DE KWALITEIT VAN VVE IN DE GEMEENTE DOETINCHEM IN 2012

Transcriptie

1 DE KWALITEIT VAN VVE IN DE GEMEENTE DOETINCHEM IN 2012 Utrecht, februari 2013 HB

2 Pagina 2 van 28

3 INHOUD Voorwoord 5 1 VVE in de gemeente Doetinchem Overzicht van de voor en de vroegscholen in Doetinchem Lijst met de VVE documenten die de gemeente heeft aangeleverd Het gemeentelijke VVE beleid 10 2 De oordelen over de voor en de vroegscholen Het bereik Oordelen op de indicatoren van voor en vroegscholen 13 3 Conclusies 19 Bijlage 1: de beantwoording van de digitale vragenlijst door de gemeente 21 Bijlage 2 De resultaten op de digitale vragenlijsten van de voor en de vroegscholen 27 Pagina 3 van 28

4 Pagina 4 van 28

5 Voorwoord In de Memorie van Toelichting bij de OKE-wet wordt een zgn. VVE-bestandsopname aangekondigd. In 2007 (en 2008 en 2009) heeft de onderwijsinspectie die al uitgevoerd in de vier grote steden en in in de middelgrote steden. Nu is doorgestart met de overige gemeenten die onderwijsachterstandsmiddelen krijgen van het Rijk. Na de bestandsopname wordt het inspectietoezicht op de kwaliteit van VVE signaalgestuurd vorm gegeven. Dat houdt in dat periodiek afspraken met de gemeente gemaakt worden over de onderwerpen en de locaties waarop VVEtoezicht zal worden gehouden. De bevindingen uit dit rapport over de bestandsopname VVE kunnen daarvoor als uitgangspunt worden genomen. De Hoofdinspecteur Primair onderwijs, Dr. A. Jonk Pagina 5 van 28

6 Pagina 6 van 28

7 Inleiding Dit rapport is het verslag van een onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs naar de kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie (VVE) in de gemeente Doetinchem. VVE is bedoeld voor jonge kinderen die onvoldoende zijn toegerust voor een soepele instroom in het basisonderwijs, waardoor ze grote kans lopen om achterop te raken. In het rapport wordt allereerst de kwaliteit van het VVE-beleid op gemeentelijk niveau gewaardeerd. Dat is gebeurd in de vorm van een zelfrapportage (in lijn met artikel 12 van de WOT) van de gemeente over haar VVE-beleid: zie hoofdstuk 1 en bijlage 1. De inspectie heeft deze zelfevaluatie geverifieerd. Vervolgens worden in hoofdstuk 2 de oordelen van de inspectie over de bezochte locaties gepresenteerd. Dat gebeurt in de vorm van overzichtstabellen met daarin: de oordelen van de inspectie over de bezochte locaties; of de zelfbeoordelingen afwijken van de inspectieoordelen. Na iedere overzichtstabel wordt een toelichting gegeven door de inspectie. In bijlage 2 staat een overzicht van de antwoorden van de zelfevaluaties van de locaties weergegeven. Iedere bezochte locatie heeft een inspectierapport met de bevindingen ontvangen. Hoofdstuk 3, tenslotte, bevat de conclusies over kwaliteit van VVE in deze gemeente. Dit rapport gaat dus over de volgende onderwerpen: 1. De zelfrapportage van de gemeente over haar VVE-beleid en de verificatie daarvan door de inspectie. 2. De oordelen van de onderwijsinspectie over de voor- en de vroegscholen en de mate van overeenkomst met de oordelen uit de zelfevaluaties. 3. De conclusies van de onderwijsinspectie. Bij de beoordeling wordt gewerkt met een vierpuntsschaal: 1. Staat in de kinderschoenen: verbeteringen zijn dringend nodig. Deze kwalificatie geeft aan dat echt iets verbeterd dient te worden. 2. Enigszins ontwikkeld: verbeteringen zijn nodig Deze kwalificatie geeft aan dat het wenselijk is dat iets verbeterd wordt. 3. Voldoende 4. Goed ontwikkeld: een voorbeeld voor anderen. Deze kwalificatie geeft aan dat dit aspect in orde is, en wel op een zodanige manier dat anderen hiervan kunnen leren. Pagina 7 van 28

8 Pagina 8 van 28

9 1 VVE in de gemeente Doetinchem De gemeente Doetinchem heeft aan de hand van een digitale vragenlijst haar eigen VVE-beleid beoordeeld tegen de OKE-wet en het VVE-toezichtkader van de onderwijsinspectie, dat in de Staatscourant is gepubliceerd. De digitale vragenlijst levert de volgende informatie: Het overzicht met de voor- en de vroegscholen: zie paragraaf 1.1 De lijst met de VVE-documenten die de gemeente heeft aangeleverd: zie paragraaf 1.2 De zelfbeoordeling van VVE-context en condities: zie paragraaf Overzicht van de voor- en de vroegscholen in Doetinchem In de gemeentelijke digitale vragenlijst is gevraagd naar een overzicht met de VVEpeuterspeelzalen en kinderdagverblijven (dus: de voorscholen) en de bijbehorende vroegscholen (de VVE-basisscholen). Gemeenten bekostigen sinds 2006 niet langer de vroegscholen, waardoor ze nu vaak geen betrouwbaar beeld meer hebben van welke vroegscholen er zijn. Daarom heeft de onderwijsinspectie, in samenspraak met de gemeente en de schoolbesturen (en met gebruikmaking van de DUO-telgegevens per 1 oktober 2011 met het percentage gewichtenkinderen van 4 en 5 jaar), dat overzicht nader ingevuld: zie tabel 1.1. Tabel 1.1: Overzicht van de voor- en vroegscholen in de gemeente Doetinchem. (Voor)scholen met een * hebben een digitale vragenlijst gekregen en (voor)scholen met ** zijn (ook) bezocht. Voorschool: Vroegschool: peuteropvang Basisschool Ukkenoord** Het Palet** (Kruimeltje*) Overstegen** (Robbedoes*) Wilhelminaschool* Huppel-Inn * (Obs Hagen*) Zonnebloempjes* (Het Timpaan*) Kleitrappertjes* (Julianaschool*) Onderdeurtje* De Vijverberg* De Wegwijzer* (De Mate*) Obs de Huet* Toelichting: In de gemeente Doetinchem hebben zeven voorscholen en tien basisscholen een vragenlijst ontvangen. De voorscholen Robbedoes en Kruimeltje hebben de vragenlijst niet ingevuld. Zij staan in bovenstaande lijs tussen haakjes. Dat geldt ook voor de basisscholen Julianaschool, Hagen, De Mate en Het Timpaan. Deze scholen geven aan ten tijde van het onderzoek nauwelijks of geen doelgroepkinderen te hebben. Op teldatum 1 oktober 2011 hadden deze scholen inderdaad een beperkt aantal gewichtenleerlingen in de groepen 1 en 2 (minder dan 10%). Ook de basisscholen De Wegwijzer, Wilhelminaschool en obs de Huet hebben minder dan 10% gewichtenleerlingen op teldatum 1 oktober Desondanks hebben zij de vragenlijst wel ingevuld. Peuteropvang Ukkenoord en basisschool Het Palet zijn in combinatie bezocht. Basisschool Overstegen is als een enkele locatie bezocht. 1.2 Lijst met de VVE-documenten die de gemeente heeft aangeleverd - Gemeentelijk Onderwijsachterstandenbeleid Opvoedingsondersteuning aan ouders van VVE-peuters, 20 december Notitie Peuterwerk in en na 2011, 26 mei Actualisering Jeugdagenda, 14 december 2010 Pagina 9 van 28

