Wijkanalyse en wijkgerichte preventie. Motto s: Opzet. Gevolgen voor het verpleegkundig Beroep. Nieuwe rollen

Transcriptie

1 Wijkanalyse en wijkgerichte preventie VenVN Nascholing wijkverpleging 2014 Opzet Toekomstige ontwikkelingen Multisectorale Samenwerking en Wijkgericht werken Wijkdiagnose maken Mogelijkheden voor de toekomst Huub Sibbing, docent Haagse Hogeschool en lid fractie wijkverpleging Motto s: Leren van de toekomst Je gaat het pas zien als je het door hebt (JC) Gevolgen voor het verpleegkundig Beroep 8 maart 2012: Historische dag Nieuwe rollen Ipv. 5 rollen Pool nu 7 rollen (Canmeds) Zorgverlener (Centrale rol) Gezondheidsbevorderaar Samenwerkingspartner Professional en kwaliteitsbevorderaar Reflectieve Professional Organisator Communicator 1

2 Wat zegt het nieuwe Beroepsprofiel?? (p.17) Verpleegkundigen zijn voortdurend bezig met signaleren van risico s en het voorkomen van erger.dat doen zij door tijdig zaken waar te nemen, dus voordat het probleem zich voordoet (..) Verpleegkundigen voeren alle vormen van preventie uit. Gezondheidsbevorderaar Kennis Verpleegkundige: Heeft kennis van epidemiologie. Heeft kennis van preventie en gezondheidsvoorlichting, gezondheids- en gedragsdeterminanten. Heeft kennis van de principes van zelfmanagement, leefstijlen, gedrag en manieren van gedragsbeïnvloeding. Is bekend met manieren waarop gezond gedrag gestimuleerd kan worden. Is op de hoogte van culturen en cultuurgebonden opvattingen van gezondheid en cultuurgebonden gezondheidsproblemen. Expertisegebied wijkverleegkundige Aanvullende kennis wijkverpleegkundige Is op de hoogte van de demografische samenstelling van de wijk, het vóórkomen van ziektes en kwetsbare doelgroepen. Heeft kennis van het bevorderen van een gezonde leefomgeving, zowel binnen als buiten de woning. Vaardigheden en attitude Verpleegkundige: Kan gegevens verzamelen in brede context, gericht op vroegsignalering en risicobeoordeling. Heeft vaardigheden op het gebied van outreachende zorg en bemoeizorg. Is in staat het sociale netwerk rond een patiënt te versterken. Kan meedenken met beleidsmakers en voorstellen doen voor noodzakelijke programma s. Kan participeren in collectieve / groepsgerichte preventie. Aanvullende vaardigheden en attitude wijkverpleegkundige: Is in staat problemen vroegtijdig te onderkennen om zo in een vroeg stadium te kunnen ingrijpen. Is vanuit haar maatschappelijke functie in staat verbeterpunten op het gebied van zorg en welzijn te signaleren, analyseren en initiatief te nemen om verbetering aan te brengen ten behoeve van de gemeenschap en het individu. Is in staat mee te bouwen aan zorgstructuren die specifiek gericht zijn op de behoeftes van wijkbewoners. 2

3 Waarvoor hep dat nou nodig??? Daarover gaat deze nascholingsbijeenkomst RVZ-advies dec. 2012: Regie aan de Poort MGZ is de toekomst Hoe komt VenVN en de RVZ nu op dat idee?? Door te leren van de toekomst Wat staat ons immers te wachten?? Gevolgen voor de Gezondheidszorg 1 Aantal clienten zal stijgen Toename chronisch zieken Maar daar blijft het niet bij Complexiteit zal toenemen: Comorbiditeit 3

4 Gevolgen voor de Gezondheidszorg Gevolgen voor de Gezondheidszorg 2 Aantal clienten zal stijgen Toename chronisch zieken Complexiteit zal toenemen: Comorbiditeit Professionele zorg en Mantelzorg zal afnemen Aanbod dus ontoereikend Toekomst Arbeidsmarkt bij ONGEWIJZIGD BELEID RIVM: In extra zorgprofessionals nodig. (VTV2010) SCP: In 2020 moet 20% beroepsbevolking in de zorg werken (Zorgen voor zorg). Ca % van de schoolverlaters moet voor de zorg kiezen. Zie jij dat gebeuren?? Zorg-Innovatieplatform: toekomst onvervulde vacatures Gevolgen voor de Gezondheidszorg 3 Betaalbaarheid Gezondheidszorg Kostenexplosie naar jaar 2013: al 92 miljard Is 10,5 % BNP CPB: extrapolering zorgkosten in 2030 ca.25% BNP bij ONGEWIJZIGD BELEID 4

