Gedrag jaar. Zelf aan de slag. Andere beschikbare onderwerpen

Transcriptie

1 SEA LIFE voor scholen Gedrag 6-11 jaar Zelf aan de slag Deze handleiding geeft u informatie over de meest bijzondere dieren in SEA LIFE Scheveningen. Door de belangrijkste punten over het gedrag van bepaalde dieren aan te geven in deze handleiding kunt u samen met de leerlingen aan de slag om het gedrag van dieren te onderzoeken en te begrijpen. Daarnaast kunt u de theorie meteen in praktijk brengen door de dieren in het echt te gaan bekijken. Een fantastische ervaring voor de leerlingen Andere beschikbare onderwerpen De voedselketen & ecosystemen Habitat & aanpassingen Natuurbehoud Niet alle dieren in deze handleiding zijn te zien in SEA LIFE Scheveningen. Inhoud Introductie 2 Docenten aantekeningen 4-10 Leerling opdrachtformulier Leerdoelen door het maken van deze tour leren de leerlingen: Bekend raken met verschillende zeedieren. Leren over de belangrijkste processen bij levende dieren. Begrijpen dat verschillende dieren verschillend gedrag vertonen afhankelijk van hun leefomgeving en wat de vereisten daarvoor zijn. Identifi ceren van bepaald gedrag van dieren en het uitleggen daarvan. SEA LIFE Scheveningen - Strandweg JK Den Haag

2 Introductie Gebruik de vragen op deze bladzijde om het onderwerp te introduceren aan de leerlingen voordat u SEA LIFE bezoekt. Wat hebben alle dieren nodig om te overleven? Naast bepaalde zaken moeten dieren, ook mensen, kunnen bewegen, zichzelf kunnen voeden, groeien en voortplanten. Alle dieren doen dit verschillend. Wij noemen dit gedrag. Bijvoorbeeld, weet iemand hoe een kwal zijn eten vangt? De kwal steekt met zijn lange tentakels om zijn prooi te vangen en te doden. Hoe zit het met de grote witte haai hoe denk je dat hij zijn eten vangt en wat eet hij eigenlijk? Grote witte haaien eten veel verschillende dieren zoals zeehonden, vissen en zeevogels. Ze gebruiken hun sterke lichaam en krachtige kaken om hun prooi te vangen en te doden. Hun bek bevat wel 300 tanden! De grote witte haai is een van de weinige haaiensoorten die regelmatig hun kop boven het water uitsteekt om te kijken naar andere objecten of prooi. Zo, nu begrijpen we beter wat gedrag is. Nu kunnen we beginnen met de tour door SEA LIFE en nadenken over hoe verschillende dieren zich gedragen en waarom. Vergeet niet om de opdrachtformulieren aan elke leerling te geven - deze zijn nodig voor de verschillende opdrachten tijdens het bezoek. 2

3 Gedrag Plattegrond Activiteiten Voelpoel (Hele dag geopend) Voedselketen Leerlingen activiteit en vragen (pagina 4) Nemo Kleurrijke clownsvis Leerlingen activiteit en vragen (pagina 5) Roggen (voertijden: maandag, woensdag, vrijdag en zondag uur) Welke rog? Leerlingen activiteit en vragen (pagina 6) Kwallen Leerlingen activiteit en vragen (pagina 7) Tropische tunnel Wat eten we? Leerlingen activiteit en vragen (pagina 9) Otters (voertijden: dagelijks om 11.00, en uur) Voertijden altijd onder voorbehoud. 3

