Topsector Transitievraag Omschrijving Gedragscomponent /Gedragsspecifieke vragen Topsector A&F

Transcriptie

1 Transitievraag Omschrijving Gedragscomponent /Gedragsspecifieke vragen A&F Naar een duurzame en gezonde voedselproductie en -consumptie Welke mechanismen zijn er om de kans op bestendige gedragsveranderingen bij consumenten te kunnen verhogen? NB: gedragsverandering speelt zich af op verschillende niveaus: a. Individu b. Ketenbreed (ondernemersinspanningen) c. Samenleving (weten regelgeving) Nederland staat voor een aantal uitdagende vraagstukken op het gebied van voeding, gezondheid en duurzaamheid. Zo nemen de zorgkosten toe: mede doordat de bevolking veroudert, komen er steeds meer mensen met een of meerdere chronische ziektes. Tegelijkertijd worden grondstoffen voor voedsel wereldwijd schaars. Het is daarom zaak dat we met zijn allen zo snel mogelijk overstappen op een duurzame en gezonde voedselproductie en -consumptie. In het algemeen weten de meeste consumenten vrij goed wat goed is voor hun zelf en voor hun omgeving (voeding/lifestyle/milieu), en als men dit niet weet zijn er genoeg informatiebronnen te vinden om een kennislacune te vullen (internet/andere media/apps/sensoren, etc.). De cruciale vraag is waarom veel consumenten niet te motiveren zijn tot gedragsverandering ondanks dat kennis en producten voorhanden zijn. Om het bij voeding te houden, is waarschijnlijk de instant gratificatie van een vertrouwd en lekker (en betaalbaar?) voedingsproduct te groot voor consumenten om hiervan af te stappen. Een life changing event zou wel een gedragsverandering kunnen veroorzaken, maar daar heb je als beleidsmaker weinig controle over. Bovendien lijken veel voorgestelde gedragsveranderingen vrij radicaal te zijn (bijv. van dierlijk naar plantaardig voedsel) die lastig in te passen zijn binnen bestaande gedragingen. Relatief weinig is bekend over de flexibiliteit van gewoontes. Iemand wil niet alleen maar vegetarisch eten, maar vind af en toe vegetarisch helemaal geen probleem. Een ander wil altijd vlees, maar eet net zo graag duurzaam/gezonder vlees. Gedragsverandering strategieën zouden wellicht meer succesvol zijn indien ze aanhaken bij dit soort inzichten. Meer onderzoek (en met name psychologisch/sensorisch) onderzoek is nodig om onderliggende mechanismen van gewoontes te doorgronden. Energie Hoe zorg je ervoor dat duurzame energie (toepassingen) vanzelfsprekend worden? Welke nieuwe governmentsstructuren zijn nodig voor de energiestransitie? De acceptatie van duurzame energie toepassingen is onontbeerlijk voor het behalen van de ambitieuze nationale en internationale klimaat- en duurzaamheidsdoelstellingen. De invulling van de klimaatambities en de transitie naar een CO2 arme energiehuishouding is een socio-technologisch vraagstuk. Er is behoefte aan kennis over en oplossingen voor de maatschappelijke kant van de gewenste verandering, om daarmee ook maatschappelijke steun en bij voorkeur acceptatie van duurzame energie toepassingen Naast technologische uitdagingen liggen er daarbij op het acceptatievlak vooral vraagstukken rondom gedrag en ontwerp. Hoe wordt duurzame energie de norm? Wat zijn factoren die intrinsieke motivatie in gedrag en adaptatie beïnvloeden? Hoe verlaag je werkelijke en ogenschijnlijke drempels? (denk psychologie, maar ook technologie). Hoe corrigeer je op een gerichte manier niet-wenselijke oplossingen en gedraging? Van welke gebruiken moeten we afscheid nemen en hoe gaan we daar op een goede manier mee om? Verder moet gedacht worden aan ontzorgingsbeleid/-strategieën; onderzoek naar effectiviteit van (overheids)beleid gericht op 1