5 Conclusies uit VTV s Grote verschillen in gezondheid tussen kansarm en kansrijk Grote verschillen tussen regio s en wijken: ruimte voor verbetering Juist in dit soort wijken werken jullie vaak Vaak in wijken met lagere Sociaal Economische Status (SES) Daarnaast nog: SEGV (SCP/CBS: Sociale Staat 2013) lage SES Levensverwachting Gezonde levensverwachting Chronische aandoeningen 46% 29% Arbeidsongeschikt 18% 3% Jaren zonder beperking hoge SES VTV 2010 Laag opgeleiden leven jaar korter zonder beperkingen. Deze verschillen zijn de afgelopen jaren niet afgenomen maar eerder toegenomen. Dat weten we al sinds VTV 1993 Sterker nog: Weten we al sinds 1850 Er zit ook nog een structuurfout in de gezondheidszorg!! Ook in de thuiszorg Daar zullen we dus wat mee moeten 2 Verschuiving van intramuraal naar extramuraal onontkoombaar Nadruk weer op preventie / gezondheid/ zelfmanagement RVZ: Van ziekte en Zorg naar Gezondheid en Gedrag (ZZ naar GG) RVZ-advies 2010: Perspectief op Gezondheid Paradigmashift noodzakelijk in de Gezondheidszorg Gezondheidszorg teveel gericht op Ziekte en Zorg. Dan zijn we eigenlijk te laat Gezondheidszorg moet zich gaan richten op behoud van Gezondheid en Gedrag: Preventie Van ZZ naar GG 5

6 Compressie of Expansie (uitbreiding) van morbiditeit DAAROM: Centrale opgave voor de toekomst NIET: Hoe kunnen mensen LANGER LEVEN MAAR Hoe kunnen mensen LANGER GEZOND LEVEN Wijkverpleging =MGZ Niet voor niets vraagt het Kwaliteitsregisteren VenVN bij het deskundigheidsgebied Wijkverpleging de afstudeerrichting MGZ binnen de Hbo-V Wat is dat nou: Maatschappelijke Gezondheidszorg (MGZ)?? 1. De MGZ is: nadruk op Care EN preventie De verpleegkundige in de MGZ is veel meer gericht op: 1. Ofwel mensen die gezond zijn, zoveel mogelijk te ondersteunen in het gezond blijven: (Collectieve) Preventie 2. Ofwel mensen die niet meer kunnen genezen, zo goed mogelijk ondersteunen en verplegen, gericht op behoud van kwaliteit van leven : Care De eerste stap is de laatste jaren schromelijk verwaarloosd 2: De MGZ is: Niet alleen individugericht maar ook groepsgericht Collectieve preventie Risicogroepen Risicogroepenalyse 6

