Samenvatting Aardrijkskunde Globalisering

Transcriptie

1 Samenvatting Aardrijkskunde Globalisering Samenvatting door Y woorden 5 juli ,5 6 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde De Geo Hoofdstuk 1 Paragraaf 1 Regio: Begrensd deel van het aardoppervlak, dat zich door een of meerdere kenmerken onderscheidt van andere regio's. Regionaliseren: Het indelen van een gebied in regio's. Je moet altijd uitgaan van hetzelfde kenmerk of dezelfde groepen van kenmerken. B.V: Agrarische en industriële regio's. Macroregio's: Regio's die grote delen van de wereld beslaan. Om regio's te kunnen begrenzen zijn 2 zaken van belang: Het meten van een kenmerk, B.V hoogte BNP per hoofd van de bevolking. Een criterium De schaal waarop je werkt is bij regionaliseren van belang. Om een goed geografisch beeld te krijgen, kijk je naar de ligging, de gebiedskenmerken, de bevolkingskenmerken en de interne en externe relaties. Bevolkingsspreiding: Wijze waarop de woonplaatsen van de inwoners over een regio zijn verdeeld. Bevolkingsdichtheid: Het aantal mensen per km2. Natuurlijke bevolkingsgroei: Verschil tussen geboorte en sterfte. Sociale bevolkingsgroei: De groei van een bevolking door migratie. Groei en krimp van de bevolking kan je afleiden uit de vorm van een leeftijdsgrafiek. Verticale as: leeftijdsgroepen(cohorten). Horizontale as: Omvang cohorten --> Relatieve cijfers. De leeftijdsgrafieken geven een beeld van de leeftijdsopbouw. 3 modellen: Piramidevorm: Jonge, sterk groeiende bevolking Granaatvorm: Bevolkingsgroei stagneert Uivorm: Kleiner wordende natuurlijke bevolkingsgroei --> Sterfteoverschot --> Grijze druk is hoog (verhouding tussen het aantal personen vanaf 65 jaar en het aantal personen tussen 20 en 65 jaar) Pagina 1 van 11

2 Aan de vorm van een leeftijdsgrafiek kun je zien of de demografische druk groot of klein is --> De verhouding tussen enerzijds alle niet-actieven, jong of oud en anderzijds de personen in de productieve leeftijdsgroep. --> Groene + Grijze druk. Naarmate de ontwikkeling van een land stijgt, neemt meestal eerst de demografische druk af door daling van de groene druk. Uiteindelijk zorgt een toenemende vergrijzing opnieuw voor een hoge demografische druk. Afwijkende vormen in de 3 modellen ontstaan vooral door vestiging en vertrek door extreme omstandigheden. Er zijn 5 fasen in het demografische transitiemodel: Fase 1: Agrarisch ambachtelijke fase --> Landbouw en ambacht. Hoge geboortecijfers, maar ook hoge sterftecijfers, dus bevolking groeit langzaam. Medisch-hygiënische situatie is slecht. Fase 2: De proletarische fase --> Industrie. Hoog geboortecijfer(meer mensen hadden een baan), Sterftecijfer daalt(b.v epidemieën en hongernoden konden bestreden worden). Betere behuizing, drinkwatervoorziening, riolering en sanitaire voorzieningen. Fase 3: De moderne fase --> Industrialisatie zorgt voor verstedelijking en dus afnemende sociale en kerkelijke controle. Het geboortecijfer neemt dus af. Kinderen waren ook minder hard nodig door dalende kindersterfte en invoering van pensioenen. Ook werd de opvoeding duurder en kwamen er grotere acceptatie van anticonceptiemiddelen. In Nederland was dit vanaf Fase 4: De postindustriële fase --> Geboorte- en sterftecijfer zijn laag. De bevolkingsgroei stagneert. Minder kinderen door het kleinere aandeel van jonge vrouwen. Het sterftecijfers stijgt naarmate het aandeel van de oudere mensen toeneemt. Fase 5 --> Sterfteoverschot. Urbanisatiegraad: Het percentage van de bevolking dat in steden woont. Rijke landen kennen de hoogste verstedelijkingsgraad, maar de omvang van de totale stedelijke bevolking is in de rijke landen kleiner dan in de wat minder rijke en arme landen. Dit heeft te maken met het urbanisatietempo, de snelheid waarmee het percentage stadsbewoners toeneemt. Cultuur is alle door de menselijke geest voortgebrachte elementen, zoals taal, religie, gewoonten, etc. Er zijn materiële en immateriële cultuurelementen. Een groep mensen die zich in cultureel opzicht onderscheidt van andere groepen, noem je een volk. Culturen hebben vaak een eigen identiteit, die wordt bepaald door taal en religie. Wanneer verschillende culturele groepen niet direct in hun eigen taal met elkaar kunnen communiceren, is een derde taal nodig: Lingua franca. De behoefte aan een lingua franca werd groter door de toename van