Plots, onverwacht overlijden is een tragische complicatie
|
|
- Julia de Valk
- 5 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Stand van zaken Plotse onverwachte dood bij epilepsie, ofwel SUDEP Robert J. Lamberts, Hanno L. Tan, Quinten H. Leijten, Josemir W. Sander en Roland D. Thijs Plotse, onverwachte dood bij epilepsie ( sudden unexpected death in epilepsy, SUDEP) is de belangrijkste direct epilepsiegerelateerde doodsoorzaak. Vooral patiënten met therapieresistente epilepsie lopen een hoog risico op SUDEP. SUDEP treedt vooral op in de nacht en zonder getuigen, en kan het best beschouwd worden als een fataal verlopend tonisch-clonisch insult. De pathofysiologie is nog onhelder, maar vermoedelijk zijn er meerdere uitlokkende of bijdragende factoren zoals aanvalsgeïnduceerde stoornissen in de ademhaling en het hartritme. Streven naar aanvalsvrijheid is de beste methode om SUDEP te voorkomen. Nachtelijk toezicht door een bedpartner of via een babyfoon is een andere mogelijke preventieve strategie, maar dit vereist nog nader onderzoek. Stichting Epilepsie Instellingen Nederland (SEIN), afd. Neurologie, Heemstede. Drs. R.J. Lamberts, prof.dr. J.W. Sander (tevens: UCL Institute of Neurology, Londen) en dr. R.D. Thijs (tevens: UCL Institute of Neurology, Londen en LUMC), neurologen. Academisch Medisch Centrum, afd. Cardiologie, Amsterdam. Dr. H.L. Tan, cardioloog. Rijnstate Ziekenhuis, afd. Neurologie, Arnhem. Dr. Q.H. Leijten, neuroloog. Contactpersoon: dr. R.D. Thijs (rthijs@sein.nl). Plots, onverwacht overlijden is een tragische complicatie van epilepsie. Dit fenomeen wordt sudden unexpected death in epilepsy genoemd, ofwel SUDEP. Er zijn voor ons land geen goede cijfers beschikbaar over de sterfte aan SUDEP, aangezien er voor de diagnose obductie nodig is en postmortaal onderzoek in Nederland beperkt wordt ingezet. In het Verenigd Koninkrijk gaat het om patiënten per jaar. 1 In tegenstelling tot andere oorzaken van plotse dood, zoals wiegendood, geniet SUDEP nog weinig bekendheid onder leken en professionals. De laatste jaren staat SUDEP echter meer in de belangstelling. In dit artikel belichten wij de epidemiologie, risicofactoren, pathofysiologie, en de mogelijke preventieve maatregelen. Wij zochten hiervoor naar literatuur in PubMed met de MeSH-termen sudden death, en epilepsy. Engelstalige artikelen met als onderwerp incidentie, risicofactoren en pathofysiologie werden vervolgens in het geheel gelezen, evenals alle SUDEPoverzichtsartikelen van Voor dit artikel werd een beperkt aantal van 25 referenties opgegeven van de meest relevante literatuur. Definitie De diagnose SUDEP wordt gesteld aan de hand van enkele criteria. Deze staan vermeld in tabel 1. 4 Om de diagnose te kunnen stellen is het niet nodig dat iemand getuige is geweest van het voorval. Als er wel een getuige is en het tijdstip van overlijden dus bekend is, dan moeten er tussen het begin van de klachten en het overlijden niet meer dan 60 min zijn verstreken om nog te spreken NED TIJDSCHR GENEESKD. 2013;157: A6193 1
2 van SUDEP.. Als er bij obductie en toxicologisch onderzoek geen andere doodsoorzaak wordt gevonden, spreekt men van definite SUDEP. Als er echter afwijkingen worden gevonden die niet zelfstandig tot de dood leiden, maar wel daaraan kunnen bijdragen (bijvoorbeeld geringe coronaire insufficiëntie zonder aanwijzingen voor een hartinfarct) wordt dit SUDEP plus genoemd. Als er geen obductie verricht is, maar wel aan de andere criteria voldaan is, kan het overlijden geclassificeerd worden als probable SUDEP. Epidemiologie Epilepsiepatiënten hebben een 2-3x zo groot risico op overlijden. 2 Aan dit verhoogde sterftecijfer liggen zowel directe als indirecte gevolgen van aanvallen ten grondslag, bijvoorbeeld status epilepticus en aspiratiepneumonie. Ook kan het onderliggende lijden, zoals een glioom, oorzaak van de sterfte zijn. 2 Een bijkomende verklaring is de verhoogde incidentie van plotse dood onder epilepsiepatiënten: die is 24x zo hoog als in de algemene bevolking. 3 Naar schatting is SUDEP verantwoordelijk voor 2-18% van alle mortaliteit onder epilepsiepatiënten: de belangrijkste doodsoorzaak die direct gerelateerd is aan epilepsie. 3 Incidentie De incidentie van SUDEP hangt sterk af van de gekozen onderzoekspopulatie. Bij prospectief onderzoek onder epilepsiepatiënten in de algemene bevolking worden incidentiecijfers van 0,09-0,35 per 1000 persoonsjaren gevonden. 5,6 In cohorten die geselecteerd worden op basis van anti-epilepticagebruik of gerekruteerd worden in een tertiair verwijscentrum stijgen deze aantallen naar respectievelijk 0,5-1,3 en 1,2-5,9 per 1000 persoonsjaren. 5,6 De hoogste incidentie wordt gevonden bij patiënten met een zeer hoge aanvalsfrequentie zoals bij therapieresistente epilepsie: 6,3-9,3 per 1000 persoonsjaren. 5,6 De incidentie van SUDEP neemt dus toe met de ernst van de epilepsie. 5-7 Omdat epilepsie vaak een chronische ziekte TABEL 1 Criteria voor het diagnosticeren van sudden unexpected death in epilepsy (SUDEP) criterium plotse en onverwachte dood van een patiënt met epilepsie geen trauma of verdrinking geen status epilepticus van 30 min bij autopsie en toxicologisch onderzoek geen aanwijzingen voor een andere doodsoorzaak is kan het risico op SUDEP aanzienlijk oplopen, tot 12% bij therapieresistente epilepsie bij 40 jaar follow-up. 7 Er lijkt ook sprake van een leeftijdseffect: de piekincidentie ligt bij een leeftijd tussen de 15 en 30 jaar. 7,8 Risicofactoren Om meer inzicht te krijgen in SUDEP werden in enkele onderzoeken de omstandigheden van het overlijden geanalyseerd en ooggetuigen ondervraagd. Als iemand overlijdt aan SUDEP is er meestal geen getuige aanwezig. 5,6 Slachtoffers worden vaak in of naast hun bed aangetroffen. Meestal zijn er aanwijzingen voor een doorgemaakte aanval te vinden, zoals een tongbeet of urine-incontinentie. Slachtoffers worden vooral in buikligging gevonden. Volgens getuigenverklaringen hebben de meeste SUDEP-slachtoffers kort voor het overlijden een aanval doorgemaakt. 