10 1.3 Het gemeentelijke VVE-beleid In deze paragraaf worden de bevindingen van de inspectie over het gemeentelijk VVE-beleid weergegeven. Bijlage I bij dit rapport bevat de zelfevaluatie van de gemeente: vragen, antwoorden en beoordelingen van het gemeentelijke beleid, op de twee domeinen VVEbeleidscontext en de VVE-condities. Per domein wordt weergegeven op welke punten de gemeente haar eigen beleid en uitvoering als voldoende ( 3 ) beoordeelt, waar nog verbeterpunten worden gezien, zowel zonder ( 2 ) als met ( 1 ) afspraken en op welke punten de gemeente als een voorbeeld voor anderen gezien wordt ( 4 ). De inspectie baseert haar bevindingen op de uitkomsten van de zelfevaluatie en haar eigen verificatie door middel van documentenanalyse, gesprekken met betrokkenen en informatie uit locatiebezoeken. Waar de bevindingen van de inspectie afwijken van de oordelen van de gemeente wordt dit vermeld en onderbouwd. HET GEMEENTELIJKE VVE-BELEID Oordeel 1a1 Definitie doelgroepkind 2 1a2 Bereik: het aantal kindplaatsen (peuters) 2 1a3 Toeleiding 3 1a4 Ouders 2 1a5 Integraal VVE-programma 2 1a6 Externe zorg 3 1a7 Interne kwaliteitszorg van de voor- en de vroegscholen 2 1a8 Doorgaande lijn 2 1a9 Resultaten 1 1b VVE-coördinatie op gemeentelijk niveau 3 1c Systematische evaluatie en verbetering van VVE op gemeentelijk niveau 3 DE VVE-CONDITIES Oordeel 2a GGD-rapport 3 2b Gemeentelijk subsidiekader 2 Verificatie: Aan de hand van de ingestuurde documenten, en in voorkomende gevallen ook in gesprekken met de betrokkenen in de gemeente, heeft de inspectie bovenstaande oordelen geverifieerd (zie ook bijlage 1). Dit levert het volgende beeld op: 1. Verbeterpunten met een afspraak - De resultaten van VVE (1a9) De gemeente heeft in de beleidsdocumenten vastgelegd dat het onderwijs ervoor dient te zorgen dat ieder kind aan het einde van groep twee de vaardigheden bezit om het niveau van groep 3 aan te kunnen, waarbij de spraak- en taalontwikkeling (in samenhang met anderen ontwikkelgebieden) het voornaamste aandachtspunt is. Er is niet aangegeven welke instrumenten gebruikt kunnen worden om de resultaten te meten en wat precies de norm is. Het is niet duidelijk of hierover in het LEA-overleg inmiddels nadere afspraken zijn gemaakt. Sinds 1 januari 2012 verwacht de inspectie dat op gemeentelijk niveau is bepaald wat de resultaten van VVE moeten zijn en hoe deze gemeten worden. Indien dit niet het geval is, dient hierover een afspraak te worden gemaakt. In de zelfevaluatie van de gemeente kwam deze indicator als voldoende naar voren (oordeel 3 ). De inspectie heeft dit oordeel aangepast door hierover een afspraak te maken (oordeel 1 ). De inspectie en de gemeente Doetinchem spreken af dat bovengenoemde resultaatafspraken uiterlijk 1 september 2013 zijn gemaakt en zijn vastgelegd. Pagina 10 van 28

