Begrippenlijst Aardrijkskunde Begrippen Domein B: Wereld

Transcriptie

1 Begrippenlijst Aardrijkskunde Begrippen Domein B: Wereld Begrippenlijst door J woorden 9 mei ,4 5 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde 3a 1. Globalisering: Mondialisering: Lokalisering: Eenwording: Verbrokkeling: Global village: economische, politieke en communicatieve verbintenissen. economische, politieke en communicatieve verbintenissen. de reactie van mensen op de ontwikkelingen die ze meekrijgen van de globalisering. proces dat naar eenwording leidt. het uiteenvallen van een voormalige eenheid. een stad die internationaal georiënteerd is. Netwerksamenleving: ontwikkelingen op sociaal, economisch, politiek en cultureel gebied die veroorzaakt worden door verspreiding van digitale en communicatietechnologie. Economisch: Internationalisering: het proces waarbij betrekkingen over steeds grotere afstanden worden aangegaan en zo over de landsgrenzen heen reiken. Kapitaalstromen: de internationale verplaatsingen van geld en kapitaal. Internationale arbeidsverdeling: verschillende gebieden; worden verricht waar ze het meest opleveren. verdeling van economische activiteiten (landbouw, industrie, diensten) over Multinationale onderneming: onderneming met vestigingen over de hele wereld. Productieketen: alle schakels in productieproces, van ontwerp tot verkoop. Cultureel: Amerikanisering: Amerikaanse producten en culturele elementen op steeds meer plaatsen overheersend aanwezig zoals Coca Cola, McDonald s en Disney. Cultuurgebied: Lingua franca: er ontstaan wereldwijd gelijke cultuurtrends. voertaal tussen groepen met verschillende moedertalen. Pagina 1 van 7

2 Identiteit: de eenheid van wezen, volkomen overeenstemming en persoonsgelijkheid. Politiek: (Veranderende rol van de) staat: soevereine staten worden meer deel van een groter geheel door het afdragen van bevoegdheden aan unies of sluiten van verdragen. Blokvorming: Regio: Regionalisme: het vormen van machtsblokken door het vormen van douane-unies of vrijhandelszones. bij elkaar gelegen landen met dezelfde staatssystemen. men krijgt in gebied van bestaande staat eigen bevoegdheden en verantwoordelijkheden. Burgerschap: de wijze waarop inwoners deel hebben en deelnemen aan de samenleving en zo die samenleving helpen vorm geven. 3a 2. Wereldsysteem: een systeem en of systematiek voor de wereldhandel. Centrum: andere terreinen als cultuur, kennis en politiek. economisch overheersend, beslissingscentrum, kerngebied; dan vaak ook overheersend op Semi-periferie: tussen centrum en periferie; vaak snelgroeiende landen. Periferie: economisch afhankelijk van centrum; ondergeschikt; vaak leverancier van grondstoffen, landbouwproducten en goedkope arbeid. Fast world/ Slow world: geeft aan dat moderne technologische ontwikkeling slechts een deel van de wereld bereikt, of in verschillend tempo wordt overgenomen. Triade: de naam voor de drie gezamenlijke economische grootmachten waartusen zich de bulk van het internationale transport afspeelt: Noord-Amerika, West-Europa en de Aziatische Pacific Rim. Cluster: een gebied met een concentratie van bedrijven die met elkaar zijn verbonden. Ontwikkeling: Fragmentarische modernisering: ontwikkeling vind slechts plaats in bepaalde gebieden en bepaalde sectoren. Regionale ongelijkheid: gebieden concentreert. verschillen tussen gebieden nemen toe als ontwikkeling zich in bepaalde Sociale ongelijkheid: verschillen tussen groepen zoals naar afkomst of inkomen nemen toe als slechts bepaalde groepen aan ontwikkeling deelnemen. Spread-effecten: positieve invloeden van contact met centrum zoals economische groei en overdracht van kennis; leidt tot ontwikkeling gebied. Backwash-effecten: negatieve invloeden van contact met centrum zoals vertrek van beste arbeidskrachten en onttrekking grondstoffen; leidt tot afroming van economie, uitbuiting. Pagina 2 van 7