7 Wat zegt het nieuwe Beroepsprofiel?? (p.17) Verpleegkundigen zijn voortdurend bezig met signaleren van risico s en het voorkomen van erger.dat doen zij door tijdig zaken waar te nemen, dus voordat het probleem zich voordoet (..) Verpleegkundigen voor alle vormen van preventie uit. Wat zegt het (oude) Verpleegkundig Beroepsprofiel hierover: Daarnaast vindt de verpleegkundige beroepsuitoefening plaats op het terrein van de maatschappelijke gezondheidszorg. Dit houdt in dat de verpleegkundige handelingen verricht die de gezondheid van de samenleving bevorderen. Veelal gaat het om preventieve taken. De verpleegkundige zal zich inzetten voor recht op zorg voor iedereen en voor de rechtvaardige verdeling van middelen en zorg. De verpleegkundige zet zich er daarnaast voor in de volksgezondheid te beschermen en te verbeteren. Zij signaleert gezondheidsbedreigende factoren en neemt zo nodig passende maatregelen. Hierbij valt onder andere te denken aan gezondheidsbedreigende woon- en werkomstandigheden en sociale onrechtvaardigheid. 3: De MGZ is: uitgaan van de leef-, woon of werksituatie van de cliënt Je komt bij mensen thuis waar zij hun leven hebben ingericht. Hoef ik jullie niet te vertellen. Vindplaats gericht werken : outreaching 4: MGZ is ook een manier van kijken, analyseren Motto: De belangrijkste letter van de MGZ is de M Zorgsituaties dus breed leren analyseren Daarom systeem- en omgevingsmodellen 5: De MGZ is dus ook: Multidisciplinair en zelfs multisectoraal werken Veel zorgsituaties hebben niet alleen een gezondheidsaspect maar er spelen ook andere factoren een rol. Denk maar aan huisvesting, werk, opvoeding, financiële situatie etc. Als je als verpleegkundige werkzaam bent in de MGZ moet je ook kunnen samenwerken met andere sectoren buiten de gezondheidszorg zoals bv. de wijkagent, de leerkracht van een school of de woningbouwcorporatie:multisectoraal Rol Coach: niet alleen collega s ondersteunen maar ook instellingen adviseren/consult geven in het nemen van preventieve maatregelen. Bv. Advisering gemeentes of woningbouw-corporaties 7

8 Samenvatting De maatschappelijke context Preventie en zorg met elkaar verbinden De leef-, woon- en werkomgeving is uitgangspunt Systeembenadering Epidemiologische gerichtheid en risicogroepanalyse Zowel gevraagde als ongevraagde interventies Zowel multidisciplinair als multisectoraal samenwerken Dat betekent voor de verpleegkundige in de MGZ Een open mind Breed kunnen kijken en analyseren Grote mate van zelfstandigheid Groot appel op verantwoordelijkheid Gebruik maken van creativiteit en flexibiliteit Maar eerst het probleem goed analyseren!!! Grote regionale verschillen 8

9 Hoe komt dat nou?? Dat vraagt om een verklaring Eerst het probleem goed onderzoeken: Gezondheidsmodel van Lalonde (WHO) Zorgsysteem Zorgsysteem 9

10 Andere determinanten uit model van Lalonde zijn heel ongelijk verdeeld. Op landelijk niveau zijn de verschillen tussen gemeenten al in kaart gebracht. etc Zorgsy s-teem Fysieke omgevingsfactoren 1 Huisvesting: koop- vs. Huurwoningen, kwaliteit huisvesting (vocht etc.) Ruimte woningen Fysieke omgevingsfactoren 2 Je zult er maar wonen Woonomgeving: speelmogelijkheden, veiligheid, verkeer industrie milieu 10

11 Verstrekkende gevolgen Impact groene ruimte op gezondheid, ook voor volwassenen/ ouderen Mensen met een groene woonomgeving voelen zich gezonder. Dat niet alleen: ze zíjn ook gezonder, want ze bezoeken minder vaak de huisarts met gezondheidsklachten. Met name angsstoornissen en depressies komen minder vaak voor in groene omgevingen. De kans op een depressie is 1,33 keer zo hoog in buurten met weinig groen als in buurten met veel groen. Maar ook gezondheidsproblemen als hoge bloeddruk, hartklachten, rug- en nekklachten, ademhalingsproblemen, darmstoornissen, migraine en duizeligheid doen zich minder vaak voor (Maas, 2008). Terug naar overgewicht bij kinderen 11

12 Terug naar overgewicht bij kinderen 2 Je zult er maar wonen Zorgsysteem Sociale omgeving 1 Bevolkingsopbouw: typen gezinshuishoudingen verhouding allochtonen-autochtonen, Allochtonen is containerbegrip mate van inburgering Taalbeheersing Weg weten in Nederlandse Gezondheidszorg Sociale omgeving 2 Sociaal Economische Status: Percentage uitkeringstrekkenden, armoede werkloosheid, arbeidsongeschiktheid 12

13 13

14 Maatschappelijke ontwikkelingen Invloeden al merkbaar bij geboorte Vervolgens begin je aan je volwassen leven Invloed arbeidsomstandigheden 14