11 2. Verbeterpunten - Definitie doelgroepkind (1a1) De gemeente Doetinchem heeft in een beleidsdocument vastgelegd welke criteria gelden voor de bepaling van doelgroeppeuters. Het zijn kinderen met een geconstateerde achterstand in een of meerdere ontwikkelingsgebieden (motorische ontwikkeling, sociaal-emotionele ontwikkeling, zelfredzaamheid) die van invloed is op de taalontwikkeling. De achterstand wordt geconstateerd op basis van een omgevingsrisicoanalyse. Er is echter geen definitie voor doelgroepkleuters. Dit is een verbeterpunt. - Bereik (1a2) De gemeente geeft in de vragenlijst aan dat er per 1 augustus 2011 in totaal 46 gewichtenleerlingen zijn in groep 1 en 2. Op grond van meer recente gegevens van DUO (op teldatum 1 oktober 2011) zijn er in totaal 92 kinderen in groep 1 en 2 met een leerlinggewicht. De inspectie verwacht dat er voor driekwart van het aantal 4- en 5-jarigen met een leerlinggewicht VVE-kindplaatsen bekostigd worden. Dit zijn 69 kindplaatsen. De gemeente heeft in 2011 budget beschikbaar gesteld om maximaal 60 doelgroeppeuters een VVE-aanbod te geven. De gemeente geeft aan dat er op grond van de eigen definitie in 2011, op grond van de screening van het consultatiebureau, in totaal 23 doelgroeppeuters zijn. Deze peuters hebben allemaal een VVE-aabod gehad. Echter, de verwachting van de gemeente is dat met betere afspraken met het consultatiebureau over de screening dit aantal zal toenemen. Kortom: de gemeente weet niet precies voor hoeveel VVE-kindplaatsen gerealiseerd moeten zijn. Dit is een verbeterpunt. Wel zijn er (bijna) voldoende kindplaatsen voor peuters gecreëerd, maar deze zijn slechts voor de helft bezet aangezien er niet meer peuters geïndiceerd worden. Uit de beleidsdocumenten blijkt dat er (te) veel peuters (ten onrechte) door het consultatiebureau niet als doelgroeppeuter zijn aangemerkt. - Ouders (1a4) De gemeente Doetinchem zet samen met de bibliotheek West Achterhoek het programma Boekenpret in om ouders te stimuleren thuis te werken aan de taalvaardigheid van hun kinderen. Er is echter geen gemeentelijk beleid waarin wordt ingegaan op: - de ouderpopulatie, waarvan een analyse is gemaakt die bruikbaar is om het beleid vast te stellen; - de intakeprocedure; - het vooraf adequaat informeren over VVE; - het betrekken van ouders bij VVE; - het informeren van ouders over de ontwikkeling van hun kind; - het rekening houden met de thuistaal. Op bovengenoemde punten dient beleid te worden ontwikkeld. Reden waarom de inspectie dit als een verbeterpunt aanmerkt. - Integraal VVE-programma (1a5) In de gemeente Doetinchem wordt ingezet op het integrale VVE-programma Startblokken in de voorscholen. De gemeente heeft de afgelopen jaren geïnvesteerd in het de uitvoering van dit VVE-programma. Daarnaast beoordeelt de inspectie vanaf 2012 of er gemeentelijk beleid is over het te hanteren kind- of leerlingvolgsysteem in de voor- en vroegscholen. In de gemeente Doetinchem zijn hier geen afspraken over gemaakt. Dit is een verbeterpunt. De inspectie stelt het oordeel uit de zelfevaluatie op dit punt naar beneden bij (oordeel 2 ). Wel is in de beleidsdocumenten aangegeven dat de gemeente afspraken wil maken over de doorgaande lijn met de besturen van de basisscholen. Hiermee is zicht op verbetering. - De interne kwaliteitszorg op de voor- en vroegscholen (1a7) Op gemeentelijk niveau dient aangegeven te zijn wat belangrijk is met betrekking tot de kwaliteit van VVE en hoe deze kwaliteit gemeten en geborgd wordt. Het ontbreekt aan afspraken met de schoolbesturen en houders van kinderopvang (en peuterspeelzalen) over een cyclisch systeem van kwaliteitszorg VVE (evalueren, verbeteren, uitvoeren en borgen). Dit is een verbeterpunt. Daarom stelt de inspectie het oordeel uit de zelfbeoordeling naar beneden bij (oordeel 2 ). Pagina 11 van 28

12 - Doorgaande lijn (1a8) Voor een goede VVE-kwaliteit is een doorgaande lijn tussen de voor- en vroegschool belangrijk. De doorgaande lijn heeft betrekking op de volgende punten: - de VVE-coördinatie tussen de voor- en de vroegschool; - of voldoende doelgroeppeuters doorstromen naar een vroegschool en/of voldoende doelgroeppeuters op een voorschool hebben gezeten; - of er gewerkt wordt met een overdrachtsformulier en met een warme overdracht zeker bij risicokinderen; - de afstemming tussen voor- en vroegschool van het aanbod (VVE-programma), het pedagogisch-educatief handelen van de leidsters en leerkrachten, de wijze waarop met ouders wordt omgegaan en de interne begeleiding en zorg. In de gemeente Doetinchem is afgesproken dat er voldoende tijd en ruimte moet zijn voor een warme overdracht van doelgroepkinderen van de voorschoolse naar de vroegschoolse periode. Verder zijn in de beleidsdocumenten geen afspraken te vinden over de doorgaande lijn. De gemeente is van plan afspraken te maken met de schoolbesturen van de basisscholen. Nu is de doorgaande lijn echter nog een verbeterpunt. De inspectie stelt het eigen oordeel van de gemeente naar beneden bij (oordeel 2 ). - Gemeentelijk subsidiekader(2b) De gemeente Doetinchem heeft in de beleidsdocumenten de criteria aangegeven waaraan de voorscholen moeten voldoen bij de uitvoering van voorschoolse educatie. De criteria hebben betrekking op een VVE-programma, de VVE-tijd (tenminste 10 uur per week verdeeld over meerdere dagdelen) en twee leidsters per groep. Mogelijk zijn deze en andere wettelijke criteria beschreven in het gemeentelijk subsidiekader. De inspectie heeft deze niet ontvangen. In de zelfevaluatie staat bovendien dat er geen opleidingsplan is voor leidsters. Ook daarom is deze indicator is een verbeterpunt. 3. Voldoende oordelen - De toeleiding (1a3) De gemeente Doetinchem heeft zicht op het non-bereik en heeft daarop een gericht toeleidingsbeleid gemaakt waarbij het consultatiebureau de indicatiestelling verzorgt. De afspraken over wie wanneer waarvoor verantwoordelijk is bij de toeleiding naar VVE zijn vastgelegd. De inspectie stelt het oordeel uit de zelfevaluatie daarom naar boven bij (oordeel 3 ). - De externe zorg (1a6) - VVE-coördinatie op gemeentelijk niveau (1b) - Systematische evaluatie en verbetering op gemeentelijk niveau (1b) - GGD-rapport (2a) Conform de Wet Kinderopvang en kwaliteit peuterspeelzalen dient de gemeente met de GGD afspraken te maken om vanaf het jaar 2012 de voorscholen te laten beoordelen. Dit betreft de basiskwaliteitseisen uit de Wet Kinderopvang en kwaliteit peuterspeelzalen (art en 2.6) en de eisen aan de voorschoolse educatie (art. 1.50b en 2.8 en het Besluit basisvoorwaarden kwaliteit voorschoolse educatie). Alle locaties dienen jaarlijks te worden beoordeeld. Aangezien de inspectie tijdens het locatiebezoek op de voorschool in de gemeente Doetinchem heeft vastgesteld dat er een recent GGD-rapport aanwezig was waarin ook de voorwaarden voorschoolse educatie zijn beoordeeld, stelt de inspectie het oordeel uit de vragenlijst naar boven bij (oordeel 3 ). 4. Voorbeelden voor anderen Er zijn op gemeentelijk niveau geen voorbeelden voor anderen vastgesteld. Pagina 12 van 28

