Gezonde Gemeente: van charter naar lokaal partnership. 34 // vlaams tijdschrift voor sportbeheer / 2014 / n 243

Transcriptie

1 34 // vlaams tijdschrift voor sportbeheer / 2014 / n 243 Gezonde Gemeente: van charter naar lokaal partnership Werner De Wael stafmedewerker Gezonde Gemeente VIGeZ vzw werner.dewael@vigez.be Als sportfunctionaris ken je het adagium: Gezondheid is alles. Alles is gezondheid. Met Gezonde Gemeente hebben steden, gemeenten en OCMW nu een methodiek bij de hand om lokaal werk te maken van een meer integraal lokaal Dat is een beleid dat én de gezondheidsdienst én de jeugddienst én de mobiliteitsdienst én de dienst ruimtelijke ordening én de sportdienst betrekt in het creëren van meer kansen op een gezond leven voor iedereen in de gemeente. Al van bij de lancering van Gezonde Gemeente in april 2013 ondertekenden 118 steden en gemeenten het charter. Ze engageerden zich om de komende jaren meer structureel aandacht te hebben voor gezond- heid en gezondheidsongelijkheid op hun grondgebied. In oktober 2014 stond de teller reeds op 261 Vlaamse steden en gemeenten. Bij de meerderheid daarvan ondertekende zowel het gemeente- als het

2 sportpromotie // 35 OCMW-bestuur het charter: een positief signaal van lokale samenwerking. Het is voor de initiatiefnemers een positieve verrassing dat op zo n korte tijdspanne meer dan 80% van de Vlaamse lokale besturen overtuigd werd om mee te doen. Gezonde Gemeente is een methodiek die lokale besturen helpt bij het uitstippelen van een meer duurzaam lokaal Een duurzaam gezondheidsbeleid is een beleid dat oog heeft voor alle groepen uit de lokale samenleving, samenwerking stimuleert tussen verschillende entiteiten binnen en buiten de gemeente - bijvoorbeeld samenwerking met de sportdienst, de buitenschoolse kinderopvang, het middenveld, de huisartsen, de lokale horeca, de landbouwsector - inzet op deskundigheidsbevordering en bewuste keuzes maakt op basis van cijfermateriaal en participatie. Belangrijk hierbij is ook dat de gemeente frequent communiceert over haar Zo laat je alvast het thema gezondheid leven. Gepersonaliseerde Gezonde- Gemeentematerialen, een huisstijl, sjablonen en sociale media helpen hierbij. De weg naar duurzame lokale verankering Het Gezonde-Gemeenteverhaal start eigenlijk al in 2007 bij de uitrol van het Decreet Lokaal Sociaal Beleid. Heel wat Vlaamse steden, gemeenten en OCMW s intensifieerden hun inspanningen op vlak van gezondheidsbevordering en Maar een lokale verankering was evenwel niet gegarandeerd, wegens gebrek aan een overkoepelende methodiek of een omvattend kader als houvast op langere termijn. Het kwam erop neer dat de koppeling tussen actie en beleid te weinig of niet gemaakt werd. Enkele kortlopende, niettemin succesvolle acties opzetten, was dan ook voor velen het hoogst haalbare. Vanuit die vaststellingen startte het toenmalige Logo 1 Meetjesland, met de hulp van het VIGeZ, in 2008 met het groeilabel Gezonde Gemeente. Tussen 2008 en 2012 legden zes pilootgemeenten een traject af waarbij zowel aan de kwaliteit van de acties als van het beleid gewerkt werd. Gemeenten werden dan periodiek doorgelicht en beloond met een groeilabel met sterren. Uit observaties en metingen zagen we dat elk van deze besturen stapsgewijs op eigen tempo aan het evolueren was naar meer structureel werken aan gezondheid. Door als gemeente frequent te communiceren over het gezondheidsbeleid, laat je alvast het thema leven In 2011 startte in Vlaanderen het VIGeZ-project Zot van Gezond waaraan ook ISB meewerkte. 121 kleine gemeenten (< inwoners) werden met een kleine subsidie gemotiveerd om bewust na te denken over hun lokaal voedings- en bewegingsbeleid. Kwaliteitscriteria werden nu geclusterd in verschillende groepen die we later omschreven als succescomponenten voor een lokaal gezondheidsbeleid (zie verder). Een digitale tool liet de gemeenten toe om hun progressie op die succescomponenten visueel weer te geven en te benchmarken in een spinnenwebmodel. Uit evaluatie na afloop van dit project in 2013 bleek dat deze methodiek voor de betrokken gemeenten effectief was. Lokale autonomie en integraal werken als rode draad Het groeilabel Gezonde Gemeente en het voedings- en bewegingsproject Zot van Gezond vormden dan ook de basis voor wat nu de kadermethodiek Gezonde Gemeente is. De verdere ontwikkeling gebeurde 1 Lokaal Gezondheids Overleg