15 Invloed van geen werk Invloed van beperkt inkomen Of zelfs geen woning 15

16 Invloed van stress Culture of Poverty Meer overleven dan leven Korte-termijn-perspectief Leven in het nu Teleurgesteld in het systeem Wantrouwig Uit VTV 2010 Aandacht voor gezond gedrag wordt in de dagelijkse praktijk vaak verdrongen door allerlei ongunstige leefomstandigheden zoals een veilige woonomgeving,, werkloosheid. Huurachterstand of schulden Een positieve aandacht en ondersteuning zou de draagkracht van mensen kunnen vergroten door de aandacht te richten op kracht ipv. op klachten en tekortkomingen Kritische kanttekeningen bij preventie Stapeling van ongunstige factoren in buurten 2010: VTV: p.58:veel interventies gaan voorbij aan de dagelijkse leefwereld van de doelgroep. Voor en werkloze laagopgeleide die rookt heeft het vinden van een baan een grotere prioriteit dan stoppen met roken. p.58: Beleidsmakers en gezondheidsprofessionals weten vaak niet wat onder mensen met een lage SES leeft. Uit onderzoek blijkt dat gezondheidsboodschappen door mensen met en lage SES vaak als betuttelend wordt ervaren: veel moet en weinig mogen. 16

17 De cirkel sluit zich 1 De cirkel sluit zich 2 Laten we dit ook niet uit het oog verliezen Kernpunten uit RVZ-advies Regie aan de Poort (dec. 2012) -Speelt niet alleen bij ouderen -Maar net zo goed bij jongeren/ gezinnen -Mix van gezondheidsproblemen, emotionele problemen, gedragsproblemen en sociale problematiek -Eigenlijk gaat het dus om complexe hulpverleningsrelaties Kernpunten uit RVZ-advies Regie aan de Poort (dec. 2012) De groepen met complexe hulpverleningsrelaties zijn heel divers: -Laag opgeleiden/ lage SES -Ouderen boven de 75 jaar -Alleenstaanden, ook ouderen -Niet-westerse migranten -Geconcentreerd in achterstandswijken 17

18 Kernpunten uit RVZ-advies Regie aan de Poort (dec. 2012) Daarom!!!!! Reactie van de hulpverlening tot nu toe -Preventie en Care gescheiden circuits -Bij preventie: Nadruk op leefstijl -Jeugd, volwassenen en ouderen gescheiden circuits en heel verkokerd -Somatische en psychische zorg gescheiden georganiseerd en verkokerd Brabant Dagblad 18 maart 2013 Leefwijzen, gedrag en gedragsverandering Vrij naar Louis van Gaal: Zijn wij (de professionals) nou zo slim of zijn zullie (de bevolking) nou zo dom? Mensen doen soms hele domme dingen, maar waarom doen ze het dan???? 18

19 Wij weten wel beter Verbetering gezondheid: een moeizaam proces Ongezond gedrag staat niet op zichzelf, maar hangt samen met sociale en fysieke omgeving Gezondheidsachterstanden zijn hardnekkig Boodschap uit de VTV-1993=VTV-1997=VTV- 2002=VTV-2006=VTV en verweven met achterstanden op andere terreinen: grote verschillen tussen buurten in gezondheid en risicofactoren Culture of Poverty Meer overleven dan leven Korte-termijn-perspectief Leven in het nu Teleurgesteld in het systeem Wantrouwig Kritische kanttekeningen bij preventie Resultaten uit onderzoek Terpstra: Sluit niet aan bij perspectief culture of poverty 19

20 Als we het gedrag van mensen niet snappen, kunnen we het ook niet veranderen Belangrijk analysemodel: Model van Bronfenbrenner Voorbeeld 1: Invloed van Peers Voorbeeld 2: Invloed van de media Vergeet de reclame niet 20

21 Er zin ook tegenbewegingen Maar wat dacht je van deze En van deze Bekendste merknamen wereldwijd???? Kun je er aan ontsnappen?? Op 7: McDonalds En op 1: CoCa Cola 21

22 Ja, ja, ja daar is ie weer In de kleinste plaatsjes in de bush Zelfs diep in het Amazonegebied Kortom: Even een vraagje: Wie van jullie is vegetarisch?? Waarom niet?? Wie koopt zijn eten bij de natuurwinkel?? Waarom niet?? Wie haalt regelmatig bij Appie Hein of de C1000 een kant-en-klaar-maaltijd?? Waarom wel?? Motieven voor gedrag heel divers 22