3 3a 3. Tijd-ruimtecom- pressie: wereld steeds kleiner door afname van relatieve afstand en verbetering relatieve ligging. Afstandsverval: afstanden spelen minder een rol door de verbeterde transport-, vervoersmiddelen, technologische en communicatieve ontwikkelingen. Geografische mobiliteit: gebieden. stromen van mensen, goederen, ideeën, energie en informatie tussen Vervlechting: het proces van integratie, gebieden of landen krijgen steeds meer relaties(verbindingen) met elkaar en gaan daardoor meer samenhangen. Technologie: Transporttechnologie: tak van de weg- en waterbouwkunde die zich bezighoudt met het plannen, ontwerpen en uitvoeren van faciliteiten en systemen die worden gebruikt voor het vervoer van mensen en goederen. Infrastructuur: het totaal van onroerende voorzieningen zoals (spoor)wegen, vliegvelden, havens, bekabeling, riolering, wegennet et cetera. Transportnetwerk: bestaat uit een verzamelnetwerk (collectienetwerk) voor bijeenbrengen van goederen, een verplaatsingsnetwerk voor vervoer naar de regio van bestemming, en een distributienetwerk (verdeelnetwerk) voor de verspreiding. Informatie- een vakgebied dat zich bezighoudt met informatiesystemen, technologie: telecommunicatie en computers. Hieronder valt het ontwikkelen en beheren van systemen, netwerken, databanken, websites, het onderhouden van computers en programmatuur en het schrijven van administratieve software. Elektronische snelweg: worden ICT-netwerken ook genoemd die snelle verbindingen bieden via (glasvezels)kabels en communicatiesatellieten. 3a 4. Tot 1970: Europeanisering: Kolonialisme: het overbrengen van Europese normen, gewoontes en technieken. uitbreiding van het grondgebied van een soevereine staat. Imperialisme: gebieden te veroveren en te beheersen. het proces waarbij landen hun macht in andere delen van de wereld uit willen breiden door Dekolonisatie: het proces waarbij kolonies zelfstandig worden van een moederland. Na 1970: Pagina 3 van 7

4 Nieuwe industrie- landen: derdewereldlanden die al behoorlijk geïndustrialiseerd zijn. Uitschuiving: het proces van de verplaatsing van economische activiteiten vanuit een economisch verder ontwikkeld gebied of land naar gebieden met lagere lonen. Nieuwe inter- nationale: Global shift: een bepaalde plaats is beter in de productie van een artikel en een als arbeid wordt verdeeld tussen landen. verschuiving van het economische zwaartepunt, is vooral gericht op de Pacific Rim. 3b 1. Ruimtelijke spreiding: spreiding van zwart/ wit zijn. ook wel ruimtelijke segregatie. Scheiding over een gebied. Kan in een wijk bv. de Cultureel: Taal: Godsdienst: het middel waarmee men communiceert. het geloof in een god, kenmerkend voor bepaalde culturen. Cultuurgebieden: gebied met kenmerkende cultuurelementen, eigen gezicht er zijn verschillende indelingen, bijvoorbeeld naar taal en godsdienst. Demografisch: Bevolkingsspreiding: verdeling bevolking over gebied; hangt vaak samen met natuurlijke omstandigheden zoals reliëf; kaart: zie bevolkingsdichtheid. Bevolkingsdichtheid: inwoners per km 2. Bevolkingsgroei (fase in de demografische transitie):hoe sterk de bevolking stijgt of daalt, kenmerkend voor de fase in hetdemografisch transitie model. leeftijdsopbouw: zegt iets over de bevolkingsdruk. Economisch: Bruto nationaal prod.: waarde van alle goederen en diensten over een bepaalde periode in een land van iedereen met dezelfde nationaliteit, bv pacht van een Nederlander die een huis verhuurt in Duitsland - loon van een Duitser die in Nederland werkt. Bruto binnenlands p.: waarde van alle goederen en diensten over bepaalde periode in een land binnen de landsgrenzen, loon van die Duitser wordt dus meegenomen. Inkomen (per capita):wat 1 pers. gem. verdiend, indicatie voor welvaart. Koopkracht: Beroepsbevolking: hoeveel je met een bepaalde hoeveelheid geld kunt kopen. deel van de bevolking dat wil, kan en mag werken. Pagina 4 van 7