handelscontacten. Samuel Huntington deed een poging om de wereld in te delen in cultuurgebieden (fig. 1.11). Interne en externe factoren veranderen een cultuurgebied. Intern is onder andere de wisselwerking tussen de mens en de natuurlijke omstandigheden van belang. Extern gaat het om gevolgen van relaties of contacten met volkeren uit andere cultuurgebieden. Acculturatie: Het overnemen van andere cultuurelementen. Volgens Huntington spelen conflicten zich vooral af in de overgangsgebieden tussen cultuurgebieden. Ruimtelijke diffusie, de wijze waarop en snelheid waarmee verschijnselen zich over het aardoppervlak verspreiden, komt in 4 vormen voor: Expansie: Verspreiding vanuit één plaats. Relocatie: Een verschijnsel komt mee uit het brongebied en verschijnt in nieuwe gebieden. Deze vorm doet zich bij migratie voor. Contactdiffusie: Cultuur wordt overgebracht door directe contacten. Hiërarchische diffusie: De verspreiding gaat hierbij via een geordend netwerk van plaatsen of punten. In de sociale diffusie, het accepteren van een nieuw cultuurelement, verloopt in een bepaald patroon. Na de eerste vernieuwers accepteren anderen, de volgers, in een steeds sneller proces de verandering, waarna ten slotte de late Pagina 2 van 11

3 meerderheid en achterblijvers volgen. Tegenwoordig zorgen moderne ICT-technologie voor een snelle en grootschalige diffusie. Paragraaf 2 Het nationaal inkomen is de (toegevoegde) waarde van alle geproduceerde goederen en diensten van een land. (som van alle inkomsten). Naarmate het nationaal inkomen per bewoner hoger is, is het economische ontwikkelingspeil hoger. Bruto Binnenlands Product: De productie die op het grondgebied van dat land plaatsvindt. Bruto Nationaal Product: De totale productie van economische goederen, dus ook van diensten, in de loop van een jaar, uitgedrukt in geld. Bij het gebruiken van het BBP of BNP moet je letten op: De betrouwbaarheid van de cijfers. Het verschil in koopkracht. De spreiding van het gemiddelde inkomen. Vooral in arme landen is er een kleine, rijke bovenlaag en een grote, arme bevolking. In geen enkel land is de inkomensverdeling gelijk. De valuta. De officiële wisselkoers in sommige landen wijkt soms sterk af van de werkelijke waarde. Een andere indicator voor het economische ontwikkelingspeil is de samenstelling van de beroepsbevolking. Wie daartoe behoort, kan per land verschillen. De beroepsbevolking wordt onderverdeeld in 3 sectoren: De primaire sector, de secundaire sector en de tertiaire sector. De samenstelling verandert naarmate het ontwikkelingspeil toeneemt. Van talloze mensen in ontwikkelingslanden zijn geen cijfers bekend, omdat ze werken in de informele, niet geregistreerde, beroepssector. De VN gebruikt een samengestelde variabele, de Human Development Index, om een eenzijdig beeld te vermijden. Deze VN-ontwikkelingsindex wordt samengesteld aan de hand van drie variabelen: een economische, een demografische en een sociaal-culturele indicator. Dit zijn het gemiddelde inkomen van de bevolking, de levensverwachting en het analfabetisme. Hoe hoger de index, des te hoger het ontwikkelingspeil. De politieke omstandigheden zijn van grote invloed op de kwaliteit van leven. Het democratisch gehalte is de mate waarin en de manier waarop macht over mensen is verdeeld. Een manier om het democratische gehalte te meten, is de index voor democratie, een eenheid waarvan de waarde ligt tussen 0 en 10. Daarin zijn democratische kenmerken verwerkt die betrekking hebben op het houden van vrije verkiezingen, het functioneren van de regering, de mate waarin de bevolking deelneemt aan politieke besluitvorming, de politieke cultuur en het omgaan met mensenrechten. Corruptie: Openbare middelen worden gebruikt voor persoonlijk gewin. Corruptie komt over het algemeen voor in samenlevingen die minder democratisch zijn. Men wil vaak niet investeren in corrupte landen--> Schadelijk voor de economie. Het democratische gehalte neemt toe, wanneer de mensenrechten meer gerespecteerd worden. Paragraaf 3 In Eurazië is een weid spreidingspatroon van talen door de migratiestromen-->moeilijke culturele begrenzing. Op basis van talen kan je dus geen goede scheiding maken tussen Azië en Europa. Europa is staatkundig versnipperd. Vooral de val van het communisme in 1989 zorgde oor een verbrokkeling van landen. Dit ging gepaard