13 2 De oordelen over de voor- en de vroegscholen De voor- en vroegscholen uit het overzicht in paragraaf 1.1 hebben een digitale vragenlijst gekregen om zelf te rapporteren over de kwaliteit van VVE. De vragen zijn rechtstreeks afkomstig uit het VVE-waarderingskader, met dien verstande dat sociaal-wenselijke antwoorden vermeden zijn door ófwel de formulering van de vragen, ófwel bepaalde indicatoren (zoals de beoordeling van het pedagogisch klimaat en het educatief handelen) niet op te nemen in de vragenlijst. Elke voor- en vroegschool heeft de eigen zelfrapportage teruggekregen, inclusief de bijbehorende oordelen. Paragraaf 2.1 bevat informatie over het gerealiseerde bereik. In paragraaf 2.2 staan de inspectieoordelen op de aspecten condities, ouders, proceskwaliteit, ontwikkeling, begeleiding en zorg, kwaliteitszorg, doorgaande lijn, en resultaten. 2.1 Het bereik In tabel 2.1 staat het aantal peuters op de verschillende voorscholen: peuterspeelzalen en kinderdagverblijven. Tabel 2.1 Het aantal (doelgroep)peuters op de verschillende voorscholen: peuterspeelzalen en kinderdagverblijven. VVE Peuteropvang aantal peuters (Kruimeltje) 0 0 (Robbedoes) 0 0 Huppel-Inn 0 0 Zonnebloempjes 28 1 Kleitrappertjes 54 4 Onderdeurtje 36 4 Ukkenoord waarvan doelgroep Volgens opgave van de VVE-locaties zitten er 24 doelgroeppeuters op de voorscholen. Peuteropvang Kruimeltje en Robbedoes hebben de vragenlijst niet ingevuld en staan daarom tussen haakjes. Peuteropvang Huppel-Inn heeft het aantal (doelgroep)peuters niet ingevuld. Peuteropvang Zonnebloempjes geeft aan geen doelgroeppeuters te hebben. 2.2 Oordelen op de indicatoren van voor- en vroegscholen Alle peuterspeelzalen, kinderdagverblijven en basisscholen met doelgroepkinderen in de gemeente Doetinchem hebben een digitale vragenlijst ontvangen. Deze is ingevuld en geretourneerd door alle locaties. In de vragenlijst heeft iedere locatie aangegeven hoe ze zichzelf beoordeelt op het gebied van VVE. De inspectie heeft ter verificatie van de zelfevaluaties een aantal locaties met doelgroepkinderen bezocht. één peuteropvang, te weten Ukkenoord twee vroegscholen (groep 1 en 2 van basisscholen Het Palet en Overstegen) De tabel uit paragraaf 1.1 laat zien of, en zo ja welke, voor- en vroegscholen met elkaar samenwerken. Het onderzoek bestond uit lesobservaties, gesprekken en documentenanalyse. In onderstaande tabellen staan de oordelen van de inspectie op de locaties die bezocht zijn. In de laatste kolom wordt aangegeven of de inspectieoordelen overeenkomen (=), positiever zijn (+) of negatiever zijn ( - ) dan de antwoorden op de vragenlijst die aan alle voor- en vroegscholen gestuurd zijn. Er wordt een + of een - gegeven als het gemiddelde oordeel 0,1 hoger of lager is, dus als het verschil in totaal meer dan 0,2 is. In bijlage 2 staan de digitale zelfbeoordelingen op de vragenlijsten. Het aantal oordelen per indicator kan verschillen, omdat op sommige locaties geen oordeel is gegeven. Onder iedere tabel wordt een toelichting gegeven. Pagina 13 van 28

14 Tabel 2.2 De frequentie van oordelen van de door de inspectie bezochte voorscholen. (In de rechterkolom staat of het inspectieoordeel positiever (+), gelijk (=) of negatiever (-) is dan het gemiddelde oordeel op de digitale vragenlijsten, voor zover de indicatoren in de digitale vragenlijst zijn meegenomen.) CONDITIES Verschil bezoek - vragenlijst A0.1 Recent en compleet GGD-rapport 1 = A0.2 Voorschoolse educatie - 1 = basisvoorwaarden A2 Groepsgrootte 1 = A3 "Dubbele bezetting" 3 = A4.1 Voldoende VVE-tijd per week 1 = A5.2 Opgeleide leidsters 1 = A5.3 Nederlands spreken 1 = A5.4 VVE-geschoolde 1 2 = leidsters/leerkrachten A5.5 arlijks opleidingsplan 1 = Toelichting: - De condities waaronder VVE wordt uitgevoerd, zijn bijna geheel op orde. - Op de voorschool zijn de groepsgrootte, de dubbele bezetting en de opleiding van de leidsters op orde. Een verbeterpunt is de gerealiseerde VVE-tijd per week. Door de flexibele inloop- en ophaaltijden is voor doelgroeppeuters 10 uur VVE per week niet gegarandeerd (A4.1). - Aangezien de leidsters en leerkrachten op twee van de bezochte locaties gecertificeerd zijn voor een specifiek VVE-programma, is dit als voorbeeld voor anderen benoemd (A5.4). - De oordelen van de inspectie komen overeen met de oordelen van alle locaties in de zelfbeoordelingen in de vragenlijsten (=). OUDERS Verschil bezoek - vragenlijst B1 Gericht ouderbeleid 3 = B2 Vooraf info aan ouders 3 + B3 Intake B4 Thuis VVE-activiteiten B5 VVE-participatie van ouders op school 3 + B6 Info ouders over ontwikkeling kind 3 = B7 Thuistaal 3 Toelichting: - Het ouderbeleid is voor de bezochte VVE-locaties op onderdelen een aandachtspunt. Het betreft hier het voeren van een gericht ouderbeleid en de intake (B1 en B3). - Op een van de bezochte locaties is de intake als voorbeeld voor anderen gewaardeerd (B3). Na het intakegesprek van de directeur met de ouders vindt na vier weken een gesprek plaats tussen de intern begeleider en de ouders waarin ook de gestructureerde observaties van de leerkrachten aan de orde komen. - Op alle bezochte locaties is in voldoende mate sprake van VVE-participatie, informatieverstrekking aan ouders (vooraf en over de ontwikkeling van hun kind) en wordt er rekening gehouden met de taal die thuis gesproken wordt. - De oordelen van de inspecteurs komen deels overeen (=), maar zijn op drie indicatoren positiever (+) en op een indicator negatiever (-) dan de oordelen van alle locaties in de zelfevaluaties. Pagina 14 van 28

