Expeditie Mooi Noord-Holland Lab gemeente Hoorn

Transcriptie

1 Expeditie Mooi Noord-Holland Lab gemeente Hoorn 11 december

2 2

3 Inleiding In het Centrum Varend Erfgoed, op het Oostereiland aan het Markermeer in Hoorn, vond op 11 december het lab De Galgenbocht en het Visserseiland: ontwikkelen met cultuurhistorie op de Westfriese Omringdijk in Hoorn plaats. Het lab is onderdeel van Expeditie Mooi Noord- Holland. Dit project is een initiatief van provincie Noord-Holland en Cultuurcompagnie Noord- Holland om ruimtelijke ontwikkelaars bij het maken van ontwerpen bewust te maken van de cultuurhistorische en landschappelijke waarden die een gebied kent. Het doel van een lab is om ideeën en mogelijke invalshoeken te genereren voor de ruimtelijke opgave door te kijken op locatie, te luisteren naar experts en concreet aan het werk te gaan door al discussiërend mogelijke scenario s op kaartmateriaal van de locaties uit te werken. De centrale vraag tijdens het lab is: hoe kunnen cultuurhistorische waarden als inspiratie dienen bij de ruimtelijke opgave? De komende jaren gaat Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier de Markermeerdijken tussen Amsterdam en Hoorn versterken. De gemeente Hoorn en Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier zien deze noodzakelijke dijkversterking als een kans om de Westerdijk aantrekkelijker te maken voor inwoners en bezoekers. Tijdens het lab werden specifiek de toekomstige mogelijkheden voor Galgenbocht en de Westfriese Omringdijk bij het Visserseiland onderzocht. Hoe kan de cultuurhistorie als inspiratie dienen bij de ontwikkeling van deze twee plekken? Tijdens het lab waren voornamelijk beleidsmedewerkers en ontwerpers met verschillende achtergronden vanuit de gemeente Hoorn aanwezig. Ook Ben Raaijman, landschapskunstenaar, nam deel aan de middag. Het lab werd begeleidt door landschapsarchitect Ruut van Paridon van bureau van Paridon x de Groot. Opgaven Tijdens het lab in Hoorn stonden twee opgaven op de Westfriese Omringdijk centraal: de Galgenbocht en de Westfriese Omringdijk bij het Visserseiland. Ingrid Noome, landschapsontwerper bij de gemeente Hoorn, lichtte het project dijkversterking en de opgaven van het lab toe. Opgave 1: Galgenbocht In het kader van de dijkversterking wordt tussen Schouwburg Het Park en de Galgenbocht een stadsstrand aangelegd. De Galgenbocht is een bocht in de Westfriese Omringdijk dat een uitkijkpunt vormt over het Markermeer en Hoorn. Het is een plek waar wandelaars en fietsers regelmatig stilstaan om van het uitzicht te genieten, maar momenteel bestaat het enkel uit een stuk verharde ondergrond. De vraag vanuit de gemeente Hoorn is of er met deze Galgenbocht niet meer zou kunnen worden gedaan, zodat deze extra betekenis krijgt. Wat is de geschiedenis van deze plek en hoe kan deze zichtbaarder worden gemaakt? In andere woorden: hoe kan de cultuurhistorische betekenis op deze plek beter tot uitdrukking komen? 3

4 4

5 Opgave 2: Westerdijk bij het Visserseiland De Westerdijk bij het Visserseiland vormde de tweede opgave voor het lab. In het kader van de dijkversterking komt er tussen de Schouwburg en het Visserseiland een breed pad voor fietsers en voetgangers. Deze route eindigt in de bocht bij het Visserseiland. Dit is ook het punt waar het tracé van de Westfriese Omringdijk de stad in loopt. Je ziet en ervaart op deze plek echter niet dat de dijk hier nog doorloopt de stad in. Hier is voornamelijk sprake van een stedenbouwkundig probleem. Voor het lab was de vraag hoe ervoor gezorgd kan worden dat voorbijgangers hier hun weg blijven vinden en hoe het vervolg van de Westfriese Omringdijk zichtbaar blijft. 5

