REGIONAAL PROJECT LEEFBAARHEID JUNI 2016

Transcriptie

1 REGIONAAL PROJECT LEEFBAARHEID JUNI 2016 EEN COCREATIE VAN

2 INHOUDSOPGAVE 1. INLEIDING 4 2. HET PROCES 2.1. Cocreatie Regio Rivierenland en Provincie Gelderland Samenwerking met andere partijen 2.3. Stuur-, klankbord- en werkgroep 2.4. Tijdlijn en planning 3. DE INHOUD Leefbaarheidsopgaven- en ambities van gemeenten, regio en provincie 3.2. Inventarisatie stand van zaken leefbaarheid 3.3. Uitvoeringsagenda leefbaarheid Rivierenland 3.4. Monitoren van leefbaarheidsprojecten 2

3 PROJECTTEAM Regio Rivierenland Stan Herms (projectleider) Anne van de Ven (projectsecretaris) Peter Salet (projectmedewerker) Provincie Gelderland Bram Boeckhout (deelprojectleider leefbaarheid) 3

4 1. INLEIDING Leefbaarheid is een begrip dat iedereen kent, maar lastig af te bakenen is omdat ieder zijn eigen beeld en beleving heeft. In dit projectplan wordt leefbaarheid gedefinieerd als de mate waarin de leefomgeving aansluit bij de behoeften van de mens. Het gaat om goed en prettig wonen, werken en leven; de door burgers ervaren kwaliteit van hun sociale, fysieke en economische woon- en leefomgeving. Hoewel leefbaarheid iets is van alle tijden, staat het als gevolg van verschillende nieuwe maatschappelijke ontwikkelingen steeds meer onder druk. Het platteland loopt leeg, voorzieningen verdwijnen, binding met traditionele instituties neemt af en inwoners hebben op andere manieren contact met elkaar dan via het gewone gesprek. Met de overgang van de klassieke verzorgingsstaat naar een participatiemaatschappij worden burgers tevens geacht minder vaak op de overheid terug te vallen en meer zelf en onderling te regelen. Tegelijkertijd zie je dat inwoners ook steeds vaker verantwoordelijkheid willen nemen voor hun eigen (sociale, fysieke en economische) woonen leefomgeving. Zowel door gemeenten als inwoners binnen Rivierenland wordt op dit moment dan ook al actief ingezet om de leefbaarheid binnen wijken en dorpen te verbeteren. Het is uiteraard van groot belang deze goedlopende initiatieven te waarderen en te respecteren. Tegelijkertijd is het noodzakelijk oog te hebben voor leefbaarheidsissues die - met name volgens de burger zelf - de komende jaren nog wel de nodige aandacht behoeven en groepen die in de huidige situatie nog niet bij leefbaarheidsprojecten zijn aangehaakt of daarvan profiteren. Om hier in de toekomst gericht op in te kunnen zetten en participatie voor alle inwoners van Rivierenland mogelijk te maken, hebben de 10 gemeenten in Rivierenland en de Provincie Gelderland de handen ineengeslagen in het project leefbaarheid. Doel van dit project is het in beeld brengen van de belangrijkste opgaven en kansen op het gebied van leefbaarheid voor Rivierenland, het opstellen van een uitvoeringsagenda leefbaarheid en het ontwikkelen van een monitoringsinstrument om tijdig op de effecten en resultaten van leefbaarheidsprojecten bij te kunnen sturen. 4