5,6 Meestal betreft dit een tonisch-clonisch insult, waarbij vaak melding gemaakt wordt van cyanose of een zware ademhaling. In patiëntcontrole-onderzoek werd gekeken naar mogelijke risicofactoren. Hieruit bleek dat een hoge frequentie van tonisch-clonische aanvallen de sterkste risicofactor is voor SUDEP. 9,10 In mindere mate zijn ook nachtelijke insulten, het ontstaan van epilepsie op jonge leeftijd, een lange epilepsieduur, het mannelijk geslacht, en een symptomatische vorm van epilepsie met SUDEP geassocieerd. 9,11 Er is lang getwijfeld of het gebruik van meerdere antiepileptica tegelijkertijd een zelfstandige risicofactor is, of dat dit alleen het SUDEP-risico verhoogt omdat het vaker voorkomt bij patiënten met een hoge aanvalsfrequentie. Recent is aangetoond dat het aantal anti-epileptica geen significante risicofactor is als voor de frequentie van tonisch-clonische aanvallen wordt gecorrigeerd. 10 Een meta-analyse van verschillende medicatietrials onderschrijft dit: patiënten met therapieresistente epilepsie die naast hun gebruikelijke medicatie een placebo kregen, hadden een 7x zo hoog risico op SUDEP als degenen die een nieuw anti-epilepticum ontvingen. 12 Streven naar aanvalsvrijheid is daarom belangrijker dan het beperken van het aantal anti-epileptica. Er is 1 onderzoek dat aantoonde dat nachtelijk toezicht (door een bedpartner of via een babyfoon op de kamer) geassocieerd is met een lager SUDEP-risico. 13 Dit sluit aan bij het gegeven dat de meeste patiënten tijdens hun slaap en zonder getuigen overlijden aan SUDEP. Nachtelijk toezicht heeft dus mogelijk een preventief effect. Pathofysiologie Naast het patiëntcontrole-onderzoek en de getuigenverklaringen zijn er aanvalsregistraties beschikbaar van mensen die in het ziekenhuis aan SUDEP overleden. Het 2 NED TIJDSCHR GENEESKD. 2013;157: A6193
3 gaat hierbij om patiënten die op het moment van overlijden een video-eeg-registratie ondergingen vanwege epilepsiediagnostiek. 5,6 Dat zijn er slechts enkelen, en dat lijkt op het eerste gezicht niet in overeenstemming met de hoge incidentiecijfers bij therapieresistente epilepsie. Deze bevinding illustreert echter opnieuw dat SUDEP vooral optreedt in situaties waar het toezicht het geringst is: eerder thuis dan in het ziekenhuis, en eerder zonder dan met getuigen. Alle sterfgevallen vonden binnen minuten na het insult plaats; dat was meestal een tonischclonisch insult tijdens de slaap. De mechanismen bij deze registraties zijn heterogeen. In sommige registraties werd direct na afloop van het insult op het eeg een uitgesproken algehele afvlakking van de hersenactiviteit gezien, voorafgaand aan de hart- en ademstilstand; het mechanisme hierachter wordt nog niet goed begrepen. 5,6 Bij andere registraties werden na de aanval langdurige apneus gezien. Apneus kunnen het gevolg zijn van stimulatie van het centrale autonome netwerk of van obstructie door laryngospasmen tijdens een insult. 5,6 Buikligging en aspiratie ten gevolge van het insult kunnen bijdragen aan een zuurstoftekort. Bij enkele SUDEP-slachtoffers ontstond ventrikelfibrilleren in aansluiting op het insult. 5,6 Recent onderzoek van onze groep toonde aan dat epilepsiepatiënten in de algemene bevolking een verhoogd risico hebben op een hartstilstand door ventrikelfibrilleren, ook na correctie voor de bekende risicofactoren. 14 De oorzakelijke mechanismen zijn nog niet opgehelderd. Mogelijk spelen aanvalsgeïnduceerde stoornissen in de repolarisatietijd of de autonome innervatie van het hart een rol. Niet alleen ventrikelfibrilleren maar ook asystolieën kunnen optreden ten gevolge van een aanval. 5,6,15 Gelet op de vele gepostuleerde verklaringen is SUDEP waarschijnlijk evenals wiegendood een heterogene aandoening waarbij meerdere risicofactoren en pathomechanismen een rol spelen. 16 Preventie De effectiefste manier om het risico op SUDEP te verkleinen, is het aantal aanvallen zoveel mogelijk beperken. Een actieve houding is daarom vereist bij die patiënten die, ondanks behandeling, aanvallen blijven houden. De algemene aanpak bij therapiefalen wordt beschreven in tabel 2. De 1e vraag die beantwoord moet worden is of de medicatie werkelijk faalt. Helaas wordt de diagnose epilepsie regelmatig ten onrechte gesteld en blijken de aanvallen op een andere oorzaak te berusten (bijvoorbeeld syncope). 17 Een foutieve classificatie van de epilepsie, bijvoorbeeld focale epilepsie benoemen als gegeneraliseerde epilepsie, kan ook een reden zijn voor het uitblijven van TABEL 2 Strategie bij falen van de medicatie bij epilepsie stap vraag actie stap 1 stap 2 stap 3 Is er werkelijk sprake van falen van de medicatie? Is de medicamenteuze therapie wel optimaal? Is er sprake van medicatieresistente epilepsie? controleren of er geen sprake is van: een onjuiste diagnose misclassificatie van epilepsie therapieontrouw uitlokkende factoren aanpassen of uitbreiden antiepileptica verwijzing expertisecentrum, aanvalsregistratie; overwegen epilepsiechirurgie of andere nietmedicamenteuze behandelingen therapeutisch effect, wat weer implicaties heeft voor het medicatiebeleid. 17,18 Therapieontrouw is een ander belangrijk probleem bij epilepsie. Geschat wordt dat 40% van de patiënten minder medicatie inneemt dan voorgeschreven. 19 Bij deze mensen is de mortaliteit 3x hoger. 20 Naast therapieontrouw kunnen ook andere factoren zoals slaaptekort, overmatig alcohol- of drugsgebruik bijdragen aan een aanvalsontregeling. Als bovenstaande factoren zijn uitgesloten, dan kunnen als 2e stap de anti-epileptica aangepast of uitgebreid worden. Desalniettemin zal circa 30% van alle patiënten medicatieresistent blijven. 18 Bij deze groep moet epilepsiechirurgie altijd overwogen worden. Vooral bij patiënten met temporale epilepsie is de kans op genezing door een operatie vrij groot. 21 Het is gebleken dat in Nederland patiënten te weinig en te laat voor epilepsiechirurgie verwezen worden. 22 Als epilepsiechirurgie niet mogelijk blijkt, zijn er ook andere niet-medicamenteuze alternatieven, waaronder een N.-vagusstimulator, diepe hersenstimulatie of een ketogeen dieet. 18 Er is nog geen bewijs dat gerichte strategieën SUDEP kunnen voorkomen. Het feit dat nachtelijk toezicht geassocieerd blijkt met een lager SUDEP-risico, suggereert dat vroegtijdige signalering van aanvallen kan helpen om SUDEP te voorkomen. 13 Er zijn diverse apparaten op de markt voor detectie van en alarmering bij aanvallen. Deze apparatuur kan ingezet worden voor de detectie van valaanvallen in het algemeen of tonisch-clonische aanvallen in het bijzonder. 23 Bij geen van deze apparaten is bewezen dat het gebruik hiervan SUDEP kan voorkomen. Dergelijke alarmeringsapparatuur kan hoe dan ook alleen van nut zijn als iemand snel ter plaatse is om de patiënt op te vangen in de postictale fase. NED TIJDSCHR GENEESKD. 2013;157: A6193 3
