of aangepast? Het lokaal bestuur betrekt lokale en bovenlokale professionals bij het opzetten van gezondheidsbevorderende acties en projecten. Voor kwaliteit en draagvlak is het goed beroep te doen op externe expertise. Externe experten die zowel uit gezondheid als van elders komen, kijken met een andere bril naar de lokale praktijk en toetsen je ideeën aan de wetenschappelijke literatuur en praktijk. Door hen te betrekken vergroot je het draagvlak voor het lokaal gezondheidsbeleid en aldus je legitimiteit. Lokale partners en sectoren kunnen aangeven hoe er met doelgroepen en met specifieke settings kan rekening gehouden worden. Realistische implementatiemogelijkheden kunnen aangegeven worden. Maar bovenal werk je op die manier intersectoraal. Gezondheid ontmoet Jeugd. Gezondheid ontmoet cultuur. Cultuur ontmoet jeugd Netwerking met andere woorden. Welke lokale en bovenlokale professionals en partners werden de afgelopen jaren betrokken? Gebeurt dit systematisch? Krijgen alle professionals en partners evenveel kans om deel te nemen aan adviestafels? Welke incentives neemt de gemeente om hen te betrekken? Het lokaal bestuur organiseert regelmatig een intern overleg met lokale en bovenlokale professionals over het gemeentelijk gezondheidsbeleid. Het samenwerken met lokale en bovenlokale professionals uit verschillende sectoren krijgt een structureel karakter. Het lokaal bestuur organiseert regelmatig overleg zowel over acties, projecten als over het beleid. Het overleg toont de meerwaarde aan van de samenwerking tussen de verschillende sectoren in functie van de gezondheid van alle burgers. Het betreft zeker niet alleen de sectoren buiten gezondheid, maar ook daarbinnen. Denken we maar aan het verbinden van zorg en preventie. Hoe wordt dit overleg geregeld? Wat is de frequentie? Welke zijn de verschillende professionals, organisaties en diensten die nu al actief bijdragen aan het realiseren van het lokaal gezondheidsbeleid Zijn er voorbeelden van beleid dat tot stand gekomen is door input/advies/vraag van lokale Voorstel handleiding gebruik groeimeter format Gezonde Gemeente 11

12 en bovenlokale (gezondheids)professionals? Hoe worden andere sectoren betrokken en gemotiveerd tot actieve deelname? Zijn er voorbeelden van een win-win? Het lokaal bestuur heeft het mandaat en voert middels afstemming en facilitatie de regie over het lokale gezondheidsbeleid. Lokale en bovenlokale (gezondheids)professionals en betrokken sectoren maken onder regie van het lokale bestuur het lokaal gezondheidsbeleid. Het lokaal bestuur wordt door de partners erkend als regisseur. Het lokaal bestuur stuurt aan en stuurt bij waar nodig. Het lokaal bestuur voorziet voldoende middelen voor elk van de betrokken uitvoerders. Hoe wordt het lokaal bestuur als regisseur van het gemeentelijk gezondheidsbeleid op de hoogte gehouden van de doelen en activiteiten van de andere sectoren en gezondheidsprofessionals? Is er voldoende ondersteuning op managementniveau om het proces van samenwerking en overleg tussen de verschillende lokale en bovenlokale sectoren en gezondheidsprofessionals te faciliteren en te ondersteunen? Wie is er binnen de gemeente verantwoordelijk voor het aansturen van een intersectorale samenwerking en netwerking? Burgerparticipatie HUISWERKVRAGEN Welke verenigingen en adviesraden (of individuele burgers) werden betrokken bij de lokale gezondheidswerking de voorbije twee voorbije jaar? Op welke manier kan de burger zijn mening kwijt en suggesties geven over de inhoud van het lokaal gezondheidsbeleid en? Hoe wordt dit gestimuleerd? Het lokaal bestuur betrekt lokale verenigingen bij het opzetten van gemeentelijke acties. Het is belangrijk dat een lokaal bestuur niet alles zelf organiseert maar hiervoor beroep doet op de aanwezige capaciteit in de gemeente. Doelgroepvertegenwoordigers geven aan hoe acties en projecten op maat van de doelgroep kunnen aangepast worden. In samenwerking kunnen de onderliggende behoeften opgespoord worden die verder gaan dan de oppervlakkige vragen. Door lokale verenigingen te betrekken, vergroten het maatschappelijk draagvlak en de mogelijkheden. Door het betrekken van lokale verenigingen komen meer ideeën naar boven en ontstaat meer variatie in beleid en praktijk. Voorstel handleiding gebruik groeimeter format Gezonde Gemeente 12

