Bespreken van seksualiteit met MS-patiënten MSMS Knelpuntenanalyse. Seksualiteit en intimiteit. MS en seksualiteit.

Transcriptie

1 Richtlijn: Diagnostiek, behandeling en functioneren bij multiple sclerose. MSMS 2013 Bespreken van seksualiteit met MS-patiënten Niels Farenhorst Klinisch psycholoog Aanbevolen wordt om het informeren over seksuele disfuncties en problematiek neer te leggen bij één van de disciplines zoals bijvoorbeeld MS-verpleegkundigen. Deze discipline kan vervolgens bij enkelvoudige seksuele problematiek verwijzen naar een psycholoog in het ziekenhuis waar de patiënt in behandeling is. Bij meer complexe seksuele hulpvragen is verwijzing naar een gespecialiseerd seksuoloog wenselijk. [blz. 87] Knelpuntenanalyse Seksualiteit en intimiteit Er is weinig aandacht voor seksuele problematiek. MS-verpleegkundige en neuroloog stemmen niet goed af. Taboeonderwerp. Sprake van onterecht stigma dat je als MS-patiënt geen volwaardige levenspartner bent. Behoefte dat er naar geïnformeerd wordt en bij voorkeur een brochure over seksualiteit. [blz. 150] Je man/ vrouw voelen Lichaamsbeeld Relatie met je zelf Relatie met de ander Aanraken en aangeraakt worden, ontmoeten MS en seksualiteit Ziek zijn Neuro Psycho Sociaal Lichaam als last Je lichaam niet meer vertrouwen In het ziekenhuis wordt je lijf in beslag genomen; onteigend Wat veranderd? 1

2 Ziekte PRIMAIR Sensibiliteitsverlies/ toename vd genitaliën Verminderd/ toegenomen verlangen op hormonale grond Erectie/ lubricatie-stoornis Versneld/ vertraagd/ minder intens orgasme Genitale pijn/ dyspareunie Spasmen bekkenbodem Ziekte SECUNDAIR Vermoeidheid Bewegingsbeperkingen Spierzwakte Spasmen/ tremoren Sensibiliteitsverlies Incontinentie Pijn Iatrogeen Psycho Bijwerking van medicijnen TERTIAIR Somberheid/ depressie; verlies, moe, lusteloos. Negatief zelfbeeld. Prikkelbaarheid; verlies, overprikkeld, overvraagd, overbelast Angstig; onzeker over beloop, eigen aantrekkelijkheid als (seks)partner. Minder (zelf)vertrouwen. Faalangst. Aandacht, geheugen, probleemoplossingsvaardigheden, flexibiliteit, initiatief Negatieve gedachten, schuldgevoel, piekeren Relatie; verborgen gevolgen De vertrouwde vreemde in bed Rollen/ patronen (algemeen en seksueel) Overbelasting Afhankelijkheid Onzekerheid Schuldgevoel Jaloezie Toegenomen verschillen Afgenomen vanzelfsprekendheid 2

3 Verlangen Opwinding Vrouwen: op termijn 29-59%, soms (tijdelijk) toename Mannen: afname 12-86%, soms (tijdelijk) toename Vrouwen: Op termijn 24-58% genitale droogheid 43-62% vermindering genitale sensaties Mannen: 17-75% erectieproblemen Soms tgv medicatie Soms wel door directe stimulatie Orgasme Conclusie Vrouwen: Op termijn 24-63% moeite/ korter/ minder heftig Mannen: 34-61% ejaculatieproblemen, 29-64% minder intense beleving MS heeft grote invloed op de partnerrelatie. MS heeft grote invloed op de seksuele beleving en activiteit. Dat hoeft niet voor iedereen een probleem te zijn Maar kan van grote invloed zijn op de KVL. 3