2 trekkracht te ontwikkelen voor verandering en vernieuwing. Daarmee kan de transitie versnellen en kunnen transactiekosten worden verlaagd. Daarvoor zullen we op onderdelen onze samenleving moeten herontwerpen. Duurzame energieopwekking leidt tot sterke decentrale, regio gebonden energie systemen. Dit roept nieuwe governance vragen op, onder andere rond de coördinatie van dit soort initiatieven; lokale initiatieven worden gestimuleerd door nieuwe technologie in ICT domein, communicatie (blockchain bijv), dus inherent aan technische ontwikkeling maken we governancekeuzes en sluiten we wegen af. Coördinatie ontstaat vaak bottom-up, maar top-downvormen van coördinatie hebben als risico dat ze onvoldoende recht doen aan variëteit, dynamiek, etc. Bottom-up initiatieven zijn echter vaak inefficiënt of werken langs elkaar heen. Nieuwe vormen van energie passen vaak niet binnen de bestaande institutionele kaders, dit betekent dat ze vaak opkomen in institutional voids en dat nieuwe instituties emergent ontstaan. De belangrijke vraag is of en hoe we dergelijke emergente instituties kunnen opschalen en formaliseren tot een meer duurzaam institutioneel framework. Het risico van opschalen en formaliseren is altijd dat het emergente initiatieven belemmert. gedragsverandering ten aanzien van energiegebruik; onderzoek naar effectiviteit van interventies door energiecoöperaties; Betrokkenheid van burgers bij lokale en regionale energietransitie. Co-creatie en co-productie; invloed van intermediaire partijen; effect van 'smart' toepassingen (e.g. Smart Grids); effect van directe en indirecte feedbackmechanismen (slimme meters, etc.); betrekken van burgers/eindgebruikers bij ontwerp van innovatieve energiesystemen. nieuwe governmentsstructuren Vragen die hierbij opkomen zijn: wat zijn vormen van governance, die bottom-up initiatieven coördineren en faciliteren en die leiden tot efficiëntie en effectiviteit, zonder dat ze de lokale autonomie/initiatieven te niet doen? Welke technologieën/algoritmes faciliteren bottom-up, maar passen wel in een top-down afstemming? Kunnen we met computational social science technieken (simulatie, crowds, sensors) bottom-up initiatieven simuleren en in de goede richting duwen? Hoe dagen energie initiatieven bestaande kaders uit en welke alternatieve arrangementen voor governance zijn er in zo n institutionele leegte? Welke dynamiek ontstaat tussen nieuwe initiatieven en gevestigde instituties? 2

3 BBE Duurzamer gedrag in relatie tot energie Er kan al veel gedaan worden aan duurzamer gedrag in relatie tot energie. Langzamer of elektrisch rijden, openbaar vervoer, geen vliegvakanties, de woning optimaal isoleren en met een warmtepomp of pelletkachel verwarmen, zonnepanelen installeren, minder vlees eten. Toch zien we dat maar mondjesmaat een brede implementatie op gang komt. Deels mogelijk door een gebrekkige informatievoorziening en ervaring, deels omdat het gevoel heerst dat het toch niet helpt, echter verklaringen zijn intuïtief en niet gebaseerd op wetenschappelijke feiten. De beloning van beter gedrag is een collectieve, en geen individuele. Hoe belangrijk is dat? Wat moeten we doen om de transitie op gang te krijgen? Welke toon, welke incentives werken wel en welke juist niet? Hoe bieden we het beste handelingsperspectief voor burgers, hoe kan er een intrinsieke motivatie tot stand komen? LSH Actieve betrokkenheid van patiënten, samenhangende convenanten, stabiele bekostiging en financiering. Preventie: transitie van ziekte en zorg via gezondheid en gedrag naar vitaal functioneren. EZK vraagt de om naast innovatie en validatie van producten en diensten ook systeeminnovaties te entameren. Een systeeminnovatie waar veel stakeholders potentie in zien is de bottom up ontwikkeling van lokale/regionale burgercoöperaties voor gezondheid(szorg) die zich bedienen van populatiemanagement en -bekostiging. De transitie van ziekte en zorg, via gezondheid en gedrag, naar vitaal functioneren naar believen en vermogen vergt steviger inzet dan ooit op preventie, van het prilste begin (preconceptie) tot aan de dood. Een transitie die iteratief innoveren, investeren en evalueren vergt in duurzame Publiek-Private-Partnerships (PPPs). PPPs die hun gevalideerde producten en diensten in plaats van add on structureel in de samenleving ontwikkeld en opgenomen moeten zien worden. Voorkomen wordt daarmee geleidelijk aan echt dé norm. HTSM Artificial Intelligence (Zie ICT) Cyber security (zie ICT) Automated Mobility (zie Logistiek) Energie transitie (zie Energie) 3