15 KWALITEIT VAN DE UITVOERING VAN VVE Verschil bezoek - vragenlijst C1.1 Integraal programma 3 + C1.2 Doelgerichte planning C1.3 Aanbod taal 3 C1.4 Voldoende differentiatie 1 2 C2.1 Pedagogisch handelen 3 C2.2 Gedragsgrenzen stellen 3 C2.3 Sociale/persoonlijke vaardigheden 3 C2.4 Bevorderen autonomie kind 3 C2.5 Inrichting van de ruimte 1 2 = C3.1 Afstemming leidsters 3 C3.2 Activiteiten taalontwikkeling 3 C3.3 Interactie bevorderen 2 1 C3.4 Betrokkenheid kinderen 3 C3.5 Aanpakgedrag 3 C3.6 Responsiviteit 3 C3.7 Afstemmen op ontwikkeling kind 2 1 Toelichting: - Aangezien de meeste indicatoren in de uitvoering van VVE niet in de vragenlijst staan, bevat deze tabel vooral de oordelen van de inspecteurs. - Op de VVE-locaties wordt gewerkt met een integraal VVE-programma waarin ook voldoende aanbod is gericht op de taalontwikkeling. Meestal is ook sprake van een doelgerichte planning en voldoende differentiatie. Voor de voorschool zijn dit verbeterpunten (C1.2 en C1.4). - Het pedagogisch klimaat op de bezochte voorschool en vroegscholen is positief. De leidsters en leerkrachten handelen respectvol en ondersteunen de kinderen in hun ontwikkeling. Ook worden de kinderen in voldoende mate in hun zelfstandigheid begeleid. - Op de voorschool is de inrichting van de ruimte een verbeterpunt. Er ontbreken ontdekkende en echte materialen waarmee kinderen hun spelervaringen kunnen verbreden en verdiepen. Ook is er te weinig aandacht voor de ontluikende geletterdheid van de peuters (C2.5). - Het educatief handelen van de leidsters en leraren is in grote lijnen op orde. Het handelen wordt ondermeer gekenmerkt door activiteiten gericht op de taalontwikkeling van de kinderen en door het stellen van open en denkstimulerende vragen. - Een verbeterpunt voor twee van de drie locaties is het stimuleren van gesprekjes (interactie) tussen kinderen (C3.3) en het afstemmen van de activiteiten op verschillen in ontwikkeling van de kinderen (C3.7). ONTWIKKELING, BEGELEIDING EN ZORG Verschil bezoek - vragenlijst D1.1 Volgen ontwikkeling kinderen 2 1 = D1.2 Planmatige begeleiding 3 D1.3 Evaluatie begeleiding 2 1 = D1.4 Begeleiding taalontwikkeling 1 2 D2.1 Welke kinderen externe zorg nodig? D2.2a Aanmelden voor externe zorg D2.2b Overleg ouders over externe zorg = D2.3 Volgen van de externe zorg 3 + Toelichting: - Ook hier zijn niet alle indicatoren in de vragenlijsten aan de orde geweest (D1.2, D1.4 en D2.2a). Voor de overige vijf geldt dat het oordeel van de inspectie merendeels overeen komt met dat van de locaties (=) of positiever is (+). - De ontwikkeling, begeleiding en zorg van de kinderen op de bezochte VVE-locaties is bijna geheel een verbeterpunt. - Ten aanzien van de interne zorg is tijdens de bezoeken geconstateerd dat het volgen van de ontwikkeling van de kinderen systematisch gebeurt op een locatie. Op twee locaties was dat niet het geval. Pagina 15 van 28

16 - De planmatigheid en de evaluatie van de aangeboden begeleiding en zorg is voor bijna alle locaties een verbeterpunt (D1.2, D1.3). - Het volgen van de externe zorg die bij een aantal kinderen aan de orde is, is voor alle bezochte locaties als voldoende beoordeeld. - Op een van de bezochte locaties is de externe zorg als voorbeeld voor anderen aangemerkt. Daar is wekelijks het schoolmaatschappelijk werk op de school aanwezig. Ouders worden er gericht aangesproken en waar nodig begeleid, onder andere bij de opvoeding van hun kinderen (D2.1). KWALITEITSZORG BINNEN DE VOOR- C.Q. VROEGSCHOOL Verschil bezoek - vragenlijst E1 VVE-coördinatie binnen school 2 1 = E2 VVE evalueren 3 - E3 Opbrengsten evalueren 1 2 = E4 Verbetermaatregelen 3 - E5 VVE borgen 3 = E6 VVE in kwaliteitszorg binnen school 2 - Toelichting: - De kwaliteitszorg op de bezochte voorschool en vroegscholen vraagt grotendeels verbetering. - Op slechts één locaties is bij iemand de taak belegd om VVE in de kwaliteitszorg te coördineren (E1). - Op de voor- en vroegscholen wordt niet in voldoende mate cyclisch, integraal en systematisch gewerkt aan het verbeteren van de kwaliteit VVE. - Bij de voorschool is ook het evalueren van de opbrengsten van peuters een verbeterpunt (E3). De vroegscholen voeren dergelijke evaluaties wel uit. - Bij de vroegscholen is het opnemen van VVE in de reguliere kwaliteitszorg een punt van aandacht (E6). - De oordelen van de inspectie komen voor de helft overeen met de zelfbeoordelingen in de vragenlijsten van alle locaties (=) en voor de andere helft van de indicatoren oordeelt de inspectie negatiever (-). DOORGAANDE LIJN Verschil bezoek - vragenlijst F1 VVE-coördinatie tussen voor- en 3 + vroegschool F2 Doorstroom naar vroegschool 1 = F3 Warme overdracht 3 + F4 Afstemming aanbod 3 = F5 Afstemming pedagogisch/educatief 3 = handelen F6 Afstemming over ouders 3 = F7 Afstemming begeleiding/zorg 3 = Toelichting: - De doorgaande lijn is op orde waar het de VVE-coördinatie en de warme overdracht betreft. - Bij de overdracht is een formulier in gebruik. - Op de bezochte locatie van de voorschool is beleid vastgelegd om de doorstroom naar een vroegschool adequaat te ondersteunen of te bevorderen. - Verbeterpunten zijn de afstemming van het aanbod het pedagogisch klimaat en educatief handelen, het ouderbeleid en de zorg en begeleiding (F4 t/m F7). - De oordelen van de inspectie en de zelfbeoordelingen komen grotendeels overeen (=). OPBRENGSTEN VAN VVE Verschil bezoek - vragenlijst G1 VVE-resultaten meten G2 Niveau VVE-resultaten Pagina 16 van 28