5 2. HET PROCES 2.1. Cocreatie Regio Rivierenland en Provincie Gelderland Het project leefbaarheid is een cocreatie tussen Regio Rivierenland en Provincie Gelderland. Regio Rivierenland voert het project uit en fungeert als opdrachtgever en contactpersoon richting externe partijen, maar in het projectteam zijn zowel regio als provincie vertegenwoordigd. De samenwerking is tot stand gekomen naar aanleiding van de in de inleiding geschetste ontwikkelingen en de proactieve houding die beide partijen ten aanzien van het onderwerp in (willen) nemen. De regiogemeenten en de provincie delen het besef dat zij elkaars kennis en expertise nodig hebben om de leefbaarheidsopgaven van de toekomst het hoofd te kunnen bieden. Voor het opstellen van een leefbaarheidsagenda heeft de provincie Gelderland (samenwerkende) gemeenten gevraagd om kenbaar te maken voor welke leefbaarheidsopgaven zij zich geplaatst zien en aan te geven waar en hoe zij willen samenwerken met de provincie. Met het project leefbaarheid wordt getracht deze vraag te beantwoorden. Om de belangrijkste opgaven en kansen op het gebied van leefbaarheid in Rivierenland in beeld te brengen, wordt zowel door de provincie als door het dagelijks bestuur van regio Rivierenland ter beschikking gesteld, wat resulteert in een bedrag van De resultaten van dit onderzoek moeten leiden tot een uitvoeringsagenda leefbaarheid. Met ingang van 2017 worden vanuit de provincie subsidiemiddelen vrijgemaakt voor de ondersteuning van leefbaarheidsinitatieven en daarmee mogelijk ook voor de operationalisatie van deze uitvoeringsagenda Samenwerking met andere partijen Om de belangrijkste opgaven en kansen voor een uitvoeringsagenda leefbaarheid in kaart te brengen is samenwerking gezocht met Alterra, onderzoeksinstituut van Wageningen University & Research en Krachtige Kernen, expertisecentrum van de Hogeschool Arnhem en Nijmegen. Het team regionale ontwikkeling en ruimtegebruik van Alterra houdt zich bezig met verschillende facetten van het thema leefbaarheid, zoals sociale innovatie, duurzame plattelandsontwikkeling, leefbaarheid in krimpgebieden en de veranderende rol van gemeenten. Het expertisecentrum Krachtige Kernen ondersteunt gemeenten, professionals en burgers bij het zoeken naar nieuwe samenwerkingsvormen als coproducenten van leefbaarheid. Hierbij wordt expertise op het gebied van zorg en welzijn, ruimtelijke vormgeving en ontwerp en sociale technologie gecombineerd. Voor het opstellen en uitvoeren van het regionaal project leefbaarheid wordt verder aansluiting gezocht bij Platform Zelfredzaam Rivierenland, wat zich richt op het bevorderen van de zelfredzaamheid van burgers in de regio Rivierenland en de wijze waarop aanbieders, burger- en cliëntvertegenwoordigers, gemeenten en verzekeraars daarbij kunnen ondersteunen. Het platform bestaat uit bestuurlijke vertegenwoordigers van gemeenten, GGD Gelderland-Zuid, vertegenwoordigers van burgers en cliënten, aanbieders op het gebied 5

6 van wonen, zorg en welzijn, onderwijs en het zorgkantoor. Binnen het Platform Zelfredzaam Rivierenland wordt op basis van maatschappelijk ondernemerschap en gezamenlijke verantwoordelijkheid namelijk gewerkt aan de (toekomstige) opgaven, ontwikkelingen en innovaties op het terrein van welzijn en zorg, in relatie tot de aanpalende domeinen wonen, onderwijs en arbeidsmarkt, economie/bedrijfsleven. Gedurende het project zullen leden va het Platform Zelfredzaam worden betrokken, geïnformeerd en meegenomen wat betreft de voortgang op inhoud en procesniveau. Verder neemt een afvaardiging van deze bestuurlijke vertegenwoordigers plaats in de stuurgroep leefbaarheid. Op deze manier worden leden in de positie gebracht om ook in de operationalisering van leefbaarheidsprojecten een actieve rol te vervullen. Ten slotte wordt voor de uitvoering van het leefbaarheidsproject de verbinding gelegd met het programma 'KRAKE' van de intergemeentelijke samenwerking Euregio Rhein-Waal, waarin betrokken projectpartners gezamenlijk met minimaal 40 pilotdorpen uit de ERW (Euregio Rijn-Waal) en de EUREGIO leefbaarheidsproblematiek grensoverschrijdend en multidisciplinair oppakken. Het doel hiervan is het behouden en verbeteren van de leefbaarheid en sociale toekomstbestendigheid van kleine kernen in het Duits-Nederlandse grensgebied. De focus van het project ligt op het duurzaam versterken van het zelfmanagement van de Nederlandse en Duitse kleine kernen met behulp van zes themagebieden: zorg, wonen, gezonde leefstijl, kindvriendelijke dorpen, MKB en vrijwilligers, en DNA van het dorp Stuur-, klankbord- en werkgroep leefbaarheid Om het leefbaarheidsproject verdere invulling te geven en op de verschillende niveaus te borgen wordt een stuur-, klankbord- en werkgroep leefbaarheid opgericht die op structurele basis samenkomen. De stuurgroep bestaat uit bestuurlijke vertegenwoordigers van de 10 gemeenten, de provincie, het bedrijfsleven, het onderwijs en de maatschappelijke partners in regio Rivierenland. Doel van de stuurgroep is de leden bij de voortgang van het project op inhoud en procesniveau te betrekken, te informeren en mee te nemen. Naast deze stuurgroep wordt een afvaardiging van stuurgroepleden in de klankbordgroep in staat gesteld om samen met de eerdergenoemde onderzoekspartners in cocreatie bij te dragen aan het aanscherpen en bijstellen van het project op inhoud en procesniveau. Om het project ook ambtelijk te borgen is ten slotte een ambtelijke werkgroep leefbaarheid opgericht. Deze werkgroep bestaat uit beleidsmedewerkers die met leefbaarheid of thema's die daaronder vallen zijn belast, zoals dorp- en wijkgericht werken, het sociaal domein of maatschappelijke en ruimtelijke ontwikkeling. 6