4 VOELPOEL Onderzoeksgebied: Voelpoel Getijdenpoelen zijn moeilijke plekken voor dieren om te overleven er zijn hoge golven, sterke stromingen, continu wisselende watertemperaturen, fel zonlicht en veel roofdieren! Dieren die men vaak tegenkomt in deze leefomgeving zijn zeesterren, anemonen, krabben en harders. Als je naar een getijdepoel kijkt, welk dier komt dan het meeste voor? Het meest voorkomende dier in een getijdenpoel is eigenlijk een dier wat je niet kunt zien zonder een microscoop, namelijk plankton. Plankton bestaat uit de kleinste diertjes (en planten) in de zee en drijft rond waar de stroming hen heen brengt! Waarom is iets zo klein als plankton zo belangrijk? Heel veel dieren, zoals mosselen en anemonen, voeden zich met plankton en zijn er van afhankelijk om te overleven. Zeesterren eten liever mosselen en eten op een hele bijzondere manier weet iemand hoe dit gaat? De zeesterren gebruiken hun zuignappen op hun armen om de mossel open te krijgen. Dan duwt hij zijn maag naar binnen en legt deze over de mossel heen totdat deze verteert. Als een mossel ziek is of giftig dan kan de zeester zijn maag los maken en een nieuwe laten groeien! Zeesterren gebruiken hun armen ook om zich voort te bewegen, maar dat doen ze heel langzaam. Welke dieren in de getijdepoel bewegen sneller? Een krab is veel sneller. Hij heeft 10 poten en anders dan andere dieren staan zijn beengewrichten in verschillende hoeken. Daarom bewegen zij zich zijwaarts voort en niet voorwaarts of achterwaarts. De heremietkreeft heeft een zacht lichaam en niet een harde schelp. Hoe beschermt hij zijn zachte lichaam tegen de aanvallen van roofdieren? De heremietkreeften vinden een schelp van andere dieren, zoals zeeslakken, en klimmen erin. Als hij daar uitgroeit, dan gaat hij op zoek naar een grotere schelp en gaat daar in wonen. Niet alle zeesterren hebben 5 armen de zonnebloemzeester kan wel tot 40 armen hebben! Activiteit: Welke dieren leven er in de getijdenpoel? Vraag aan de leerlingen om te onderzoeken welke dieren er in een getijdenpoel wonen en om deze in te kleuren op het opdrachtenformulier. Leerlingen mogen de dieren in de voelpoel aanraken onder de begeleiding van een van de SEA LIFE medewerkers. U kunt helpen! Neem altijd uw afval mee na een strandbezoek. Wij moeten respectvol omgaan met de dieren die wij vinden in een getijdenpoel en ervoor zorgen dat zij niet worden gestoord. 4

5 OCTOPUS Onderzoeksgebied: octopus aquarium De gewone octopus komt in een wijd verspreid gebied voor van de zuidelijk kust van Engeland tot aan de noordwestelijke kust van Afrika. Deze octopus is een meester in overleven en kan overleven in veel verschillende leefomgevingen. Hij houdt voornamelijk van riffen waar er genoeg plek is om zich te verstoppen. Alle octopussen hebben 8 tentakels waar gebruiken zij deze voor? De zuignappen aan de onderkant helpen de octopus om zich voort te bewegen, zo kan hij zich vastgrijpen aan rotsen. Ook kan de octopus met zijn tentakels zijn voedsel vangen zoals krabben, vissen en mosselen. Hoe slim is een gewone octopus? Een gewone octopus is het slimste ongewervelde dier wat er bestaat. Duikers hebben ontdekt dat hij zijn voedsel verzamelt dicht waar hij woont zodat hij makkelijk een hapje kan eten als hij trek heeft. Ook gebruikt de octopus schelpen van dieren die hij heeft gegeten om een muur te bouwen als verdediging tegen roofdieren. á 2 die uiteindelijk volwassen octopussen worden. De octopus heeft ongelooflijke manieren om aan roofdieren te ontsnappen; welke manieren zijn dat? Een octopus kan van snel van kleur veranderen om zich te camoufl eren, hij neemt dan de kleur aan van de achtergrond. Ook kan hij van kleur veranderen om zijn stemming weer te geven! Daarnaast kan een octopus als hij wordt aangevallen door een roofdier inkt spuiten, dit veroorzaakt een wolk in het water waardoor de octopus kan ontsnappen. Om zich voort te planten legt een octopus eieren. Hoeveel eieren legt de octopus in 1 keer? Een vrouwtjesoctopus kan wel eieren in 1 keer leggen en houdt deze in leven door zuurstofrijk water langs de eieren te blazen. Dit doet zij totdat de eitjes uitkomen. Gedurende deze periode eet ze niet, wat betekent dat zij uiteindelijk overlijd. Van alle eitjes overleven er hoogstens 1 Alle octopussoorten zijn giftig. De gewone octopus kan simpele puzzels oplossen en een dopje van een pot opendraaien. Activiteit: Octopus Anagrammen Octopussen hebben ongeloofl ijke manieren om te ontsnappen aan roofdieren. Vraag aan de leerlingen om de verschillende anagrammen op het opdrachtenformulier op te lossen. U kunt helpen! Wees voorzichtig als u het strand bezoekt en de zee in gaat. Let op dat u de dieren niet stoort. 5