17 G3 Verlengde kleuterperiode 2 + Toelichting: - Aangezien de gemeente Doetinchem geen afspraken heeft gemaakt met de schoolbesturen, zijn de indicatoren G1 en G2 op de vroegscholen niet beoordeeld. - Er stromen voldoende kinderen door van groep 2 naar groep 3. Dat betekent dat minder dan 12% van de kinderen een verlengde kleuterperiode heeft. Pagina 17 van 28

18 Pagina 18 van 28

19 3 Conclusies De inspectie heeft zowel op het niveau van de gemeente, als op het niveau van de afzonderlijke locaties, gekeken naar de kwaliteit van de voor- en vroegschoolse educatie in deze gemeente. Gemeentelijk VVE-beleid Bij het oordeel over de kwaliteit van het gemeentelijk beleid heeft de inspectie in eerste instantie gebruik gemaakt van de zelfevaluatie van de gemeente. Door middel van documentenanalyse, gesprekken en locatiebezoeken heeft de inspectie de oordelen van de gemeente geverifieerd. Op gemeentelijk niveau zijn afspraken gemaakt en vastgelegd over: - De toeleiding (1a3) - De externe zorg (1a6) - VVE-coördinatie op gemeentelijk niveau (1b) - Systematische evaluatie en verbetering op gemeentelijk niveau (1b) - GGD-rapport (2a) Een aantal indicatoren op gemeentelijk niveau vraagt op onderdelen verbetering. Dit betreft: - De definitie doelgroepkind (1a1). Het ontbreekt aan een definitie van een doelgroepkleuter. - Bereik (1a2). Op gemeentelijk niveau is onvoldoende zicht op het aantal VVE-plaatsen dat gerealiseerd moet zijn. - Ouders (1a4). Er is geen gemeentelijk ouderbeleid waarin op basis van een beschrijving van de ouderpopulatie doelen zijn geformuleerd die betrekking hebben op de intakeprocedure, de informatie over VVE en de ouderbetrokkenheid. - Integraal VVE-programma (1a5). Er is wel een integraal VVE-programma, maar het ontbreekt aan afspraken over het te hanteren kind- of leerlingvolgsysteem in de voor- en vroegscholen betreffende de vier voor VVE relevante ontwikkelingsgebieden. - De interne kwaliteitszorg op de voor- en vroegscholen (1a7). Het ontbreekt op gemeentelijk niveau aan beschreven afspraken met de schoolbesturen en houders van kinderopvang en peuterspeelzalen over een cyclisch systeem van kwaliteitszorg VVE. - De doorgaande lijn (1a8). Er zijn op gemeentelijk niveau afspraken over de warme overdracht. Verdere afspraken over de afstemming over een inhoudelijke afstemming tussen de voor- en vroegscholen betreffende het aanbod, het pedagogisch klimaat en educatief handelen, het ouderbeleid en de zorg en begeleiding zijn er niet. - Gemeentelijk subsidiekader (2b). Het ontbreekt aan een opleidingsplan voor leidsters. Van één indicator is vastgesteld dat ze dringend verbetering behoeft. Dit betreft de resultaatafspraken (1a9). De afspraak die de inspectie met de gemeente Doetinchem maakt, is dat de gemeente uiterlijk 1 augustus 2013 afspraken heeft vastgelegd met de betrokken partijen over de VVE-resultaten. Kwaliteit van de uitvoering op de VVE-locaties Op de bezochte VVE-locaties is gezien dat de condities waaronder VVE wordt uitgevoerd op orde zijn. Binnen de overige aspecten, te weten de zorg en begeleiding, de kwaliteitszorg en de doorgaande lijn, liggen de meeste verbeterpunten. Daarnaast zijn er enkele verbeterpunten vastgesteld voor het ouderbeleid en de kwaliteit van de uitvoering van VVE. De bevindingen van de inspectie op de bezochte locaties komen merendeels overeen met de antwoorden van de locaties in de vragenlijsten die zijn terug gestuurd. Tot slot In het basisonderwijs wordt steeds meer opbrengstgericht gewerkt. Ook bij VVE is dat mogelijk en wenselijk. Door de ontwikkeling en de resultaten van de kinderen als uitgangspunt te nemen en daar voortdurend op aan te sluiten, is de kans groter dat kinderen profijt hebben van VVE. Dat is de reden waarom de inspectie benadrukt dat er op gemeentelijk niveau afspraken worden gemaakt over de VVE-resultaten. Pagina 19 van 28

20 Pagina 20 van 28

21 Bijlage 1: de beantwoording van de digitale vragenlijst door de gemeente HET GEMEENTELIJKE VVE-BELEID Ant- Oordeel woord 1a1 Definitie doelgroepkind Hanteert uw gemeente een definitie van wat een doelgroeppeuter is? 3 - Of de peuter (later) een zgn. leerlinggewicht (0,3 of 1,2) heeft - Of de peuter een taal- en/of een ontwikkelingsachterstand heeft (bijvoorbeeld volgens het consultatiebureau) - Of de peuter is ingeschreven op een voorschool (een peuterspeelzaal of een kinderdagverblijf dat VVE-geld krijgt van de gemeente) - Of tijdens de wenperiode op de peuterspeelzaal of het kinderdagverblijf blijkt dat kind een taal- en/of ontwikkelingsachterstand heeft. Hanteert uw gemeente een definitie van wat een doelgroepkleuter is? Nee 2 - Of de kleuter een leerlinggewicht (0,3 of 1,2) heeft Nee Heeft u een document waarin de definitie van de doelgroeppeuters is beschreven? Heeft u een document waarin de definitie van de doelgroepkleuters is Nee beschreven? 1a2 Bereik: het aantal kindplaatsen (peuters) Weet u voor hoeveel peuters u VVE-plaatsen dient te creëren uit de onderwijsachterstandsgelden van het rijk? Voor hoeveel peuters diende u VVE-plaatsen te creëren per 1 augustus ? Voor hoeveel peuters heeft u VVE-plaatsen gecreëerd per 1 augustus ? Weet u hoeveel doelgroeppeuters er in uw gemeente zijn per 1 augustus 2011, uitgaande van uw eigen doelgroepdefinitie (als u die heeft)? Hoeveel doelgroeppeuters zijn er in uw gemeente per 1 augustus 2011? 46 Hoeveel van deze doelgroeppeuters hebben VVE gehad? 23 Heeft u een document waarin het bereik van de doelgroepkleuters is beschreven? 1a3 Toeleiding Heeft u een document waarin is beschreven hoe het toeleidingstraject van de doelgroeppeuters naar de voorschool eruit ziet? 3 Kunt u hieronder kort beschrijven uit welke stappen dat traject bestaat? Tijdens het bezoek aan het consultatiebureau onderzoekt de JGZverpleegkundige of plaatsing op twee extra VVE dagdelen gewenst en/of noodzakelijk is. Zo ja, dan overlegt zij met de ouders en bij toestemming van de ouders vraagt zij bij de gemeente plaatsing aan. Soms gaat een kind nog niet naar een voorschoolse voorziening en benadrukt de JGZverpleegkundige het belang bij de ouders. De gemeente legt de melding naast de doelgroepdefinitie en verzoekt bij de door de ouders gewenste organisatie om plaatsing op VVE-dagdelen. Is er een dekkend bestand van waaruit de doelgroeppeuters kunnen Nee 2 worden geïdentificeerd? (zoals het Integraal Dossier JGZ [ID-JGZ]) Heeft uw gemeente zicht op de aard en de omvang van het non-bereik, 3 d.w.z. welke ouders hun kinderen niet naar VVE laten gaan terwijl het wel doelgroeppeuters zijn? Oordeel toeleiding. 1a4 Ouders Gericht ouderbeleid: Is er sprake van een analyse van de ouderpopulatie, 3 Pagina 21 van 28