met etnische conflicten. Bij verbrokkeling zijn de centrifugale krachten heel sterk. Dit zijn de processen die de staatkundige samenhang ondermijnen, waardoor staten uit elkaar kunnen vallen. Hier staan de centripetale krachten tegenover. Dit zijn de bindende factoren die het cement van de staten vormen. Vrijwel geen enkele staat heeft cultureel gezien zo'n homogene bevolking, dat het een natiestaat is. Nation building= het bevorderen van de samenhang in een land. Wanneer volken actief weerstand bieden tegen nation building, kan dit leiden tot regionalisme: het streven naar een vorm van zelfbestuur of een eigen soevereine staat. Wordt het verkrijgen van een eigen staat werkelijkheid, dan heet dat separatisme-->tsjecho-slowakije werd Pagina 3 van 11

4 opgesplitst. Regionalisme neemt toe wanneer cultuurverschillen samenvallen met economische en politieke ongelijkheid. De bevolkingsdichtheid in Europa is groot, maar wel erg verschillend per land. De ongelijke bevolkingsspreiding komt door verschillende factoren. Op wereldschaal zijn dit het klimaat, reliëf, beschikbaarheid van water, bodemvruchtbaarheid of de aanwezigheid van natuurlijke hulpbronnen en toegenomen welvaart. Op continentale schaal zijn ook economische en politieke factoren van belang--> Leiden vaak ook tot migratiestromen, waardoor de ruimtelijke verschillen in bevolkingsdichtheid toenamen. De bevolkingsgroei is tegenwoordig traag in Europa. Er is een tweedeling: de landen in West- en Zuid-Europa en de voormalige Oostbloklanden. De landen in West- en Zuid-Europa zijn na de babyboom in fase 4 beland, waar de natuurlijke groei erg laag is. De Oostbloklanden vertonen een krimp in de bevolking. De grens loopt door Duitsland.Europa is ook aan het vergrijzen. Dit heeft grote gevolgen op sociaal-economisch gebied. Er is ook een verschil in inkomen tussen West en Oost. De EU is het resultaat van een lange periode van blokvorming, waarbij staten zich economisch en/of politiek te organiseren tot een sterker geheel. Blokvorming kan leiden tot meer eenwording. De EU is nu 's werelds grootste handelsblok. De eenwording van de EU staat onder druk door het moeilijke samenwerken, weerstand tegen een grondwet voor de hele unie en economische crisissen in lidstaten. Europa's zwakke plekken: Gebrek aan voldoende natuurlijke hulpbronnen Hoge arbeidskosten De noodzaak van forse investeringen Sociaaleconomische tegenstellingen De grote roep tot het afschaffen van allerlei subsidies De enorme vergrijzing Paragraaf 4 Oost-Azië bestaat uit China, Japan, Mongolië, Noord- en Zuid-Korea en Taiwan. Er leven meer dan 2x zoveel mensen dan in Europa. Het merendeel woont in de uitgestrekte rivier- en kustvlakten aan de oostrand van het continent. Binnen Oost-Azië zijn er grote variaties in de natuurlijke groei van de bevolking. Hoe groter de economische ontwikkeling, hoe lager het geboorte en sterftecijfer. China is het demografische zwaartepunt binnen Oost-Azië. In Oost-Azië is er weinig internationale migratie, maar veel binnenlandse migratie. In het westen van Eurazië overheerst het christendom en in het oosten het boeddhisme. Het boeddhisme is verspreid vanuit India. Spanningen bestaan tussen Noord- en Zuid-Korea en tussen China en Taiwan. Taiwan is kapitalistisch en een democratie. China heeft een meer socialistisch georiënteerde economie. China en Japan doen het economisch heel goed. Als je kijkt naar het BNP per hoofd zijn Japan, Taiwan en Zuid- Korea rijk en Noord-Korea, Mongolië en China arm. In China is een groot verschil tussen industriegebieden en de andere gebieden: afstandsverval. Paragraaf 5 Huntington deelt Afrika op in de islamitische wereld in het noorden en Afrika ten zuiden van de Sahara. Tsjaad Niger en Mali vormen overgangslanden naar een deel van Afrika met een andere religie. Om het islamitische gedeelte aan te geven kan je kijken naar het percentage moslims in ieder land of naar de aanwezigheid van islamitische waarden en normen in het recht. Bedoeïenen zijn van oorsprong nomadische volkeren. Zij zijn het beeld dat veel mensen over de Arabische wereld hebben. Momenteel zijn ze erg verwesterd, vooral door het toerisme. Bedoeïenen, akkerbouwers en stedelijke bevolkingsgroepen waren eeuwenland een hechte drie-eenheid, waarbij hoogstaande beschavingen tot ontwikkeling kwamen. Stam: een groep mensen, die op basis van verwantschap een eenheid vormt en eenzelfde territorium bewoont. Pagina 4 van 11

