Je moet ze RAKEN. gelijk waar ENTH. [ docent ]

Transcriptie

1 Je moet ze RAKEN gelijk waar [ docent ] KRITISC team ENTH practice dig

2 gelijk waar ENTHO positie dig PERFORMANC KRITISCH team

3 Je moet ze RAKEN GGm op weg

4 De weg naar een professional community of leergemeenschap is ingeslagen bij FGGM. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat het samen werken, leren en leven enorm bijdraagt aan goed onderwijs. Liefst op kleine schaal. Precies daar wil de faculteit naartoe. Een professional community nastreven, vergt van jou als docent om anders naar je studenten te kijken dan je wellicht gewend was. Studenten zijn geen klanten meer, maar medewerkers die je mag uitdagen. Ze zijn volwaardige spelers binnen de opleiding. Ze denken mee. Je leeft met hen, je feest met hen. Tegelijkertijd vergt deze visie een grote(re) eigen verantwoordelijkheid van je student en een verandering in de organisatie van de opleiding zelf. Dat bevordert uiteindelijk de kwaliteit en maakt alle partijen trots. Nog een weg te gaan De studenten van FGGM zijn erg tevreden over hun docenten. Enorm fijn, maar professional community is méér en vergt van alle partijen eigenaarschap. In dit boekje vind je voorbeelden van collega s: hoe dragen zij bij aan de leergemeenschap? We zijn op zoek gegaan naar inspirerende verhalen. Allemaal hebben ze een andere insteek, want docenten en hun studenten verschillen. De ene docent prikkelt en daagt uit door studenten op het verkeerde been te zetten. De ander kijkt kritisch naar zichzelf en gaat voor een goede relatie met haar studenten. Weer andere collega s zijn vernieuwend door hun onderwijsaanbod. Er is namelijk niet één handleiding voor hoe je een professional community nastreeft, maar wellicht kan dit boekje je inspireren. Op weg naar een professional community Selectie We hebben ontzettend veel reacties gekregen op onze oproep om elkaar voor te dragen, van zowel medewerkers als studenten. Het werd een lange lijst met namen. We konden natuurlijk niet iedereen spreken en hebben daarom een selectie moeten maken. Lastig, maar we denken dat het goed is gelukt. We hopen daarom dat je net zo geïnspireerd zult raken als wij toen wij de verhalen hoorden, opschreven en in een boekvorm goten. De redactie 2 3

5 Aan: de redactie Van: Manon Schippers Datum: 20 okt 2011, om 14:46 Onderwerp: Professioneel toiletbezoek [ ] Oei! Onderweg naar huis moest ik ineens heel nodig naar het toilet. Als ik eenmaal nodig moet, dan moet ik nodig. Toiletten in treinen, liever niet! Ik besloot gebruik te maken van het toilet op het centraal station in Nijmegen. Dáár naar het toilet gaan, dat is werkelijk waar een hele beleving! Je hebt het gevoel dat je een gezellige huiskamer binnenloopt in plaats van een toilet op een station. Er staat muziek op. Overal zie je snuisterijen zoals plantjes, beeldjes, een vogelkooi, schilderij, aquarium én je hebt gelegenheid om een praatje te maken met de toiletgastheer. Gezellig dus! Hoe kan het zo zijn dat dit het enige toilet lijkt in Nederland waar iets leuks van is gemaakt? Hoezo is dit toilet zo anders dan andere? Ik vroeg het de toiletgastheer. Kwestie van je best doen. Mijn vrouw en ik doen het al jaren, het is een vorm van passie. Hij glimlachte. Mogen andere toiletdames en -heren dit dan niet op andere stations? vroeg ik. Het mág wel, maar ze doen het niet. Ik zag een link met dit boekje en professional community: betrokkenheid is een keuze. Onderwijs, net zo nodig als een toilet op een station, maar kies je voor de standaard of ben je medeeigenaar? Maar misschien draaf ik door. Groeten, Manon Schippers Student CMV en lid van de Faculteitsraad GGM 4 5

6 KR ITIS CH 8. Marco Balvers PR ACT ICE14. Mirjam Steenstra WE REL DBU RG ER 24. Leny Claessenvan Swaaij GEL IJK WAa RDIG 32. Ardan Aldershof GEZ ELL IG 38. Melissa Zevenhoven DRE AMT EAM 46. Nanda Verheul &FON ZEEGERS gew oon begi nnen 56. Herman Berndt& Joost v Wijchen PO S ITI EF 68. Sandra Mulders PER FOR MA NCE 78. Pieter van Leeuwen 6 7

7 RITISCH Marco Balvers, docent SPH

8 Marco Balvers, docent SPH, vindt zelf nadenken het belangrijkste wat hij zijn studenten kan leren. Je moet niet alles voorkauwen als docent. Laat ze er zelf maar achter komen. Op zijn bureau ligt een hele stapel boeken met uiteenlopende titels. Ik neem alles mee uit de bieb waarvan ik denk dat het interessant kan zijn voor onze studenten. Marco Balvers is een bevlogen docent, volgens zijn collega s. Maar niet overdreven, maakt hij meteen duidelijk. Op het moment dat je s morgens bij het wakker worden meteen aan je lessen of studenten moet denken, gaat het té ver met de betrokkenheid, vind ik. Hij vindt het ook niet zo bijzonder wat hij doet. Ik denk serieus dat alle docenten hier hun best doen. Iedereen doet toch wat ie moet doen? Daar ga ik tenminste vanuit. Toch wil hij de loftrompet wel steken over zijn vakgebied. Als hulpverlener heb je het mooiste vak van de wereld, en dat probeer ik ook duidelijk te maken aan mijn studenten. Eigenlijk doet iedereen wel eens aan hulpverlening, alleen wij leren het op een professionele manier te doen. Positief zelfbeeld De manier waarop Balvers lesgeeft, heeft veel te maken met de manier waarop hij in het vak staat. Ik kom uit de gehandicaptenzorg, en daar leer je competentiegericht werken. Dat wil zeggen dat je altijd uitgaat van wat iemand kan, in plaats van wat hij niet kan. Dat doe ik bij mijn studenten ook. Dan creëer je een veilige omgeving. Vanuit een positief zelfbeeld kun je beter bezig gaan met dingen die je niet kunt. Balvers is ervan overtuigd dat er diep van binnen al veel nodige kennis bij de student aanwezig is. Dat krijg je eruit, als je af en toe je mond houdt. Je moet niet alles voorkauwen als docent, vind ik. Laat ze er zelf maar achter komen. En als het er niet in zit, kunnen ze beter iets anders proberen, zegt Balvers. Er zijn er genoeg die dit vak kiezen vanuit de verkeerde motieven. Dat ze zo leuk met kinderen kunnen werken, bijvoorbeeld. Dat werkt niet. Marco zei wel eens, dat wie de les niet had voorbereid, er de volgende keer niet in zou komen. Maar hij zag het eigenlijk altijd door de vingers. Tot die keer dat bijna de helft zich niet had voorbereid. Hij liet het helemaal stilvallen en zei toen dat de les niet doorging. Iedereen schrok ervan. Dat is echt Marco: hij is niet de moeilijkste, maar zet wel een grens als dat nodig is. Kirsten Hemelaar, 2e-jaars student 10 11