6 ROGGEN Onderzoeksgebied: het roggenaquarium Roggen zijn vreemd uitziende dieren met hun platte lichaam waarmee ze door de zee lijken te vliegen. Zij leven in zeeën en oceanen over de hele wereld, meestal dichtbij de zeebodem. Sommige soorten kiezen een leefomgeving dichtbij de kust, maar anderen komen voor op 3000 meter diepte in diepe oceanen! Waarom hebben roggen zulke platte lichamen? De meeste roggen hebben zulke platte lichamen omdat ze zo dicht op de zeebodem kunnen drijven. Dit betekent dat ze hun voedsel (mosselen, kokkels en oesters) makkelijk van de zeebodem kunnen halen en indien nodig dat ze zich in het zand kunnen ingraven om zich te verstoppen voor roofdieren. Hoe helpt de kleur van een rog om te overleven in zijn leefomgeving? De bruine olijfkleurige huidskleur van een rog helpt hem om zich te camoufl eren als zij op de zeebodem liggen. Zij worden zo onzichtbaar voor hun vijanden. Zijn er nog meer simpele manieren voor roggen om hun vijanden te ontwijken? Roggen staan er om bekend dat ze minder actief worden op tijden dat de dreiging van hun vijanden het grootst is. Gebruiken roggen altijd hun ogen voor het jagen? Onderzoekers denken van niet. Roggen hebben speciale elektroreceptoren, de ampullen van Lorenzini, waarmee ze kleine elektrische velden kunnen waarnemen die worden afgegeven door hun prooi. Zijn roggen gevaarlijk? De meeste roggen zijn niet gevaarlijk, omdat ze geen giftige stekel hebben op hun staart. Sommige roggen, zoals de koeneusrog, hebben deze wel en gebruiken de stekel om zich te verdedigen tegen hun vijanden. De mantarog is de grootste roggensoort en ze kunnen een spanwijdte hebben van 7 meter. Roggen behoren tot de familie van de haaien. Activiteiten: Welke rog? Vraag aan de leerlingen naar de verschillende informatieborden te kijken bij het roggenaquarium om zo te proberen alle verschillende roggensoorten te identifi ceren. Bespreek met elkaar hoe ze van elkaar verschillen. In het roggenaquarium zitten verschillende soorten roggen, maar ook in andere aquaria in SEA LIFE Scheveningen zijn roggen te vinden. U kunt helpen! U kunt helpen door campagnes te steunen die beschermde gebieden in zee opzetten. Probeer het eten van roggen te vermijden. 6