13 Welke verenigingen werden betrokken? Hoe zorgen die verenigingen dat ze de doelgroepen vertegenwoordigen? Op welke manier werd die betrokkenheid gerealiseerd? Vanaf welke fase werden lokale verenigingen betrokken bij de lokale acties? Voor welke aspecten van de lokale acties en projecten werden de lokale verenigingen betrokken? Werving deelnemers? Praktische organisatie? Inhoudelijk denkwerk? Op welke manier werden/worden lokale verenigingen geapprecieerd voor hun engagement? Het lokaal bestuur peilt minimaal eenmaal per legislatuur naar de behoeften van haar burgers op het vlak van gezondheid. 18 Een lokaal gezondheidsbeleid is gebaseerd op een sterke analyse van de lokale en bovenlokale context. Als beleidsmaker is het belangrijk te weten wat de behoeften van de inwoners zijn. Deze resultaten, de financiële mogelijkheden en de wetenschappelijke literatuur, doen je als beleidsmaker keuzes maken. Peilt het lokaal bestuur naar de behoeften van burgers op vlak van gezondheid? Op welke manier organiseert zij deze behoeftebevraging? (bv. schriftelijke enquête, focusgespreksgroepen, ideeënbus, huis-aan-huis, adviesraden ) Welke was de respons? Waar en op welke manier werden de resultaten besproken? Het lokaal bestuur heeft een structurele gemeentelijke adviesraad die regelmatig samenkomt waar het thema gezondheid besproken kan worden. Burgers betrekken krijgt een structureel karakter door het installeren van een adviesraad. Een structureel gemeentelijk inspraakorgaan is het vaste klankbord en adviesorgaan voor het lokale bestuur. Het lokale bestuur engageert zich enerzijds om voor elk aan gezondheid gerelateerd thema advies te vragen aan dit inspraakorgaan en anderzijds om voldoende middelen te voorzien om dit inspraakorgaan optimaal te doen werken. Het inspraakorgaan heeft ook het recht zelf advies te geven over elk onderwerp waarvan het denkt gerelateerd te zijn met gezondheid. Is het een gezondheidsraad of werkgroep gezondheid? Of een breder overleg (vb. sociaal beleid) waar gezondheid een deel van uitmaakt? 18 Een dergelijke bevraging strekt zich vaak ook uit over andere beleidsdomeinen (bijvoorbeeld in het kader van het sociaal beleid, stadsmonitor, wijkplan) (bv. aan de hand van de sociale grondrechten zoals huisvesting, gezondheid en welzijn, werk, cultuur en vrije tijd, bescherming gezond leefmilieu ). In dit soort bevragingen vind je ook informatie terug over gezondheid (en ruimer, welzijn). Voorstel handleiding gebruik groeimeter format Gezonde Gemeente 13

14 Is het bestaan en de oprichting van een gemeentelijke adviesraad formeel bekrachtigd door de gemeenteraad (en OCMW-raad)? Hoe is de adviesraad samengesteld? Bestaan er uitgewerkte statuten en een huishoudelijk reglement? Is het ruimer - een welzijnsraad of een gemeentelijk welzijnsoverleg? Komt gezondheid in andere adviesraden aan bod, bv. scholenoverleg, milieuraad, cultuurraad, seniorenraad? Specifieer welke? Is de gezondheidsraad al geconsulteerd voor de opmaak van het meerjarenplan? Zijn er graden in de participatie aan het beleid? Doelen: informatie ontvangen, raadplegen van de leden, meedenken en mee plannen. Het lokaal bestuur heeft naast de gemeentelijke adviesraad andere participatiekanalen voor het bereiken van niet georganiseerde burgers. Niet elke burger is vertegenwoordigd in een adviesraad. Vaak zijn het organisaties, diensten en experten die deel uitmaken van een adviesraad. Het is daarom belangrijk om de mening van niet georganiseerde burgers te kennen en van verenigingen die via andere kanalen behoeften en mogelijkheden kunnen aangeven. Welke inspraakmogelijkheden hebben niet georganiseerde burgers? (bv. ideeënbus, meldingsformulier gemeentelijk infoblad, wijkrondes ) Welke bestaande contacten (vb. de hulpverlening van het OCMW) kunnen gebruikt worden om signalen en behoeften uit af te leiden? Heeft een sociaal huis een rol in dit verhaal? Zijn deze mogelijkheden goed bekend en worden ze ook gebruikt? Welke nieuwe initiatieven plant het lokaal bestuur? Het lokaal bestuur faciliteert middels een gemeentelijk subsidiereglement lokale gezondheidsbevorderende acties van lokale verenigingen en burgers en stimuleert hen zo gezondheidsbevordering een plaats te geven in hun reguliere werking. De rol van de gemeente verschuift van organisator naar facilitator en regisseur. Het lokaal bestuur subsidieert lokale verenigingen voor het opzetten van kwalitatieve lokale acties en projecten en stimuleert hen om gezondheid als thema op te nemen in hun reguliere werking. Kent de gemeente een subsidie of materiële ondersteuning toe aan initiatiefnemers van gezondheidsacties? Indien ja, wie zijn die initiatiefnemers? Voorstel handleiding gebruik groeimeter format Gezonde Gemeente 14