23 Kortom: Ongezond gedrag of obese samenleving?? Kritische kanttekeningen bij preventie 2010: VTV: p.58:veel interventies gaan voorbij aan de dagelijkse leefwereld van de doelgroep. Voor en werkloze laagopgeleide die rookt heeft het vinden van een baan een grotere prioriteit dan stoppen met roken. p.58: Beleidsmakers en gezondheidsprofessionals weten vaak niet wat onder mensen met een lage SES leeft. Uit onderzoek blijkt dat gezondheidsboodschappen door mensen met en lage SES vaak als betuttelend wordt ervaren: veel moet en weinig mogen. Zorgsysteem 23

24 Zorgsysteem 1 Aan- of afwezigheid van gezondheidsvoorzieningen en professionele formele netwerken Huisartsen, Verloskundigen Buurtnetwerken Hometeams schoolteams ed. Zorgsysteem 2 Aan- of afwezigheid van welzijns voorzieningen: Buurtvoorzieningen club- en buurthuizen Zorgsysteem 3 Aan- of afwezigheid van informele netwerken: Buurtverenigingen Speeltuinverenigingen Eigen kracht conferenties ed. Kritische kanttekeningen bij preventie Hebben we dan niets geleerd in 30 jaar VTV: veel gezondheidswerkers bij GGDen voelen zich niet of nauwelijks bekwaam om SEGV te verkleinen Blijkbaar doen we iets nog niet goed genoeg In preventie en zorg staat veelal een te smalle individugerichte benadering van gezondheid centraal Uitsluitend focussen op gedrags- en leefstijlinterventies is ontoereikend. Dit vraagt ook dat preventiewerkers een breder maatschappelijk perspectief dienen te hanteren om naar preventie en gezondheid te kijken. Conclusies uit VTV 2010 Bij gezondheidsbevordering zijn vooral wetgeving en prijsmaatregelen effectief Niets wijst erop dat leefstijlcampagnes directe leefstijlverandering tot gevolg hebben. Van massamediale campagnes bestaat er geen enkel bewijs dat ze effectief zijn. 24

25 Conclusies uit VTV 2010 p.9/65: Gezondheidsbescherming levert veel gezondheidswinst op Fysieke omgeving is belangrijk aangrijpingspunt preventie Ook maatschappelijke omgeving is belangrijk aangrijpingspunt preventie Lessen uit onderzoek 2. Actieve inbreng doelgroep onontbeerlijk Community-based-benadering succesvol Integrale benadering/ netwerkbenadering/ maatschappellijke benadering onontbeerlijk Hoe dan wel (VTV 2010) p.10: Het bereiken van laag-opgeleiden vereist extra aandacht.. Hierbij dient vooral rekening gehouden te worden met achterliggende maatschappelijke determinanten en aandacht voor fysieke en maatschappelijke omgeving Recent verschenen De Gezondheidsepidemie (Polder/ vd/ Lucht/ Kooiker) Centrale paradox: We worden gezonder en steeds meer zieken Van ZZ via GG is niet voldoende Van ZZ via GG naar Mens en Maatschappij (MM) Nadruk op wijkgerichte preventie, uitgaande van de leefwereld van de doelgroep: Community based Voorwaarden effectieve preventie (PHC) Gebaseerd op grondige analyse kern van het probleem Gebaseerd op grondige analyse doelgroep Aansluiting bij leefwereld doelgroep Actieve betrokkenheid doelgroep Empowerment Gebruik intermediairen Empowerment-paradigma Wij zijn amechtig op zoek naar wat er fout gaat ( Blaming the victim )/ negatieve etiketering Daarbij vergeten we dat er ook dingen goed gaan Ga niet uit van zwakte maar van kracht/ potentie Laat de voorbeelden van Jose van de Putte en Ferko Ory goed op je inwerken 25

26 Preventiemodel van Caplan Informele steunsystemen uitermate waardevol Informele steunsystemen uitermate waardevol Invloed van het Zorgsysteem Multisectorale samenwerking Wijkgericht werken/ Community-based-benadering De client/ patient leeft in meerdere werelden De gezondheidszorg is er maar een van In welke andere sectoren is jouw doelgroep ook actief??? Wat weten we van die andere sectoren?? Waarom is dat belangrijk dan??? Wat zijn nou relevante sectoren?? Wonen Werk Welzijnswerk Politie/ justitie Poltiek (ambtenaren) Non-professonials Financien/ uitkeringen Onderwijs 26