4 Wat te doen? Zorg De zorg moet niet frustrerend en belemmerend werken (negeren/ oordelen/ geen ruimte geven/ niet erkennen). Klassiek veel aandacht voor behandeling, training, medicatie, aanpassingen en hulpmiddelen. KVL sterk bepaald door beleving, zingeving, relaties. Signaleren Bespreekbaar maken Hoe gevoelig ben je voor signalen? Sta je er voor open? Wat zijn jouw reacties? Hoe goed ken je jezelf? Waarom ik? Waarom nu? Welk doel? Hoe? Stelling Het onderwerp seksualiteit dient door de professional bespreekbaar gemaakt te worden. Wat is de meest legitieme reden om het onderwerp seks niet te bespreken? 1. Te oud 2. Te jong 3. Alleenstaand 4. Te privé 5. Te pijnlijk 6. Geen beleid 7. Geen kennis 8. Geen oplossingen 9. Ongemakkelijk voelen

5 Hoe maak je seks bespreekbaar? Seks bespreekbaar? Mag je erover praten? Ben je gelegitimeerd vanuit professie, relatie, beleid/visie? Bespreek in 2 of 3 tallen: Wil je erover praten? Wat is je persoonlijke houding? Wat is jouw mate van (on)gemakkelijkheid? Kun je erover praten? Beschik je over kennis & vaardigheden? Mag je erover spreken? Wil je erover spreken? Kan je erover spreken? Oefening Ja maar HOE dan? 3 wegen: Geef ieder twee letterlijke voorbeelden van vragen die je kunt stellen. 1. Maak een bruggetje vanuit je taak of discipline naar relaties, intimiteit en seksualiteit 2. Vraag naar veranderingen 3. Check behoefte aan informatie Voorbeelden voor een bruggetje Vragen naar veranderingen 1. Inleidende zin: B.v. We komen nu bij een onderwerp dat voor de meeste mensen nogal privé is namelijk seksualiteit 2. Benoem de mogelijke weerstand B.v. Soms vinden mensen dat wat vreemd 3. Geef een korte, heldere waarom B.v. maar ik vind het als belangrijk om ook de invloed van uw ziekte op de seksualiteit aandacht te geven (als u daar behoefte aan heeft). 4. Vraag toestemming van de patiënt B.v. Vindt u het goed om hier over te spreken? Vraag naar veranderingen i.p.v. problemen Is er voor u iets veranderd in de relatie / seksualiteit door de ziekte? Of: Wat is er voor u (en/of uw partner) veranderd in de relatie / in de intimiteit / seksualiteit? Zijn er veranderingen waar u zich zorgen om maakt? Wilt u hier iets mee? Waar denkt u aan? 5

6 Behoefte aan informatie? Bespreekbaar maken Inleiden met algemene informatie, b.v.: Veel medicijnen (met name antidepressiva) hebben invloed op seksuele gevoelens. Heeft u behoefte aan meer informatie hierover? Er bestaan folders over verschillende ziekten en de invloed daarvan op de seksualiteit. Zo ook over MS. Heeft u belangstelling voor zo n folder? Praten over begint met luisteren Dan een vraag stellen En weer luisteren. Valkuilen bij het luisteren Bespreek beloop, opvattingen, ideeën, zorgen Check Vraag door Bespreek verwachtingen, hoop en wensen Invullen (ervaringen) (Voor)oordelen Afgeleid worden Haast Vermoeidheid Antwoord bedenken Valkuilen bij het vragen Vaag Verhullend Medisch/ technisch jargon Suggestief Gesloten Niet uitnodigend (non- en periverbaal) kut masturberen seks clitoris ejaculatie penis klaarkomen orgasme pijpen neuken erectie vochtig worden vagina coïtus lubricatie aftrekken opwinding orale seks lul 6

