4,8. Werkstuk door een scholier 2194 woorden 20 februari keer beoordeeld. Ongewervelde dieren. Inhoud:

Transcriptie

1 Werkstuk door een scholier 2194 woorden 20 februari ,8 346 keer beoordeeld Vak Biologie Ongewervelde dieren Inhoud: Wormen Stekelhuidigen Geleedpotigen Sponzen Weekdieren Holtedieren Bronnen: Internet Encarta 1998 (encyclopedie op de computer). Encyclopedie over weekdieren Wormen We onderscheiden 3 hoofdafdelingen: - Ringwormen - Platwormen - Rondwormen Pagina 1 van 11

2 kenmerken Kenmerkend is de segmentatie van het lichaam. Dit bestaat uit vele segmenten of ringen, die meestal uitwendig zichtbaar zijn. Bij de Gelede wormen zijn alle segmenten ongeveer gelijk, anders dan bij de Geleedpotigen. Onder de opperhuid bevinden zich een kringspierlaag en een lengtespierlaag (huidspierzak); door het afwisselend samentrekken van deze spieren bewegen de dieren zich voort. Het gedeelte dat vóór de mond ligt, is de koplap, die samen met het segment waarin de mond ligt, een kop vormt waarop zich zintuigen hebben ontwikkeld. Medicinale bloedzuiger De medicinale bloedzuiger, die vroeger veel werd gebruikt om kwalen te behandelen waarvan men dacht dat ze door een teveel aan bloed werden veroorzaakt, is een bloedzuigende gelede worm die in vijvertjes en meertjes kan worden aangetroffen. Bloedzuigers brengen een pijnloze beet toe met één van de zuignappen die aan beide uiteinden van hun lichaam zitten. Het speeksel van de bloedzuiger, dat in de wond wordt gespoten, bevat een stof die ervoor zorgt dat het bloed van zijn gastheer niet stolt. Bloedzuigers worden soms nog gebruikt om opgehoopt bloed onder de huid te doen afvloeien. Klasse: wormen Orde: ringwormen bloedzuigers Soort: medicinale bloedzuiger David G. Fox/Oxford Scientific Films De meeste soorten zijn tussen de 2 en 5 cm lang. Het lichaam bestaat uit 33 segmenten. Deze zijn van buiten af nauwelijks of niet te onderscheiden, daar elk segment weer in ringen is verdeeld. De voorste en achterste segmenten hebben de functie van zuignappen. Een groot aantal bloedzuigers zuigt nooit bloed, maar omvat rovers die leven van slakjes, wormen e.d. Het speeksel van bloedzuigers bevat hirudine, dat de bloedstolling tegengaat, tevens stoffen die bloedvatverwijdend en verdovend werken. Regenworm Klasse: wormen Orde: ringwormen gelede wormen zowel mannelijk als vrouwelijk Soort: regenworm Pagina 2 van 11

3 regenworm, de soort Lumbricus terrestris uit de familie Lumbricidae van de Gelede wormen. Regenworm Regenwormen hebben een gesegmenteerd, cilindrisch lichaam en kunnen wel 30 cm lang worden. Ze hebben geen oren, ogen of longen. Zij nemen zuurstof op via hun dunne huid. Als door langdurige regenval de lucht uit de bodem wordt gedreven, kruipen de regenwormen naar de oppervlakte. Wormen bewegen zich door hun lengtespieren te gebruiken en met het voorste deel van hun lichaam de aarde voor zich uit te duwen, waarna ze hun achterlijf bijtrekken. Op elk segment zitten uitstekende borsteltjes, die ervoor zorgen dat ze niet uitglijden. Door het gegraaf van wormen wordt de grond 'omgeploegd' en van lucht voorzien. Regenwormen eten een gedeelte van de aarde op tijdens het graven en hun uitwerpselen (wormhoopjes) dragen bij aan een goede bodemstructuur. Regenworm: bouw Regenwormen zijn ringwormen uit de klasse Oligochaeta. Ze hebben de duidelijk zichtbare segmentatie die kenmerkend is voor deze klasse. Hoewel de belangrijkste organen van zenuw-, spijsverterings- en bloedvaatstelsel zich vlak bij de kop bevinden, bevatten ook de segmenten dichter bij de staart kleine versies van al deze organen. Deze achterste segmenten zijn vrijwel identiek aan elkaar. Regenwormen zijn hermafrodiet: ze hebben zowel mannelijke als vrouwelijke inwendige voortplantingsorganen. Microsoft illustratie Pagina 3 van 11