3 sportpromotie // 37 in 2012 en 2013 door het VIGeZ in samenwerking met de VAD 2, VVSG en de Logo s. Het waren tevens de jaren die in het teken stonden van respectievelijk de lokale verkiezingen en de voorbereiding van de beleids- en beheerscyclus (BBC). Deze laatste bestuurlijke evolutie heeft een grote invloed gehad op Gezonde Gemeente. Zo zijn lokale autonomie en integraal werken de twee rode draden doorheen het lokale proces dat middels deze methodiek in gang gezet wordt. Vandaag maken de lokale besturen met de hulp van hun Logo eerst een beginanalyse, formuleren ze doelstellingen, zetten ze acties en projecten op, evalueren en sturen ze bij. Het hoeft weinig betoog dat dit een proces van lange adem is waarin tevens de omslag van aanbod- naar vraaggestuurd werken gemaakt wordt. De tijdshorizon is dus eind 2019, wanneer de eerste BBC-cyclus afloopt. Zoveel verschillende gemeenten zijn nu al aan de slag en we zien even veel verschillende keuzes en snelheden. En dat is goed. 7 succescomponenten in de groeimeter Voor de lokale stuurgroep Gezonde Gemeente, waaraan al verschillende sportfunctionarissen participeren, en de welzijns- of gezondheidsraad zijn er twee belangrijke ondersteuningsinstrumenten: de groeimeter en de gezondheidsmatrix. De groeimeter (zie p. 38) is opgebouwd rond de zeven succescomponenten die nodig zijn voor een geslaagd lokaal Die zeven componenten zijn: langetermijnvisie, intersectorale samenwerking & netwerking, burgerparticipatie, capaciteit & bestuurskracht, communicatie, het lokaal bestuur als voorbeeld en een mix van acties. Binnen elk van die componenten worden vijf criteria geformuleerd in stijgende complexiteit. Een lokaal bestuur gebruikt die groeimeter voor het maken van een startfoto - waar sta ik? - en het bepalen van doelstellingen - waar wil ik naartoe? 4 strategieën en 3 doelgroepen De gezondheidsmatrix helpt lokale besturen vervolgens bij het maken van keuzes - hoe wil ik er naartoe? De vier rijen komen overeen met de vier strategieën van gezondheidsbevordering en Die vier strategieën zijn: informeren en sensibiliseren, aanbod en omgeving, afspraken en reglementering en zorg en begeleiding. Elk van die vier strategieën kan je gebruiken voor drie types doelgroepen: algemene bevolking, prioritaire doelgroepen en werknemers van de gemeente en het OCMW. Je eigen acties en projecten zet je uit in die matrix. Zo zie je als lokaal bestuur snel waar al vrij veel aandacht voor is en waar nog extra inspanningen nodig zijn. Zo plaats je een start-to-walkcursus langs trage wegen voor senioren onder de strategie aanbod en omgeving, een infoavond over gezonde voeding onder de strategie informeren, afspraken over alcoholgebruik in de cafetaria van de sporthal onder afspraken en reglementering en een intergemeentelijke psycholoog voor OCMW-cliënten onder de strategie zorg en begeleiding. In een integrale aanpak wordt gezondheid een gedeelde verantwoordelijkheid van de gezondheidsambtenaar én de milieuambtenaar én de sportfunctionaris Heel wat lokale besturen maakten deze oefening al of zijn ze aan het maken met de hulp van hun Logo. Tegelijkertijd blijven er ook acties en projecten plaatsvinden over verschillende gezondheidsthema s heen. 2 Vereniging voor Alcohol- en andere Drugproblemen