6 Cultuurhistorische inleiding De cultuurhistorische inleiding werd verzorgd door de archeoloog Michiel Bartels. In zijn presentatie vertelde Michiel Bartels onder andere over het ontstaan van de Westfriese Omringdijk en hij liet, tot hoever mogelijk, zien welke diverse tracés de Westfriese Omringdijk door de eeuwen heen heeft gehad. Het verleden van Noord-Holland en Hoorn kenmerkt zich door een strijd tegen het water. Zo is bijvoorbeeld het dorp Dampten, een voorganger van Hoorn, rond verdwenen in zee. Door ontginningen klonk het veen in, met overstromingen tot gevolg. Deze overstromingen waren de aanleiding voor de aanleg van de Westfriese Omringdijk. Na de aanleg van deze dijk was er sprake van een binnendijks en een buitendijks gebied. Zowel in het binnen- als in het buitendijkse gebied was sprake van bewoning. Galgenbocht De Galgenbocht was een gerechtsplaats van het gerecht van de stad Hoorn. Hier stond de stadsgalg. Naar deze plek is echter weinig onderzoek gedaan. Het is bijvoorbeeld mogelijk dat mensen die aan de galg zijn gestorven, op deze plek zijn begraven. Dit zou echter nog onderzocht moeten worden. Wat wel bekend is, is de galg bestond uit een eenpalige structuur. De plek is vandaag de dag weinig aantrekkelijk, maar dit lijkt nooit anders te zijn geweest. Er zijn namelijk wel schilderijen bekend die vanaf deze plek zijn geschilderd, maar er zijn geen schilderijen bekend die deze plek als onderwerp hebben. We hebben dus ook geen beeldmateriaal van hoe deze plek er ooit uit heeft gezien. Uitsnede kaart Westfriese Omringdijk, Dou,

7 Project Making Markermeer Tot slot liet Ruut van Paridon ter inleiding nog een aantal afbeeldingen zien van het project Making Markermeer. Het doel van dit project is om meer samenhang te creëren tussen land en water; dus tussen binnen- en buitendijks gebied. Bij dit project is een belangrijk aspect dat de dijk de ruggengraat blijft bij de ontwikkelingen. Dit is ook een interessant punt voor het lab: hoe zorg je ervoor dat de Westfriese Omringdijk herkenbaar blijft, ook bij ontwikkelingen zoals het toekomstige stadsstrand. Ruut merkte ook op dat op de dijken langs het Markermeer sprake is van veel toerisme: zowel op de dijk (wegen) als bij de kleine strandjes die zich langs de dijk bevinden. Hierdoor kan het best druk zijn op de dijk. Wanneer je het Markermeer, en de rust, wilt ervaren, dan ga je eerder naar beneden, langs het water lopen. Vervolgens werden er ook een aantal afbeeldingen getoond die als inspiratie kunnen dienen voor het lab. Rondom de dijk zijn vele (historische) verhalen te vertellen. Deze historie en verhalen maken de dijk interessant en kunnen de dijk beleefbaar maken. Een voorbeeld van historie, dat als inspiratie zou kunnen dienen voor ontwikkelingen vandaag de dag, is de toepassing van hout. In het verleden werd zowel binnen- als buitendijks veel hout toegepast. Dit gegeven zou vandaag de dag terug kunnen komen, bijvoorbeeld in de materiaalkeuze van een zwemsteiger. 7

8 Op de bovenste tekening is te zien dat in het verleden buitendijks veel hout werd toegepast. Dit materiaal zou terug kunnen komen in hedendaagse ontwikkelingen, bijvoorbeeld in een zwemsteiger zoals op de onderste afbeelding. 8