5 Politiek: Democratisch gehalte: in hoeverre bepaalt bevolking over eigen lot? Ook in democratische landen kan democratisch gehalte verschillen. Mensenrechten: de universele rechten die voor iedere mens gelden. Samenwerkingsverbanden: wanneer twee, normaal losse organisaties, samen werken. Sociaal: Analfabetisme: wanneer mensen niet kunnen lezen en schrijven. Verstedelijkingsgraad en tempo: bevolking. % van de totale bevolking dat in steden woont en % groei van de stedelijke 3b 2. VN-ontwikkelings- Index: Samengestelde Human Development Index, meet voornamelijk armoede, analfabetisme, onderwijs en levensverwachting. een factor die uit meerdere en verschillende factoren is opgebouwd. variabele: spreiding (van waarden t.o.v. gem.: Hoe waarden verdeeld liggen, dus hoe ver weg van het gemiddelde. Regionale ongelijkheid: gebieden concentreert. verschillen tussen gebieden nemen toe als ontwikkeling zich in bepaalde Sociale ongelijkheid: verschillen tussen groepen zoals naar afkomst of inkomen nemen toe als slechts bepaalde groepen aan ontwikkeling deelnemen. 3b 3. Welvaart: Demografische transitie: koppelt het geboorte-/ sterftecijfer aan de economische ontwikkeling. vruchtbaarheid: kindersterfte: is het geboortecijfer, bij hoge ontwikkeling is vruchtbaarheid laag. hoeveel kinderen er sterven, afhankelijk van de mate van ontwikkeling in een gebied. Mondialisering: Verwestering: van het westen. Cultuurpatroon: Democratisering: niet-westerse landen die grotendeels de maatschappij, industrie en staatsvorm over nemen de elementen die betrekking hebben tot de waarden en normen. het vergroten van de inspraak en medezeggenschap in het bestuur van de overheid of Pagina 5 van 7

6 organisatie. 3c 1. Megalopolis: letterlijk: gigantisch grote stad; grootstedelijk gebied in noordoosten VS met overlappende metropolen zoals Boston, New York, Philadelphia, Washington (criterium: inwoneraantal, opbouw); Boswash. Wereldstad: stedelijk knooppunt met grote publieke, economische en culturele invloed die als mondiaal beslissings- en beheerscentrum fungeert (criterium: functie, relaties). Metropool: groot stedelijk gebied met centrale stad, voorsteden en omringend dichtbevolkt gebied; verglijkbaar met Nederlandse term agglomeratie (criterium: opbouw). Megastad: stad met meer dan 10 mln inwoners (criterium: inwoneraantal). Functionele regio: Geografische ligging: waar iets ligt, bv aan een meer, aan de zee, in een berggebied. Bereikbaarheid: Knooppunt: of een plaats ook goed bereikbaar is, Venetië kun bv alleen met de boot bereiken. schakels in een distributienetwerk, zijn bijvoorbeeld overslagplaatsen Hub en spoke-netwerk: een hub is een belangrijk (intercontinentaal) knooppunt. Spokes zijn de verbindingen tussen het knooppunt en het achterland. Mainportregio: intercontinentaal knooppunt, voornaamste schakel in transportnetwerk; hub in hub-enspokenetwerk aanwezig. Achterland: gebied landinwaarts, waar een bepaalde stad de goederenvervoer voor regelt. Stedelijke geleding: Edge city: stad aan rand dichtbevolkt stedelijk gebied van metropool die als volledige stad functioneert; wonen en werken i.p.v. alleen wonen (slaapstad). CBD: Central Business District; centrum met winkels en met sterke concentratie van kantoren; vaak hoogbouw door ruimtegebrek. Gentrificatie: een term die gebruikt wordt om de opwaardering van een buurt of stadsdeel op sociaal, cultureel en economisch gebied aan te duiden. Stedelijk netwerk: Cluster: een patroon van kleine, middelgrote en grote steden. een gebied met een concentratie van bedrijven die met elkaar zijn verbonden. Internationale dienstverlening: wereldwijde diensverlening. Mondiale financiële markten: een mechanisme dat mensen in staat stelt te handelen in financiële zekerheden, grondstoffen en andere gemakkelijk uitwisselbare zaken van waarde, dit tegen transactiekosten en tegen prijzen die de verwachtingen van beleggers omtrent de toekomstige kasstromen weerspiegelen op een internationaal niveau. Creative stad: centrum van talent en creativiteit door creatieve mensen/ beroepen en bedrijven. Pagina 6 van 7

7 Kosmopolitisme: Innovatie: gaat ervan uit dat culturen aan verandering onderhevig zijn en elkaar beïnvloeden. het geheel van menselijke handelingen gericht op vernieuwing. 3c 2. Integratie: Sociale polarisatie: de zichtbaarheid van verschillen tussen groepen wordt steeds groter, het toenemen van spanningen waardoor vijandig gedrag en intolerantie ontstaat. Exclusiviteit: Getto: sterke concentratie van vaak etnische groepen (zwarten, hispanics) in achterstandswijken, door spanningen vijandig naar buitenwereld. Gated community: voorzieningen. beveiligde woonwijken voor rijken, waaronder veel gepensioneerden; met veel luxe en eigen Volgmigratie: Gezinshereniging: Gezinsvorming: migranten laten hun familie overkomen, zo versterkt migreren het migreren. kinderen van migranten, de tweede generatie. Laten partner uit herkomstland overkomen. Pagina 7 van 7