9 de wetenschap docenten maken het verschil De grootste bijdrage aan het verbeteren van het onderwijs levert de professionalisering van docenten, aldus de Nieuw-Zeelandse prof. dr. John Hattie. Sommige docenten dragen meer dan gemiddeld bij aan het leerproces. Maar als een student over de juiste eigenschappen bezit maar opziet tegen het theoretische gehalte van bijvoorbeeld een observatieanalyse, is Balvers de eerste om ze in te laten zien dat ze problemen maken waar ze niet zijn. Ik ga dan eenvoudige vragen stellen. Wat is je opgevallen aan die situatie? Hoe komt dat? Ik hak het probleem in stukjes en maak het zo simpel mogelijk. Daarmee komt er rust bij de student, en is de paniek weg. Kritisch zijn Balvers praat en schrijft openlijk over de genderverschillen die hij bij zijn studenten tegenkomt. Zo n student die denkt dat hij het niet kan, dat is meestal een meisje. Als ik duidelijk maak dat jongens zich veel minder druk maken, kan dat meisje daar wat van leren. Andersom benadruk ik bijvoorbeeld de stiptheid van de meisjes, en dat werkt stimulerend voor de jongens om ook eens hun verslag op tijd in te leveren. Studenten schrikken soms van die tegendraadse methodes, maar dat is juist goed volgens Balvers. Ik heb een hekel aan zo n hele zaal die alles voor zoete koek slikt. Ik ga dan expres rare dingen zeggen. Of ik zet kanttekeningen bij de lesstof. Studenten moeten ook kritisch blijven, vind ik. Ik vraag dan wel eens wie het met me eens is. Als er dan twintig handen omhoog gaan, zeg ik: Gelukkig zijn er nog vier die wél zelf nadenken. Dan moet je ze zien kijken! Doseren Kritisch moet je volgens Balvers ook zelf blijven. Je moet blijven kijken of het niet te veel wordt voor je studenten. Doceren is doseren, heb ik gelezen. We moeten als docenten goed in de gaten blijven houden wie we voor ons hebben. De SPW er is anders dan de havoscholier. Maar gelukkig hebben we nu de professional community. We maken een steeds betere slag daarin, door het vakinhoudelijke te overstijgen. Zijn grootschalige onderzoek wees uit dat de volgende punten enorme impact hebben op de kwaliteit van het onderwijs: Het stellen van uitdagende doelen. Eigen doelen motiveren! Feedback geven. Hoe meer feedback docenten geven, des te beter leren studenten. Succescriteria duidelijk benoemen. Hoe ziet het eruit als het goed gaat? Alternatieve leerstrategieën hanteren. Net zo lang totdat het lukt. Écht je studenten leren kennen. Te weten komen wat een student al weet en veel belangrijker nog, waar hij moeite mee heeft en wat hij nog niet weet. Kortom, excellent onderwijs biedt studenten uitdagende taken met veel, zinvolle feedback en duidelijke criteria voor een succesvol resultaat. En tegelijkertijd concludeert Hattie: Hoe meer feedback leraren kunnen krijgen over de resultaten van hun éigen inspanningen in de klas, hoe succesvoller zij kunnen zijn. Cruciaal is de omslag in het denken: als docenten en schooldirecteuren gaan optreden als evaluator van hun eigen onderwijs krijgt de kwaliteit de grootste impuls. De centrale vraag die zij zich moeten stellen is: hoe weten we dat we een groter dan gemiddeld effect hebben op de leerresultaten van onze kinderen? Sommige docenten hebben de overtuiging: ik kan aan elke leerling goed lesgeven. Die leraren zouden we onder de loep moeten nemen: hoe doen ze het en waardoor lukt het hen? Wil je meer weten over het onderzoek van Hattie? Het onderzoek: Hattie s persoonlijke webpagina University of Auckland:

10 Mirjam Steenstra, docent Voeding en Diëtetiek en coördinator SLB PRACTICE

11 Mirjam Steenstra hoopt dat ze zo n docent is waar studenten later nog eens aan terugdenken. Bij student Tanja Verploegen is dat alvast gelukt. Een goede docent biedt structuur, maakt het doel van de les duidelijk en is betrokken bij de student. Mirjam Steenstra heeft er merkbaar over nagedacht. In het eerste jaar weten ze nog niet hoe het werkt, dan moet je ze leren hoe ze moeten leren. Ik maak heldere afspraken over wat ik wanneer van ze verwacht. En ik zeg dat ze altijd na de les bij me langs mogen komen met een vraag. Als ze dat in de klas moeilijk vinden. Dialoog Steenstra probeert altijd een dialoog aan te gaan in haar les. Dat doet ze bijvoorbeeld door in te gaan op reacties van studenten. Ik reageer ook op non-verbale reacties. Laatst had ik een les over voeding bij terminale patiënten; een moeilijk onderwerp. Dan vraag ik iemand die op dat moment een bepaalde blik in zijn ogen heeft, te vertellen over zijn ervaring daarmee. Dat trekt het meteen in de praktijk. Anders blijf je zo in de theorie hangen. Persoonlijk Als ze net binnenkomen, zijn de studenten soms te zeer overtuigd van hun kunnen. Ik kijk altijd naar mezelf op die leeftijd; ik dacht ook dat ik alles wist. Maar ik hou ze een spiegel voor op dat moment, zodat ze gaan nadenken over hun leerproces. Je moet wel blijven oppassen dat je niet te ver gaat, volgens Steenstra. Sommige dingen kun je wel tegen de ene persoon zeggen en niet tegen de andere. De band met de student blijft ook persoonlijk. Om die reden zit Steenstra regelmatig te oefenen met namenlijsten. Ik probeer van alle studenten de voornaam te kennen, zegt ze. Dat vind ik heel belangrijk voor de relatie. Maar de afgelopen periode had ik vier klassen. Dat zijn wel heel veel namen. Dan lukt het niet meteen de eerste periode. Ik groet ze ook, in de gang. Niet alleen naar resultaten vragen, maar ook eens gewoon Hoe is het? Dat helpt. Practice what you preach Een betrokken leraar bereikt eerder dat zijn student verantwoording neemt over het eigen leerproces, merkt Steenstra. Ze komen eerder naar je toe. Ik heb gemerkt dat ik moeite heb een patiënt te confronteren met zijn ziektebeeld, durfde een student me toe te vertrouwen. Dan kun je ze ook echt helpen; als ze nadenken over hun eigen leerproces. Maar dat is niet altijd makkelijk; het blijft afhankelijk WHAT YOU PREACH

12 Tanja kan zich nog goed het blok Lekker en gezond. Voorlichting voor ouders herinneren dat docent Mirjam Steenstra gaf. Dat was echt goed. Het mooiste was, dat ze ons echt bleef uitdagen het beste uit onszelf te halen. Ze nam geen genoegen met minder. Brainstormen met de hele klas, doorvragen tot je het zelf ook snapte, gebruik van humor; op alle mogelijke manieren zocht ze naar diepgang. Een fijne docent. Maar Steenstra deed meer voor Tanja. In het eerste jaar was ze ook haar studieloopbaanbegeleider. Als de dag van gisteren hoort ze de afscheidswoorden voor haar wintersportvakantie nog. Ze zei lachend dat ik heel moest terugvan je band. Dat het soms misgaat, durft Steenstra wel toe te geven. Ik had een klas waar ik duidelijk geen klik mee had. Toen ik zag dat ik ze de periode daarop weer zou krijgen, moest ik wel iets doen. Ik heb de eerste les besteed aan onze verhouding. Gewoon gevraagd: Wat is er aan de hand? Dat ik mezelf liet zien en me kwetsbaar opstelde, hielp bij het verbeteren van onze relatie. Jezelf die spiegel voorhouden, zoals je dat ook bij hen doet. Hechte relatie Als coördinator SLB regelde Steenstra faciliteiten voor studenten met een functiebeperking. Ze begeleidde onder andere student Tanja Verploegen twee jaar met haar studieloopbaan. Dan ga je een nog hechtere relatie aan met je student, volgens Steenstra. Toen Tanja ziek werd, kwam ze bijna een jaar lang niet meer opdagen. Ik ben toch contact blijven zoeken. Ik kon haar niet zo maar laten vallen. Dat deze benadering zijn vruchten afwierp, is duidelijk. Steenstra: Ik heb in die periode haar vertrouwen gewonnen, juist door niet op te geven. Met als gevolg dat ze aan het einde van dat jaar met de hulpvraag kwam. Daarna heeft ze het eerste jaar opnieuw gedaan, maar nu met veel beter gevolg. Tanja komt tegenwoordig nog steeds vertellen hoe het met haar gaat, al staat ze niet meer bij Steenstra onder begeleiding. Het tekent hun relatie. Mirjam zei lachend dat ik heel moest terugkomen. Nou, dat is niet gelukt. komen. Nou, dat is niet gelukt. Tanja zou tijdens het skiën op een knie vallen. Zes weken later werd de diagnose posttraumatische spierdystrofie gesteld en kwam Tanja in een rolstoel terecht. Voelsprieten Mirjam had echt voelsprieten; een soort sociale antenne waarmee ze signalen opving of het goed met me ging. Toen ik de diagnose kreeg, ging ik naar haar toe. Ze was in gesprek, maar zag aan mijn gezicht dat het niet goed was. Ik kom eraan, zei ze meteen. Toen ze hoorde wat er aan de hand was, heeft ze me beloofd dat ze alles zou doen om mijn studie 18 19