7 ZEEPAARDEN Onderzoeksgebied: Het rijk van het zeepaardje Zeepaarden zijn een van de meest bijzondere dieren die in de onderwaterwereld leven. Er zijn ongeveer 33 verschillende zeepaardsoorten die de afgelopen 40 miljoen jaar zijn geëvolueerd. Zeepaarden leven in tropische en gematigde temperaturen en dan voornamelijk in ondiep en beschut water. Waarom heet een zeepaardje een zeepaardje? Het zeepaardje heeft zijn naam te danken aan zijn lange snuit/neus dat net lijkt op een paard. Waar gebruikt het zeepaardje zijn lange snuit voor? De lange dunne vorm helpt het zeepaardje om zijn voedsel te vangen. Met zijn snuit kan hij zelfs uit hele smalle openingen in het koraal of uit stenen zijn voedsel opzuigen door heel snel in te ademen. Waar gebruikt een zeepaardje zijn vinnen voor? Net als de meeste vissen gebruikt een zeepaardje zijn vinnen om mee te zwemmen, maar wat wel ongebruikelijk is, is dat een zeepaardje rechtop zwemt. Dat betekent wel dat hij niet heel snel kan zwemmen. Volgens het Guinness Book of World Records is het zeepaardje de langzaamste zwemmende vis. Als men de ongebruikelijke vorm van de staart van een zeepaardje bekijkt hoe helpt deze staart het zeepaardje om te overleven? Zeepaardjes spenderen het meeste van hun tijd vastgeklampt aan zeegras of andere planten waar ze zich met hun lange staart aan vast kunnen houden. Dit voorkomt dat ze worden meegevoerd met de stromingen in de zee en zorgt ervoor dat ze zich kunnen voeden met kleine diertjes die wel door de stroming voorbij worden geblazen. Dit is van levensbelang, omdat ze niet goed kunnen zwemmen. Wat maakt het zeepaardje zo verschillend van andere dieren? Anders dan de andere dieren is het mannetje, en niet het vrouwtje, degene die zwanger is. Elk mannetje heeft een buidel waarin bevruchte eitjes zitten, net zolang totdat ze uitkomen. Een zeepaardje is ook heel trouw, de meesten kiezen een partner waarmee ze hun hele leven bij elkaar blijven. Activiteit: Vreemde zeepaardjes Een zeepaardje kan tegelijkertijd zowel naar voren als naar achteren kijken. De benige wervelkolom van zeepaardjes zorgt ervoor dat roofdieren ze niet lekker vinden. Vraag de leerlingen om aan de hand van de aanwijzingen op het opdrachtformulier uit te werken hoe de ongebruikelijke vormen van een zeepaardje invloed hebben op zijn gedrag. De antwoorden zijn: 1. staart 2. vinnen 3. skelet 4. snuit. U kunt helpen! Koop nooit gedroogde zeepaardjes als souvenir of als medicijn, maar koop ook geen andere producten die van zeepaardjes gemaakt zijn. 7

8 KWALLEN Onderzoeksgebied: Kwallenruimte Kwallen zijn eigenlijk geen vissen - ze hebben geen bloed, hart of hersenen. In feite bestaat het lichaam van een kwal voor 95% uit water. Verschillende kwallensoorten zijn in alle oceanen te vinden, sommige komen voor op grote diepte, terwijl andere liever in ondiep water leven. Zelfs zonder hersenen en ogen kunnen kwallen dingen in hun omgeving waarnemen. Wat kunnen zij waarnemen? Door een netwerk van zenuwen wordt gedacht dat kwallen geuren, licht en andere dieren om zich heen kunnen waarnemen. Wat eet een kwal? Kwallen eten kleine vissen en schaaldieren, maar ze voeden zich vooral met plankton kleine plantjes en dieren die door het water zweven. Ze gebruiken hun lange, giftige tentakels om hun prooi te vangen en te doden. Als de omstandigheden goed zijn dan planten kwallen zich snel voort, waardoor er enorme groepen in één gebied kunnen voorkomen. Waarom kan dit een probleem zijn? Te veel kwallen die allemaal tegelijk eten kan ervoor zorgen dat er minder plankton is voor de andere dieren die zich ook voeden met plankton. Kwallen eten ook visseneitjes, dus als er daarvan meer worden gegeten is er het gevaar dat er minder vissen uit de eitjes komen waardoor de populatie kleiner wordt. Jellyfi sh also eat fi sh eggs so if more are being eaten there is a greater risk that fewer fi sh will hatch. Zijn kwallen gevaarlijk voor mensen? De meeste kwallensoorten hebben niet zulke giftige stekels en zijn dus niet zo gevaarlijk. Maar sommige, zoals de doodskwal die voorkomt in de wateren rond Australië, hebben een stekel die zo giftig is dat deze dodelijk kan zijn voor de mens. Kwallen bestaan al 650 miljoen jaar. Er zijn ongeveer 200 kwallensoorten. Activiteiten: Fascinerende feiten Kijk met de leerlingen naar de kwallenaquaria en ontdek nog meer fascinerende feiten over kwallen en bespreek deze met elkaar. Een kwal gebruikt zijn mondlobben, een soort geleiachtige slierten, om voedsel in zijn mond te stoppen. U kunt helpen! Wij kunnen helpen door natuurbehoudprogramma s te steunen die beschermde gebieden in de zee opzetten over de hele wereld. 8