7 Woordgebruik BLISS Welke woorden passen bij jou? Breng ter sprake Luister naar individuele ervaringen Steun en toon begrip Stimuleer communicatie tussen partners Organisatie Effectief? Protocol. Vaste vragen in anamnese/ EPD Vragenlijsten (bijv. MSIQ-19) Aangewezen professional (neuroloog, VP, seksuoloog?) Effect van gesprek versterkt door geschreven materiaal Na een open gesprek geeft meer dan 70% van de MS-patienten een verbetering van de relatie aan. (Christopherson e.a., 2006) Antwoord? Analyseren/ diagnosticeren Je hoeft mijn probleem niet op te lossen, maar ik wil er niet alleen mee zijn. Doelbewust theoriegestuurd doorvragen Hypothesen genereren en toetsen Hulpvraag? Hulpvraagverduidelijking Weegschaalmethode 7

8 Info verzamelen Analyse: weegschaal Context: In hoeverre speelt seksualiteit een rol in uw leven? Is daarin iets veranderd door de MS? Functies: (LOOPS) Draaglast: Heeft u daar last van? Heeft uw partner daar last van? Remmende factoren? Fysiek, psychologisch, relatie, praktisch Veranderbaar? Stimulerende factoren? Zintuigen, aandacht, fantasie, bekrachtiging/ bevestiging Adviseren PLISSIT model niveau 1 Permission Algemeen Suggestief Specifiek niveau 2 Limited Information niveau 3 Specific Suggestions Bron: J.S. Annon niveau 4 Intensive Therapy Verwijzen Site Huisarts Seksuoloog: NVVS Psycholoog Haptotherapeut Fsyiotherapeut (evt BBD) Psychomotore therapeut Etc. Werken aan seks Vraagt van cliënten en professionals Erkenning Bereidheid Actie en initiatief Creativiteit en flexibiliteit Open houding Kennis Vaardigheden 8

9 Misvattingen en mythen Goede seks gaat vanzelf, moet spontaan gaan Praten over seks maakt het gevoel kapot Mannen willen altijd maar één ding. Zonder erectie is geen seks mogelijk Seks is pas echt als het (bij beiden) tot een orgasme leidt Minstens drie keer per week is normaal Een man hoort het initiatief te nemen Seks is eigenlijk een noodzakelijk kwaad De ander heeft recht op seks Je moet alleen met seks beginnen als je er echt zin in hebt Seksuele vaardigheden Wensen en grenzen Wat is okay/ fijn? Wat wil ik niet? Lichaamsverkenning Streel/ massage-oefeningen sensate focus Start/stop-oefening Seksuele vaardigheden Voorbeeld: timing Alternatieven? Andere manieren Andere houdingen Meer tijd/ andere tijd Gebruik hulpmiddelen Plannen: - Timing medicatie (bijv pijn) - Eten, drinken, lichamelijke verzorging - Doseren energie - Optimaal tijdstip Met/ zonder (eigen) partner? Cave: vooroordeel van spontaniteit Onderliggende problematiek Depressie Prikkelbaarheid Angst Dwangmatigheid Schok- en verliesverwerking Richtlijn: Diagnostiek, behandeling en functioneren bij multiple sclerose. Aanbevolen wordt om het informeren over seksuele disfuncties en problematiek neer te leggen bij één van de disciplines zoals bijvoorbeeld MS-verpleegkundigen. Deze discipline kan vervolgens bij enkelvoudige seksuele problematiek verwijzen naar een psycholoog in het ziekenhuis waar de patiënt in behandeling is. Bij meer complexe seksuele hulpvragen is verwijzing naar een gespecialiseerd seksuoloog wenselijk. [blz. 87] 9

10 Knelpuntenanalyse Er is weinig aandacht voor seksuele problematiek. MS-verpleegkundige en neuroloog stemmen niet goed af. Taboeonderwerp. Sprake van onterecht stigma dat je als MS-patiënt geen volwaardige levenspartner bent. Behoefte dat er naar geïnformeerd wordt en bij voorkeur een brochure over seksualiteit. [blz. 150] Gianotten, Meihuizen-de Regt & van Son-Schoones, 2008 Gianotten, Sanders & Zwanikken, 2009 Dank voor uw aandacht 10