4 Stekelhuidigen Kenmerken: Stekelhuidigen onderscheiden zich van andere dieren doordat ze een watervaatstelsel hebben dat zeewater gebruikt voor de ademhaling, beweging en voortplanting. Tot de stekelhuidigen behoren onder andere zeesterren (linksboven), zeekomkommers (linksonder), slangsterren (middenboven), zee-egels (middenonder), Zeester Klasse: stekelhuidigen Orde: Soort: zeester Zeester De zeester vertoont een voor de stekelhuidigen, waartoe hij behoort, kenmerkend inwendig watervaatstelsel. Een centrale ring vormt de verbinding tussen de kanaaltjes die zich door elke arm heen vertakken om uiteindelijk uit te monden in ambulacraalvoetjes. Dit holle netwerk is een aangepaste lichaamsholte. Doordat het met water gevuld is, ontstaat een soort skelet. Door het water in de voetjes te persen kan de zeester zichzelf uitrekken en zijn zuignappen vasthechten aan een oppervlak. De zeester kan zich voortbewegen door de spieren aan de basis van de voetjes samen te trekken. Pagina 4 van 11

5 Zee-egel De zee-egel behoort tot de stekelhuidigen. Het ronde lichaam, de schaal, is bedekt met beweegbare beschermende stekels, waarvan de lengte varieert van minder dan 1 cm tot meer dan 30 cm. De mond ligt in het ondervlak en de anus er bovenop. Het vijfzijdige kauwapparaat, ook wel lantaarn van Aristoteles genoemd, wordt gebruikt om algen van de rotsen te schrapen. Klasse: stekelhuidigen Orde: Soort: zee-egel Geleedpotigen kenmerken Geleedpotige dieren worden o.a. gekenmerkt door het bezit van gelede poten. Deze poten bestaan dus net als andere gelede lichaamsaanhangsels als voelsprieten -uit een aantal afzonderlijke stukjes die door gewrichten beweeglijk verbonden zijn. Geleedpotigen hebben een uitwendig skelet. Ze hebben een - vaak harde - levenloze buitenlaag, de cuticula. Deze cuticula bevat het koolhydraat chitine, dat samen met eiwit voor stevigheid en soepelheid zorgt. Het uitwendige skelet zorgt ook voor bescherming tegen roofdieren. Soorten als spinnen, kreeften, garnalen, schorpioenen, duizendpoten en bovenal als grootste groep de insecten behoren tot de geleedpotige dieren, evenals sommige uitgestorven diergroepen zoals de trilobieten. Geleedpotigen komen voor in zee, zoetwater en op het land. stam: ongewervelde dieren klasse: geleedpotigen orde: spinnen familie: geslacht: soort: vogelspin Vogelspin Spinnen behoren net als de insecten tot de geleedpotige dieren Insecten hebben echter altijd maar zes poten, terwijl gezonde spinnen er acht hebben. De meest tot de verbeelding sprekende spinnen zijn de vogelspinnen. Volkomen ten onrechte worden vogelspinnen (en door sommige mensen zelfs alle spinnen) als gevaarlijk Pagina 5 van 11