7 2.4. Tijdlijn en planning Het proces waarin wordt toegewerkt naar een uitvoeringsagenda leefbaarheid is verdeeld in vier verschillende fasen. Voorbereiding april-mei De eerste fase staat onder andere in het teken van de inhoudelijke en procesmatige vormgeving van het project. In verschillende sessies met het projectteam en de onderzoekspartners wordt de project- en inventarisatieopzet bepaald. Daarnaast worden de nodige (informatie)documenten opgesteld. Het projectteam stelt tevens een planning voor het verloop van het project vast en er worden gesprekken ingepland voor de kennismakingsronde. Kennismaking juni-aug In de tweede fase worden ter kennismaking en kennisname gesprekken gevoerd met betrokken wethouders en ambtelijk ondersteuners van de 10 gemeenten in de regio. Om het leefbaarheidsproject te borgen wordt een stuur-, klankbord- en ambtelijke werkgroep opgesteld. Voor deze groepen worden oriënterende bijeenkomsten georganiseerd zodat leden input kunnen geven op de inventarisatieopzet en de rest van het project. Gemeenten krijgen de mogelijkheid om een casus in te dienen voor het vraagpatronenonderzoek dat in één gemeente plaats zal vinden. Inventarisatie sept-nov In de derde fase zullen de onderzoekspartners de gezamenlijke inventarisatie (de regionale verkenning en het vraagpatronenonderzoek) uitvoeren. Gedurende deze periode komen het projectteam, evenals de stuur-, klankborden ambtelijke werkgroep een aantal keren bij elkaar om over de tussentijdse resultaten geïnformeerd te worden en waar nodig te kunnen bijsturen. In november is de inventarisatie afgerond en zijn de belangrijkste opgaven en kansen voor een uitvoeringsagenda leefbaarheid voor Rivierenland in beeld gebracht. Uitvoerings agenda dec-jan De vierde fase heeft betrekking op het vaststellen en operationaliseren van de uitvoeringsagenda. Belangrijk aspect hierbij is het leefbaarheidscongres, dat plaatsvindt in de eerste week van december. Dit congres staat in het teken van de presentatie van de onderzoeksresultaten, het uitwisselen van kennis en expertise op het gebied van leefbaarheid en het in gezamenlijkheid vaststellen van de uitvoeringsagenda leefbaarheid. Op basis van deze uitvoeringsagenda worden in samenwerking met verschillende bij leefbaarheid betrokken partijen leefbaarheidsprojecten ontwikkeld. 7

