BURGERS BOUWEN DE TOEKOMST

Transcriptie

1 BURGERS BOUWEN DE TOEKOMST TINE DE MOOR UTRECHT UNIVERSITY The International Association for the Study of the Commons (IASC) INHOUD Wat zijn commons? Hoe verhouden die zich tot recente ontwikkelingen in economie en beleid? Waarom is dit nu plots zo n revolutionair concept? Is het wel zo revolutionair/nieuw? Toekomstperspectief? Integratie in het beleid? 1

2 COMMONS? Alle bronnen die we gezamenlijk bezitten? Common Pool Resources? Alles wat we delen? COMMONS? Alle bronnen die we gezamenlijk bezitten? Burgerinitiatieven? Peer-topeereconomy? Samen BEZITTEN/MAKEN/BEHEREN /WERKEN = EEN COMMON?? Deeleconomie? Alles wat we delen? Common Property Deeleconomie? Regimes? Burgerinitiatieven? Common Pool Institutions? Peer-topeereconomy? 2

3 SINDS JAREN 1980 PPPs Social Impact Bonds OVERHEID MARKT SINDS ONG. 2005: HERONTDEKKING VAN HET COLLECTIEF (EN RECENTE VERSNELLING ONTWIKKELINGEN!) PPPs Social Impact Bonds OVERHEID MARKT COLLECTIVITEITEN VOORZIEN IN PUBLIEKE DIENSTEN COLLABORATIVE CONSUMPTION BURGER COLLECTIEF COLLABORATIVE PRODUCTION 3

4 COLLABORATIVE CONSUMPTION DELEN VAN BEZIT LOKAAL EN GRENSOVERSCHRIJDEND OVERHEID MARKT Peer-to- Peer BURGER COLLECTIEF COLLABORATIVE CONSUMPTION COLLECTIEF BENADERT MARKTPARTNER PPPs OVERHEID MARKT Samenaankoop -initiatieven BURGER COLLECTIEF 4

5 COLLABORATIVE CONSUMPTION B2C: markt benut potentieel van PPPs collectief OVERHEID MARKT BURGER COLLECTIEF COLLABORATIVE PRODUCTION COLLECTIEVE NOT-FOR- PROFIT PRODUCTIE OVERHEID MARKT BURGER COLLECTIEF 5

6 COLLABORATIVE PRODUCTION COÖPERATIE ALS BUSINESS-MODEL PPPs OVERHEID MARKT BURGER COLLECTIEF Products/services are offered to/can be used by To members of the collective To others for free To the market (sale) Products/services are offered by by the collective By the state (cond. Of citizenship) by the market (sale) Institutions for collective action BURGERCOLLECTIEVEN COMMONS Public collective partnership Pure public goods Public private partnership Market produce sold on the market 6

7 KERNBEGRIPPEN BIJ FUNCTIONEREN VAN BURGERCOLLECTIEVEN Solidariteit: erkenning van elkanders noden in schaarse omstandigheden, en rekening houdend met variatie in tijd en hoeveelheid van elkaars noden Redelijkheid-Sufficiëntie: streven naar voldoende niet naar maximalisatie Reprociteit: verwachtingspatroon waarbij iedereen die geeft ook terugkrijgt -> maar invulling/vertaling van de begrippen varieert tussen collectieven, en doorheen de tijd binnen collectieven ONDERLINGE VERSCHILLEN IN TYPES NIEUWE ORGANISATIES Afhankelijk van het type (collectieve) goed/service waarnaar gestreefd wordt: -risico mijden -> bv. broodfondsen -kritische massa verzamelen -> bv. energiecoöperaties Afhankelijk van domein : Publieke dienstverlening Private dienstverlening Beide Afhankelijk van drijfveer: -omdat het anders niet of onvoldoende gebeurt: bv. zorgcollectieven -omdat het anders en beter kan: bv. energiecollectieven Andere verschillen: noodzaak kapitaalsinvesteringen, winstvooruitzichten/business model 7