15 Zijn de voorwaarden voor toekenning van subsidies opgenomen in een formeel subsidiereglement? Wordt hierover ook expliciet gecommuniceerd? Kunnen lokale partners (mee) gebruik maken van een budget dat door het gemeentebestuur is uitgetrokken voor gezondheidswerking? Onder welke voorwaarden? Op welke manier stemt de gemeente de verschillende acties op elkaar af? Laat de gemeente de verschillende acties en projecten passen binnen de beleidslijn die lokaal ontwikkeld werd? Capaciteit & bestuurskracht 19 HUISWERKVRAGEN Welke schepen en welke ambtenaar/ambtenaren zijn bevoegd voor het lokaal gezondheidsbeleid? En hoeveel tijd besteden deze personen aan het lokaal gezondheidsbeleid? Is het makkelijk/moeilijk om tijd, mensen en middelen vrij te maken voor lokale acties en projecten? Het lokaal bestuur voorziet voldoende ruimte zodat de betrokken ambtenaren de verschillende acties grondig kunnen voorbereiden, uitvoeren en evalueren. De omslag van beleidsintenties en doelstellingen naar acties vraagt de nodige tijd, budget, mensen. Elke actie, hoe kleinschalig ook, kost geld. Het toewijzen van een budget voor lokale acties betekent ten eerste dat dit thema tijdens de opmaak van de meerjarenplanning en de jaarlijkse budgetopmaak mee moet genomen worden en dus besproken binnen het schepencollege, de gemeenteraad of de OCMW-raad. Het toegekende budget is ten tweede een weerspiegeling van het belang dat aan dit thema gehecht wordt. Ideaal wordt gekozen voor een realistisch groeipad. Welke ambtenaren zijn betrokken bij de gezondheidsacties? Zowel vanuit de gemeente, het OCMW of intergemeentelijk? Welk budget is er? Komt er ook een budget van andere beleidsdomeinen (bv. sport, jeugd, sociale dienst )? Over welke faciliteiten kunnen de betrokken ambtenaren beschikken? Waar ligt de coördinatie van deze acties? 19 Bestuurskracht is een complex begrip dat niet zomaar gemeten kan worden. Kortweg komt het hierop neer dat een lokaal bestuur als bestuurskrachtig wordt beschouwd wanneer het beschikt over voldoende capaciteit (personeel, sterke politici, middelen) om op een efficiënte manier zijn opdrachten (verplichte en zelf gekozen) te vervullen (zie: De Ceuninck K. (2013) Over bestuurskrachtmetingen en hun gevolgen p. 3-6) Voorstel handleiding gebruik groeimeter format Gezonde Gemeente 15

16 De betrokken ambtenaren volgen regelmatig een vorming over gezondheidsbevordering en ziektepreventie. Gezondheid is nog niet toegewezen aan 1 lokale coördinator. Verschillende ambtenaren mogen hetzij alleen, hetzij samen gezondheidsbevorderende acties opzetten. Het is belangrijk dat deze acties zowel qua inhoud als qua effect in de mate van het mogelijke op evidentie gestoeld zijn en kwalitatief uitgevoerd worden. Daarom dat het belangrijk is dat de betrokken ambtenaren regelmatig eens bijscholing kunnen vormen om zo kennis te maken met nieuwe ideeën (vb. nieuwe inzichten over gezonde voeding) en gezondheidsbevorderende vaardigheden te trainen. (vb. netwerken, motiverende gespreksvoering, social marketing, ) Welke ambtenaren volgden de afgelopen twee jaar een vorming over gezondheidspromotie en ziektepreventie? Welke vormingen werden de afgelopen twee jaar gevolgd? Wie verzorgde deze vormingen? Uit welke vormingen werden al inhouden concreet lokaal toegepast? Welke vormingen liggen in het verschiet? Is er een vormingsplan voor de betrokken ambtenaren? Er is een schepen met een bevoegdheid gezondheid en er is een ambtenaar met een expliciete opdracht gezondheid. Pas door het toekennen van een expliciete bevoegdheid aan een schepen en een ambtenaar (Gemeente, OCMW of intergemeentelijk) worden de thema s gezondheidsbevordering en ziektepreventie niet steeds doorgeschoven naar eenieder. Er komt op die manier een fysieke eindverantwoordelijke/spilfiguur die waakt over de uitvoering/voortgang van het gemeentelijk gezondheidsbeleid, de verschillende actoren stimuleert en coacht en zicht heeft op lokale en regionale ontwikkelingen. Waar in het organogram situeert deze ambtenaar zich? Heeft deze ambtenaar een leidinggevende functie? Wie is de leidinggevende over deze ambtenaar? Is er een uitgeschreven functiekaart voor deze ambtenaar? Uit welke middelen wordt deze ambtenaar gefinancierd? Is er een aparte gezondheidsdienst? Hoeveel tijd kan deze ambtenaar met lokaal gezondheidsbeleid bezig zijn? Wie is de schepen bevoegd voor gezondheid? Overlegt hij/zij regelmatig met andere schepenen van gezondheid van andere gemeenten? Welke bevoegdheden heeft deze schepen nog? Voorstel handleiding gebruik groeimeter format Gezonde Gemeente 16