4 Leerpunten Plotse, onverwachte dood bij epilepsie (SUDEP) is in tegenstelling tot andere oorzaken van plotse dood een vrij onbekend fenomeen onder zowel leken als professionals. Voornamelijk patiënten met therapieresistente epilepsie lopen risico op SUDEP en de belangrijkste risicofactoren houden verband met een slechte aanvalscontrole. De pathofysiologie is nog onhelder, maar waarschijnlijk spelen meerdere factoren een rol, zoals aanvalsgeïnduceerde stoornissen in ademhaling en hartritme. Streven naar aanvalsvrijheid is de beste manier om SUDEP te voorkomen, maar gerichte preventiemogelijkheden ontbreken. Voorlichting Over de vraag of epilepsiepatiënten voorlichting moeten krijgen over SUDEP is discussie. Van oudsher zijn neurologen niet geneigd om dit onderwerp te bespreken, omdat dit veel onrust zou wekken. Bovendien zijn er geen directe praktische consequenties, aangezien bewezen preventieve maatregelen ontbreken. Het standpunt van deze neurologen komt niet altijd overeen met het perspectief van patiënten en ouders, die vaak aangeven juist wel informatie te willen. 24 De recente Nederlandse richtlijn heeft evenals die van de National Institute for Health and Clinical Excellence aanbevolen informatie over SUDEP onderdeel uit te laten maken van de epilepsievoorlichting, met name bij hoog-risicopatiënten mensen met persisterende tonisch-clonische aanvallen of bij onregelmatige medicatie-inname. 18,25 Er wordt geen standpunt ingenomen over het geven van voorlichting aan patiënten met een goed behandelbare epilepsie omdat bij hen het risico op SUDEP veel kleiner is. 18 Bij deze afweging speelt naar onze mening ook het aanvalstype een belangrijke rol. Bij patiënten met uitsluitend absences of goed behandelbare focale aanvallen is het SUDEP-risico bijzonder klein. In dat geval hoeft de kans op SUDEP ons inziens niet besproken te worden. Bij patiënten met goed behandelbare tonisch-clonische aanvallen is er wel kans op SUDEP, met name als iemand gedurende de behandeling de medicatie staakt. Bij deze patiënten zou SUDEP daarom net als alle andere complicaties bij epilepsie, zoals traumata en verdrinking, besproken kunnen worden bij de eerste evaluatie. Conclusie SUDEP is de belangrijkste niet-traumatische doodsoorzaak onder epilepsiepatiënten. De diagnose vereist een obductie. SUDEP is het best te beschouwen als een fataal verlopend insult (voornamelijk tonisch-clonische aanvallen), en treedt vooral op bij patiënten met therapieresistente epilepsie en dan met name s nachts en zonder getuigen. De belangrijkste risicofactoren houden verband met een slechte aanvalscontrole. De pathofysiologie van SUDEP is heterogeen en vooralsnog ontbreken gerichte preventiemogelijkheden. Nachtelijk toezicht is een mogelijk preventieve strategie, maar dit vereist nader onderzoek. Tonisch-clonische aanvallen zo veel mogelijk voorkómen is vooralsnog de effectiefste manier om het SUDEP-risico te verlagen. Dit is het best te bereiken door de medicamenteuze behandeling te optimaliseren of niet-medicamenteuze alternatieven zoals epilepsiechirurgie tijdig aan te wenden. Belangenconflict: een formulier met belangenverklaring is beschikbaar bij dit artikel op (zoeken opa6193; klik op Belangenverstrengeling ). Financiële ondersteuning: R.D. Thijs, H.L. Tan en J.W. Sander worden gesteund door het Nationaal Epilepsie Fonds, projectnummer H. L. Tan wordt gesteund door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO), ZonMW Vici subsidienummer R.D. Thijs en J.W. Sander maken deel uit van PRISM the Prevention and Risk Identification of SUDEP Mortality Consortium. Dit consortium wordt gefinancierd door de NIH (NBIH/NINDS 1P20NS ). R.D. Thijs wordt gesteund door het NUTS Ohra Fonds (projectnummer ), en Medtronic. Aanvaard op 31 juli 2013 Citeer als: Ned Tijdschr Geneeskd. 2013;157:A6193 > Kijk ook op 4 NED TIJDSCHR GENEESKD. 2013;157: A6193
5 Literatuur 1 Hanna NJ, Black M, Sander JW, et al. The national sentinel clinical audit of epilepsy-related death: epilepsy- death in the shadows. Londen: The Stationery Office; Hitiris N, Mohanraj R, Norrie J, Brodie MJ. Mortality in epilepsy. Epilepsy Behav. 2007;10: Ficker DM, So EL, Shen WK, et al. Population-based study of the incidence of sudden unexplained death in epilepsy. Neurology. 1998;51: Nashef L, So EL, Ryvlin P, Tomson T. Unifying the definitions of sudden unexpected death in epilepsy. Epilepsia. 2012;53: Surges R, Thijs RD, Tan HL, Sander JW. Sudden unexpected death in epilepsy: risk factors and potential pathomechanisms. Nat Rev Neurol. 2009;5: Shorvon S, Tomson T. Sudden unexpected death in epilepsy. Lancet. 2011;378: Sillanpää M, Shinnar S. Long-term mortality in childhood-onset epilepsy. N Engl J Med. 2010;363: Téllez-Zenteno JF, Hernandez-Ronquillo L, Wiebe S. Sudden unexpected death in epilepsy: evidence based analysis of incidence and risk factors. Epilepsy Res. 2005;65: Hesdorffer DC, Tomson T, Benn E, et al. Combined analysis of risk factors for SUDEP. Epilepsia. 2011;52: Hesdorffer DC, Tomson T, Benn E, et al. Do antiepileptic drugs or generalized tonic-clonic seizure frequency increase SUDEP risk? A combined analysis. Epilepsia. 2012;53: Lamberts RJ, Thijs RD, Laffan A, Langan Y, Sander JW. Sudden unexpected death in epilepsy: people with nocturnal seizures may be at highest risk. Epilepsia. 2012;53: Ryvlin P, Cucherat M, Rheims S. Risk of sudden unexpected death in epilepsy in patients given adjunctive antiepileptic treatment for refractory seizures: a meta-analysis of placebo-controlled randomised trials. Lancet Neurol. 