8 EVOLUTIE OOK DUIDELIJK ADV AANTAL NIEUWE COOPERATIES PER SECTOR (NEDERLAND) 180 Banken In & verkoop food In & verkoop nonfood Industrie, Energie & transport Kunst & Cultuur Land & Tuinbouw Onderwijs Overige Prof. dienstv. Scheepvaart Verzekeraars Wonen, Recreatie & Vastgoed Zorg Totaal ZORGCOLLECTIEVEN IN NL

9 17 9

10 OOK NIEUWE VORMEN VAN COOPERATIES, BV. GEBIEDSCOOPERATIES (NL) 20 10

11 11

12 VERANDERINGEN IN BETROKKENHEID BURGERS BIJ BELEID(SBESLISSINGEN & UITVOERING) Gebruikte term INSPRAAK PARTICIPATIE CO-CREATIE PARTNERSCHAP ONAFHANKELIJK BURGERCOLLECTIEF Voorbeeld Referenda Dorpsraad-BOOs G1000 Burgerbegroting Overheid faciliteert initiatief via bv. infrastructuur Right to Challenge Burgercollectieven, vaak in de vorm van coöperaties waarin overheid een aandeel heeft Burgercoöps waar overheid helemaal niet bij betrokken is Vorm van burgerbetrokkenheid Adviserend Beleidsparticipatie Maatschappelijke participatie Maatschappelijke initiatieven Maatschappelijke initiatieven Wat doen bewoners Meepraten en meedenken Meebeslissen Samen uitvoeren Uitvoeren Uitvoeren volgens eigen agenda Bij wie ligt Overheid eigenaarschap/beslissin gsmacht Overheid, soms gedelegeerd naar bv. burgerjuries Overheid Initiatief ligt bij bewoners, de gemeente ondersteunt (kaderstelling) Opmerkingen Grotendeels beperkt tot politieke participatie Vooral voorziening van publieke en private diensten en goederen Bewoners Bewoners Bewoners regelen het Bewoners regelen hetzelf zelf, met beperkte rol zonder steun of voor de gemeente. inmenging van overheid Gemeente is partner in het verhaal, maar heeft gelijkwaardige rol als andere betrokken partijen. Vooral voorzien private diensten TALKIN BOUT A REVOLUTION? 12

13 WAAROM LIJKT DE HUIDIGE PARADIGMAVERSCHUIVING REVOLUTIONAIR? We zijn het collectief als gangbare organisatie-eenheid vergeten 18e eeuw: Het individu wordt de centrale eenheid in de samenleving (Verlichting) Rationalisatie van landbouw door Physiocratie 19 e eeuw: Natiestaat: Introductie van de code civil als juridische basis voor individuele rechten Organisatie van de samenleving wordt gecentraliseerd, ook de juridische en economische basis -> 1750s-1850s: implementatie van regionale en nationale wetten in Europa om de commons op te heffen/ te verdelen/ te verkopen Bijv. Belgium, 1847: Loi sur le défrichement = in feite een privatiseringswet -> Halverwege de 19 de eeuw: gecentraliseerd opheffen van commons overal in West-Europa TALKIN ABOUT A REVOLUTION? Niet echt: dergelijke golven aan instituties voor collectieve actie zijn een terugkerend fenomeen in de Europese geschiedenis 13

14 > DERDE GOLF? 180 Banken In & verkoop food In & verkoop nonfood Industrie, Energie & transport Kunst & Cultuur Land & Tuinbouw Onderwijs Overige Prof. dienstv. Scheepvaart Verzekeraars Wonen, Recreatie & Vastgoed Zorg Totaal ECONOMISCHE VOORDELEN INSTITUTIES VOOR COLLECTIEVE ACTIE Risico vermijden en delen Natuurlijke risico s & bedrijfsrisico s Risico van gebruik van kennis en voordelen van het delen van productkennis Vermijden sociale risico s vna ziekte voor de leden & ondersteuning van weduwen en wezen Schaalvoordelen Lagere kosten voor investeringen Bulk-goederen Rechtsbijstand «Knowledge pooling» -> Gunstiger onderhandelingspositie -> Minder informatie-assymetrie 14