17 Slaagt hij/zij erin om gezondheid op het CBS, GR of OR te agenderen? De verantwoordelijke ambtenaar volgt jaarlijks vorming over gezondheidsbevordering en ziektepreventie. Gezondheidsbevordering en ziektepreventie zijn steeds in ontwikkeling. Het is belangrijk dat de verantwoordelijke ambtenaar zich jaarlijks kan bijscholen zodat hij/zij zijn/haar kennis en vaardigheden up-to-date houdt. Het volgen van vorming maakt ook deel uit van het personeelsbeleid van het lokaal bestuur. Welke vormingen werden de afgelopen twee jaar gevolgd? Thematische vormingen? Vormingen gericht op vaardigheden? Wie verzorgde deze vormingen? Uit welke vormingen werden al inhouden concreet lokaal toegepast? Welke vormingen liggen in het verschiet? Is er een vormingsplan o.b.v. de functiekaart (competenties) voor de betrokken ambtenaar? De ambtenaar met een expliciete bevoegdheid gezondheid is tenminste voor 0,5 VTE vrijgesteld. Door aan de opdracht ook een tijdskader te koppelen wordt het belang dat het lokaal bestuur aan gezondheid hecht, onderstreept en bevestigd. De betrokken ambtenaar weet dat hij/zij zich minimaal een 16 uren per week kan bezighouden met het lokale gezondheidsbeleid. 20 Waar in de personeelsformatie is deze 0,5 VTE terug te vinden? Uit welke middelen is deze ambtenaar gefinancierd? Welk is het profiel van deze ambtenaar? Is er een aparte gezondheidsdienst? Heeft deze ambtenaar een leidinggevende functie? Wie is de leidinggevende over deze ambtenaar Hoeveel tijd kan de ambtenaar in de praktijk besteden aan gezondheid? 20 We kunnen er op termijn aan denken om het equivalent VTE te koppelen aan de grootte van de gemeente. Vraag is of dit mogelijk en wenselijk is? Voorstel handleiding gebruik groeimeter format Gezonde Gemeente 17

18 Communicatie HUISWERKVRAGEN Op welke manier zetten jullie het thema gezondheid lokaal in de kijker? Streven jullie ook naar interactieve vormen van communicatie met de burger? Het lokaal bestuur wijdt jaarlijks enkele onderbouwde artikels in het gemeentelijk infoblad en website aan gezondheidsbevordering en ziektepreventie. Communiceren met de burgers over gezondheid is cruciaal en dient continuïteit te hebben. Dit kan via acties maar moet ook via het gemeentelijk infoblad omdat dit kanaal alle burgers bereikt. Wij denken niet alleen aan zuiver inhoudelijke artikels. Ook een artikel in aanloop naar of in navolging van een gemeentelijke actie kunnen. Even cruciaal is de vorm van de boodschap. Wij verkiezen een herkenbare stijl (huisstijl gezonde gemeente) omdat dit het meeste effect genereert. Welke artikels werden gepubliceerd? Welke bronnen werden geraadpleegd voor de opmaak van deze artikels? Was het moeilijk/makkelijk om de redactie te overtuigen om deze artikels een plaats te geven? Kwamen er reacties van de lezers op deze artikels? Welke andere artikels werden het meest geconsulteerd op de website? Werden er door anderen linken gelegd naar jullie webpagina? Het lokaal bestuur stimuleert lokale verenigingen en lokale professionals om het logo Gezonde Gemeente consequent te gebruiken in interne en externe communicatie over gezondheidsbevordering en ziektepreventie. Een lokaal gezondheidsbeleid wordt niet alleen gemaakt door het lokaal bestuur maar door de ganse gemeente. Elk van de partners bouwt mee en draagt het beleid uit. Door het stimuleren van het gebruik van eenvormige communicatie door alle partners die een bijdrage kunnen leveren aan het lokale gezondheidsbeleid wordt de rode draad zichtbaar niet alleen binnen de gemeente maar binnen het hele netwerk van partners die gezondheid voor iedereen op nummer 1 zetten. Door het consequent gebruik van dit logo/de huisstijl wordt de horizontale verankering van gezondheidsbevordering en ziektepreventie voor iedereen duidelijk, zowel voor ambtenaren, burgers, als zorgverstrekkers. Voorstel handleiding gebruik groeimeter format Gezonde Gemeente 18