2011;10: Langan Y, Nashef L, Sander JW. Case-control study of SUDEP. Neurology. 2005;64: Bardai A, Lamberts RJ, Blom MT, et al. Epilepsy is a risk factor for sudden cardiac arrest in the general population. PLoS ONE. 2012;7:e Rugg-Gunn FJ, Simister RJ, Squirrell M, Holdright DR, Duncan JS. Cardiac arrhythmias in focal epilepsy: a prospective long-term study. Lancet. 2004;364: Munsters JMA, Wierenga H, Boere-Boonekamp MM, Semmekrot BA, Engelberts AC. Aanvullende adviezen voor veilig slapen ter preventie van wiegendood. Ned Tijdschr Geneeskd. 2013;157:A Van Donselaar CA, Carpay HA. Epilepsie van aanval tot zorg. Ned Tijdschr Geneeskd. 2009;153:B Concept richtlijn epilepsie. Nederlandse Vereniging voor Neurologie geraadpleegd op 8 november Davis KL, Candrilli SD, Edin HM. Prevalence and cost of nonadherence with antiepileptic drugs in an adult managed care population. Epilepsia. 2008;49: Faught E, Duh MS, Weiner JR, Guérin A, Cunnington MC. Nonadherence to antiepileptic drugs and increased mortality: findings from the RANSOM Study. Neurology. 2008;71: De Tisi J, Bell GS, Peacock JL, et al. The long-term outcome of adult epilepsy surgery, patterns of seizure remission, and relapse: a cohort study. Lancet. 2011;378: Uijl SG, Leijten FS, Moons KG, Veltman EP, Ferrier CH, van Donselaar CA. Epilepsy surgery can help many more adult patients with intractable seizures. Epilepsy Res. 2012;101: Stichting Epilepsie Instellingen Nederland (SEIN). Overzicht elektronische detectie- en alarmeringssystemen voor epilepsie. nl/diagnose-en-behandeling/hulpmiddelen/aanvaldetectie/overzichtaanvalsdetectie/, geraadpleegd op 19 september Gayatri NA, Morrall MCJH, Jain V, Kashyape P, Pysden K, Ferrie C. Parental and physician beliefs regarding the provision and content of written sudden unexpected death in epilepsy (SUDEP) information. Epilepsia. 2010;51: NICE clinical guidelines. CG137 The epilepsies: the diagnosis and management of the epilepsies in adults and children in primary and secondary care. Londen: NHS; NED TIJDSCHR GENEESKD. 2013;157: A6193 5
Ontwikkelingen aanvalsdetectie. Roland D. Thijs Neuroloog SEIN Heemstede/ LUMC
Ontwikkelingen aanvalsdetectie Roland D. Thijs Neuroloog SEIN Heemstede/ LUMC Inhoud Waarom? Waar kan detectie bij helpen? Wat is er nu? Wat biedt de Nightwatch Waarom? I. Aanvallen hebben impact Verlies
Nadere informatieKinderneurologie.eu. SUDEP
SUDEP Wat is SUDEP? SUDEP is de naam voor het plotseling onverwacht overlijden van een persoon die bekend is met epilepsie zonder dat duidelijk is waarom deze persoon is overleden. Hoe wordt SUDEP ook
Nadere informatieVerstandelijke beperking Epilepsie. Verstandelijke beperking + epilepsie
Carly Jansen Verpleegkundig specialist Academisch Centrum voor Epileptologie Kempenhaeghe & Maastricht UMC+ 13 juni 2014 Verstandelijke beperking en epilepsie Thema s in leven met epilepsie Risicomanagement
Nadere informatieDe NightWatch. Het betrouwbare detectiesysteem voor epilepsie aanvallen tijdens de slaap
De NightWatch Het betrouwbare detectiesysteem voor epilepsie aanvallen tijdens de slaap Detecteert 9 van de 10 klinisch urgente aanvallen in een vroeg stadium De NightWatch is een veilig en effectief aanvalsdetectiesysteem
Nadere informatieKinderneurologie.eu. Epilepsie met voornamelijk tonisch clonische aanvallen
Epilepsie met voornamelijk tonisch clonische aanvallen Wat is epilepsie met voornamelijk tonisch clonische aanvallen? Epilepsie met voornamelijk tonisch clonische aanvallen is een verzamelnaam voor epilepsiesyndromen
Nadere informatieEerste Hulp Bij Aanvallen
Eerste Hulp Bij Aanvallen Platform epilepsieverpleegkundigen i.s.m. SEPION M. van Buren MANP L. Rietveld J. Zwiers MSc MANP NASCHOLING EPILEPSIE Wat gaan we bespreken Terugblik epileptische aanvallen EHBA
Nadere informatieEpilepsie van aanval tot zorg
STAND VAN ZAKEN Epilepsie van aanval tot zorg Cees A. van Donselaar en J.A. (Hans) Carpay Epilepsie komt veel voor. De prevalentie in Nederland is 5:1000 inwoners. De diagnose wordt meestal gesteld op
Nadere informatieLokale handreiking epilepsie voor de specialist ouderengeneeskunde regio Arnhem-Nijmegen
Lokale handreiking epilepsie voor de specialist ouderengeneeskunde regio Arnhem-Nijmegen DEFINITIE Epilepsie is een ziekte van de hersenen waarbij er sprake is van twee nietgeprovoceerde epileptische aanvallen
Nadere informatieStoppen van anti-epileptische medicatie na een aanvalsvrije periode: wat is de ratio en het bewijs??
N E U R O F A R M A C O L O G I E Stoppen van anti-epileptische medicatie na een aanvalsvrije periode: wat is de ratio en het bewijs?? F.N.G. van t Hof en J.A. Carpay Anti-epileptica (AE) worden gegeven
Nadere informatieprof.dr. E. Achten, MD, PhD, afdeling Neuroradiologie, Universiteit van Gent
PERSONALIA prof.dr. E. Achten, MD, PhD, afdeling Neuroradiologie, Universiteit van Gent drs. J.J. Ardesch, neuroloog, Stichting Epilepsie Instellingen Nederland, Zwolle prof.dr. P. Boon, Dienst Neurologie,
Nadere informatieChronificatie van postoperatieve pijn
Chronificatie van postoperatieve pijn Dr. Baeyens Malika, ASO Dienst anesthesie 5 december 2017 Wat is pijn? IASP definition (1994) An unpleasant sensory and emotional experience associated with actual
Nadere informatieDe zorg voor mensen met epilepsie s nachts
De NightWatch van de bewoner met epilepsie De NightWatch van de bewoner met epilepsie De zorg voor mensen met epilepsie s nachts Thea Gutter, Afd. Onderzoek en Ontwikkeling, SEIN locatie Zwolle theagutter@gmail.com
Nadere informatieMyoclonische absence epilepsie
Myoclonische absence epilepsie Wat is myoclonische absence epilepsie? Myoclonische absence epilepsie is een vorm van epilepsie waarbij kinderen staaraanvalletjes hebben die samen gaan met een kortdurende
Nadere informatieHet zieke brein. Het epileptische brein & PNEA
Het zieke brein Het epileptische brein & PNEA Geen Disclosures Epilepsie Wat is epilepsie? Epileptische aanvallen ontstaan door een plotselinge, tijdelijke verstoring van het elektrisch evenwicht in de
Nadere informatieWat weten we over de oudere Dravetpatiënt?