22 waardoor duidelijk wordt waar het VVE-ouderbeleid zich op moet richten? - getekend b&w advies opvoedings~ouders.pdf Kunt u hieronder kort beschrijven wat die analyse inhoudt? Wij hebben een organisatie opdracht gegeven ouders van VVE doelgroepkinderen te gaan begeleiden. Per is dit gestart. Wordt in het ouderbeleid expliciet uitgewerkt dat zoveel mogelijk ouders worden bereikt? Kunt u hieronder kort beschrijven wat dat beleid om zoveel mogelijk ouders te bereiken inhoudt? Iedere JGZ-verpleegkundige vraagt bij het consultatiebezoek aan de ouders of er sprake is van bezoek aan en voorschoolse voorziening en benadrukt het belang voor de peuter. Worden de ouders vóórdat hun doelgroepkind naar de voorschool gaat adequaat geïnformeerd over het doel en de werkwijze van VVE en de voorschool? Kunt u hieronder kort beschrijven wat dat beleid om de ouders te informeren inhoudt? Wij hebben een organisatie opdracht gegeven ouders van VVE doelgroepkinderen te gaan begeleiden. De ouders worden vanuit de gemeente benaderd en krijgen uitleg over het programma. Is er sprake van een vastgestelde intakeprocedure van de doelgroepkinderen? Kunt u hieronder kort beschrijven wat die intake inhoudt? Is er gemeentelijk beleid om ouders te stimuleren thuis VVE-activiteiten met hun kind te doen? Nee Kunt u hieronder kort beschrijven wat dat beleid inhoudt? Ouders van VVE-doelgroeppeuters krijgen div vormen van opvoedingsondersteuning aangeboden. Daarnaast subsidieert de gemeente de bibliotheek om Boekenpret uit te voeren. Hierin krijgen ouders ideeen aangeboden om thuis met hun kinderen met boeken om te gaan/te lezen. Is er gemeentelijk beleid om ouders te stimuleren op de voor(- en vroeg)school VVE-activiteiten met hun kind te doen? Kunt u hieronder kort beschrijven wat dat beleid inhoudt? Ouders van VVE-doelgroeppeuters krijgen div vormen van opvoedingsondersteuning aangeboden. Is er gemeentelijk beleid om ouders te informeren over de ontwikkeling van het kind? Nee 2 Nee 3 Kunt u hieronder kort beschrijven wat dat beleid inhoudt? Is er gemeentelijk beleid om rekening te houden met de thuistaal van de Nee 2 doelgroepkinderen? Kunt u hieronder kort beschrijven wat dat beleid inhoudt? 1a5 Integraal VVE-programma Is er gemeentelijk beleid over het te hanteren VVE-programma in de 3 Pagina 22 van 28

23 voorschool? Kunt u hieronder kort beschrijven wat dat beleid inhoudt? Iedere JGZ-verpleegkundige vraagt bij het consultatiebezoek aan de ouders of er sprake is van bezoek aan en voorschoolse voorziening en benadrukt het belang voor de peuter. Is er gemeentelijk beleid over het te hanteren kind- of leerlingvolgsysteem in de voor- en/of vroegschool? Kunt u hieronder kort beschrijven wat dat beleid inhoudt? 1a6 Externe zorg Is er gemeentelijk beleid over de (externe) zorg voor peuters die meer nodig hebben dan VVE? - jeugdagenda collegeadvies.pdf Kunt u hieronder kort beschrijven wat dat beleid inhoudt? Vanuit het CJG en het Zorgnetwerk 1a7 Interne kwaliteitszorg van de voor- en de vroegscholen Zijn er gemeentelijke afspraken over de manier waarop de voor- en vroegscholen hun interne kwaliteitszorg uitvoeren? Kunt u hieronder kort beschrijven wat dat beleid inhoudt? 1a8 Doorgaande lijn Is er gemeentelijk beleid over de VVE-coördinatie tussen de voor- en de vroegschool? Kunt u hieronder kort beschrijven wat dat beleid inhoudt? Is er gemeentelijk beleid om zoveel mogelijk kinderen door te laten stromen van de voorschool naar een vroegschool? Kunt u hieronder kort beschrijven wat dat beleid inhoudt? Is er gemeentelijk beleid over de zgn. warme overdracht van de voorschool naar de vroegschool? Kunt u hieronder kort beschrijven wat dat beleid inhoudt? Is er gemeentelijk beleid over de afstemming van het aanbod van de vooren de vroegschool op elkaar? Kunt u hieronder kort beschrijven wat dat beleid inhoudt? Is er gemeentelijk beleid over de afstemming van pedagogisch-educatief handelen van de voor- en de vroegschool op elkaar? Kunt u hieronder kort beschrijven wat dat beleid inhoudt? 1a9 Resultaten Zijn er gemeentelijke afspraken met de schoolbesturen over de te bereiken resultaten met VVE? Kunt u hieronder kort beschrijven wat die resultaatafspraken zijn? (Een Pagina 23 van 28