5 Stammen belemmeren de eenheidsvorming in een land op bestuurlijk en economisch niveau. Er zijn veel verschillende talen, maar ook lingua franca's. Ook door koloniale overheersing spreken veel landen Engels. Er zijn enorm veel cultuurverschillen, wat leidt tot conflicten. De bevolkingsspreiding is ongelijk. Vooral kustgebieden en rivierdalen zijn dichtbevolkt. De Afrikaanse bevolking groeit in vergelijking met andere werelddelen relatief snel. Door de staatkundige opdeling van rechte lijnen dwars door het continent en door kolonisatie zijn veel etnische groepen over meerdere landen verspreid. Veel landen zijn soft states: een zwakke bestuurlijke organisatie. Er is weinig democratie in Afrika. Door de Arabische Lente moesten veel dictators vertrekken uit de betreffende landen. De opstanden kwamen door het gebrek aan democratie en de enorme sociale en economische ongelijkheid. Het inkomen per hoofd en de welzijnsindex zijn in het noorden hoger dan in het zuiden. Er is wel veel economische ongelijkheid. Paragraaf 6 Door koloniale bezettingen spreken de meeste landen in Zuid-Amerika Spaans en alleen Brazilië Portugees. Het continent is ook katholiek. Er zijn veel etnische groepen. Er is een lage natuurlijke groei. Er is een groot verschil in bevolkingsspreiding. De gebieden bij de oceanen en zeeën is dichtbevolkt, terwijl het binnenland dit niet is. De urbanisatiegraad is hoog. In Zuid-Amerika zijn veel politieke omwentelingen geweest. Na de jaren 80 kwam er meer democratie. Haïti is het armste land van Zuid-Amerika. De Industrialisatie heeft voor een grote economische groei gezorgd. Er is een grote sociale ongelijkheid: grote verschillen in welvaart binnen de landen. Hoofdstuk 2 Paragraaf 1 Ruimtelijke interactie = De uitwisseling van goederen, mensen, kapitaal en informatie. Een systeem bestaat uit elementen met onderlinge relaties. De landen en de relaties daartussen vormen het economische wereldsysteem. Veranderingen in het ene land heeft altijd positieve of negatieve gevolgen voor andere landen. Binnen het wereldsysteem kun je een indeling maken in groepen landen op grond van: De omvang en de soort economische activiteiten De soort (economische en politieke) relaties met andere landen. Je hebt hierdoor 3 typen landen: Centrumlanden/kernregio's: Economisch hoogontwikkeld. Veel productie en een enorme variatie aan industriële goederen en diensten. Veel multinationals. Intensieve handels- en kapitaalstromen tussen landen binnen de kernregio en tussen de verschillende kernregio's. Naast economische macht, concentreert zich in deze kernregio ook de politieke macht--> Grote invloed in het wereldsysteem. Semiperifere regio's: Lager gemiddeld inkomen per hoofd van de bevolking dan centrumlanden. De landen in de semiperiferie worden vanuit de centrumregio's gedomineerd. Veel industrie door de lage loonkosten-->hoge industrialisatiegraad. Veel producten worden verkocht in de centrumlanden. Periferie: Economische activiteiten zijn afgestemd op de behoeften van het centrum en de semiperiferie. Veel landen/of mijnbouwproducten, maar ook laagwaardige industriële goederen. Er is fragmentarische modernisering. Pagina 5 van 11

6 Door de ontdekkingsreizen werden de contacten tussen verschillende landen groter. Op veel plaatsen werden kolonies gesticht. Een kolonie is een buiten een staat gelegen, meestal overzees gebied, dat op een gewelddadige of vreedzame manier in bezit gekomen is van die staat. De eerste kolonies waren gericht op handel en dus economisch verbonden met West Europese landen. De handel in agrarische producten zorgde ervoor, dat landbouwgebieden over de hele wereld aan elkaar gekoppeld werden --> Fase 1 van globalisering: het handelskapitalisme(eind 15e eeuw)--> West-Europa= kernregio. Dit komt door: De kracht van de kapitalistische markteconomie: een combinatie van privébezit van productiemiddelen met het voortdurende streven naar winst. De stimulerende rol van de moderne staten in West-Europa: met de winsten uit de handel uit de periferie kon het centrum zich ontwikkelen. Fase 2 van globalisering --> Industrialisatie in kernregio's(eind 18e eeuw). Alle centrumlanden konden profiteren van het rijkdom, dat was opgebouwd uit het handelskapitalisme. Er was een goede infrastructuur. De