4 Logistiek Vergroening van goederenvervoer Adoptie van geavanceerde logistiek Vergroening van het goederenvervoer In de logistieke sector is het besef wel doorgedrongen dat er een klimaatakkoord gesloten is, en dat daar eisen en opgaven uitkomen voor de logistieke sector. Echter, het is voor een grote groep ondernemers niet duidelijk wat die opgaven precies zijn voor hun specifieke bedrijf, en in hun specifieke markt. In elk segment van de logistiek zijn de eisen van stakeholders anders, en in sommige segmenten zal de transitie naar emissiearm of emissieloos vervoer sneller gaan dan in andere segmenten. Bedrijven moeten aangesproken worden op hun ondernemerschap om de juiste keuzes te maken, maar kijken daarbij erg naar elkaar, en naar de overheid voor sturing. Daarnaast zijn er ook nog ontwikkelingen die een zeker collectief optreden vereisen. Een voorbeeld daarvan is de beperkte vraag naar elektrische voertuigen, waardoor fabrikanten die voertuigen ook niet in grote getalen produceren. Gezamenlijk inkopen van voertuigen zou hiervoor een oplossing kunnen zijn, maar logistieke bedrijven zijn niet voldoende georganiseerd om dit soort complexe samenwerkingen te ontwikkelen en tot een goed einde te brengen. Vergroening van het goederenvervoer Er is behoefte aan kennis en inzicht wat nu het gedrag en de opstelling van bedrijven in de context van dit vraagstuk bepaalt, en hoe dit gedrag van bedrijven kan worden beïnvloed en gestuurd richting een snellere vergroening van de logistiek. Adoptie van geavanceerde service logistiek Het is wenselijk om voor een aantal bedrijven en casussen te onderzoeken tot op welke hoogte dit probleem nu speelt bij bedrijven, en wat ervoor moet gebeuren om de barrières tussen verschillende afdelingen/silo s in bedrijven te slechten. Adoptie van geavanceerde service logistiek Veel van de high-tech bedrijven in Nederland maken geavanceerde bedrijfsmiddelen die hoogwaardig geproduceerd worden, maar die ook op een 4

5 hoogwaardige manier werken. Dat betekent dat deze machines veel data produceren waarmee faalfactoren geschat kunnen worden, en voorspelmodellen kunnen worden ontwikkeld voor het uitvallen van allerlei componenten. Dit type onderzoek, naar succesvolle voorspelmodellen is momenteel volop aan de gang. Het lukt de betrokken bedrijven echter niet goed om op basis van deze modellen een effectieve onderhouds- en instandhoudingslogistiek te organiseren. De reden hiervoor is dat de afdelingen en mensen die bezig zijn met het functioneren van het apparaat heel andere mensen (en vaak bedrijven) zijn dan de mensen die bezig zijn met de logistiek van belevering van klanten en onderhoud en onderdelenlogistiek. Bedrijven slagen er niet goed in deze verschillende werelden bij elkaar te krijgen, en daarmee het maximale uit de geavanceerde data analyse te halen. ICT Digitalisering Artificiële intelligentie en autonome systemen Blockchain Digitalisering Op dit moment voltrekt zich in onze maatschappij, bij bedrijven en in alle sectoren, een digitale transitie. Bestaande bedrijfsmodellen, markten, samenwerkingsvormen, productieprocessen en industrietakken veranderen. Ook onze samenleving verandert door digitalisering ingrijpend; van communicatie tot onderwijs, van gezondheidszorg tot transport, van infrastructuur tot dienstverlening etc. De impact van digitalisering en van de technologische, maar ook de Digitalisering De vraag is dus hoe beïnvloeden de technische ontwikkelingen rondom digitalisering de samenleving, maar ook wat is de wisselwerking ertussen? Artificiële intelligentie en autonome systemen De harde commerciële realiteit kan hard botsen met ethiek en wetgeving wanneer een AI systeem autonoom een foutief of ongewenst besluit neemt. Naast de technologische, fundamentele ICT vraagstukken, zijn ethische, maatschappelijke en wetenschappelijke dilemma s rond AI onvermijdelijk en vergen multidisciplinair onderzoek Blockchain 5