19 Hoe werd eerder de interne en externe communicatie over gezondheidsbevordering en ziektepreventie vormgegeven? Voor welke zaken wordt de huisstijl van Gezonde Gemeente door de gemeente gebruikt? Hoe vaak heb je lokale verenigingen/professionals gestimuleerd om het logo/de huisstijl Gezonde Gemeente te gebruiken? Hebben zij deze huisstijl dan ook effectief gebruikt? Op welke manier heb je hen gestimuleerd? Voor welke acties werd de huisstijl van Gezonde Gemeente gebruikt? Werd deze huisstijl enkel door de gemeente gebruikt of ook door de samenwerkende lokale partners? Welke communicatiedragers (brief, folders, affiches, vlaggen, artikel website, gemeentekrant, ) gebruikt de gemeente/samenwerkende lokale partners? Wordt er gebruik gemaakt van buurtwerk en verenigingsnetwerk om de sensibilisatieboodschap (op maat) te brengen? Welk netwerk gebruik je om welke doelgroep te bereiken? Is dit netwerk hiervoor geschikt? Is de informatie maximaal toegankelijk voor iedereen? Wordt er klare taal gebruikt, aangepast aan de doelgroep? Is er enige diversiteit in je communicatieacties? Is er duurzaamheid in de huisstijl? Jaarlijks wordt op de gemeenteraad en OCMW-raad een stand van zaken gegeven over het gemeentelijk gezondheidsbeleid. Het gemeentedecreet en BBC besluit leggen verplichtingen op over welke beleidsdocumenten verplicht op de gemeente- en OCMW raad moeten geagendeerd worden. Dit gaat onder meer over de strategische nota, het budget en de jaarrekening. In de veelheid van documenten bestaat het risico dat relatief kleinere topics tussen de mazen van het net glippen en hierover geen debat plaatsvindt. Door hier een apart besprekingspunt van de maken, is er meer garantie dat hierover ook echt debat gevoerd wordt. Hiermee maak je beleidsverantwoordelijken meer vertrouwd met gezondheid en helpt het gezondheid ook ingang te doen vinden in deze beleidsdomeinen. Op welke manier wordt deze stand van zaken gegeven? Wordt de stand van zaken op papier uitgeschreven en besproken op de gemeenteraad en OCMW-raad? Is er mogelijkheid tot discussie/vragen stellen? Wat is de mening van de verschillende fracties? Is er intern al gecommuniceerd over de keuze van gezondheid mee te nemen als rode draad doorheen de verschillende beleidsdomeinen? Werd dit opgenomen in het beeld van de organisatie naar extern? (PR, persconferentie) Is het communicatienetwerk (gezondheid aanspreekpersoon) binnen de organisatie duidelijk? Voorstel handleiding gebruik groeimeter format Gezonde Gemeente 19

20 Wordt de communicatie in alle richtingen bevorderd (top- down, bottom-up, horizontaal)? Het lokaal bestuur ontsluit het lokale en bovenlokale gezondheidsaanbod via de eigen en aan de doelgroep aangepaste communicatiekanalen (magazine, website, folder, flyer, app ). De keuze van het juiste communicatiemiddel is bijna even belangrijk als de boodschap. The medium is the message wordt wel eens gezegd. De burger moet om zich te informeren beroep kunnen doen op de media die hem het best liggen. Het lokale bestuur voorziet goede basisinformatie op een toegankelijker over gezondheid. beschikbaarheid folders en affiches op publieke plaatsen (gemeentehuis, OCMW, bibliotheek, dienstencentrum, ) Artikels in eigen infoblad of website (stap 1) Sensibilisatiespot op eigen website Visuals op publieke plaatsen Informatievergaderingen Facebook Via welke kanalen werd er gecommuniceerd over gezondheid(aanbod) naar verschillende doelgroepen? Beschikken jullie over communicatiekanalen op maat van de doelgroep? Hoe werken gezondheidsambtenaar en communicatieambtenaar samen? Wordt er bewust nagedacht over de gevolgen van gevoerde communicatie rond het gezondheidsaanbod voor een bepaalde doelgroep: communicatiekanaal vs. respons? Wie neemt de regie? Gemeente/OCMW/andere partner? Hoe wordt deze dialoog met de omgeving bevorderd? Wie zijn de belangrijke partners in dit verhaal? Eerstelijns zorgverstrekkers, ziekenhuis, verenigingen, clubs,? Alle loketambtenaren kunnen correct antwoorden op basisvragen over gezondheid en indien nodig correct doorverwijzen. Om een efficiënte en effectieve communicatie met betrekking tot gezondheid tussen de gemeente en zijn inwoners mogelijk te maken, is het van belang dat alle loket ambtenaren die dagelijks in contact staan met inwoners correct kunnen antwoorden op basisvragen en indien nodig kunnen doorverwijzen. Hiermee onderstreept de gemeente haar rol als performante dienstverlener. Op welke gezondheidsvragen kunnen ze minstens antwoorden? Op welke niet? Welk systeem gebruiken jullie voor inventarisatie en ontsluiting? Voorstel handleiding gebruik groeimeter format Gezonde Gemeente 20