Europese economieën groeiden dankzij de industrialisatie. De machtige positie van Europa werd gebruikt om levering van grond- en hulpstoffen en energiebronnen uit de kolonies veilig te stellen. Vanaf deze tijd importeerden de centrumlanden niet alleen landbouwgewassen, maar ook mijnbouwproducten uit de exploitatiekolonies. Om dit mogelijk te maken werd ook geïnvesteerd in de infrastructuur in de periferie. Steeds meer kolonies vormden ook een afzetmarkt voor laagwaardige industrieproducten-->gevolg: Op veel plaatsen verdween de ambachtelijke nijverheid. Oostkust van Noord-Amerika: ontstaan van vestigingskolonies = gebieden waar Europeanen naartoe migreerden. 13 hiervan werden politiek zelfstandig: De Verenigde Staten. Er kwam uitbreiding van grondgebied voor voedselproductie en betere infrastructuur --> 19e en 20e eeuw: Tweede kernregio. Hegemoniale staat: Een staat die met politieke, economische en militaire middelen een overheersende en beslissende rol speelt in de wereld. Spanje en Portugal waren tijdens het handelskapitalisme de eerste hegemoniale staten, later Engeland. Duitsland, Frankrijk, Nederland en de V.S. bedreigden einde 19e eeuw de positie van Engeland-->Toenemende concurrentie--> Periode van imperialisme: De Europese landen beheersten militair en politiek volledig de economie van de perifere staten. Ook breidden ze hun koloniale grondgebied verder uit. Japan-->Vanaf WOII 3e kernregio. De communisten in Rusland probeerden het ontwikkelingspeil te verhogen door een gedeeltelijke afschaffing van het privébezit van productiemiddelen. Ook introduceerden zij een planeconomie: de collectieve doelstellingen voor de productie worden centraal aangestuurd. Het ging niet meer om particuliere winst, maar om productie voor de gemeenschap. Global shift = verschuiving van het economische zwaartepunt in de wereld--> Gebeurde door dekolonisatie. Laatste eeuw is er een verschuiving plaats naar de Pacific Rim: een groot aantal landen rond de Grote Oceaan die een sterke economische positie aan het verwerven zijn. Multinationals namen voor een deel de rol over van de koloniale moederlanden. De periferie bleef hierdoor afhankelijk van de kernlanden --> Neokolonialisme. De handel van de periferie is heel eenzijdig en vaak gericht op één of enkele landen--> Vergrote kwetsbaarheid van de economie. Importsubstitutie: Producten die je voorheen invoerde, zelf gaan produceren --> Vermindering van kloos tussen rijke en arme landen. Nieuwe industrielanden: Lonen in rijke landen werden te hoog, waardoor de industrie zich verplaatste naar landen met laaggeschoolde en goedkope arbeiders. De uitschuiving, het verplaatsen van economische activiteiten vanuit een economisch verder ontwikkeld gebied naar een gebied met lagere lonen, was begonnen. Vooral het verschil in arbeidskosten brengt deze uitschuiving teweeg. Internationale arbeidsverdeling: De wijze waarop de primaire, secundaire en tertiaire activiteiten over de landen verdeeld zijn. Triade= EU, Noord-Amerika en Japan-->Landen met de meeste handel. Pagina 6 van 11

7 Paragraaf 2 Economische samenhang in de wereld: Elk land heeft veel handelsrelaties Conjunctuurschommelingen: Als het in de kernregio's goed/slecht gaat, is dat in de rest van de wereld ook te merken. Het vestigingsgedrag van bedrijven: Door verandering van het vestigingsklimaat, kunnen bedrijven zich gaan verplaatsen. Dit zorgt voor afname en toename van inkomen in bepaalde gebieden. Door de toenemende globalisering is de onderlinge afhankelijkheid van landen groot geworden. Dit komt voort bij grondstoffen(bepaalde stoffen zijn maar in een paar landen te vinden) en landbouwproducten. De absolute ligging van plaatsen verandert nooit, maar de relatieve ligging wel. Dit is de bereikbaarheid van plaatsen vanuit andere gebieden. Door veranderingen in transport kan je de absolute afstand steeds sneller afleggen. De relatieve afstanden zijn gekrompen Dit zijn de afstanden die worden gemeten in tijd en moeite om absolute afstanden te overbruggen--> Tijd-ruimtecompressie. De bereikbaarheid hangt naast nieuwe transportmiddelen ook van de infrastructuur af. Infrastructuur kan je zien als een netwerk van knooppunten met daartussen verbindingen. Een knooppunt word een hub genoemd. Hierin worden goederen verzameld, overgeladen, verdeeld of doorgevoerd. De verbindingen, de