6 maatschappelijke ontwikkelingen die daarmee samenhangen is groot. Mensen zullen de komende jaren te maken krijgen met veranderingen binnen hun werk en steeds meer toepassingen van ICT beïnvloeden ons dagelijks leven; denk aan internet, sociale media of robots. De gevolgen hiervan zijn moeilijk te overzien. Enerzijds bieden de nieuwe technologieën grote mogelijkheden. Zij zijn cruciaal voor de oplossing van de grote maatschappelijke uitdagingen én transities van alle sectoren in de maatschappij en de economie. Maar zij brengen ook nieuwe dilemma s en uitdagingen. Het gaat derhalve niet alleen om de technologische aspecten van digitalisering en digitale technologieën, maar in belangrijke mate om de wisselwerking tussen digitalisatie, mensen en de samenleving. Naast de vraag of de technologie en standaarden robuust zijn, spelen ook vragen betreffende de impact op de arbeidsmarkt en het verdwijnen van arbeidsplaatsen die blockchain mogelijk zal veroorzaken een rol. Daarnaast gaat het om het ontwikkelen van de achterliggende juridische, economische en sociale processen om de omslag mogelijk te maken, en de ethische haalbaarheid ervan. Artificiële intelligentie en autonome systemen Artificiële intelligentie (AI) is een verzamelnaam voor alle technieken waarmee computers menselijke intelligentie nabootsen bijvoorbeeld door machine learning, intelligente systemen, neurale netwerken en deep learning. Artificiële intelligentie en autonome en lerende systemen voorzien van cognitie en machinale perceptie zullen in komende jaren alleen maar een grotere impact gaan hebben op de economie en maatschappij. AI heeft potentiële toepassingen in vrijwel alle gebieden van menselijke activiteit: van de gezondheidszorg tot defensie en van transport tot maatschappelijke veiligheid. 6

7 Blockchain Een blockchain is een openbaar digitaal register van transacties dat inherent veilig en betrouwbaar is zonder de noodzaak van een derde partij, zoals een overheid of een bank, om die betrouwbaarheid te garanderen. Blockchain is daarmee een veelbelovende technologie die een groot disruptief effect kan hebben, vergelijkbaar met de impact van internet. Het heeft de potentie om bedrijfsprocessen veel efficiënter en betrouwbaarder te maken en om nieuwe verdienmodellen te creëren en complete bedrijfstakken en markten te transformeren. Technologische innovaties zoals Blockchain zijn vaak reden voor enthousiasme, maar het gaat niet alleen om de technologie. Naast de vraag of de technologie en standaarden robuust zijn spelen ook vragen betreffende de impact op de arbeidsmarkt en het verdwijnen van arbeidsplaatsen die blockchain mogelijk zal veroorzaken een rol. Daarnaast gaat het om het ontwikkelen van de achterliggende juridische, economische en sociale processen om de omslag mogelijk te maken, en de ethische haalbaarheid ervan. ICT speelt bij Blockchain een belangrijke rol, maar naast de technologie spelen de genoemde andere aspecten mogelijk zelfs een nog grote rol. 7

8 Water LEVEN IN DE DELTA: Hoe ontwikkelen we een Sustainable Urban Delta waarin grote bevolkingsgroepen veilig, gezond en duurzaam samen wonen, werken, eten en leven? LEVEN OP HET WATER: Welke mogelijkheden biedt drijvend wonen, werken, kweken van voedsel, opwekken van energie in een tijd van zeespiegelstijging, klimaatverandering en ruimtegebrek? LEVEN IN DE DELTA: Meer specifiek, hoe moeten we delta-regio s in de toekomst inrichten, beschermen en beheren, m.n. in het licht van klimaatverandering? Om adequaat op klimaatverandering te kunnen reageren zijn heel veel gedragsveranderingen (incl. governance vraagstukken) nodig. Dat geldt zowel voor het bouwen van dijken, aanpassen van kust en havens op zeespiegelstijging, aanpassen van de omgeving (incl. steden, maar ook aan rivieren, etc.) aan veel grotere variatie in neerslag, etc. etc. LEVEN OP HET WATER: Centraal staat het ontwikkelen van technisch én sociaaleconomisch haalbare oplossingen voor de toekomst. Dit onderwerp ligt nog zo ver in de toekomst dat we niet eens van gedragsverandering kunnen spreken, maar we kunnen wel alvast nadenken over de sociaal-economische en ethische implicaties van deze ontwikkelingen. Daar hangt ook de acceptatie door de maatschappij vanaf. LEVEN IN DE DELTA Om adequaat op klimaatverandering te kunnen reageren zijn heel veel gedragsveranderingen (incl. governance vraagstukken) nodig LEVEN OP HET WATER Dit onderwerp ligt nog zo ver in de toekomst dat we niet eens van gedragsverandering kunnen spreken, maar we kunnen wel alvast nadenken over de sociaal-economische en ethische implicaties van deze ontwikkelingen 8