Wat weten we over de oudere Dravetpatiënt? Myra de Groot en Boudewijn Gunning Dravet Groep Nederland, SEIN Noord-Oost Nederland Syndroom van Dravet (SMEI) Geen hersenschade voordat de epilepsie begint
Nadere informatieZes - Traps Raket. Epidemiologie. Classificatie van aanvallen en epilepsiesyndromen. Epidemiologie. Epilepsie ja/nee
Epidemiologie Classificatie van en epilepsiesyndromen Joost Nicolai Sepion 12 juni 2009 Incidentie epilepsie: 50 per 100.000 (NL 7.500 per jaar) Prevalentie epilepsie: 5-10 per 1.000 (NL: 75.000-150.000)
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
Chapter 9 NEDERLANDSE SAMENVATTING Boezemfibrilleren is een zeer frequent voorkomende hartritmestoornis en daardoor een belangrijk klinisch probleem. Onder de westerse bevolking is de kans op boezemfibrilleren
Nadere informatieInternationaal nieuws
Internationaal nieuws Epikrant jg.34 nr.1 jan-feb-mrt 2017) Herwerkte CLASSIFICATIE VAN EPILEPSIE-AANVALSTYPES Versie 2017 ILAE, the International League Against Epilepsy (vertaling uit 2017 Reviced Classification
Nadere informatieEpileptische aanvallen op de PICU
Epileptische aanvallen op de PICU Astrid van der Heide Neuroloog/kinderneuroloog Inhoud Wat is epilepsie Status epilepticus Video s Take home message Wat is epilepsie? Wat is een epileptische aanval? Plotselinge
Nadere informatieEllen Peeters MANP Karin schlepers Stichting Epilepsie Instellingen Nederland
Ellen Peeters MANP Karin schlepers Stichting Epilepsie Instellingen Nederland 1. Algemene informatie verstandelijke beperking 2. Oorzaken Verstandelijk beperking en epilepsie 3. Complexe zorg 4. Behandeling
Nadere informatieWat is slaapwandelen? Slaapwandelen is een slaapprobleem waarbij kinderen tijdens hun slaap uit bed komen en al slapend door het huis heen lopen.
Slaapwandelen Wat is slaapwandelen? Slaapwandelen is een slaapprobleem waarbij kinderen tijdens hun slaap uit bed komen en al slapend door het huis heen lopen. Hoe wordt slaapwandelen ook wel genoemd?
Nadere informatieAlcohol misbruik Consequenties voor IC. Roger van Groenendael
Alcohol misbruik Consequenties voor IC Roger van Groenendael à Meerdere MC/IC patiënten met alcohol abusus in VG à Belang voor IC opname? Omvang Meest gebruikte en misbruikte drug wereldwijd NL getallen:
Nadere informatiedr. Boudewijn Gunning, dr. Frans Leijten [red.] basisboek
Epilepsie dr. Boudewijn Gunning, dr. Frans Leijten [red.] basisboek ISBN 978-90-368-2057-8 ISBN 978-90-368-2058-5 (ebook) DOI 10.1007/978-90-368-2058-5 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media
Nadere informatiePersbericht. Brussel, België, 23 november 2006-7:00 am CET: UCB kondigde vandaag aan
UCB S.A. Allée de la Recherche 60, B-1070 Brussels (Belgium) Persbericht CHMP geeft positief advies en beveelt goedkeuring aan van Keppra als adjuvante behandeling van primair veralgemeende tonisch-clonische
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 200 NEDERLANDSE SAMENVATTING Duizeligheid is een veel voorkomend probleem bij ouderen. Tot 30% van de thuiswonende ouderen van 65 jaar en ouder ervaart enige vorm van duizeligheid.
Nadere informatieOseltamivir. Herjan Bavelaar AIOS MMB
Oseltamivir Herjan Bavelaar AIOS MMB Inhoudsopgave à Introduc5e à Globaal overzicht evidence algemene popula5e à IC- specifieke literatuur à Conclusie/ discussie Introduc5e Influenza Familie: Orthomyxoviridae
Nadere informatieEpilepsie. Periodiek voor professionals. Actueel. Casuïstiek. Wetenschappelijk onderzoek. Verantwoorde epilepsiezorg. Proefschriftbesprekingen.
Jaargang nummer Epilepsie Periodiek voor professionals Actueel Sudden unexpected death in epilepsy Rob Lamberts, Marije van der Lende en Roland Thijs Casuïstiek Casus myoclone epilepsie: een middelbare
Nadere informatie2
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Vergelijkende studie om de effectiviteit van natuurlijke enzymen oraal versus injectiepreparaat en valproïnezuur te vergelijken in tonisch clonische aanvallen bij primaire systemische
Nadere informatieVoorstellen. Winnie van El Verpleegkundig Specialist Diabeteszorg Universitair Medisch Centrum Groningen
Voorstellen Winnie van El Verpleegkundig Specialist Diabeteszorg Universitair Medisch Centrum Groningen Niertransplantatie UMCG Niertransplantatie 8 centra NL * UMC 1 e jaar UMC vervolg 2 e lijn, periferie
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/29358 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Thijssen, Joep Title: Clinical aspects and socio-economic implications of implantable
Nadere informatieclassificatie van epilepsieën Floor Jansen
classificatie van epilepsieën Floor Jansen classificatie schema 2017 classificatie schema 2017 directe relatie tussen aanvalstype en etiologie directe relatie tussen aanvalstype en etiologie focaal Focal
Nadere informatieDatum 18 juni 2019 Betreft Definitief advies als bedoeld in artikel 114 Zorgverzekeringswet... Zaaknummer Onze referentie
2o((S(J igb i > Retouradres Postbus 320, 1110 AH Diemen Stichting Klachten en Geschillen Zorgverzekeringen (SKGZ) T.a.v. de heer Postbus 291 3700 AG ZEIST Willem Dudokhof 1 1112 ZA Diemen Postbus 320 1110
Nadere informatieBehandeling van een trigger finger. Loes van Boxmeer & Emma Wassenaar
Behandeling van een trigger finger Loes van Boxmeer & Emma Wassenaar Overzicht Inleiding PICO Zoekstrategie & Flowchart Artikelen Chirurgie Anatomie Open vs percutaan Conclusie Inleiding Klinische symptomen
Nadere informatieImpact IC opname: wat doen we een patiënt aan? Symposium Grenzen aan de (IC) zorg J.G. van der Hoeven
Impact IC opname: wat doen we een patiënt aan? Symposium Grenzen aan de (IC) zorg J.G. van der Hoeven relatief jong - gebeurtenis niet verwacht - niet besproken prognose overleving korte termijn 30% -
Nadere informatieE-learningcursus Omgaan met epileptische aanvallen
E-learningcursus Omgaan met epileptische aanvallen Verdiepingsinformatie bij de cases Onderwerp Bron Te vinden via 1. Prikkeloverdracht Epilepsiefonds http://www.epilepsie.nl/informatie zie Wilt u uitgebreide
Nadere informatieMarlies Peters. Workshop Vermoeidheid
Marlies Peters Workshop Vermoeidheid De ene vermoeidheid is de andere niet Deze vermoeidheid is er plotseling, niet gerelateerd aan geleverde inspanning De vermoeidheid wordt als (zeer) extreem ervaren
Nadere informatieComparison: Kinderen zonder deze risicofactor.
Zoekstrategieën JGZ-richtlijn Taalontwikkeling oekstrategie Om de uitgangsvragen op een gestructureerde manier uit te werken tot beantwoordbare vragen zijn deze eerst omgewerkt tot PICO uitgangsvragen.
Nadere informatieDecision-making in temporal lobe epilepsy surgery. Sabine Uijl
Decision-making in temporal lobe epilepsy surgery Sabine Uijl Decision-making in temporal lobe epilepsy surgery Sabine G. Uijl Utrecht, Universiteit Utrecht, Faculteit Geneeskunde Thesis, with summary
Nadere informatieCONVULSIES BIJ KINDEREN: EEN GEWONE KOORTSSTUIP?