8 3. DE INHOUD 3.1. De leefbaarheidsopgaven- en ambities van gemeenten, regio en provincie Het leefbaarheidsbeleid van de provincie richt zich op initiatieven die raken aan een van of meerdere kerntaken (ruimtelijke ontwikkeling en waterbeheer, milieu, energie en klimaat, vitaal platteland en natuurbeheer, regionale bereikbaarheid en openbaar vervoer, regionale economie, cultuur en erfgoed en kwaliteit van het openbaar bestuur), waarbij de focus ligt op burgerkracht en samenredzaamheid in wijk en dorp. Het gaat dan met name om het verbinden van mensen onderling, van mensen en de relevante organisaties in hun omgeving, om het verbinden van energie en ambities, kennis en instrumenten. Omdat leefbaarheid iets is dat op dorp- en wijkniveau wordt ervaren, maar het onderwerp wel raakt aan alle kerntaken, heeft de provincie in haar leefbaarheidsbeleid aangegeven gemeenten te willen ondersteunen bij het realiseren van leefbaarheidsinitiatieven. De provincie vraagt regio's daarom kenbaar te maken welke leefbaarheidsissues er spelen en op welke manier zij met de provincie willen samenwerken. Voor Rivierenland geldt dat zowel gemeenten als inwoners actief bezig zijn om het wonen, werken en leven in hun wijken en dorpen te verbeteren. Zo hebben verschillende beleids- en visiedocumenten onder andere basis gelegd voor het inzetten van leefbaarheidsteams, het beschikbaar stellen van leefbaarheidsbudgetten, het oprichten van wijk-, dorpsraden en buurtpanels en het ontwikkelen van dorpsplatforms, -apps en -websites. Hoewel er tussen (met name stedelijke en landelijke) gemeenten binnen de regio veel diversiteit bestaat waar het gaat om leefbaarheidsissues, blijkt er op basis van een globale analyse ook de nodige overlap in thematiek te bestaan. Ook binnen het regioverband wordt ingezet op leefbaarheid, in de vorm van concrete projecten gericht op sociale ontwikkeling, wonen, duurzame energie, (basis)mobiliteit en breedband. Zoals in de inleiding al werd gesteld is het van groot belang deze goedlopende leefbaarheidsinitatieven te waarderen en te respecteren, maar is het tegelijkertijd noodzakelijk oog te hebben voor leefbaarheidsissues die de komende jaren nog wel de nodige aandacht behoeven Inventarisatie stand van zaken leefbaarheid Om in de toekomst gericht op deze leefbaarheidsissues in te kunnen zetten bestaat bij de gemeenten de behoefte meer inzage te krijgen in de leefbaarheidsopgaven en -ambities van de regio. Alterra, Wageningen UR en Krachtige Kernen, HAN centre of expertise voeren daarom in samenhang en nauwe afstemming met elkaar een inventarisatie uit naar de stand van zaken op het gebied van leefbaarheid in Rivierenland. Hierbij wordt nadrukkelijk de samenwerking met de gemeenten en de regionale partners opgezocht. Naast deze 'usual suspects, wordt ook getracht de 'unusual' suspects op het gebied van leefbaarheid in beeld te brengen. Het plan van aanpak voor de inventarisatie, waarin een combinatie van top down en bottum up benadering wordt gehanteerd, is hieronder grafisch weergegeven. 8

9 Het top down aspect van de inventarisatie wordt uitgevoerd door Alterra en bestaat uit een regionale verkenning op basis van informatie verkregen vanuit verschillende wetenschappelijke bronnen en stakeholders (zie afbeelding), ofwel de 'systeemwereld'. Dit moet leiden tot een quickscan opgaven en kansen leefbaarheid regio Rivierenland, bestaande uit de volgende onderdelen: 1. Definitie leefbaarheid Leefbaarheid is een breed begrip dat verschillende thema's raakt. Op basis van de literatuur en in samenspraak met de stuur-, klankbord- en werkgroep leefbaarheid zullen de belangrijkste onderwerpen worden gedefinieerd die in dit project onder leefbaarheid worden verstaan. 2. Regionale verkenning belangrijkste ontwikkelingen Beschrijving van de huidige situatie, trends, te verwachten ontwikkelingen en kansen en bedreigingen op basis van literatuur- en databestanden. Ontwikkelingen worden hierbij niet alleen sectoraal, maar ook cross-over beschreven. 3. Regionale reflectie op de resultatenverkenning Bevindingen worden met verschillende focusgroepen besproken. Aan focusgroepen wordt om feedback gevraagd (zijn de bevindingen herkenbaar, worden essentiële zaken gemist) en met elkaar worden de belangrijkste opgaven en uitdaging benoemd (prioritering). 9