27 Kennis Sociale kaart Wat is hun doelgroep Wat is doelstelling Wat is hun werkwijze Hoe zijn ze te bereiken (fysiek, cultureel, procedureel) Voorbeeld 1: Wijkgericht Wijkagent Concierge woningbouwcorporatie Club- en buurthuiswerk, Ouderenwerk Maatschappelijk werk Buurtsuper Bewonersorganisaties/ buurtcommitees etcetc Community Based benadering De wijk, de buurt is je client de Gezonde wijk Verbind gezondheidsvraagstukken met maatschappelijke vraagstukken Multisectorale samenwerking Community Based benadering Wijkgerichte interventies trachten de omgeving aan te pakken en bij bewoners van de wijk een verandering teweeg te brengen Enkele voorbeelden Maslow op wijkniveau Leefbare woonomgeving (lawaai, verkeer, overlast, vervuling) Veilige woonomgeving Tegengaan eenzaamheid en sociaal isolement Groenvoorzieningen Activering sociale steunsystemen 27

28 Voorbeeld van Communitybenadering Community that Cares (CtC) Opzomeren Zie onderstaand voorbeeld Gezondheidsraad: Voor dik en dun Voorbeeld van Communitybenadering Meest recent: Urban 40 (2014) Prachtig Ebook met schitterende praktijkvoorbeelden Successen, Lessen. Tips Wijkanalyse samen met bewoners Integrale aanpak Betrokken bewoners Betrokken professionals Sluit aan bij bestaande initiatieven 28

29 Successen, Lessen. Tips Borg inzet wijkverpleegkundige nieuwe stijl (Zichtbare Schakel) Luister naar behoeften bewoners Begin klein, al doende leert meer Investeer een fysieke omgeving Systematiek 1: Gegevens verzamelen Hoe kom je aan je informatie Veelal bekend maar je moet wel zoeken Soms uit onverwachte hoek: Community as a client vs. Community as a partner Let go down under Ga nu op zoek naar het verhaal achter de cijfers Gebruik de kennis van sleutelfiguren Hou je eigen oren en ogen goed open Hoe goed ken jij jouw wijk?? Systematiek 2: Diagnose Wijkdiagnose/ Community Needs Analysis Wijkgezondheidsprofiel 29

30 Systematiek 3: Doelen formuleren Betrek bewoners bij je activiteiten (actieve participatie Stel je doelen niet te hoog: formuleer samen met hen haalbare doelen die aansluiten bij hun behoeften en leefwereld Koester succesjes, ook al zijn ze nog zo klein Systematiek 4: Uitvoering Betrek andere partners erbij (woningbouwcorporaties, Sociale Dienst, wijkagent etcetcetc.) Integrale aanpak Non-professionals heel waardevol, zelfs onmisbaar (bv. Bewonersorganisaties) Voorwaarden voor goede multisectorale samenwerking Inzicht in elkaar functioneren Gedeeld belang (=geen gedeelde visie) Commitment Lessen voor Hbo- Verpleegkundigen De probleemsituatie beperkt zich niet tot jouw instelling Denk in ketenzorg-termen Zoek de win-win-situatie Treed buiten je klassieke referentiekaders Kortom: Je gaat het pas zien als je het door hebt (JC) Wat vraagt dit van de wijkverpleegkundige 1 Treed buiten je eigen referentiekaders Maak het model van Lalonde, het ecologisch systeem van Bronfenbrenner, het preventiemodel van Caplan en het PHCconcept tot je tweede ik Richt je niet alleen op individuen maar ook op omgeving Ken je sociaal systeem (wijk/ school/ bedrijf etc). 30

31 Wat vraagt dit van de de wijkverpleegkundige 2 Verlaat je Ivoren Toren: Investeer ook in relaties met nonprofessionals PHC en community-based benadering onontbeerlijk PHC is vooral een kwestie van attitude Wat vraagt dit van de de wijkverpleegkundige 3 Outreachend weken Samenwerken met sleutelfiguren Speel je signalen door naar het management en/of de politiek en/of de zorgverzekeraar De tijd is er rijp voor!! 31