15 ECONOMISCHE VOORDELEN INSTITUTIES VOOR COLLECTIEVE ACTIE Goedkoper en effectiever: Kort op de bal spelen bij problemen Preventie en detectie via verhoogde sociale controle Gedeelde verantwoordelijkheid in rapporteren freeriding Daarnaast ook mogelijke sociale motivaties Maar waarom soms wel en soms niet? Wat verklaart periodieke toename in commons? TRIGGER?? 1000 JAAR - 3 GOLVEN BURGERCOLLECTIEVEN Nieuwe golf komt steeds na versnelde ontwikkelingen in de vrije markt Marktwerking & privatisering leveren niet altijd het gewenste effect op Prijseffect? Kwaliteitseffect? Toegankelijkheid? -> Burgercollectieven ontstaan als reactie op geen of een onvoldoende kwalitatief aanbod via commerciële wegen/vrije markt -> correctiemechanisme! -> Geen reactie tegen huidige crisis : Huidige golf begon al voor de crisis Komt voor in heel verschillende sectoren Niet gerelateerd aan crisis-gevoeligheid van regio 15

16 SAMENGEVAT Burgers gaan collectief handelen, op eigen initiatief, als groep, met gemeenschappelijke goederen/diensten omwille bepaalde voordelen Maar dit creeërt ook een SOCIAAL DILEMMA => burgers vormen in vele gevallen INSTITUTIES VOOR COLLECTIEVE ACTIE (commons, gilden, coöperaties, ) -> commons eigenlijk een pars pro toto voor allerlei vormen van ICAs COMMONS: MEER DAN GEDEELDE RESOURCES ALLEEN! DRIE DIMENSIES VAN BURGERCOLLECTIEVEN/COMMONS ALS GOVERNANCE MODEL 16

17 DRIE DIMENSIES VAN BURGERCOLLECTIEVEN/COMMONS ALS GOVERNANCE MODEL Groepen van burgers die een collectief goed en/of dienst creëren en beheren waarbij het individuele gebruiksrecht van de groepsleden vastgesteld en beperkt wordt door collectieve beslissingen IMPLICATIES VAN HET MODEL: COMMONS ZIJN Governance regimes, niet enkel goederen of diensten, of een groep van mensen, of een bepaalde wettelijke vorm (zoals de coöperatie) Opgezet voor langdurig functioneren, niet éénmalig Verschillend in institutional design, door hun lokale inbedding, no one-size-fits-all Beperkte groepen, omvatten niet de gehele samenleving, maar een specifieke groep aan gebruiksgerechtigden/leden 17

18 VERSCHILLEN TUSSEN VROEGER EN VANDAAG Doelstelling zijn opgesplitst : Historisch: multi-purpose organisations Sociale en economische noden worden samengebracht in één collectief Consumptie en productie samen Vandaag: participatie in verschillende collectiviteiten is noodzakelijk om in alle dagelijkse noden te voorzien -> Nadeel: reduceert de mogelijkheid om wederkerig gedrag complementair te maken Aan alle noden voldoen vereist lidmaatschap van verschillende collectiviteiten Levensduur organisaties aanzienlijk korter Neiging tot opschaling: 1 ste golf: opsplitsen bij snelle groei 2 de golf: Fuseren ipv opsplitsen 3 de golf: ontstaan landelijke consortia per sector (bv. Hier opgewekt, Nederland zorgt voor elkaar) VERSCHILLEN TUSSEN VROEGER EN VANDAAG Wederzijdse, grotere interactie tussen collectiviteit en markt Biedt nieuwe mogelijkheden voor beide zijden Verhoogt de mogelijkheden in termen van institutionele diversiteit Gebruik van technologie maakt samenwerking met onzichtbare gebruiker mogelijk (en creeërt nieuwe uitdagingen) Demonstreert dat mensen zelf blind kunnen vertrouwen in de ander zolang er richtlijnen zijn over de procedure (wederzijdse voorwaarden) Werkt wellicht enkel in het geval van non-substractible goods. 18