CONVULSIES BIJ KINDEREN: EEN GEWONE KOORTSSTUIP? O. F. Brouwer Afdeling Neurologie Universitair Medisch Centrum Groningen EPILEPSIE Waarom ontstaat een epileptische aanval? Afwijkende prikkelbaarheid van
Nadere informatieKinderneurologie.eu. GEFS+ Syndroom
GEFS+ Syndroom Wat is het GEFS +syndroom? Het GEFS +syndroom is een erfelijke vorm van epilepsie waarbij in een familie zowel kinderen voorkomen met terugkerende koortsstuipen en/of met verschillende soorten
Nadere informatieObservationeel onderzoek Patiënt-controleonderzoek Cohortonderzoek Cross-sectioneel Systematisch review
Zoekstrategie JGZ-richtlijn Taalontwikkeling Om de uitgangsvragen op een gestructureerde manier uit te werken zijn deze eerst omgevormd tot PICO uitgangsvragen. Hierbij wordt achtereenvolgens het volgende
Nadere informatieRisicomanagement. Risico s en epilepsie. Inhoud presentatie. Epilepsie en verstandelijke beperking. Wie loopt risico. Onderzoek in Kempenhaeghe
Onderzoek in Kempenhaeghe Risicomanagement Kiezen tussen een gebroken been omdat je uit de boom bent gevallen of een gebroken hart omdat je niet in die boom mag klimmen Dineke Vallenga, 25 maart 2010 Inhoud
Nadere informatieNederlandse samenvatting
198 Het eerste deel van dit proefschrift beschrijft de effectiviteit van clopidogrel en tirofiban in patiënten met een acuut hart infarct verwezen voor een spoed dotter behandeling. In hoofdstuk 1 werd
Nadere informatieStroke Risk Analysis
Stroke Risk Analysis Alere Health Services introduceert een doorbraak in de non-invasieve diagnostiek van (paroxysmaal) atrium fibrilleren, de Stroke Risk Analysis. Omvang van het probleem Per jaar krijgen
Nadere informatieEpilepsie bij kinderen Voorstellen kind met aanvallen volgens de nieuwe classificatie en 1e stap in de behandeling. Symposium 2 juni 2018 sessie 1
Epilepsie bij kinderen Voorstellen kind met aanvallen volgens de nieuwe classificatie en 1e stap in de behandeling. Symposium 2 juni 2018 sessie 1 Marleen Arends Epilepsieconsulent Martiniziekenhuis Groningen
Nadere informatieAdvance Care Planning in België
Scientific Institute of Public Health Advance Care Planning in België een studie via de Belgische Huisartsenpeilpraktijken Koen Meeussen -Zorg rond het Levenseinde - VUB Doelstelling Senti-Melc Methode
Nadere informatieWanneer is het epilepsie?
Wanneer is het epilepsie? Vascular rounds 2018 Syncope: een multidisciplinaire aanpak Mariëlle Vlooswijk Disclosure potential conflicts of interest Geen (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst
Nadere informatieNASCHOLING EPILEPSIE INHOUD AANVALLEN HERKENNEN, REGISTREREN,TIPS EN TRUCS
Platform epilepsieverpleegkundigen i.s.m. SEPION NASCHOLING EPILEPSIE AANVALLEN HERKENNEN, REGISTREREN,TIPS EN TRUCS OBSERVATIE VAN AANVALLEN BIJ VOLWASSENEN Inge Frumau verpleegkundig specialist SEPION
Nadere informatieEvidence based richtlijnontwikkeling (EBRO) training voor patiënten. Ton Kuijpers, Epidemioloog
Evidence based richtlijnontwikkeling (EBRO) training voor patiënten Ton Kuijpers, Epidemioloog Guru based medicine Inhoud Voorbeeld van een wetenschappelijk onderzoeksdesign (RCT) Mate van bewijs Conclusies
Nadere informatieECLI:NL:GHAMS:2015:5680 Gerechtshof Amsterdam Datum uitspraak Datum publicatie Zaaknummer K
ECLI:NL:GHAMS:2015:5680 Instantie Gerechtshof Amsterdam Datum uitspraak 17-12-2015 Datum publicatie 18-01-2016 Zaaknummer K14-0384 Rechtsgebieden Bijzondere kenmerken Inhoudsindicatie Strafrecht Raadkamer
Nadere informatiePost-cardiac arrest syndroom
Post-cardiac arrest syndroom Medisch Centrum Leeuwarden Dr. M.A. Kuiper FCCP FCCM Neuroloog-Intensivist Medisch Centrum Leeuwarden Uitkomsten van reanimaties Wereldwijd wordt gerapporteerd dat maar 5-10%
Nadere informatie1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström
1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström Dr. S.A.M. van de Schans, S. Oerlemans, MSc. en prof. dr. J.W.W. Coebergh Inleiding Epidemiologie is de wetenschap die eenvoudig gezegd
Nadere informatie12 Langdurige epileptische aanvallen
12 Langdurige epileptische aanvallen Definitie en etiologie Incidentie Anamnese Lichamelijk onderzoek Epileptische aanvallen duren van enkele seconden tot hooguit enkele minuten. In de literatuur wordt
Nadere informatieCasusbespreking Sinustrombose of Trombosehoofd
Casusbespreking Sinustrombose of Trombosehoofd Lotte Sondag, AIOIS neurologie Ewoud van Dijk, neuroloog Inhoud Casusbeschrijving Cerebraal veneuze sinustrombose Anatomie Pathofysiologie Epidemiologie en
Nadere informatieRode Kruis ziekenhuis. Patiënteninformatie. Epilepsie. rkz.nl
Patiënteninformatie Epilepsie rkz.nl Wat is het en waar heb je last van? Epilepsie is een hersenaandoening die het gevolg is van een plotselinge, tijdelijke verstoring van het elektrisch evenwicht in de
Nadere informatiebij welk gedrag denken aan epilepsie?