13 de wetenschap tot een succes te maken. Die belofte in een jaar te halen. Toen moest Ze vindt het nog steeds moeilijk om heeft ze meer dan waar gemaakt. Tanja is erg te spreken over de manier waarop Steenstra haar stimu ik toegeven dat het misschien niet zou gaan. We hebben studietijdverlenging aangevraagd. uit te leggen aan andere mensen hoe het met haar gaat. Ze vragen vaak hoe het met mijn been is. Met mij kernelementen van een professional community leerde. Ze gaf me uitdagingen, ze Aan de andere kant is Steenstra is het goed, zeg ik dan. Ik ben mijn confronteerde me, ze bleef contact met me opnemen, terwijl ik soms eigenlijk geen zin had in school en vaak weg bleef. Ik was er totaal niet bij met mijn hoofd; voor mij was de toekomst een groot, onzeker zwart gat. Mirjam leerde me dat er behalve zwart ook nog wit en grijs bestond. Rechtdoorzee Steenstra was niet alleen aardig, vertelt Tanja. Ze kon heel rechtdoorzee zijn. Soms was dat wel confronterend. Tanja had bedacht dat ze ondanks alles toch heel graag de studie zou doen. Maar Steenstra volgens Tanja de eerste om haar te troosten als de dingen niet zo gaan als ze gedacht had. Toen ik het inderdaad allemaal niet haalde in een jaar, zei ze: Er zijn mensen die minder hebben meegemaakt dan jij, die minder punten hebben gehaald! Ze zorgde ervoor dat ik toch trots kon zijn op mezelf. Twee maanden later had ik genoeg punten binnen. Mede dankzij haar. Zij mag dichtbij Met Tanja s ziekte gaat het inmiddels nog steeds niet goed. De vraag is nu, of ze haar been zal kunnen be been niet! Met Steenstra heeft Tanja ook nu nog een goed contact. Ze is al anderhalf jaar mijn SLB er niet meer, maar ik loop nog steeds bij haar binnen. Dat komt omdat er tussen ons honderd procent vertrouwen is. Dat ligt aan de persoon, denk ik. Ik kan met al mijn docenten goed opschieten, maar ik heb niet met iedereen zo n band. Ik laat mensen niet snel toe; dat kost tijd. Zij heeft die tijd genomen, zij mag dichtbij. Een professional community biedt ruimte aan diversiteit wat betreft de verschillende instromen en interesses van studenten (maatwerk per individuele student is hierbij essentieel) Vereist een traject waarin studenten, docenten en management gezamenlijk werken aan een gedeeld perspectief voor de opleiding, gezamenlijk gedragen kaders en afspraken Zowel studenten, docenten als leidinggevenden nemen hun verantwoordelijkheid in het uitwerken en nakomen van die afspraken ( mede-eigenaarschap ) De omvang van de professional community is zodanig dat de leden elkaar kunnen kennen Fysieke / geografische nabijheid van studenten en docenten is een noodzakelijke randvoorwaarde voor een professional community De inrichting van de opleiding en de cultuur zijn zo dat de studentenparticipatie zowel onderling (peer-coaching in studenten-helpen-studenten ) als in vertegenwoordigende opleidingsorganen hoog is was het daar niet zo maar mee eens. houden. Verrassend genoeg lukt het Ze vroeg me doodleuk of het wel me om ondanks de pijn te studeren. haalbaar was, om mijn propedeuse Met de studie gaat het dus prima

14 Docenten die zichzelf zien als een change agent, als een katalysator voor verandering, kunnen veel meer bereiken. John Hattie Een land dat voetbalresultaten nog steeds lijnrecht in verband brengt met de coach en diens chemie met zijn spelers, zou in het onderwijs de persoon lijke dimensie niet zo moeten ontkennen. Frits van Oostrom Stel dat ik een nieuw spel bedenk, we noemen het voetbal. Ik vertel je niet wat de regels zijn en ook niet wanneer je gewonnen hebt, maar ik stuur je wel het veld in om te gaan spelen. Voor veel kinderen is dat hoe zij school ervaren: ze hebben geen idee waarmee ze bezig zijn of wat ze moeten doen om succes te boeken. John Hattie Welk gedrag vertoon je zelf in de les zodat stu denten optimaal willen leren en ook elkaar daarbij helpen? Frank Stöteler 22 23

15 Leny Claessen-van Swaaij, docent Verpleegkunde wereld burger

16 Leny geeft altijd heel duidelijke informatie en ze vertelt het op een leuke manier. 1e-jaars student Verpleegkunde Kennis en enthousiasme voor het onderwijzen; die twee factoren zijn bepalend voor een goede docent, volgens arts, voorzitter van de toetsingscommissie en mede-coördinator van de minor Internationalisering Leny Claessen-van Swaaij. Ook van een stage in Afrika steken haar studenten wat op. Als je het leuk vindt om studenten wat te leren, kun je echt iets met hun leerproces. Maar kennis van je vak is ook erg belangrijk. Studenten vinden het prettig als ze tijdens een responsiecollege vragen kunnen stellen die ze niet vooraf op hoefden te sturen. Het idee dat je deskundig bent, spreekt hen aan. Claessen kan niet kiezen of ze kennis of enthousiasme het belangrijkst vindt voor een goede docent. Je moet het allebei hebben. Naast deze twee factoren is een goed leerklimaat ook erg belangrijk volgens Claessen. Hoorcolleges hebben niet mijn voorkeur. Ik ben wel enthousiast als ik daar sta, hoor, maar ik ga echt voor de uitwisseling in onderwijsgroepen of responsiecolleges. Ik zou dan elke student in beeld willen kunnen hebben. Vijfendertig mensen in een lokaal is mijns inziens te veel. Dan wordt contact maken moeizaam. Behalve de kleinschaligheid van een onderwijsgroep, zorgt een open, laagdrempelige sfeer volgens Claessen ook voor een goed leerklimaat. Zelfs als ik lesgeef aan gediplomeerden zeg ik van te voren dat ze het goede antwoord in de les niet hoeven te weten. Op de werkvloer wel natuurlijk, maar de klas is een omgeving om te leren, niet om te presteren. Ik wil vooral dat ze zelf verbanden leren te leggen; dat je samen zo ver komt dat ze het zelf snappen. Voor een goed leerklimaat, maakt Claessen ook gebruik van metacommunicatie: Als ik het gevoel heb dat iets niet goed gaat tijdens de les, benoem ik dat. Ik vraag ze ook wat ik eraan kan doen. Ik leg ze duidelijk uit dat ik iets van hen verwacht, en zij verwachten ook iets van mij. Ik wil bijvoorbeeld dat ze voorbereid zijn. Zijn ze dat niet, dan richt ik me vervolgens vooral op die mensen die zich wel voorbereid hebben