21 Welke zijn de meest courante vragen die burgers stellen? Hoe worden signalen doorgegeven? Hoe wordt intern nieuwe informatie over gezondheid aan de loketambtenaren overgebracht? Voldoet de interne communicatie zodat loketambtenaren correct kunnen antwoorden op basisvragen en indien nodig doorverwijzen? Beschikken de personeelsleden met loketfunctie over basiskennis van bevolkingsonderzoeken? De organisatie en opvolging? Kunnen ze ergens terecht met vragen? Zijn ze op de hoogte van de lokale initiatieven met betrekking tot ziektepreventie en gezondheidspromotie? Het lokaal bestuur als voorbeeld HUISWERKVRAGEN Op welke manier stimuleert het lokaal bestuur haar personeel tot een gezonde leefstijl? Motiveren mandatarissen elkaar tot een gezonde leefstijl? Het lokaal bestuur organiseert jaarlijks volgens de principes van projectmatig werken een gezondheidsbevorderende actie voor het eigen personeel. Het lokaal bestuur is ook werkgever. Daarom ook dat zij haar werknemers dient te stimuleren tot een gezonde leefstijl. Hiermee geeft het lokaal bestuur aan dat gezondheid meer is dan een slogan maar er ook effectief begaan mee is. De eerste eenvoudige stap, is het opzetten van een gezondheidsbevorderende actie of project voor het personeel. Welke actie werden afgelopen jaar georganiseerd voor het personeel? (bv. fruit op het werk, sport na de werkuren, bike-to-work, rookstopcursus, werkvrijstelling voor borstkankerscreening,.. Welke ambtenaren/dienst waren verantwoordelijk voor de inhoudelijke en praktische organisatie van deze actie? Was de deelnemersgroep heterogeen? Op basis van welke input werden deze actie georganiseerd? Werd deze actie opgezet volgends de principes van projectmatig werken (plan, do, check, act)? Hoe werden deze acties door de deelnemers geëvalueerd? Werd over deze actie ook gecommuniceerd naar de brede bevolking? Naar lokale partners? Voorstel handleiding gebruik groeimeter format Gezonde Gemeente 21

22 De pers? Het lokaal bestuur organiseert jaarlijks volgens de principes van projectmatig werken een aantal gezondheidsbevorderende acties voor het eigen personeel. Gedragsverandering vraagt tijd. Daarom is een doorgedreven inspanning en herhaling belangrijk. Het lokaal bestuur streeft ernaar om gezondheid regelmatig op te werkvloer te brengen middels jaarlijks verschillende acties en projecten Welke acties werden afgelopen jaar georganiseerd voor het personeel? (bv. fruit op het werk, sport na de werkuren, bike-to-work, stappencompetitie ) Welke ambtenaren/dienst waren verantwoordelijk voor de inhoudelijke en praktische organisatie van deze acties? Was de deelnemersgroep heterogeen? Op basis van welke input werden deze acties georganiseerd? Werden deze acties opgezet volgens de principes van projectmatig werken (plan, do, check, act)? Lagen deze acties in de lijn van het gezondheidsbeleid naar de brede bevolking? Hoe werden deze acties door de deelnemers geëvalueerd? Werd over deze acties ook gecommuniceerd naar de brede bevolking? Partners? De pers? Hoe wordt de continuïteit gegarandeerd? De uitvoerende mandatarissen geven het goede voorbeeld. Leden van het college en het vast bureau geven zelf het goede voorbeeld. Zij stellen gezond gedrag en dragen zowel intern als extern een gezonde leefstijl uit. Hiermee geven zij aan niet alleen gezondheid op papier belangrijk te vinden maar er ook zelf iets aan te doen. Op welke manier worden vergaderingen meer gezond gemaakt? Op festiviteiten? Wordt hierover soms gesproken op het college of het vast bureau? Op welke manier gaven uitvoerende mandatarissen hun steun aan gemeentelijke gezondheidsacties en projecten? (vb. schepenen op de affiche laat naar uw borsten kijken, stappencompetitie?) Het lokaal bestuur neemt op eigen initiatief en op vraag de rol op als gezondheidsambassadeur op studiedagen, events en workshops. Voorstel handleiding gebruik groeimeter format Gezonde Gemeente 22