bij welk gedrag denken aan epilepsie? Scenario Jongen bekend met aandacht, leer, taal, gedrag en interactie problematiek van jongs af aan. Loopt vast -> heranalyse -> afwezigheden, staren Epilepsie? Scenario
Nadere informatieLaboratoria Nieuwsbrief December 2015 Klinisch Chemisch en Hematologisch Laboratorium Medisch Microbiologisch Laboratorium
Laboratoria Nieuwsbrief December 2015 Klinisch Chemisch en Hematologisch Laboratorium Medisch Microbiologisch Laboratorium In dit nummer: - Laboratorium aanvraagformulier huisartsen - Mededeling referentiewaarden
Nadere informatieKempenhaeghe. Epilepsiecentrum Sterkselseweg 65 5591 VE Heeze 040-2279022. Presentatie: Maria Stijnen Epilepsieverpleegkundige
Kempenhaeghe Epilepsiecentrum Sterkselseweg 65 5591 VE Heeze 040-2279022 Presentatie: Maria Stijnen Epilepsieverpleegkundige Wat is epilepsie: Verschijnselen die optreden bij plotseling overmatige ontlading
Nadere informatieStaken antihypertensiva bij ouderen. Groot Haags Geriatrie Referaat oktober 2016 Marielle Hofman, aios geriatrie
Staken antihypertensiva bij ouderen Groot Haags Geriatrie Referaat oktober 2016 Marielle Hofman, aios geriatrie 2 Vragen Zou u antihypertensiva staken bij een geriatrische patiënt met hypertensie en een
Nadere informatiehoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5
SAMENVATTING 117 Pas kortgeleden is aangetoond dat ADHD niet uitdooft, maar ook bij ouderen voorkomt en nadelige gevolgen kan hebben voor de patiënt en zijn omgeving. Er is echter weinig bekend over de
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Nederlandse samenvatting In dit proefschrift wordt het gebruik van aspirine (een bloedverdunner in tabletvorm) en laag-moleculair-gewicht heparine (een injectie die zorgt voor
Nadere informatieLECTORAAT ZORG & INNOVATIE IN PSYCHIATRIE. Risicofactoren, leefstijl en de mondzorg bij jong volwassenen na vroege psychose
LECTORAAT ZORG & INNOVATIE IN PSYCHIATRIE Risicofactoren, leefstijl en de mondzorg bij jong volwassenen na vroege psychose Symposium onderzoeksresultaten 2017 Sonja Kuipers, MSc MSW RN PhD-Student Zonder
Nadere informatieAddendum. Nederlandse Samenvatting
Addendum A Nederlandse Samenvatting 164 Addendum Cardiovasculaire ziekten na hypertensieve aandoeningen in de zwangerschap Hypertensieve aandoeningen zijn een veelvoorkomende complicatie tijdens de zwangerschap.
Nadere informatieDE WEGRAKING en alles wat daar op lijkt
DE WEGRAKING en alles wat daar op lijkt Bea Martens en Inge Frumau Verpleegkundig specialisten Epilepsiecentrum Kempenhaeghe Heeze en Stichting Epilepsie Instellingen Nederland Juni 2013 Inhoud Wederzijds
Nadere informatiePatiëntgerichte Zorg voor Epilepsie. 23 oktober 2012 Willem-Jan Hardon, Neuroloog
Patiëntgerichte Zorg voor Epilepsie 23 oktober 2012 Willem-Jan Hardon, Neuroloog Patiëntgerichte Zorg voor Epilepsie + Algemeen + Diagnostiek + Behandeling + StartPoliEpilepsie + Marjolein Kalse, Epilepsieconsulent
Nadere informatieTo stuip or not to stuip Neurologisch maar toch Praktisch
To stuip or not to stuip Neurologisch maar toch Praktisch Jan Braakhekke en Katinke van Dijk Neuroloog en Kinderarts/kinderneuroloog Isala kliniek, Zwolle en Rijnstate Ziekenhuis, Arnhem Arts et al., 1999
Nadere informatieGeriatrische Revalidatie voor de oudere patiënt met een cardiovasculaire aandoening Leonoor van Dam van Isselt, specialist ouderengeneeskunde Dian
Geriatrische Revalidatie voor de oudere patiënt met een cardiovasculaire aandoening Leonoor van Dam van Isselt, specialist ouderengeneeskunde Dian Pruijsers-Lamers, Verpleegkundig Specialist Cardiologie
Nadere informatieAchtergrond Waarom een zorgstandaard naast richtlijnen en protocol en?
Achtergrond Chronic Obstructive Pulmonary Disease (COPD) is een groeiend gezondheids(zorg)probleem. Vooral voor de patiënt zelf is COPD een grote last die in toenemende mate de kwaliteit van leven beperkt.
Nadere informatieDE WEGRAKING en alles wat daar op lijkt
Platform epilepsieverpleegkundigen i.s.m. SEPION DE WEGRAKING en alles wat daar op lijkt Bea Martens en Ruby Soekhoe Verpleegkundig specialisten Epilepsiecentrum Kempenhaeghe Juni 2014 Inhoud Wederzijds
Nadere informatieKinderneurologie.eu. De ziekte van Unverricht Lundborg
De ziekte van Unverricht Lundborg Wat is de ziekte van Unverricht Lundborg? De ziekte van Unverricht Lundborg is een erfelijke vorm van epilepsie die gekenmerkt wordt door myocloniëen, kortdurende schokjes
Nadere informatieDe overgang van stepped care naar personalized care bij de combinatie van lichamelijke en psychische klachten
De overgang van stepped care naar personalized care bij de combinatie van lichamelijke en psychische klachten Dr. Jonna van Eck van der Sluijs Psychiater en senior onderzoeker Symposium Personalized medicine:
Nadere informatiegegevens van de mannen die aan het begin van het onderzoek nog geen HVZ en geen diabetes hadden.
Samenvatting In hoofdstuk 1 hebben we het belang en het doel van het onderzoek in dit proefschrift beschreven. Wereldwijd vormen hart- en vaatziekten (HVZ) de belangrijkste oorzaak van sterfte. Volgens
Nadere informatieBETER ZELFMANAGEMENT BIJ HARTPATIENTEN: ROL VAN EHEALTH-TOEPASSINGEN
BETER ZELFMANAGEMENT BIJ HARTPATIENTEN: ROL VAN EHEALTH-TOEPASSINGEN ehealth bij hartrevalidatie: meer deelnemers, minder terugval, beter eindresultaat? KNMG ehealth congres Donderdag 28 juni 2018 Evoluon
Nadere informatieOverbehandeling Nieuwe behandeling Bloeddrukbehandeling. Sterfte en HbA1c. ACCORD-studie. HbA1c en gezondheidstoestand
Overbehandeling Nieuwe behandeling Bloeddrukbehandeling Is de NHG-Standaard nog up-to-date? MONITORING VAN ONDERBEHANDELING! Simon Verhoeven en Daniel Tavenier MAAR HOE ZIT HET MET OVERBEHANDELING? Sterfte
Nadere informatieEpilepsie in het verpleeghuis, een handreiking
Home no. 5 November 2017 Congresnummer: Specialist ouderengeneeskunde in the lead Eerdere edities Verenso.nl Epilepsie in het verpleeghuis, een handreiking Bob van Gelder, Willem-Jan Hardon vangeldercals@gmail.com
Nadere informatieDe Epilepsie Groei-wijzer een hulpmiddel op weg naar zelfstandigheid!