24 voorbeeld: Minder dan 25% van de doelgroepkinderen scoort op D- of E- niveau bij de Cito-toetsen Taal voor kleuters en Ordenen) 1a10 Nadere VVE-afspraken op gemeentelijk niveau Zijn er nadere gemeentelijke afspraken over de voorscholen? Dus bovenop de wettelijke eisen. Kunt u hieronder kort beschrijven wat die nadere afspraken over de voorscholen zijn? Zijn er nadere gemeentelijke afspraken over de vroegscholen? Bijvoorbeeld in LEA-verband. Kunt u hieronder kort beschrijven wat die nadere afspraken over de vroegscholen zijn? 1b VVE-coördinatie op gemeentelijk niveau Is er VVE-coördinatie op gemeentelijk niveau wat betreft de aansturing van VVE? (Stuurgroep, LEA, e.d.) Kunt u hieronder kort beschrijven hoe die VVE-aansturing op gemeentelijk niveau er uit ziet? Is er VVE-coördinatie op gemeentelijk niveau wat betreft de uitvoering van VVE? (bijv. in de werkgroep VVE, of zoiets) Kunt u hieronder kort beschrijven hoe die coördinatie van de VVEuitvoering er uit ziet? 1c Systematische evaluatie en verbetering van VVE op gemeentelijk niveau Wordt VVE op gemeentelijk niveau systematisch geëvalueerd en verbeterd? (via een (VVE)monitor, gemeentelijk VVE-evaluaties, VVEbeleidsplannen, en dergelijke?) Kunt u hieronder kort beschrijven hoe die systematisch evaluatie en verbetering van VVE op gemeentelijk niveau er uit ziet? Ons nieuwee beleid wordtintensief met de organisaties besproken. Ervaringen worden regelmatig in (telefonische) gesprekken uitgwisseld met organisaties en JGZ-verpleegkundigen. DE VVE-CONDITIES 2a GGD-rapport Heeft u afspraken met de GGD dat zij bij het beoordelen van de kinderdagverblijven óók de voorschoolse educatie (het zgn. 8e domein) beoordelen? Nee Antwoord Oordeel 3 Is u bekend vanaf welke datum de GGD ook het 8e domein meeneemt in 3 haar beoordeling van de kinderdagverblijven? Wat is die datum? Heeft u afspraken met de GGD dat zij bij het beoordelen van de Nee 1 peuterspeelzalen óók de voorschoolse educatie (het zgn. 8e domein) beoordelen? Is u bekend vanaf welke datum de GGD ook het 8e domein meeneemt in Nee 2 haar beoordeling van de peuterspeelzalen? Wat is die datum Pagina 24 van 28

25 2b Gemeentelijk subsidiekader Is er een gemeentelijk VVE-subsidiekader voor de voorscholen (of een verordening, een beschikking, e.d.) 3 Staat daarin dat de maximale groepsgrootte 16 peuters per groep is? 3 Wat is dan de maximale groepsgrootte? Staat daarin dat er voor elke groep sprake moet zijn van een dubbele 3 bezetting? Wat is dat criterium? Staat daarin dat er voor elke groep minimaal 10 uur VVE gegeven wordt? 3 Wat is dat criterium? Staat daarin dat de leidsters/beroepskrachten gekwalificeerd moeten zijn, 3 d.w.z. dat ze minimaal MBO-3 niveau zijn? Wat is dat criterium? Staat daarin dat de leidsters/beroepskrachten voldoende geschoold moeten 3 zijn voor VVE? Wat zijn de scholingseisen in uw gemeente? Alle leidsters moeten in Startblokken geschoold zijn of in dit kalenderjaar de opleiding volgen. Staat daarin dat er voor elke leidster/beroepskracht een opleidingsplan moet zijn? (N.B. Het mag ook één plan zijn waarin per leidster het opleidingsplan staat.) Nee 2 Pagina 25 van 28

26 Pagina 26 van 28

27 Bijlage 2 De resultaten op de digitale vragenlijsten van de voor- en de vroegscholen CONDITIES A0.1 Recent en compleet GGD-rapport 5 A0.2 VE-basisvoorwaarden 1 4 A2 Groepsgrootte 5 A3 "Dubbele bezetting" 2 8 A4.1 Voldoende VVE-tijd per week 4 1 A5.2 Opgeleide leidsters 5 A5.3 Nederlands spreken 5 A5.4 VVE-geschoolde leidsters A5.5 arlijks opleidingsplan 1 4 OUDERS B1 Gericht ouderbeleid 10 B2 Vooraf info aan ouders 4 6 B3 Intake 1 9 B4 Thuis VVE-activiteiten 8 2 B5 VVE-participatie van ouders op school 6 4 B6 Info ouders over ontwikkeling kind KWALITEIT VAN DE UITVOERING VAN VVE C1.1 Integraal programma 5 5 C1.2 Doelgerichte planning 10 C1.4a Opklimmende moeilijkheidsgraad 1 4 C1.4b Brede ontwikkeling 10 C1.4c Leeftijddifferentiatie 1 9 C1.4d Differntiatie ontwikkelings-niveau 2 8 C2.5 Inrichting van de ruimte 2 8 ONTWIKKELING, BEGELEIDING EN ZORG D1.1 Volgen ontwikkeling kinderen 5 5 D1.2a Planning hele groep 7 3 D1.2b Planning kleine groep D1.2c Planning (zorg)leerlingen 8 2 D1.3 Evaluatie begeleiding 6 4 D2.1 Welke kinderen externe zorg nodig? 7 3 D2.2b Overleg ouders over externe zorg D2.3 Volgen van de externe zorg 4 6 KWALITEITSZORG BINNEN DE VOOR- C.Q. VROEGSCHOOL E1 VVE-coördinatie binnen school 7 3 E2 VVE evalueren 6 4 E3 Opbrengsten evalueren 4 6 Pagina 27 van 28

28 E4 Verbetermaatregelen 6 4 E5 VVE borgen 8 1 E6 VVE in kwaliteitszorg binnen school 1 4 DOORGAANDE LIJN F1 VVE-coördinatie tussen voor-vroeg 9 1 F2 Doorstroom naar vroegschool 3 2 F3 Warme overdracht 2 3 F4 Afstemming aanbod 8 2 F5 Afstemming ped/educ handelen 8 2 F6 Afstemming over ouders 8 2 F7 Afstemming begeleiding/zorg 10 OPBRENGSTEN VAN VVE G1 VVE-resultaten meten 2 3 G2 Niveau VVE-resultaten 2 G3 Verlengde kleuterperiode 2 3 Pagina 28 van 28