6 beschouwd. Aan de grote exemplaren is er geeneen echt gevaarlijk voor de mens. Het gif zal over het algemeen niet veel meer effect hebben dan het gif van een wespensteek; alleen als je er allergisch voor bent kan een spin gevaarlijk zijn. Garnaal Klasse: geleedpotigen Orde: kreeften Soort: poetsgarnaal Sponzen Kenmerken Deze primitieve dieren hebben geen mond en geen organen. De cellen vertonen nog een grote mate van onafhankelijkheid en weinig coördinatie. Door hun vastzittende levenswijze en hun vaak fraaie kleuren werden de Sponzen vroeger niet als dieren herkend; tot het midden van de 19de eeuw werden zij tot de Planten gerekend. Sponzen vormen meestal vertakte of korstvormige kolonies. Als er binnen een kolonie al van individuen sprake is, moet dit begrip ruim worden opgevat. Het aantal oscula (grote openingen) wordt vaak als maatstaf genomen voor het aantal individuen. De vorm van de kolonie hangt sterk af van de ondergrond, golfslag en de stromingen. Typen Er worden drie typen sponzen onderscheiden. a. Ascontype. Dit type is vaasvormig, waarbij een dunne lichaamswand het spongocoel omgeeft. Pagina 6 van 11

7 b. Sycontype. Door vingervormige instulpingen in de wand van het spongocoel zijn radiairkanalen ontstaan, die met kraagcellen zijn bekleed. c. Leucontype. De instulpingen in de wand zijn druiventrosvormig. De zo ontstane kamertjes (zweepkamertjes) zijn met kraagcellen bekleed. Het spongocoel bestaat verder nog slechts uit kanalen die naar het osculum leiden. De meeste sponzen zijn gebouwd volgens het leucontype. Door vergroting van de wandoppervlakte kunnen deze sponzen groter van afmeting worden dan de andere typen. Paarsgele kokerspons Deze paarsgele kokerspons heeft een van de vele verschillende lichaamsvormen die kenmerkend zijn voor de sponzen. Sponzen worden beschouwd als de primitiefste meercelligen en komen, zoals aan de hand van fossielen is gebleken, al voor sinds het Cambrium, zo'n 570 miljoen jaar geleden. De holtes in het lichaam zijn goede schuilplaatsen voor allerlei soorten kleine krabben, zeesterren en andere ongewervelde zeedieren. Klasse: sponzen Orde: Soort: paarsgele kokerspons Badspons Het skelet van een spons De badspons heeft een zacht, elastisch skelet. Het bestaat uit spongine (een flexibel materiaal van eiwitten). Klasse: sponzen Orde: Soort: badspons Dorling Kindersley Pagina 7 van 11

8 Weekdieren kenmerken De Weekdieren vertonen een enorme diversiteit; de meeste groepen hebben een week lichaam en een een harde schelp. Andere typische weekdierkenmerken zijn een mantel (die het lichaam omhult), een radula (rasptong, bestaand uit een samenstel van een groot aantal horizontale rijen minuscule tandjes) en (kamvormige) kieuwen (ctenidia). Weekdieren is de verzamelnaam voor een zeer gevarieerde groep ongewervelde dieren die op het land en in zoet en zout water voorkomen: huisjesslakken, keverslakken, olifantstandjes, naaktslakken, zeenaaktslakken, zeeslakken, mosselen, oesters, octopussen, pijlinktvissen en enkele zeer gemodificeerde diepzeevormen. Klasse: weekdieren Orde: slakken huisjesslakken Soort: keverslak Keverslakken De lengte van keverslakken kan variëren van minder dan 2,5 cm tot 30 cm, maar ze hebben allemaal een schild dat bestaat uit acht met elkaar verbonden, symmetrische schelpstukjes. Door deze flexibele structuur kan een keverslak zich tot een bal kan oprollen als zijn gespierde voet losraakt van de ondergrond. Dorling Kindersley Gewone achtarm of kraak De kraak heeft het typische lichaam van een octopode. Het bestaat uit drie delen bestaat: de mantel, de armen en de kop. De mantel, een grote, gespierde, bolvormige zak, bevat de meeste inwendige organen waaronder de kieuwen, het spijsverteringsstelsel, de inktzak en de voortplantingsorganen. De armen of tentakels zijn over de gehele lengte bezet met een dubbele rij zuignappen waarin zich de tast- en reukzintuigen bevinden. Dorling Kindersley Rijk : dierenrijk Pagina 8 van 11