9 Expeditie en lab Vervolgens ging de groep, onder leiding van Ruut van Paridon, op expeditie naar de Galgenbocht en de Westerdijk bij het Visserseiland. Vervolgens, weer terug in het Centrum Varend Erfgoed, vond een brainstorm plaats over de kwaliteiten, de knelpunten en de verbeteringen/toekomstvisies van de bezochte plekken. 1. Galgenbocht: Kwaliteiten: - Uitzicht op Hoorn - Je bevindt je al in Hoorn, maar het lijkt wel een buitengebied - Binnendijks: parkachtige kwaliteit Knelpunten: - De huidige aankleding van de Galgenbocht heeft weinig kwaliteit; de plek is niet aantrekkelijk - De boerderij heeft weinig kwaliteit - Parkeren - Ondiep water (problematisch voor schepen) - Van nature geen zand op deze plek, dus er is een kans op vervuiling van het toekomstige strand - Veel verkeersstromen komen op deze plek bij elkaar. Hierdoor kan het erg druk, krap en zelf gevaarlijk zijn waardoor je niet echt van de plek kunt genieten of hem kunt beleven. Daarbij: bij deze weg denk je aan een buitengebied, dus lekker scheuren. - Geen bankjes - Unheimliche plek Verbeteringen/toekomst: - Verhaal van Hoorn op het punt bij de Galgenbocht - Verbinding via een brug naar het toekomstige stadsstrand - Wandelpad op de dijk, in de vorm van een schelpenpad - Routes: wandelroutes, fietsroutes en kunstroutes - Bankjes - De lijn van de bebouwde kom verplaatsen richting de Galgenbocht. - Schapen op de dijk - Bomen op de dijk, zoals bij de Westerdijk bij het Visserseiland - Het markante van de plek benadrukken, bijvoorbeeld door deze plek drie meter te verhogen. - Dijk zichtbaarder/herkenbaarder maken. Hier is eigenlijk een soort dijkwacht voor nodig. Uniforme erfgoed publieksinformatie ontbreekt momenteel in Hoorn. Dit kan wellicht aansluiten bij dit project. Ben Raaijman (landschapskunstenaar): Wanneer je vanaf de Hulk richting de Galgenbocht gaat, is het een heel mooi gebied. Dit stopt echter bij de Galgenbocht: deze plek valt tegen. De entree van Hoorn bevindt zich bij de Schouwburg. Deze entree zou eigenlijk verlegd moeten worden in de richting van de Galgenbocht. Dit is als het ware de Westerpoort van Hoorn. Een stadspoort, maar dan op een andere manier. Vroeger waren de stadspoorten functioneel, nu misschien iets symbolisch, of een combinatie van functioneel en symbolisch? Tegelijkertijd kun je hier een informatieve functie aan geven. Je zou hier dus een soort landmark/ binnenkomer van moeten maken die aangeeft: nu ben je in Hoorn. 9

10 10

11 2. Westerdijk bij het Visserseiland Kwaliteiten: - Uitzicht - Huizen Deze huizen vormen wel een meningsverschil: sommige deelnemers willen ze laten staan ( beeldbepalend, je kunt er iets over vertellen, deel van de ontwikkeling ), anderen zien ze het liefst verdwijnen ( belemmering ) - Mooi pad langs de huizen - Bomen op dit stuk van de dijk - Speeltuin Knelpunten: - Stedenbouw is rommelig - Elektriciteitskast - Je kunt het verdere verloop van de Westfriese Omringdijk niet zien. - Huizen ( zitten in de weg van verdere ontwikkelingen, belemmeren het uitzicht ) - Hondenuitlaatplek - Verkeerskundig knelpunt Verbeteringen/toekomstige mogelijkheden: - Elektriciteitskast verwijderen - Huizen verwijderen - Huizen laten staan - Verbinding maken met de dijk - Zitplekken creëren - Dijk die zichtbaar het water in gaat, zodat je ziet dat de dijk hier ophoudt. - Verbinding tussen het Visserseiland en de dijk - Stadswal afmaken Ben Raaijman: Verbijzonder deze plek. Maak deze plek overzichtelijk. Maak bijvoorbeeld een laag plein, bijna in het water. Dit maakt het gelijk een openbare plek. Mensen snappen dan dat het een openbare plek is en niet een particulier gebied. Dit plein mag met woest weer wel onder water komen te staan. (Schets)ontwerpsessie Vervolgens ging de groep uit elkaar in kleinere groepjes om als discussiërend mogelijkheden op papier uit te werken. 1. Galgenbocht Ontwerp 1 - Galgenbocht Bij de groep die zich bezighield met de Galgenbocht kwamen diverse ideeën naar voren. Een aantal elementen die tijdens de brainstorm al naar voren waren gekomen werden in het ontwerp meegenomen: een (fiets)brug, toegangspoort, bouwwerk (functioneel), uitzicht en de zoektocht naar de nabijheid van het water. Het resultaat is een schetsontwerp voor een fietsbrug geworden, die tegelijkertijd functioneert als een soort poort naar Hoorn. Halverwege deze fietsbrug (al dan niet op het hoogste punt) zou dan een platform (eiland) gecreëerd kunnen worden. Dit kan dan functioneren als een uitkijkpunt van 11