17 Leny is een van mijn fijnste docenten; ze geeft goede uitleg en is heel geduldig. Er is echt geen enkele vraag dom bij haar in de klas. 1e-jaars student Verpleegkunde Belangrijke lessen Om verpleegkunde in een breder perspectief te leren zien en om zich bewust te worden van de situatie in Nederland, stuurt Claessen haar studenten graag op stage in Afrika, het werelddeel waar ze zelf langdurig in een ziekenhuis heeft gewerkt. De uitoefening van het vak is sterk economisch en cultureel bepaald. Studenten merken dat aan het feit dat daar minder middelen zijn en dat er veel minder wordt gecommuniceerd met de patiënten. In het begin schrikken veel studenten zich rot, volgens alles! Ze weet Claessen. Ze denken dat ze die arme mensen gaan 1e-jaars student Verpleegkunde gemerkt dat bijvoorbeeld de communicatie zoals wij die helpen, maar in feite zijn zij het zelf, die heel veel moeten hier met de patiënten hebben, niet overal vanzelfsprekend is. Ze zijn zich er veel bewuster van, waarom wij de leren. Ze komen niks brengen; ze komen iets halen! In de eerste mailtjes gaat het over koelkasten die niet aan dingen doen zoals we ze doen. Ze worden in feite veel staan of dat ze met de hand moeten wassen. Daar hoor meer wereldburger. Daarom moet internationalisering je ze na een paar weken echt niet meer over. Dan raden een plek krijgen in alle studierichtingen; daar streven wij ze iedereen zo n stage aan. naar. Claessen merkt dat de studenten gemotiveerd terugkomen van hun twaalf weken durende stage. Ze hebben 28 29

18 de wetenschap draagt de leergemeenschap bij aan onderwijs? ja! De Universiteit van Queensland, Australië, heeft bijzonder waardevol onderzoek gedaan naar de leeropbrengst van studenten en de factoren die daaraan hebben bijgedragen. Wat blijkt? De interactieve, sociale en samenwerkende aspecten van de leerervaringen van studenten, samengevat in het begrip leergemeenschap, beïnvloeden het leren positief*. Wanneer een student deelneemt aan leergemeenschappen, worden de algemene vaardigheden zoals het ontwikkelen van kritische denkmethoden, sociale vaardigheden en het ontwikkelen van ethische en sociale oordelen sterk gestimuleerd. Dat blijkt uit literatuuronderzoek. Daarom wilden de onderzoekers niet alleen de effecten van de kwaliteit van lesgeven en de kwaliteit van het curriculum op het leren onderzoeken, maar juist ook het effect van leergemeenschappen op het leren. De data zijn verkregen uit een groot survey in De volgende schalen werden daarin gebruikt: Communicatie en probleemoplossing Ethische en sociale sensitiviteit Vakinhoudelijke kennis en vaardigheden Kwaliteit van de leraren Kwaliteit van het programma Kwaliteit van de leergemeenschap Kwaliteit van het onderwijs Leergemeenschap beïnvloedt het leren sterk De resultaten van het onderzoek laten zien dat de leergemeenschap een grotere invloed heeft op de leerresultaten dan bijvoorbeeld het programma. Voor het effect op de vakinhoudelijke kennis en vaardigheden bleken de kwaliteit van de leraren en de leer gemeenschap de sterkste voorspellers. De leer gemeenschap was verreweg de sterkste voorspeller voor leerresultaten op het terrein van communicatie en probleemoplossing, gevolgd door de kwaliteit van de leraren. Voor ethische en sociale sensitiviteit bleek de leergemeenschap ook de sterkste voor speller, gevolgd door de schaal om goed onderwijs te meten. Feitelijk blijkt dus de leergemeenschap voor alle drie de aspecten van het leren een zeer sterke factor. Hoe meet je de leergemeenschap? De schaal om de kwaliteit van de leergemeenschap te meten bestond uit 5 items: Ik voelde me een onderdeel van de studenten- en docentengemeenschap Ik was in staat om mijn academische belangstelling te volgen, samen met de staf en de medestudenten Ik leerde op een veilige wijze ideeën te exploreren, samen met anderen De ideeën en suggesties van studenten werden gebruikt om het onderwijs te verbeteren Ik voelde dat ik deel uitmaakte van de universitaire of hogeschoolgemeenschap * Wat we bij GGM verstaan onder professional community (medewerkers én studenten samen) komt overeen met het begrip leergemeenschap in dit onderzoek. Meer weten? The Role of the Learning Community in the Development of Discipline Knowledge and Generic Graduate Outcomes, door Calvin Smith and Debra Bath. Verschenen in Higher Education, Vol. 51, No. 2 (Mar., 2006), pp

19 elijk aar Ardan Aldershof combineert het beste uit de wetenschap en de praktijk. Hij neemt zelfs wat mee uit de commercie. ig Ardan Aldershof, teamleider en ALO-docent Motorische Ontwikkeling en Pedagogiek

20 Laatst vroeg ik mijn studenten in een werkgroep om groepjes in te delen aan de hand van persoon lijk heids types. Bestaat de goudvis ook als type? vroeg een jongen als grap. In die groep hoort Pietje namelijk. Ik heb een pittig gesprek gevoerd met deze jongen. Die is op deze manier totaal niet geschikt om voor de klas te staan. Maar met Pietje heb ik ook een gesprek gevoerd. Waarom laat hij zich dit zeggen? Professionals in ontwikkeling Ardan Aldershof neemt zijn studenten serieus. In het contact met hen, streeft hij naar gelijkwaardigheid. Het zijn pro fessionals in ontwikkeling, en zo wil ik ze ook zien. Maar daar heb je natuurlijk meteen een spanningsveld te pakken. Sommigen kunnen daar nog niet tegen, en die moet je grenzen geven. De jongens uit het voorbeeld hadden beiden correctie nodig. Maar ik leg ze niks op; ik probeer ze inzicht te geven. Als tachtig procent van de studenten in een groep met de laptop achterover hangt, neemt Aldershof een andere insteek. Dan word ik streng, want dan bereik ik niks met die gelijkwaardigheid. Door ervaring zie ik in drie minuten hoe het gaat; ik heb zes jaar bewegingsonderwijs gegeven op een basisschool en nu sta ik hier al weer zeven jaar voor de klas. Daar tussenin was ik eigenaar van een tennisschool. Ervaring in het veld Van die opgedane ervaringen in het veld maakt Aldershof nog wel vaker gebruik in zijn huidige professie. Doordat ik ook commercieel bezig ben geweest, kijk ik iets anders naar onderwijs. Het tempo ligt in de commercie wat anders, en je hebt er niet zo veel vergaderingen, haha. Nee, serieus: de daadkracht, het zelf verantwoordelijk zijn en kordaat fouten durven maken, dat zou in het onderwijs meer mogen gebeuren. Als hij even nadenkt, weet Aldershof nog wel een gebied waar het onderwijs wat meer aandacht aan mag geven: de marketing. Maak goed zichtbaar wat je de student te bieden hebt. Zo kun je hem het best helpen met het kiezen van een opleiding. De Open Dagen zijn daarvoor een enorme kans. Maar goed onderwijs gaat verder dan alleen commercie: er komt volgens mij een opvoedende rol bij kijken. En ik als docent neem die rol erg serieus. Hij wil dat we kunnen samenwerken op een professionele manier. Hij maakt bijvoorbeeld het hele groepje verantwoordelijk voor het resultaat. Zie maar hoe je het voor elkaar krijgt. rob, 1e-jaars student alo 34 35