9 ZEESCHILDPADDEN Onderzoeksgebied: Onderwatertunnel Zeeschildpadden bestaan al 215 miljoen jaar, dit maakt hen een van de oudste overlevende dieren op aarde. Dinosaurussen heersten nog over de aarde toen de eerste zeeschildpadden evolueerden. En net als dinosaurussen, zijn zeeschildpadden ook reptielen. Wat weten we van reptielen? Reptielen zijn koudbloedig. Dit betekent dat zij in een warme omgeving moeten zijn om hun lichaamstemperatuur op temperatuur te houden. Om ervoor te zorgen dat ze warm blijven, leven de meeste zeeschildpadden in warme tropische wateren. Alle reptielen planten zich voort door het leggen van eieren. Waar legt een groene zeeschildpad haar eieren? Een groene zeeschildpad legt haar eieren op het strand, ze graaft een gat in het zand en legt daar haar eieren in, daarna dekt zij ze af. Totdat ze uitkomen blijven de eieren begraven op het strand. Sommige groene zeeschildpadden zwemmen duizenden kilometers om terug te keren naar het strand waar ze zelf ooit geboren zijn en om daar hun eigen eieren te leggen. Zwemt een groene zeeschildpad snel? Ook al hebben ze lange fl ippers die gebruikt worden als peddels, groene zeeschildpadden bewegen zich normaal gesproken langzaam voort. Maar als ze worden Activiteiten: Raad het schild aangevallen door een vijand dan kunnen zeeschildpadden wel snelheden van 30 kilometer per uur halen als ze proberen te ontsnappen. Sommige groene zeeschildpadden kunnen wel 100 jaar worden en 200 kg wegen. Wat eten zij om zo groot te worden? Als herbivoren eten zij planten die groeien op de zeebodem, maar soms eten zij ook welke kleine dieren als kwallen, krabben en vissen. Schildpadden hebben geen zichtbare oren, maar zij kunnen wel vibraties en veranderingen in het water opmerken. De temperatuur in een nest van een zeeschildpad bepaald of de baby s mannetjes of vrouwtjes zijn. Groene zeeschildpadden kunnen wel 4 uur onder water blijven. Een zeeschildpadschild is net een pantser dat de schildpad beschermd tegen de scherpe tanden van roofdieren. Elke soort heeft een verschillend patroon op het schild. Vraag aan de leerlingen om naar de verschillende schilden op hun opdrachtenformulier te kijken en te identifi ceren welke soort zeeschildpad bij SEA LIFE Scheveningen te zien is. U kunt helpen! Zeeschildpadden zien plastic zakken in de zee vaak voor kwallen aan. Jaarlijks sterven duizenden schildpadden doordat ze stikken in een plastic zak. Het is heel belangrijk dat we daarom natuurvriendelijke/ herbruikbare tassen gebruiken in plaats van een plastic tas. 9