9 Klasse: weekdieren Orde: inktvissen Soort: gewone achtarm of kraak Nog een aantal inktvissen: Noord-atlantische pijlinktvis Gewone inktvis Inktvissenoog De inktvis heeft de best ontwikkelde ogen van alle ongewervelde dieren. Zowel in bouw als in functie lijken inktvissenogen erg veel op de ogen van hogere gewervelden zoals vissen, zoogdieren en mensen. holtedieren Holtedieren, vroeger een stam van het Dierenrijk, tegenwoordig verdeeld in de stammen Neteldieren en Ribkwallen. Neteldieren met 9000 soorten. Bijna alle soorten leven in zee. Men onderscheidt drie klassen: Kwalpoliepen, Schijfkwallen en Bloempoliepen. Neteldieren zijn opgebouwd uit twee kiembladen (ectoderm en entoderm), waartussen zich een geleiachtige laag, de mesogloea, bevindt. Sommige soorten vormen een skelet (zie koraal) Het lichaam is radiair symmetrisch van bouw. Er komen twee vormen voor, die een overeenkomstig bouwplan hebben: een poliepvorm, die vastzittend is, en een kwalvorm (medusa; ontbreekt bij de Bloempoliepen), die vrijzwemmend is. Pagina 9 van 11

10 Ribkwallen met ca. 90 soorten, die uitsluitend in zee voorkomen. Deze glasheldere dieren, die soms een zachtroze kleur hebben, lijken wel een beetje op sommige kwallen. Op het bol- tot schijfvormige lichaam staan gewoonlijk acht trilhaarbanden, waarop de trilharen in achter elkaar gelegen dwarse rijen staan. Ribkwallen hebben een darmkanaal dat alleen door een mond met de buitenwereld in verbinding staat. Voedsel wordt gevangen met behulp van een soort kleefcellen (colloblasten). Er worden twee klassen onderscheiden: -tentaculata -Nuda of atentaculata I. Tentaculata, dieren met twee tentakels, waarop zich de colloblasten bevinden. Een bekende soort, die soms massaal op het strand aanspoelt, is de zeedruif (Pleurobrachia pileus), 3 cm groot, die zeer lange tentakels heeft, welke met het eventueel gevangen voedsel kunnen worden ingetrokken. De venusgordel (Cestum veneris) is zeer plat en heeft de vorm van een lint (tot meer dan 90 cm lang en 5 cm breed); deze komt o.a. in de Middellandse Zee voor. II. Nuda of Atentaculata, dieren zonder tentakels; de mond is zo groot als de middellijn van het dier. Beroë cucumis (tot 20 cm diameter) komt in de Noordzee voor; deze zwemt met wijd open mond, waarbij uitsluitend andere ribkwallen, o.a. de zeedruif, hem tot voedsel dienen. Klasse: holtedieren Orde: neteldieren bloempoliepen Soort: grijze slangenhaarzeeanemoon Grijze slangenhaarzeeanemoon De grijze slangenhaarzeeanemoon behoort tot de bloempoliepen. Alhoewel zeeanemonen zich kunnen verplaatsen, gaan ze niet actief achter hun prooi aan, maar vangen ze visjes die voorbij zwemmen of van bovenaf op hen vallen, garnalen of andere ongewervelde dieren. De kleur van zeeanemonen ontstaat door de algen (zoöxanthellen) waarmee zij in symbiose leven. rijk: dierenrijk stam: ongwervelde dieren klasse: holtedieren orde: neteldieren familie: kwalpoliepen Pagina 10 van 11

11 geslacht: soort: Portugees oorlogsschip Kwalpoliepen Het beruchte Portugese oorlogsschip is een kwalpoliep. Het is een kolonie van verschillende poliepen. Hij drijft op warme zeeën en wordt voortbewogen door de wind. De stekende tentakels, die twintig meter of langer kunnen worden, behoren tot de vangpoliepen aan de onderkant van het dier. De tentakels bevatten netelcellen, een soort capsules die een giftige, verlammende stof uitscheiden die bij mensen zwaar letsel veroorzaakt en zelfs dodelijk kan zijn. De vangpoliepen geven hun prooi af aan eetpoliepen, zodat deze verteerd kan worden. Pagina 11 van 11