10 De HAN richt zich op het bottom-up onderdeel van de inventarisatie, de door burgers ervaren leefbaarheid in de lokale situatie. In tegenstelling tot de regionale verkenning ligt de focus op het in kaart brengen van vragen, behoeften en bijdragen van burgers, ofwel de zogenaamde 'leefwereld'. Het vraagpatronenonderzoek wordt in pilotvorm in één van de tien gemeenten uitgevoerd. Gemeenten kunnen hiervoor een wijk of dorp met specifieke problematiek aandragen. Het vraagpatronenonderzoek bestaat uit: 1. Klantgesprek: door te vragen naar ervaringen, gebeurtenissen wordt duidelijk wat de burger wil, nodig heeft, eist of kan bijdragen. 2. Transcriptie, analyse en vergelijking in data base: van de klantgesprekken worden transcripties gemaakt, verhalen worden geordend en gecodeerd en de uitkomsten worden vergeleken om verschillen en overeenkomsten vast te stellen. 3. Signaleren en vaststellen vraagpatroon: gesignaleerde vraagpatronen worden met burgers besproken en bij herkenning vastgesteld om vervolgens in beleid en dienstverlening te worden verwerkt Uitvoeringsagenda leefbaarheid Rivierenland De inventarisatie leidt tot een overzicht van de belangrijkste opgaven en kansen op het gebied van leefbaarheid in Rivierenland, die wetenschappelijk verantwoord is, usual én unusual suspects vertegenwoordigt en aansluit bij de belevingswereld van burgers. Om de resultaten van de inventarisatie te delen en kennis, ervaringen en good practices op het gebied van leefbaarheid(sprojecten) uit te wisselen, wordt begin december een congres georganiseerd voor betrokken inwoners, raadsleden, bestuurders, beleidsmakers en (maatschappelijke) partijen binnen Rivierenland en geïnteresseerden buiten de regio. Hier worden de uitkomsten van de quickscan en het vraagpatronenonderzoek met de daaruit voortvloeiende lokale beleidsperspectieven gepresenteerd. Doel van het congres is het gezamenlijk vaststellen van een uitvoeringsagenda leefbaarheid voor Rivierenland. In de uitvoeringsagenda staat de verbinding tussen systeem- (wat denken bestuurders en beleidsmakers dat goed is voor burgers) en leefwereld (wat willen burgers zelf) centraal en is extra aandacht voor de (groepen) inwoners die in de huidige situatie nog niet automatisch bij leefbaarheidsinitatieven zijn aangesloten of daarvan profiteren. Aan de hand van de vastgestelde uitvoeringsagenda worden leefbaarheidsprojecten ontwikkeld. Mogelijk gebeurt dit aan de hand van een aantal (werk)bijeenkomsten per gemeente, met verschillende (lokale) betrokken partijen Monitoren van leefbaarheidsprojecten Om tijdig bij te kunnen sturen op de leefbaarheidsprojecten die aan de hand van de uitvoeringsagenda leefbaarheid worden opgezet, is het monitoren van effecten en resultaten van groot belang. Het maakt het mogelijk verbeteringen door te voeren, zodat initiatieven tot uitvoering worden gebracht die anders niet gerealiseerd hadden kunnen worden. 10

11 In het kader van het leefbaarheidsproject wordt daarom een 'leefbaarheids-monitoortool' ontwikkeld die is aangesloten bij de regiobarometer, een reeds bestaande databron van de regio. Zowel de prestatie-indicatoren van het project als effect-indicatoren (wat is de bijdrage aan de ambitie en doelen van leefbaarheid) en de betrokken partijen (ten behoeve van draagvlak en netwerksamenwerking) worden in beeld gebracht. Daarbij wordt onder andere gebruik gemaakt van nieuwe technieken zoals open data. Door gegevens uit verschillende bronnen (mensen, machines en apparaten) op een slimme manier met elkaar te combineren, kunnen namelijk waardevolle inzichten worden verkregen of trends worden ontdekt. 11