23 De gemeente is fier op haar lokaal gezondheidsbeleid en de resultaten en wil hierover ook communiceren met andere gemeenten. De gemeente gelooft in kennis- en praktijkuitwisseling en inspireert andere gemeenten. Het lokaal gezondheidsbeleid ondersteunt de levenskwaliteit in de gemeente en maakt aldus deel uit van het imago van de gemeente. Op welke evenementen was de gemeente de afgelopen jaren aanwezig? Met een stand, spreekbeurt Op welke intergemeentelijke/bovenlokale overlegtafels werd de gemeente gevraagd een toelichting te geven over het lokaal gezondheidsbeleid? Brachten andere gemeenten een werkbezoek aan je gemeente? Wordt gezondheid als issue opgenomen in promotiecampagnes van de gemeente? Gezondheid is middels acties en beleidsinitiatieven verankerd in het gemeentelijk personeelsbeleid. Gezonde werknemers zijn gelukkige werknemers en meer productief. Gezondheidsinitiatieven maken deel uit van het pakket extralegale voordelen en dienen dus om werknemers blijvend te motiveren en kandidaat-werknemers aan te trekken 21. In het arbeidsreglement/ rechtspositieregeling 22 is daarom gezondheid opgenomen. Welke structurele initiatieven zijn opgenomen in het arbeidsreglement en de rechtspositieregeling? Op welke manier wordt de werkplek (binnen- en buitendiensten) meer gezond gemaakt? (bv. gratis drinkwater, ergonomisch bureaumateriaal, fruitmanden, overdekte fietsstallingen ) Hoe reageren de werknemers of deze initiatieven? Welke schepen is bevoegd voor personeel? Welke initiatieven staan er op stapel? Nemen jullie jullie gezondheidsbeleid mee in aanwervingscampagnes? Een mix van acties: HUISWERKVRAGEN Welke acties en projecten organiseerden jullie als lokaal bestuur de afgelopen jaren? 23 Hoe bevielen deze acties en projecten? 21 Inspiratie op & 22 Meer info over rechtspositieregeling op: 23 Gebruik hiervoor het document Een mix van acties: inventaris. Voorstel handleiding gebruik groeimeter format Gezonde Gemeente 23

24 Werkten jullie hier steeds projectmatig aan? Namen jullie hierin steeds de leiding? Het lokaal bestuur organiseert jaarlijks volgens de principes van projectmatig werken en qua strategie verschillend een aantal gezondheidsbevorderende acties voor de brede bevolking. Beleidsintenties monden uit in beleidsdoelstellingen die gerealiseerd worden middels acties en projecten. We kiezen ervoor om de acties en projecten die binnen het format Gezonde Gemeente uitgerold worden te organiseren volgens de principes van projectmatig werken. Dat betekent dat elke actie en project 4 stappen doorloopt: De planningsfase: wat willen we realiseren? Hoe gaan we dit realiseren? Wie betrekken we? De uitvoeringsfase: uitvoeren van het draaiboek: Wie doet wat wanneer. De evaluatiefase: hebben we met onze actie bereikt wat we wilden bereiken? Wat liep goed? Wat liep fout? Welke verbeteringen kunnen we aanbrengen? De bijsturingsfase / consolidatiefase: hoe gaan we de resultaten van onze evaluatie meenemen naar latere acties en projecten? Kunnen we deze actie en dit project verankeren in de reguliere werking? We streven in deze eerste stap naar enkele acties voor de brede bevolking die qua strategie verschillend zijn. Informerende en sensibiliserende activiteiten (bv. info avond over borstkankeropsporing), initiatieven gericht op regelgeving (bv. subsidiereglement dat organisatie van gezondheidsactiviteiten door het middenveld ondersteunt) en structuur (bv. inrichting van openbare speel- en ontmoetingsruimte), initiatieven gericht op het vergroten van een gezond aanbod (bv. waterfonteintjes op publieke plaatsen) en acties gericht op zorg en begeleiding (bv. diëtist in het sociaal huis). De gezondheidsmatrix helpt je om de gemeentelijke acties te ordenen en zicht te krijgen op eventuele hiaten. Let op: niet het aantal acties maar wel de kwaliteit van de acties primeert. 24 Welke acties en projecten werden afgelopen jaar in de gemeente opgezet? Welke waren de doelstellingen van deze acties en projecten? Op welke basis werden deze acties en projecten weerhouden? Waren er indicatoren om de actie en het project achteraf te evalueren? Hoeveel tijd kostten deze projecten? Was deze tijd makkelijk vrij te maken? Welke samenwerkingsverbanden waren er? Intern en extern? Welke knelpunten om de actie op maat van de eigen gemeente/partners/doelgroepen te maken? Is de brede bevolking met de acties en projecten bereikt? Welke acties en projecten zijn structureel verankerd? 24 Alles over de gezondheidsmatrix op: Voorstel handleiding gebruik groeimeter format Gezonde Gemeente 24