Epilepsie Groei-wijzer Vaardigheden voor zelfstandig leven SEPION 01-06-2018 De Epilepsie Groei-wijzer een hulpmiddel op weg naar zelfstandigheid! Marion van Ool Verpleegkundig specialist 01-06-2018 specialist
Nadere informatieHeart and Soul. Cardiovasculair en Depressie
Heart and Soul Cardiovasculair en Depressie Ten leading causes of DALY s 2030 - high income countries (in %) - Unipolar depressive disorder 9.8 Ischaemic heart disease 5.9 Alzheimer and other dementias
Nadere informatieKoortsconvulsies: hoe zat het ook al weer? Oebo Brouwer, kinderneuroloog UMCG
Koortsconvulsies: hoe zat het ook al weer? Oebo Brouwer, kinderneuroloog UMCG Definitie (Epileptische) aanvallen bij koorts zonder infectie van het centrale zenuwstelsel of een andere specifieke oorzaak
Nadere informatieEpilepsie op de SEH. P. van Vliet Fellow IC Lid werkgroep richtlijn Epilepsie. Source:
Epilepsie op de SEH P. van Vliet Fellow IC Lid werkgroep richtlijn Epilepsie Source: www.webmd.com Belangenconflict Geen belangenconflict te melden Indeling Introductie Definitie status epilepticus Epidemiologie
Nadere informatieEDS Richtlijn. Excited Delirium Syndrome. Kees Das. GGD Amsterdam Algemene Gezondheidszorg Forensische Geneeskunde
Excited Delirium Syndrome EDS Richtlijn Kees Das GGD Amsterdam Algemene Gezondheidszorg Forensische Geneeskunde Onderwerpen Opzet richtlijn Problematiek Casuïstiek stiek Definities Oorzaken & Risicofactoren
Nadere informatieEen verkeerde diagnose met vreselijke gevolgen. Marc Engelen (Kinder)neuroloog AMC
Een verkeerde diagnose met vreselijke gevolgen Marc Engelen (Kinder)neuroloog AMC Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Geen Opbouw van de presentatie 1. Feitelijke beschrijving
Nadere informatieRichtlijn Preventie wiegendood (2009, Landelijke Samenwerkingsafspraken 2017)
Richtlijn Preventie wiegendood (2009, Landelijke Samenwerkingsafspraken 2017) Inleiding Sinds 1984 is de incidentie van wiegendood in Nederland gedaald van 120 per 100.000 levend geborenen naar 9 / 100.000
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Dit proefschrift richt zich op statinetherapie in type 2 diabetespatiënten; hiervan zijn verschillende aspecten onderzocht. In Deel I worden de effecten van statines op LDLcholesterol en cardiovasculaire
Nadere informatieVoorspellende factoren voor terugkeer naar werk en arbeidsongeschiktheid na behandeling voor colorectaal carcinoom
Voorspellende factoren voor terugkeer naar werk en arbeidsongeschiktheid na behandeling voor colorectaal carcinoom KRING BIJEENKOMST 2 OKTOBER 2017 Chantal den Bakker Onderzoeksvraag Welke factoren zijn
Nadere informatieDE TOEKOMST VAN PALLIATIEVE PATIENTENZORG
DE TOEKOMST VAN PALLIATIEVE PATIENTENZORG Prof dr Wouter WA Zuurmond Vrije Universiteit Medisch Centrum Medisch Direkteur Hospice Kuria Amsterdam 1 BEHANDELING PIJN MEER DAN ALLEEN PIJNBEHANDELING PALLIATIEVE
Nadere informatieInvasieve beademing bij longfibrose. Liselotte Boerman, ANIOS
Invasieve beademing bij longfibrose Liselotte Boerman, ANIOS Casus Man, 82 jaar, Opname ivm respiratoire insufficiëntie, DD: 1. Acute exacerbatie Idiopathische Pulmonale Fibrose (IPF) 2. overvulling cardiaal
Nadere informatieMultiple Sclerose Neurodegeneratieve ziekten. 13 september 2011
Multiple Sclerose Neurodegeneratieve ziekten Nederlandse Vereniging voor Farmaceutische Geneeskunde 13 september 2011 Dr. Brigit A. de Jong, neuroloog Medisch Hoofd Radboud MS Centrum Afdeling Neurologie
Nadere informatieVET nodig! Ketogeen dieet: van bijbel tot behandeling. Paul Augustijn
VET nodig! Ketogeen dieet: van bijbel tot behandeling. Paul Augustijn Historisch perspectief- Hoe is het zo gekomen? Effectiviteit Resultaten Mechanismen Hoe werkt het? Indicaties - Voor wie? Contraïndicaties
Nadere informatieVaccinatie van ouderen tegen pneumokokken. Nr. 2018/05. Samenvatting
Vaccinatie van ouderen tegen pneumokokken Nr. 2018/05 Vaccinatie van ouderen tegen pneumokokken pagina 2 van 6 Veel mensen dragen pneumokokken bij zich zonder ziek te worden. De pneumokok kan echter ernstige
Nadere informatieNederlandse samenvatting
169 Nederlandse samenvatting Het aantal ouderen boven de 70 jaar is de laatste jaren toegenomen. Dit komt door een significante reductie van sterfte op alle leeftijden waardoor een toename van de gemiddelde
Nadere informatieIs het wel een wegraking?
Is het wel een wegraking? Criteria Voorbeelden Kennelijk bewusteloos? - Valneiging + abnormale motoriek - Niet responsief - Amnesie Ja Nee Val+ intact bewustzijn Veranderd bewustzijn zonder val TIA, beroerte
Nadere informatieHoe voorkom ik vv-ecmo en bij wie is het dan wel geïndiceerd? J.G. van der Hoeven
Hoe voorkom ik vv-ecmo en bij wie is het dan wel geïndiceerd? J.G. van der Hoeven H1N1 griep Waarom vv-ecmo? Er is onomstotelijk aangetoond dat vv-ecmo beter is dan conservatieve behandeling - NEE Risico
Nadere informatieKlinische implicaties van de EVOLVE studie
ASN Review 2012 Klinische implicaties van de EVOLVE studie Marc Vervloet, internist-nefroloog VU medisch centrum Associatie PTH met mortaliteit Kalantar-Zadeh, Kidney Int 2007 Welke evidence? Associatie
Nadere informatieSamenwerken met patiënten, families en artsen om steun te bieden en informatie te verstrekken over syncope en Reflex Anoxic Seizures
Samenwerken met patiënten, families en artsen om steun te bieden en informatie te verstrekken over syncope en Reflex Anoxic Seizures Hebt u soms zonder aantoonbarereden last van De controlelijst voor onverklaarbaar
Nadere informatieHet begrijpelijk communiceren van een gezondheidsrisico
Het begrijpelijk communiceren van een gezondheidsrisico Dr. Olga Damman Dr. Maaike van den Haak Nina Bogaerts, Msc Amber van der Meij, Bsc Prof.dr. Danielle Timmermans Quality of Care EMGO Institute for
Nadere informatieHart- en vaatziekten bij vrouwen: meer aandacht gewenst
Hart- en vaatziekten bij vrouwen: meer aandacht gewenst Vrouwenstudies Medische Wetenschappen Prof.dr. Toine Lagro-Janssen Opzet Stellingen Aanleiding aparte aandacht m/v Profiel m/v coronaire hartziekten
Nadere informatieStatus epilepticus bij kinderen 1 juni 2018
Status epilepticus bij kinderen 1 juni 2018 Marijke van Hees Epilepsieconsulent WKZ/UMCUtrecht Kinderverpleegkundige Netwerk Epilepsie Zorg Een status epilepticus geeft altijd schade? Je spreekt over een
Nadere informatieBoezemfibrilleren. Lianne Permentier, cardioloog Ommelander Ziekenhuis
27-10-2016 Boezemfibrilleren Lianne Permentier, cardioloog Ommelander Ziekenhuis Opbouw presentatie Bouw en werking hart Het normale hartritme Boezemfibrilleren Oorzaken boezemfibrilleren Behandelmogelijkheden
Nadere informatieContrast Induced Nephropathy
Contrast Induced Nephropathy - Contrast-Induced Acute Kidney Injury (CI-AKI)- Hilde de Geus Renal Practitioners Symposium Zwolle November 2018 Naam en definitie? Contrast-Induced acute kidney injury Definitie:
Nadere informatie