10 HAAIEN Onderzoeksgebied: Onderwatertunnel Er zijn meer dan 350 soorten haaien in de wereld, deze soorten komen voor in allerlei verschillende leefomgevingen als tropische wateren tot ijszeeën. Sommige soorten leven heel diep in de donkere wateren van de oceaan, terwijl anderen liever leven in zonverlicht water leven vlakbij de kust en dicht tegen het oppervlak. Haaien hebben een bijzonder skelet waar is dit van gemaakt? Anders dan een menselijk skelet zijn haaienskeletten gemaakt van kraakbeen. Dit is veel lichter en buigzamer dan botten en het helpt haaien om te drijven en het betekent dat ze erg fl exibel zijn, dit is heel handig bij het zwemmen Eten alle haaien grote dieren, zoals zeehonden? Nee, dat doen ze niet. Sommige haaien, zoals de walvishaai of de reuzenhaai, voeden zich door hun bek open te doen en water naar binnen te laten, vervolgens sluiten ze hun bek en fi lteren het water op plankton en kleine garnalen. Vervolgens gaat het water via hun kieuwen weer naar buiten. Heel bijzonder dat haaien die heel kleine diertjes eten veel groter kunnen zijn dan haaien die veel grotere prooi eten! Wat is een mermaid s purse? In het Engels worden de eieren van haaien ook wel een mermaid s purse (zeemeerminnen tasje) genoemd. Als een haai eieren legt dan hechten deze eieren zich vast aan rotsen door middel van draadvormige aanhangsels die aan het ei zitten. Daar blijven ze totdat de haaien uit hun ei komen. Heeft u een haaienei gezien tijdens uw bezoek? Leggen alle haaien eieren? Nee, sommige haaien, zoals de tijgerhaai, zijn eierlevendbarend en de eieren zitten in de buik bij hun moeder. Als de eieren uitkomen, blijven de baby tijgerhaaien in de buik van de moeder totdat ze groot genoeg zijn om te zwemmen. Soms eet de grootste baby de kleinere baby s in de buik op, tijgerhaaien zijn dus al roofdieren voordat ze geboren worden! Andere haaien, zoals de hamerhaai, zijn levendbarend, deze soorten ontwikkelen net als zoogdieren een embryo met een placenta, bij de geboorte uit de buik van de moeder komen dus direct levende jongen naar buiten. Je hebt meer kans om dood te gaan aan een vallende kokosnoot dan aan een haaienaanval. Activiteiten: Wat staat er op het menu? Vraag aan de leerlingen om een soort haai uit de onderwatertunnel te kiezen en daar een tekening van te maken op hun opdrachtenformulier. Dan schrijven ze daarbij de naam van de haai op en ook wat de haai graag eet. U kunt helpen! U kunt haaien helpen door natuurbehoudprogramma s te steunen die beschermde gebieden in de zee opzetten over de hele wereld. Koop nooit producten die van haaien gemaakt zijn en eet geen haaienvinnensoep. 10

11 Gedrag - leerlingopdrachtformulier Naam: Leerlingopdrachtformulier Wie woont er in een getijdenpoel? Onderzoek welke dieren er in een getijdenpoel leven en kleur deze in. Let op - sommige van deze dieren leven zeker niet in een getijdenpoel! Welke dieren heb je aangeraakt? Anemoon Krab Octopus Clownvis Kogelvis Zeester Haai Kwal Wat staat er op het menu? Vind een haaiensoort in SEA LIFE Scheveningen en teken deze hieronder. Schrijf ook de naam van deze soort op en wat hij graag eet. Vreemde zeepaardjes Kun jij de ontbrekende woorden invullen hieronder over het bijzondere lichaam van een zeepaardje? Hun sterke helpt hen om zich vast te klampen aan zeegras. Zeepaarden kunnen tegelijkertijd voorwaarts en achterwaarts kijken! Hun kleine zorgen ervoor dat ze rechtop kunnen zwemmen. Naam: Voedsel: De verpleegsterhaai zwemt vaak met haar bek boven het water! Roofdieren houden niet van hun benige Hun lange, dunne _ helpt hen eten te vangen uit koraal en stenen. 11

12 Gedrag - leerlingopdrachtformulier Leerlingopdrachtformulier Welke rog? Schrijf hieronder op welke roggensoorten je gezien hebt in SEA LIFE Scheveningen. Welke van mijn vriendjes heb je gezien? Octopus anagrammen Puzzel met onderstaande letters om de vragen te beantwoorden. 1. Wat spuit een octopus om zichzelf te verdedigen: K N I T 2. Om zichzelf te camoufl eren veranderen zij van: Raad het schild Kijk naar de verschillende patronen op de schilden hieronder. Welke soort zwemt er in SEA LIFE Scheveningen. Teken je favoriete patroon op het lege schild rechtsonder. L T U O E K N E R _ 3. Zij kunnen zich in kleine ruimtes verstoppen, omdat ze deze niet hebben: B T Elke zeeschildpaddensoort heeft een ander patroon op zijn schild. Karetschildpad Groene zeeschildpad Onechte Karetschildpad Lederschildpad 12