12 waar je rondom van het uitzicht kunt genieten. In de leuning van dit platform kunnen verhalen worden verteld over de omgeving en/of over de geschiedenis van deze plek (digitaal?). Met zo n uitkijkpunt is het wel van belang om de parkeerplaats leeg te houden in de buurt van dit uitkijkpunt, om het uitzichtpunt niet te belemmeren. Bij deze fietsbrug zou wat vormgeving betreft eventueel iets met hout gedaan kunnen worden, aangezien Ruut van Paridon liet zien dat dit vroeger in Hoorn buitendijks veel gebruikt werd. De fietsbrug bevindt zich immers ook buitendijks. Ben Raaijman liet een voorbeeld zien van een door hem ontworpen uitkijkpunt op de Westfriese Omringdijk dat als inspiratie kan dienen voor de eventueel te ontwikkelen fietsbrug (zie foto op pagina 13). De strekdam, die in het verlengde van deze eventuele fietsbrug in het water komt te liggen, wordt beloopbaar. Aan het einde van deze strekdam zou een soort markering kunnen worden geplaatst. Misschien van hout, zoals het voorbeeld van een houten zwemsteiger zoals Ruut van Paridon liet zien. De gemeente gaf echter aan liever niet iets verticaals aan het einde van de strekdam te willen plaatsen. Echter, Ben Raaijman liet een voorbeeld van een door hem ontworpen kunstwerk/zwemsteiger zien. Deze is van hout en meer horizontaal gericht (zie foto op pagina 13). Wanneer de fietsbrug wordt geplaatst, zou een bepaalde vormentaal in de fietsbrug, de strekdam en in de steiger aan het einde van de strekdam terug kunnen komen. Er zouden bijvoorbeeld drie bollen achter elkaar kunnen worden geplaatst. Dit trekt de aandacht van voorbijgangers. Er zouden dan zelfs nog bollen in het water geplaatst kunnen worden, als een soort strandhuisjes of verblijfplaatsen (Bed & Breakfast). Verder kwamen nog een aantal losse ideeën naar voren. Zo is de Galgenbocht een kaap. Misschien kan er iets met dit gegeven gedaan worden. Bijvoorbeeld de naam Kaap Hoorn in plaats van de naam Galgenbocht. Overige ideeën die nog naar voren kwamen zijn: het aanleggen van een wandelpad (grind) op de dijk; het versmallen van de weg, zodat deze vriendelijker en landelijker overkomt en tot slot nog en plaatsen van bankjes op de Westfriese Omringdijk. Aan het einde van de sessie werd opgemerkt dat het idee van een galg, bijvoorbeeld in de vorm van een beeldhouwwerk helemaal niet meer ter sprake was gekomen. Allereerst omdat, zoals Ruut van Paridon stelde, het met de huidige situatie in het Midden-Oosten de vraag is of er vandaag de dag wel een beeld van een galg geplaatst kan worden. En daarbij: is een beeld van een galg het eerste wat een voorbijganger wil zien wanneer hij/zij de stad Hoorn binnenkomt? Ontwerp 1. Vanaf de Galgenbocht een fietsbrug richting het stadsstrand. Halverwege de fietsbrug kan een uitkijkpunt worden geplaatst. 12

13 Ben Raaijman, Schouwburg Hommerts, Hommerts Als inspiratie voor de zwemsteiger aan het einde van de strekdam. Ben Raaijman, Waakzaam Westfriese Omringdijk, Kolhorn Als inspiratie voor de fietsburg. 13

14 Ontwerp 2 - Galgenbocht Het tweede schetsontwerp onderzocht of er niet iets gedaan zou kunnen worden met het binnendijkse gebied aan de westzijde van de baai. Dit gebied heeft een landschappelijke en parkachtige kwaliteit die een meerwaarde kan vormen voor deze plek. Dit binnendijkse gebied zou via een brug verbonden kunnen worden met het nieuw aan te leggen stadsstrand. Een ander ontwerp dat op deze plek werd onderzocht, is om de weg van de Galgenbocht in de richting van de Schouwburg te versmallen. Hierdoor wordt deze weg wellicht minder druk. Ontwerp 2. Een brug tussen het binnendijkse gebied en het stadsstrand? 14