spokes, zijn de transportlijnen tussen de plaatsen. Een hub- en spokesnetwerk heeft een opvallende ruimtelijke opbouw(zie figuur 2.15). Voorbeeld: Een mondiaal transport- of vervoersnetwerk. Elektronische snelweg: De opbouw van infrastructuur voor internet, , e-commerce of "conference calls". Voordelen: Door snelle informatie-uitwisseling kunnen bedrijven nauwkeurig aangeven wanneer ze welke goederen in het productieproces nodig hebben. Voordeel: producent hoeft minder halffabricaten in voorraad te houden, waardoor hij minder risico loopt en minder kosten heeft aan opslag en verzekering. Verschillende onderdelen van de productieketen worden in verschillende landen gemaakt, afhankelijk van wat kostentechnisch het voordeligste is. Outsourcing: uitbesteden van werkzaamheden. Uitwisseling van kennis kan sneller en over grotere afstanden. Kapitaal kan snel worden verplaatst. Nadeel: Kwetsbaarheid: het kan grote economische schade en milieuschade veroorzaken. Paragraaf 3 De aantrekkelijkheid van een land voor bedrijven hangt samen met drie politieke factoren: 1. De stabiliteit van de regering. In Westerse kernlanden wordt die rust bevorderd door allerlei democratische processen. Als er sprake is van politieke instabiliteit blijven investeerders weg. 2. De mate warin de overheid zich met het bedrijfsleven bemoeit. In veel westerse landen neemt de directe bemoeienis af om het vrijemarktmechanisme meer ruimte te geven. Wel wordt erop toegezien dat de concurrentie goed blijft werken. 3. Indirecte invloed van de overheid op kenmerken van het land, die het vestigingsgedrag van bedrijven beïnvloeden. Multinationals stemmen hun vestigingsgedrag af op kenmerken als ligging en inrichting, maar ook op opleidingsniveau. In steeds meer landen in de (semi)periferie wijzen overheden voor de productie van exportgoederen SEZ's of EPZ's aan. Pagina 7 van 11

8 Landen zoeken ook naar vormen van internationale samenwerking-->wereldsysteem wordt beïnvloed door internationale besluiten en organisaties van landen --> Wereldhandelsorganisatie: houdt zich bezig met de spelregels van de wereldhandel. Die zijn vooral gericht op het liberaliseren van de wereldeconomie. Liberalisering heeft betrekking op: Het weghalen van handelsbelemmeringen, zoals invoerrechten of exportsubsidies. Het stimuleren van het vrije kapitaalverkeer zoals investeringen. Een vrij verkeer van personen. Vooral een probleem bij migratie. Overal hebben staten zich zo georganiseerd in de economische en/of politieke samenwerkingsvormen. De blokvorming kan de volgende vier gedaanten aannemen Een vrijhandelzone om de onderlinge handelsbarrières af te schaffen De douane-unie met afspraken over een gemeenschappelijke buitentarief met de niet aan de douane-unie deelnemende landen. Gemeenschappelijke markt met vrij verkeer van goederen, kapitaal en arbeidskrachten. Economische unie. Hier is sprake van een gemeenschappelijk economisch beleid. De vervlechting van nationale economieën is hier het grootst. Staten verliezen in dit geval voor een groot deel de mogelijkheid om hun positie in het wereldsysteem zelfstandig te verstevigen. Vooral in centrumregio's zijn deze blokken economisch en politiek machtig.(eu, NAFTA). Naar buiten toe zijn het voor een deel nog gesloten handelsblokken en komen er nog veel handelsbelemmeringen voor. Binnen de blokken worden bepaalde producten nog flink gesubsidieerd. Dit gaat vaak ten koste van de perifere landen. Zie voorbeeld boek. Overgaan tot liberalisering van de economie is een politiek besluit. Tegenstanders: Grote aanslag op het milieu --> Voor lokalisering: Het baseren van de economie op lokale (en regionale) natuurlijke hulpbronnen. Dus geen global governance, waarbij de rol van de staat verandert en vervangen wordt door organisaties op wereldniveau. Bij ontwikkeling van het wereldsysteem gaan economische en politieke globalisering gepaard met de verspreiding van cultuur. Tijdens de Europese hegemonie in de wereld ging het om Europese waarden, europeanisering, maar tegenwoordig gaat het om amerikanisering. Dit verschijnsel doet zich voor in alle lagen van de bevolking in zowel westerse als niet-westerse landen. Global culture = een wereld met uniforme cultuurkenmerken--> Is nog ver weg. Paragraaf 4 Backwasheffecten= economisch en sociaal nadelige effecten als gevolg van de ontwikkeling van een ander