21 Ardan weet ontzettend veel; hij is echt een wandelende encyclopedie. Daardoor komt hij steeds met andere invalshoeken, die je niet verwacht. Dat zet je aan het denken. 1e-jaars student ALO Vakliteratuur Naast ervaring uit het veld, is er volgens Aldershof meer nodig om een goede docent te zijn. Je moet ook over kennis beschikken. Veel lezen. Je vakliteratuur bijhouden. Ja, ik weet het, volgens de (overigens foutieve) beeldvorming zijn sporters niet de slimsten, maar je moet niet vergeten dat wij die studenten niet opleiden tot topsporter, maar tot docent. Dat is iets heel anders. Je hoeft niet zelf de beste te zijn in voetballen om een groepje basisschoolkinderen te leren voetballen. Achter een tafel Aldershof is erg enthousiast over het vak dat hij doceert. Het is geweldig om gymleraar te zijn! Ouders zijn er altijd verbaasd over dat wij zo veel van hun kinderen afweten. Dat komt omdat je tijdens het sporten een beroep doet op hun motorische, cognitieve en sociaal-emotionele vaardigheden. Als voorbeeld: je moet de bal schieten, je moet weten waar je staat in het veld, en je moet omgaan met winnen en verliezen. Al die vaardigheden zeggen iets over het kind, zegt Aldershof. De context is geweldig krachtig. Als je achter een tafel zit, kun je niet alles peilen bij die kinderen. Maar op het veld zegt alles wat je doet iets over jezelf. Dat helpt je als leerkracht enorm om die leerling te helpen zichzelf te ontwikkelen. Je kijkt mee over hun schouder, ze mogen even leunen, maar het is de bedoeling dat je overbodig wordt. Dat is de uitdaging. Ook voor mij, trouwens. Als je een vraag hebt, geeft hij geen rechtstreeks antwoord, maar zal hij je altijd zelf aan het denken zetten. Hij zegt niet: Het is antwoord B, maar bijvoorbeeld: Waarom is het niet antwoord A? 1e-jaars student alo 36 37

22 Melissa Zevenhoven, docent Voeding ezellig!en Diëtetiek

23 De HAN gaat me nooit vervelen! Zelf vers van de opleiding V&D, staat docent Melissa Zevenhoven dicht bij haar studenten. Soms is het misschien te gezellig in haar lessen, maar ze halen mooi wel de tentamens! Breed lachend begint Melissa Zevenhoven te vertellen over haar werk. Het enthousiasme straalt van haar af, en laat dat nou net een belangrijke eigenschap zijn voor een docent, volgens haar. Ik vind het erg belangrijk dat studenten zien dat je het leuk vindt. Ik sta hier elke dag met een goed humeur voor de klas, maar dat komt omdat ik oprecht niets kan verzinnen dat ik niet leuk vind aan mijn werk. Goede band Zevenhoven heeft een goede band met haar studenten, zegt ze. Ik doe alles samen met ze; ik ben absoluut niet van de monologen. Ik ga in gesprek, en we liggen soms samen helemaal dubbel in de klas. Daar heb ik me in het begin weleens zorgen over gemaakt; ben ik niet te enthousiast, te veel op het niveau van de studenten? Ik heb eraan proberen te werken tijdens een cursus Didactische vaardigheden. Dat was een beetje belachelijk. Ik ben gewoon mezelf. Ook al is het gezellig in de les; dat wil niet zeggen dat er bij Zevenhoven geen regels zijn. Ik ben juist erg streng, maar rechtvaardig, haha. En feedback vind ik erg belangrijk. Op een cursus met mededocenten moesten we eens een beoordelingsformulier laten zien. Een collega van vierdejaars had anderhalve bladzijde en ik schaamde me voor mijn vier bladzijden. Maar samen kwamen we tot de conclusie dat eerstejaars natuurlijk nog veel meer feedback nodig hadden, dus het was juist goed. Affiniteit Doordat ze zelf nog niet zo lang afgestudeerd is, heeft Zevenhoven veel affiniteit met de studenten die vers van de middelbare school afkomen. Ach, die zijn vaak nog zó zoekende! Ze krijgen zo veel informatie tegelijk, dat ze door de bomen het bos niet meer zien. Ik wil ze graag vertellen hoe de opleiding eruitziet qua vorm; hoe het allemaal werkt. Ik ben dan ook erg strak en methodisch, en ze zeggen vaak tegen me dat ze dat echt waarderen. Praktijk Wat de studenten ook waarderen, en wat ze zelf ook prettig vond toen ze nog studeerde, was de link met de praktijk, zegt Zevenhoven. Ik werk zelf twee dagen op het ziekenhuis Gelderse Vallei. Ik vind die praktijkervaring een enorm belangrijke voorwaarde om hier les te kunnen geven, anders heb je toch niks te vertellen? Ik wil in ieder geval een beeld van het beroep geven door mijn eigen ervaringsverhalen, in de hoop dat de student een nog beter beeld krijgt. Ik zou het vervelend vinden wanneer een student pas bij z n stage erachter komt wat de diëtist nu echt doet. Dan is het te laat! In het ziekenhuis vindt Zevenhoven vooral haar werk met kinderen erg bevredigend. Ik doe onder andere de Dikke Vrienden Club voor kinderen met overwicht, en daar vertel ik veel over in de klas. Ik heb vorig jaar twee studenten meegenomen om te laten zien hoe de praktijk eruitziet. Ze moesten ook echt meedoen, met sporten enzo. Ik wilde dat ze er helemaal in opgingen. Daar leren ze enorm veel van. Ook heel leerzaam voor haar studenten vindt Zevenhoven uitstapjes als open dagen of voorlichting geven op scholen. De studenten krijgen daarvoor betaald, maar het is zo leuk, dat sommigen het ook wel gratis doen. Pas was er nog een uitwisseling met Brugge, en toen stonden we met zijn allen broodjes te smeren. Dat was heel gezellig. En toen ik mensen nodig had voor het Food 4 you-evenement in Wageningen, had ik ze zo gevonden. FO 4YO Uitdagend Misschien dat ik wel wat minder enthousiast word als ik hier langer werk, zegt Zevenhoven aarzelend. Maar binnen de HAN kan ik me blijven ontwikkelen. Zo blijft het uitdagend! Ik ben nu bijvoorbeeld bezig met een cursus Classroom English en ik wil nog de post-hbo-opleiding Kinderdiëtetiek gaan doen. Ik werk ook nog op het HAN Gezondheidscentrum; er kan zo veel hier. De HAN gaat me nooit vervelen! 40 41