15 2. Westerdijk bij het Visserseiland Ook voor het punt Westerdijk bij het Visserseiland werden al tekenend verschillende mogelijkheden onderzocht. Ontwerp 1 - Westerdijk bij het Visserseiland Het eerste ontwerp voor het punt Westerdijk bij het Visserseiland behelst het slopen van alle gebouwen die met hun achtergevel richting het Markermeer staan. Hierdoor blijven alleen nog voorgevels richting het Markermeer over. Ook de woningen die vlak aan de dijk staan zullen dan moeten verdwijnen. In de ontstane open ruimte zou een plein kunnen worden gecreëerd met op de begane grond van de bebouwing horeca. Tegelijkertijd wordt de dijk zichtbaarder. Langs het water zou nog een wandelpad of fietspad kunnen worden aangelegd. Dit plan is echter voor de lange termijn, bijvoorbeeld voor over dertig jaar. De bebouwing is eigendom van Intermaris, dus om dit plan te verwezenlijken en is het belangrijk om contact te blijven houden met Intermaris. Ontwerp 1. Westerdijk bij het Visserseiland 15

16 Ontwerp 2 - Westerdijk bij het Visserseiland (Ben Raaijman) Op dit punt zou vanaf de dijk ook een trap/tribune gecreëerd kunnen worden die leidt naar een plein in het water. Het plein zou zich dan heel laag, bijna in het water, bevinden. Bij woest weer mag deze dan ook onder water lopen. De bedoeling is om van deze plek een openbare en vriendelijkere plek te maken. Dit kan heel goed in combinatie met het hierboven besproken plan. Ontwerp 2. Ontwerp van Ben Raaijman voor een tribune en plein bij de Westerdijk bij het Visserseiland 16

17 Ontwerp 3 - Westerdijk bij het Visserseiland Het derde schetsontwerp onderzocht het probleem van de verkeerscirculatie bij dit punt. Voor dit punt werden diverse mogelijkheden onderzocht. De eerste mogelijkheid is om de stedelijke wand de dragende structuur te maken. Door, net als in het eerste ontwerp, alle panden met achtergevels te verwijderen, ontstaat er een samenhang en continuïteit in de baai. Voorbijgangers, op het water of in de stad, kijken dan niet langer tegen achtergevels aan, maar enkel tegen voorgevels. Een andere oplossing om op deze plek meer overzicht te krijgen, is misschien juist wel om deze hele hoek hier vol te bouwen. Ontwerp 3. Westerdijk bij het Visserseiland Achtergevels slopen of deze hoek juist volbouwen? Conclusie Al met al was het een geslaagde middag met nieuwe inzichten en zelfs al een aantal schetsontwerpen voor de toekomst van zowel de Galgenbocht als de Westerdijk bij het Visserseiland. 17

18 Expeditie Mooi Noord-Holland Het lab maakt onderdeel uit van Expeditie Mooi Noord-Holland. Dit project werd in 2013 gelanceerd door Provincie Noord-Holland en Cultuurcompagnie Noord-Holland en is een initiatief om ruimtelijke ontwikkelaars bij het maken van ontwerpen bewust te maken van de cultuurhistorische en landschappelijke waarden die een gebied kent. De provinciale Leidraad Landschap en Cultuurhistorie dient hierbij als vertrekpunt. Deze Leidraad is door de Provincie ontwikkeld om ontwikkelaars richting en kaders te geven bij het maken van een ontwerp. De Provincie wil de kwaliteit en diversiteit van het Noord-Hollandse landschap en de dorpen behouden, maar tegelijkertijd ruimte bieden aan nieuwe ontwikkelingen. Expeditie Mooi Noord-Holland geeft de deelnemers waardevolle praktijkvoorbeelden en handvatten die zij in hun eigen praktijk kunnen inzetten. Het doel van een lab is om ideeën en mogelijke invalshoeken te genereren voor de ruimtelijke opgave door te kijken op locatie, te luisteren naar experts, belanghebbenden en andere geïnteresseerde partijen en concreet aan het werk te gaan door al discussiërend mogelijke scenario s op kaartmateriaal van de locaties uit te werken. De centrale vraag tijdens een lab is dan ook: hoe kunnen cultuurhistorische waarden als inspiratie dienen bij de ruimtelijke opgaven? Colofon Expeditie Mooi Noord-Holland is een initiatief van provincie Noord-Holland en wordt uitgevoerd door Cultuurcompagnie Noord-Holland Opdrachtgever: Jan Simon Brouwer/Gerke Veenboer, sector Cultuur & Cultuurhistorie, provincie Noord-Holland Opdrachtnemer: Ellen Klaus (programmacoördinator), Judith Fraune (projectleider) Expeditieleider: Ruut van Paridon (van Paridon x de Groot) Tekst verslag: Manon Dekker Afbeeldingen: via Ben Raaijman, Ruut van Paridon (afbeeldingen Making Markermeer), Michiel Bartels, Ingrid Noome 18