gebied --> Achterblijvende periferie in vergelijking met kernlanden/semiperiferie. Dit komt doordat veel van de natuurlijke hulpbronnen, kapitaal en arbeidskrachten richting steden gaan en dus aan het platteland worden onttrokken. Spreadeffecten= Gebieden die dicht in de buurt van de stedelijke netwerken liggen, profiteren vaak mee van de groei van de steden. De toenemende contrasten heeft veel te maken met de recente technologische ontwikkelingen. Fast world= Toegang tot moderne communicatiemiddelen is groot. Dit gaat over gebieden waar het internationale bedrijfsleven zich afspeelt en waar je de moderne telecommunicatie, de materiële consumptie, het internationale nieuws en entertainment kunt vinden. Slow world= De betrokkenheid bij de internationale productie en cosumptie is klein. De fast en slow world komen overal voor. De fast world bevindt zich meestal in de steden, terwijl de slow world zich meestal in achterstandswijken of plattelandsgebieden bevindt. Fordisme-->Massale lopendebandproductie. Heeft sinds de jaren '90 plaatsgemaakt voor andere vormen van Pagina 8 van 11

9 produceren: Customizing: Het snel afstellen van de massaproductie op datgene wat klanten wensen. Fordisme heeft plaatsgemaakt voor Toyotisering. Toyotisering kan het beste in stedelijke gebieden plaatsvinden: Consumenten wonen vooral in stedelijke regio's. Hier worden hun behoeften makkelijker via de media beïnvloed waardoor de wensen continu veranderen-->levenscyclus van producten wordt steeds korter. Kennis en innovatie zijn voor het overleven van ondernemingen van levensbelang. Belangrijke innovatiecentra komen steeds meer in steden voor, wara wetenschappelijke instituten en instellingen via persoonlijke contacten kunnen zorgen voor de transfer van nieuwe inzichten naar het bedrijfsleven. Steden behoren tot de fast word: Toegang tot WWW is er groot. Clusters= Ruimtelijke concentraties van onderling verbonden ondernemingen en instellingen uit een of enkele bedrijfstakken en de overheid. Clusters zijn meestal exportgericht. In stedelijke gebieden is de vorming van clusters makkelijker. De grote bevolkingsdichtheid en de concentratie van bedrijven maken investeringen daar rendabeler. De aanwezigheid van wetenschappelijke instellingen en organisaties of toeleveringsbedrijven vergroot de kans op de vorming van clusters. Stedelijke afzetmarkten zijn dynamisch--> Prikkelend milieu voor clusters. Door Fast word, toyotisering en clustervorming doen concentraties van kennis- en kapitaalintensieve economische activiteiten in grotere stedelijke milieus ontstaan. Hoofdstuk 4 Paragraaf 1 Een aantal steden zijn uitgegroeid tot een wereldstad of metropool. Heeft een stad meer dan 5 miljoen--> Megastad --> New York, Los Angeles. Global city: Wanneer een metropool een leidende positie heeft in het wereldsysteem--> Hoeft niet per se groot te zijn. Megalopolis: Aaneengegroeid, stedelijk gebied met verbonden steden, metropolen en agglomeraties --> BosWash. Door de relatieve ligging van New York aan de haven, is de stad uitgegroeid tot een internationaal economisch stedelijk knooppunt. Schepen kunnen via het Barge Canal ver landinwaarts komen en hebben daarmee toegang tot een belangrijk achterland, waar veel industrie gevestigd is. Het achterland is uitgegroeid tot een mainportregio. New York heeft de functie als hub in het distributie- en verzamelnetwerk van goederen vanuit Europa over de Atlantische Oceaan naar en van het binnenland. Zo'n mainportregio kun je op grond van die samenhang zien als één geheel--> Functionele regio. New York is ook de hoofdvestiging van de mondiale financiële markten. Washington is het regeringscentrum. Washington is een global city op politiek en militair gebied. Wereldbank is gevestigd in Washington--> Economisch aspect. Het stedelijk gebied rondom Washington strekt zich uit over aangrenzende staten. Dit komt door decentralisatie van diensten. Los angeles--> Culturele industrie, door de filmbranche (Hollywood). Los Angeles en New York hebben een kosmopolitisch karakter--> Er wonen veel mensen uit verschillende culturen. Motor van de culturele industrie: De creatieve klasse, die voor innovatieve bedrijven werken. Los Angeles heeft ook een mainportfunctie. Binnen deze regio is de infrastructuur van (spoor)wegen minder belangrijk, maar de luchthavens en zeehavens vormen belangrijkere gateways tot het achterland. Paragraaf 3 Amerikaanse steden zijn tamelijk jong. Er is geen historische binnenstad. Amerikaanse steden hebben een duidelijke geleding: Pagina 9 van 11