24 OOD YOU Eerstejaars student Tahnee van Laere is nog steeds blij dat haar docent Melissa van Zevenhoven haar vroeg om mee te gaan naar Wageningen. En staat Zevenhoven te dicht bij haar studenten? Pas heb ik meegeholpen op het Food 4 you-evenement in Wageningen, vertelt eerstejaars student Tahnee van Laere enthousiast. Dat is een evenement waar gewone mensen, van jong tot oud, van alles te weten kunnen komen over voeding. Wij stonden in de stand voor kinderen. Het doel was om kinderen meer te laten bewegen, dus we hadden een crosstrainer en een Wii. Na afloop kregen ze een appel en een snoepje. Zo leer je uit de praktijk! Docent Melissa Zevenhoven had assistentie gevraagd bij haar groep eerstejaars. Roos en ik hebben ons meteen aangemeld. Het leek me interessant. Er was een tent over vitamine D en eentje met regioproducten en voedsel bereid met zeewier. Als bezoeker was het al erg wetenswaardig allemaal, maar als medewerker had je er nog meer aan. Je kon iedereen aanspreken en dingen vragen. Zo leer je uit de praktijk! 42 43

25 de wetenschap De studenten die hebben meege melissa is altijd vrolijk Tahnee is blij dat docent Zeven Op de vraag of Zevenhoven mis participeren in een actieve leergemeenschap zorgt voor méér betrokkenheid, betere studieresultaten en een hogere tevredenheid werkt, krijgen een certificaat. Maar hoven haar vroeg om mee te gaan. schien te enthousiast is en te dicht dat is niet het belangrijkste. Het leerzaamst waren de gesprekken met mensen uit het ziekenhuis, die ook meewerkten. Ik heb bijvoorbeeld met een arts gesproken en daar krijg je als diëtist veel mee te maken. En er Melissa laat ons zo zien wat ons straks te wachten staat, dat vind ik erg goed. Ze springt er ook echt uit, binnen onze vakgroep. Maar misschien komt dat omdat ze ook onze SLB er is. Ze is altijd vrolijk; ze heeft bij haar studenten staat, antwoordt Tahnee resoluut: Nee, absoluut niet. We zien haar echt niet als medestudent. Ze heeft een voorbeeldrol; ze staat er echt. Als haar iets niet bevalt, zegt ze dat meteen en ze Zhao en Kuh deden onderzoek naar de relatie tussen leergemeenschap en de betrokkenheid van studenten bij het onderwijs bij 365 instituten. Aan het onderzoek deden ruim studenten mee. Uit dit onderzoek blijkt dat het participeren in een actieve leergemeenschap positief gerelateerd is aan betrokkenheid, aan studieresultaten en tevredenheid met de opleiding. was zelfs iemand die me aanbood een stage voor me te regelen. Ik heb er geen spijt van dat ik heb meegewerkt, ook al regende het de hele altijd een lach op haar gezicht. Daarmee is ze erg open en benaderbaar voor ons. Je kunt haar altijd mailen of bellen als je ergens mee zit. heeft echt controle over de klas. Ze is altijd goed georganiseerd en geeft ons heel veel structuur. Is dat ook weer opgehelderd. Meer lezen over dit onderwerp? Chun-Mei Zhao and George D. Kuh (2004). ADDING VALUE: Learning Communities and Student Engagement. Research in Higher Education, Vol. 45, No. 2, March dag

26 Nanda Verheul, Nanda docent Verheul, docent en verpleegkundige en verpleegkundige Neonatologie neonatologie DR EAM TEAM De minor High Care voor vierdejaars Verpleegkunde is een groot succes. Zowel uit de praktijk als van de studenten krijgt deze intensieve stage een uitstekende beoordeling. Docenten Fon Zeegers en Nanda Verheul organiseren samen deze minor. Zij vormen een hecht team. Fon Zeeg opleidi kundig IC-verpl kun