4 38 // vlaams tijdschrift voor sportbeheer / 2014 / n 243 LANGETERMIJN- VISIE INTERSECTORALE SAMENWERKING & NETWERKING BURGER- PARTICIPATIE CAPACITEIT & BESTUURSKRACHT COMMUNICATIE HET LOKAAL BESTUUR ALS VOORBEELD EEN MIX VAN ACTIES Groeimeter Gezonde Gemeente STAP 1 STAP 2 STAP 3 STAP 4 STAP 5 Het lokaal bestuur maakt van gezondheid een prioriteit voor het beleid door het ondertekenen van het charter Gezonde Gemeente. Het lokaal bestuur zet regelmatig in op gezondheid en neemt daarom gezondheid op in een of meerdere jaarlijkse beleidsnota s. Het lokaal bestuur maakt van gezondheid een strategische beleidsintentie en neemt daarom gezondheid op in het meerjarenplan. Het lokaal bestuur heeft oog voor gezondheid in andere gemeentelijke beleidsdomeinen middels minimaal het invoeren van een gezondheidstoets. Gezondheid is geïnstitutionaliseerd beleid met aandacht voor monitoring. Het lokaal bestuur vraagt voor de uitvoering van de gemeentelijke acties advies aan gezondheidsexperts. Het lokaal bestuur neemt voor kennis- en netwerkopbouw deel aan bovenlokale overlegtafels rond gezondheid. Het lokaal bestuur betrekt lokale en regelmatig een intern overleg bovenlokale professionals bij het met lokale en bovenlokale opzetten van gezondheidsbevorderende professionals over het gemeentelijk acties en projecten. Het lokaal bestuur heeft het mandaat en voert middels afstemming en facilitatie de regie over het lokale Het lokaal bestuur betrekt lokale verenigingen bij het opzetten van gemeentelijke acties. Het lokaal bestuur peilt minimaal eenmaal per legislatuur naar de behoeften van haar burgers op het vlak van gezondheid. Het lokaal bestuur heeft een structurele gemeentelijke adviesraad die regelmatig samenkomt waar het thema gezondheid besproken kan worden. Het lokaal bestuur heeft naast de gemeentelijke adviesraad andere participatiekanalen voor het bereiken van niet georganiseerde burgers. Het lokaal bestuur faciliteert middels een gemeentelijk subsidiereglement lokale gezondheidsbevorderende acties van lokale verenigingen en burgers en stimuleert hen zo gezondheidsbevordering een plaats te geven in hun reguliere werking. Het lokaal bestuur voorziet voldoende ruimte zodat de betrokken ambtenaren de verschillende acties grondig kunnen voorbereiden, uitvoeren en evalueren. De betrokken ambtenaren volgen regelmatig een vorming over gezondheidsbevordering en Er is een schepen met een bevoegdheid gezondheid en er is een ambtenaar met een expliciete opdracht gezondheid. De verantwoordelijke ambtenaar volgt jaarlijks vorming over gezondheidsbevordering en De ambtenaar met een expliciete bevoegdheid gezondheid is tenminste voor 0,5 VTE vrijgesteld. Het lokaal bestuur wijdt jaarlijks enkele onderbouwde artikels in het gemeentelijk infoblad en website aan gezondheidsbevordering en Het lokaal bestuur gebruikt het logo Gezonde Gemeente bij zijn interne en externe communicatie over gezondheidsbevordering en Het lokaal bestuur stimuleert lokale verenigingen en lokale professionals om het logo Gezonde Gemeente consequent te gebruiken in interne en externe communicatie over gezondheidsbevordering en Jaarlijks wordt op de gemeenteraad en OCMW-raad een stand van zaken gegeven over het gemeentelijk Het lokaal bestuur ontsluit het lokale en bovenlokale gezondheidsaanbod via de eigen en aan de doelgroep aangepaste communicatiekanalen (magazine, website, folder, flyer, app...) Alle loketambtenaren kunnen correct antwoorden op basisvragen over gezondheid en indien nodig correct doorverwijzen. jaarlijks werken een gezondheidsbevorderende actie voor het eigen personeel. jaarlijks volgens de principes van projectmatig werken een aantal gezondheidsbevorderende acties voor het eigen personeel. De uitvoerende mandatarissen geven het goede voorbeeld. Het lokaal bestuur neemt op eigen initiatief en op vraag de rol op als gezondheidsambassadeur op studiedagen, events en workshops. Gezondheid is middels acties en beleidsinitiatieven verankerd in het gemeentelijk personeelsbeleid. jaarlijks werken en qua strategie verschillend