25 Het lokaal bestuur organiseert jaarlijks volgens de principes van projectmatig werken en qua strategie verschillend een aantal gezondheid bevorderende acties voor specifieke doelgroepen (bv. senioren, leeflooncliënten, bewoners van een specifieke buurt, ) Acties die uitvoering geven aan een goed lokaal gezondheidsbeleid zijn bij voorkeur verschillend qua strategie als qua bereik. Voor een beter bereik naar specifieke doelgroepen zijn acties en projecten op maat dikwijls noodzakelijk. Welke acties en projecten hebben jullie opgezet naar specifieke doelgroepen? Op welke basis werden deze acties en projecten weerhouden? Werd de doelgroep betrokken in de besluitvorming? en in de uitwerking op maat? Zo ja, hoe konden ze hieraan participeren? Werden deze verschillende acties geëvalueerd? welke doelgroepen worden nog te weinig bereikt? welke problematieken daarvoor nog niet aangepakt? Het lokaal bestuur organiseert regelmatig volgens de principes van projectmatig werken een gezondheid bevorderend project. Bij het realiseren van acties is het belangrijk om dit niet als een alleenstaand gegeven te zien in het beleid. Beter is om dit te gaan verankeren, te koppelen aan andere acties. Zo ontstaat een project. Op die manier werk je meer integraal om op lange termijn meer resultaat te boeken. Welke projecten kunnen gerealiseerd worden om te komen tot een gezonde gemeente? Zijn de voorgestelde zaken intenties (voornemen), acties (eenmalig) of veeleer projecten (integraal en op langere termijn)? Welke projecten werden reeds gerealiseerd? Welke acties hebben we nodig gehad om deze projecten te realiseren? Welke partners werkten hieraan mee? Welke doelstellingen willen jullie realiseren met de projecten? Op welke termijn zien jullie dit haalbaar? Zijn de doelstellingen SMART (Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch, Tijdsgebonden)? Het lokaal bestuur neemt regelmatig het initiatief voor en de leiding bij een bovenlokaal gezondheid bevorderend project. Een gemeente is ingebed in een regio en inspireert andere gemeenten. Door het samen opzetten van een bovenlokaal project breng je kennis en praktijk samen, bundel je de krachten en deel je de inspanningen. Je kan bepaalde maatschappelijke uitdagingen (vergrijzing, drugsproblematiek, ) die niet stoppen aan gemeentegrenzen meer adequaat aanpakken. Voorstel handleiding gebruik groeimeter format Gezonde Gemeente 25

26 Welke bovenlokale acties en projecten werden de afgelopen jaren in jullie regio opgezet? In welke acties en projecten hadden jullie de leiding? waaraan meegewerkt? Hoe werden deze acties en projecten op touw gezet? Welke partners (gemeenten e.a.) werden nog betrokken? Hoe verliep de samenwerking? Staan er binnenkort nog bovenlokale acties en projecten op stapel? Wie in de gemeente is verantwoordelijk voor deze intergemeentelijke acties en projecten? Alle acties en projecten van het lokaal bestuur zijn georganiseerd volgens de principes van projectmatig werken. Het lokaal bestuur stemt de acties en projecten onderling op elkaar af zodat ze voor de doelgroep duidelijk passen in het algemene lokale gezondheidsbeleid Een eenmalige gezondheidsactie maakt inwoners, partners en bestuur ervan bewust dat gezond leven belangrijk is. Dat aandacht besteden aan gezondheid zinvol is. In je eigen gemeente ken je de drempels, weet je wat er mogelijk is en hoe groot de betrokkenheid is om voor een gezonde gemeente te gaan Maar wil je echt wat aan gezondheid doen, dan is een samenhangend beleid op langere termijn nodig... dat past in de visie en meerjarenplanning van het bestuur dat lokale organisaties, verenigingen en andere partners betrekt dat overal in de gemeente aanwezig is. Van kinderopvang over sporthal tot woon- en zorgcentrum dat getrokken wordt door iemand die het mandaat krijgt van verschillende beleidsdomeinen(?) dat een win-win creëert met andere beleidsdomeinen zoals het woon- of seniorenbeleid dat een doeltreffende aanpak inzet die de oorzaken van 'ongezondheid' en gezondheidsongelijkheid aanpakt. Hebben jullie zicht op de problemen, behoeften en mogelijkheden van jullie burgers? Hoe hebben jullie die analyse gemaakt? Welke doelstellingen hebben jullie uit deze analyse gehaald? Welke acties/projecten hebben jullie gekoppeld aan deze doelstellingen? Op welke manier willen jullie deze acties/projecten realiseren? Wie zal dit realiseren? Welke resultaten wensen jullie hiermee te bereiken? Werden deze acties/projecten reeds geëvalueerd? Hoe willen jullie dit zichtbaar maken naar jullie bevolking? Voorstel handleiding gebruik groeimeter format Gezonde Gemeente 26

27 Voorstel handleiding gebruik groeimeter format Gezonde Gemeente 27

28 VIGeZ, 2013 Voorstel handleiding gebruik groeimeter format Gezonde Gemeente 28