10 CBD: Het centrale zakencentrum in een stad met bedrijven, kantoren, maatschappelijke instellingen en winkelvoorzieningen. Dit bevindt zich in het hart van de stad. In het CBD van global cities zijn clusters van hoofdkantoren van multinationals en financiële, maatschappelijke en culturele instellingen ruim vertegenwoordigd. Buiten het CBD bevindt zich een brede overgangszone tot aan de stadsgrens. Hierin zijn oude woon- en industriewijken, vooral in de nabijheid van het CBD. Hier wonen veel mensen uit de lagere inkomensgroepen en minderheden. De mensen met de midden- en hogere inkomens hebben zich gevestigd in de ruim opgezette buitenwijken. Doordat deze mensen meestal in de stad blijven werken, zorgde de suburbanisatie ervoor dat er vervoersstromen naar het centrum gingen. Edge city: Stad die in zijn functioneren nauwelijks meer afhankelijk is van de centrale grote stad, maar die nog wel binnen de stedelijke invloedssfeer van een metropool ligt. Edge cities zijn ontstaan door de suburbanisatie van werkgelegenheid, winkelvoorzieningen en uitgaansgelegenheden. Om een Edge city te zijn, moet een stad voldoen aan: Het is een nieuwe stad, die na 1960 is ontstaan. De bevolking heeft het gevoel in een stad te wonen--> Voorzieningenniveau. De totale kantooroppervlakte bestrijkt ten minste m2. De detailhandel omvat minstens m2 aan grondoppervlakte. De woningdichtheid is lager dan de kantoordichtheid--> Meer werkenden dan wonenden. De stad is omgeven door een omvangrijk snelwegennet. Los Angeles heeft zich vooral horizontaal uitgebreid--> Urban Sprawl. De paardentram, de spoorwegen en het autoverkeer maakte gigantische ruimtelijke uitbreiding mogelijk. Los Angeles heeft de kleinste woningdichtheid in de VS. Het gebied heeft meerdere centra's--> Polycentrische stad. Door edge cities heeft het CBD van Los Angeles weinig hoofdkantoren van multinationale ondernemingen. De locatie van stedelijke functies verandert voortdurend door het vestigingsgedrag van kantoren en fabrieken binnen stedelijke gebieden. Industrieën werden ook verplaatst naar lagelonenlanden--> Globalisering. De verplaatsing van industrieel werk komt ook doordat een deel van de industrieën suburbaniseerde. Deze de decentralisatie hangt samen met de hogere grondprijzen, de minder goede bereikbaarheid en het gebrek aan uitbreidingsmogelijkheden in de centrale delen van de steden. Veel back offices verdwenen, terwijl front offices zich juist vestigen op de centrale stadsdelen. Selectieve migratie-->het verhuizen van de mensen met een midden- of hoog inkomen naar de omliggende wijken. De toename van de concentratie van arme minderheidsgroepen in de stadswijken bestond in New York uit arme migranten of negers uit het zuiden van de VS. Vroegere suburbane gebieden zijn minder aantrekkelijk voor blanken en rijkeren door de verstening van hun omgeving--> Verhuizen nog verder van de centrale stad, b.v naar de edge cities. Ruimtelijke segregatie--> ruimtelijke scheiding van etnische groepen in een stad of een gebied. Er ontstaan getto's. Als gevolg hierop ontstaan er gated communities: Een afgesloten woongebied waar vooral mensen met hogere inkomens wonen. Sociale polarisatie: Toename van de sociaaleconomische tegenstellingen tussen groepen mensen met verschillende sociaaleconomische achtergronden. De Amerikaanse stadsbesturen willen steden weer aantrekkelijk maken: Verbeteren van de bereikbaarheid en het vergroten van de parkeergelegenheid nabij het CBD. Oude stadswijken opknappen--> Gentrification. Wordt door enkele factoren geholpen: 1. Economische factor: Het is voor jonge mensen goedkoper om een woning nabij het CBD te kopen, dan in het suburbane gebied rondom de stad. Pagina 10 van 11

11 2. Sociaal-culturele factor: Jonge mensen maken deel uit van de fast world. Wonen in de nabijheid van een bruisend stadscentrum is voor yuppies en dinkies aantrekkelijk. Door gentrification werden de kansarme bevolkingsgroepen uit hun woningen verdronen en steed het gemiddelde inkomen. Negatief effect van globalisering: De arbeidskrachten in de informele sector worden bij economische teruggang vaak als eerste op straat gezet. Pagina 11 van 11