een aantal gezondheidsbevorderende acties voor de brede bevolking. jaarlijks werken en qua strategie verschillend een aantal gezondheidsbevorderende acties voor specifieke doelgroepen (bv. senioren, leeflooncliënten, bewoners van een specifieke buurt...). regelmatig volgens de principes van projectmatig werken een gezondheidsbevorderend project. Alle acties en projecten van het lokaal bestuur zijn georganiseerd volgens de Het lokaal bestuur neemt regelmatig principes van projectmatig werken. het initiatief voor en de leiding bij een Het lokaal bestuur stemt de acties en bovenlokaal gezondheidsbevorderend projecten onderling op elkaar af zodat project. ze voor de doelgroep duidelijk passen in het algemene lokale Copyright: vzw VIGeZ

5 sportpromotie // 39 En af en toe geeft de Vlaamse overheid de lokale besturen een duwtje in de rug. Een voorbeeld momenteel is de projectoproep Liever Actiever waarbij 41 lokale besturen een subsidie kregen voor lokale initiatieven rond voeding, beweging, sedentair gedrag en valpreventie. Maar niet het aantal acties en projecten is voor ons belangrijk, wel de kwaliteit. De rol van de Logo s bestaat er dan ook in om hun lokale besturen te stimuleren om acties en projecten werken aan te pakken, meerdere beleidsdomeinen te betrekken - bijvoorbeeld de kunstacademie voor een lokale campagne rond borstkanker, de brandweer en de politie voor een campagne rond gezond wonen, de sportdienst voor een campagne rond actieve kinderopvang - en oog te hebben voor evaluatie. Het VIGeZ op haar beurt ondersteunt de Logo s door het organiseren van intervisies, het (mee) maken van nieuwe instrumenten en vormingen, het beheren van een digitaal uitwisselingsplatform en een website ( en Vlaamse netwerking zodat ook andere Vlaamse partners zoals ISB het Gezonde Gemeenteverhaal leren kennen. Kansen voor integraal werken Graag trappen we nog even een open deur in: de lokale besturen hebben het niet makkelijk om het hoofd boven water te houden. Ten gevolge van de financiële, economische en sociale crisis is er zowel druk op de inkomsten- als op de uitgavenzijde. De budgetopmaak belooft een steeds moeilijkere opdracht te worden. De charters mogen dan wel ondertekend zijn en de beginanalyses gemaakt; de concrete realisaties en uitrol de komende jaren beloven niet altijd even makkelijk te worden. De al kleine budgetten voor gezondheid staan immers onder grote druk. Toch hoeven we niet bij de pakken te blijven zitten. Want willen we, zoals met Gezonde Gemeente, gezondheid integraal gaan benaderen, dan zijn er ook kansen. Gezondheid wordt dan een gedeelde verantwoordelijkheid van de gezondheidsambtenaar én de jeugdambtenaar én de milieuambtenaar én de sportfunctionaris. Een gedeelde verantwoordelijkheid en een gedeelde draaglast waarbij iedereen in de gemeente zich steeds de vraag stelt: Wat kan ik voor jou betekenen? En wat kan jij voor mij beteken? Zo evolueert elke gemeente naar een matrixorganisatie met verschillende partnerships waar zowel een integraal gezondheidsbeleid als een integraal mobiliteitsbeleid als een integraal sportbeleid gevoerd wordt. De gezonde keuze moet voor individuen de meest voor de hand liggende keuze worden De toekomst is dan ook aan de Gezonde Gemeenten die loskomen van de louter individuele benadering van gezondheid en evolueren in de richting van een meer omgevingsgerichte aanpak waarin voor individuen de gezonde keuze de meest voor de hand liggende keuze wordt. Dat jij als sportfunctionaris hier een belangrijk rol in speelt, lijkt ons meer dan evident. Nodig daarom alvast je collega s van gezondheid uit voor een verkennend overleg zoals zij ook jou zullen uitnodigen. Gezonde Gemeente biedt jullie alvast een kader om dit op een onderbouwde manier te doen. Succes. // KENN i n f o r m e r e n d ANK i n s p i r e r e n d Meer lezen over dit onderwerp? Zoek in de ISB-Kennisbank met de trefwoorden gezondheid