19 ROL OVERHEID: KOMEN TOT INSTITUTIONELE DIVERSITEIT EN PUBLIC-COLLECTIVE- PARTNERSHIPS -> over de redenen DECISION MAKING POWER en de format van de samenwerking OWNERSHIP -> experience the effect of improvements and involvedment by stakeholders instead of shareholders; participation in profit of various kinds RESPONSIBILITY -> inclusief de mogelijke negatieve gevolgen! RISICO S VAN MARKTWERKING -onvoldoende geconcentreerde vraag -> geen aanbod vanuit markt -sterker aanbodsgestuurd dan vraaggestuurd -ketenverlenging door onderaanneming -tussentijds bijsturen wordt lastig, pas bij einde contract -nieuwe contractant, nieuwe voorwaarden? -> wat burgers willen bij zorg: kort op de bal spelen, problemen bij de horens vatten, zekerheid, kwaliteit 19

20 RISICO S VAN NIEUWE COLLECTIEVEN -onvoldoende spreiding tussen generaties bedreigt voortbestaan collectieven -burgercollectieven nemen publieke dienstverlening over, creëren deze zelf, maar verzelfstandigen ook snel: We doen het zelf wel, en zonder de overheid. -> overheden dienen toegankelijkheid te bewaken, sociale geledingen, generaties -> overheden dienen billijkheid in verdeling publieke goederen te bewaken -> (bij)sturende instrumenten nodig en ondersteunende instrumenten WAT STAAT GROEN TE DOEN??? -het debat stimuleren over de rol van overheden: wat zijn wensen van burgers, wat zijn de resources daarvoor en welke governance regimes zijn daarvoor het meest geschikt? -> met oog voor verschillende oorzaken commons-trend!! -erkennen mogelijkheden maar ook beperkingen collectieven: +ervaren weer directe solidariteit +leren in de praktijk om te gaan met beperkingen beschikbare collectieve resources en eigen rechten op gebruik - geen vervanging van verzorgingsstaat! Vele maatschappelijke problemen vergen grotere schaal/solidariteit - altijd voldoende toegankelijk? - beperkingen in oa veiligheidsissues -Kapitaalsinvesteringen ism betrokken burgers. Fiscale instrumenten inzetten? 20

21 NOG CONCRETER. -stimuleer verbinding obv het gekozen governance model. -Richt u op vraaggestuurde, lokale economie, die ook een meerwaarde oplevert voor de gehele stadsgemeenschap; en ook burgers bijstaan om hieraan bij te dragen, bv. in collectieven. -respecteer de maatschappelijke meerwaarde die collectieven ambiëren; verwacht geen winstmarges die gelijk zijn aan reguliere winstmarges te voldoen. -verwacht een lang en moeizaam proces, met soms falen: collectieven hebben ook hun tekorten. Sociale dilemma s oplossen is vergt tijd en is moeilijk! -bouw een inhoudelijke relatie, die los staat van financiële voorwaarden VERANDERINGEN IN BETROKKENHEID BURGERS BIJ BELEID(SBESLISSINGEN & UITVOERING) Gebruikte term INSPRAAK PARTICIPATIE CO-CREATIE PARTNERSCHAP ONAFHANKELIJK BURGERCOLLECTIEF Voorbeeld Referenda Dorpsraad-BOOs G1000 Burgerbegroting Overheid faciliteert initiatief via bv. infrastructuur Right to Challenge Burgercollectieven, vaak in de vorm van coöperaties waarin overheid een aandeel heeft Burgercoöps waar overheid helemaal niet bij betrokken is Vorm van burgerbetrokkenheid Adviserend Beleidsparticipatie Maatschappelijke participatie Maatschappelijke initiatieven Maatschappelijke initiatieven Wat doen bewoners Meepraten en meedenken Meebeslissen Samen uitvoeren Uitvoeren Uitvoeren volgens eigen agenda Bij wie ligt Overheid eigenaarschap/beslissin gsmacht Overheid, soms gedelegeerd naar bv. burgerjuries Overheid Initiatief ligt bij bewoners, de gemeente ondersteunt (kaderstelling) Opmerkingen Grotendeels beperkt tot politieke participatie Vooral voorziening van publieke en private diensten en goederen Bewoners Bewoners Bewoners regelen het Bewoners regelen hetzelf zelf, met beperkte rol zonder steun of voor de gemeente. inmenging van overheid Gemeente is partner in het verhaal, maar heeft gelijkwaardige rol als andere betrokken partijen. Vooral voorzien private diensten 21