27 Fon Zeegers, opleidingskundige, docent bij Verpleegkunde maar ook werkzaam als IC-verpleegkundige, legt het papiertje met de punten die hij aan bod wil laten komen voor zich neer. Hij heeft duidelijk vaker een interview gegeven. De minor High Care, die hij samen met een collega vier jaar geleden oprichtte maar nu al drie jaar draait met docent en IC-verpleegkundige neonatologie Nanda Verheul, is zelfs landelijk een groot succes. De praktijk is een partij Normaal moeten studenten die de acute en intensieve zorg in willen, die dus bijvoorbeeld op een ambulance of bij de hartbewaking willen werken, twee jaar werkervaring opdoen nadat ze van het hbo komen, vertelt Zeegers. Met deze minor blijken ze veel sneller inzetbaar in de praktijk. Dat vinden zowel de studenten als het werkveld erg prettig, volgens Zeegers. We krijgen genoeg reacties om te weten dat de minor goed aansluit bij de praktijk. Als ze aan de minor beginnen, zijn de studenten in principe startbekwaam, zegt Zeegers. Ze hebben alle stages positief doorlopen en alle toetsen gehaald; daar staan wij op. Wij maken een voorselectie, en die studenten gaan vervolgens solliciteren bij het werkveld. De praktijk nemen we erg serieus; ze zijn echt een partij in deze minor. Een certificaat zorgt er dan ook voor dat een ziekenhuis je graag wil hebben. Fon Zeegers, opleidingskundige en IC-verpleegkundige Nanda en ik gedrevenheid, hebben dezelfde en die heb je gewoon nodig

28 We doen een groot beroep op zelfstandigheid. De studenten worden meteen aan het werk gezet. De eerste vijf weken zijn voor de theorie, die helder is opgebouwd. Op maandag gaan ze kijken wat ze van een bepaald onderwerp, bijvoorbeeld de ademhaling, nog weten. Op dinsdag gaan ze met een hoorcollege de diepte in, op woensdag integreren ze de nieuwe kennis, op donderdag bespreken ze de casus en staan ze stil bij het praktijkleerplan, sommen Zeegers en Verheul op. Op vrijdag krijgen ze verdiepend theoretisch onderwijs van een gastdocent, de koppeling aan het verpleegkundig redeneren en dan ten slotte een excursie in het specifieke werkveld. Dit stramien wordt de volle vijf weken volgehouden. De helderheid hiervan wordt door de student erg gewaardeerd, zegt Zeegers. Hierna is het tijd voor twaalf weken praktijk. Er zijn geregeld terugkomdagen, en op enkele van die dagen hebben ze een kennistoets. Daarnaast werken ze aan hun leerplan. Zeegers: Het is heel zwaar; dat horen we van alle studenten. We doen een groot beroep op hun zelfstandigheid. In een evaluatie gaf vijftig procent aan dat ze een stuk minder gingen stappen en dat ze bijbaantjes moesten opgeven. Maar allemaal hadden ze dat ervoor over. Zelf op de werkvloer Om studenten goed voor te bereiden op hun latere beroep is contextrijk leren erg belangrijk, vinden beide docenten. Daarvoor is het cruciaal dat de docenten zelf ook op de werkvloer staan. Je kunt dan de actuele praktijk integreren in het onderwijs. Je geeft voorbeelden uit je dagelijkse werk. Studenten kunnen dingen beter onthouden op die manier, omdat ze dan een kapstok hebben om de theorie aan op te hangen. Het is wel belangrijk dat acute zorg je belangstelling heeft. Er wordt namelijk wel enige discipline verwacht vanuit de planningsgroep. de manier van onderwijzen IS intensiever dan ik gewend was bij de opleiding tot verpleegkundige. Rik, jaar, op

29 De minor is een echte aanrader. Je verwerft kennis op hoog niveau, krijgt les van leraren uit het werkveld en krijgt door middel van excursies de kans om een kijkje te nemen op verschillende afdelingen in de acute zorg. Loes, 21 jaar, op Daarnaast zorgt het werken in het veld ervoor dat de docenten beschikken over een groot netwerk. Dit is een van de redenen dat wij nooit zonder stageplaatsen zitten, vertelt Zeegers. Dat is gunstig voor de studenten, maar ook voor de toekomstige werkgevers van diezelfde studenten. Die kunnen vast kijken wat voor vlees ze in de kuip krijgen met de volgers van deze minor. Netwerken Dat het netwerk van de docent zowel student als ziekenhuis voordelen kan bieden, bewijst ook het ontstaan van de minor High Care Moeder en Kind, sinds 2010 georganiseerd door Verheul en J. Theunissen. Deze minor is onder andere voortgekomen uit enthousiasme van mijn leidinggevende op de afdeling Neonatologie van het Radboudziekenhuis, zegt Verheul trots. Ze werkt al jaren op deze afdeling naast haar werk als docent

30 Mijn leidinggevende zag hoe het ging met de algemene minor High Care, en ze wilde zelf ook wel stagiaires van onze opleiding, maar dan speciaal gericht op neonaten. Dat wilde ik wel organiseren. De studenten krijgen zeven weken theorie en tien weken stage, maar de opzet is verder hetzelfde als die van de algemene minor High Care. Dit was vast minder gemakkelijk tot stand gekomen als ik daar niet had gewerkt! De gastdocenten zijn overigens ook vaak afkomstig uit de netwerken van beide docenten, vult Zeegers aan. Laatst hadden we zelfs een ex-patiënt van me, van de IC. Die werd op het laatste moment ingevlogen om de studenten te komen vertellen hoe hij zijn IC-opname had ervaren. Dat is natuurlijk uniek, en dat had ik nooit kunnen organiseren als ik deze contacten niet had gehad. Onbeschreven plan Los van alle netwerken zou de High Care minor niet georganiseerd kunnen worden zonder de goede samenwerking met zijn collega, zegt Zeegers. We zijn beiden praktijkmensen, maar we zijn ook erg bezig met onderwijsprofessionalisering. Het is belangrijk dat je een team vormt; dat je een onbeschreven gezamenlijk plan hebt, waarin staat dat je de studenten serieus neemt. Het staat niet op papier, maar Nanda en ik hebben dezelfde gedrevenheid, en die heb je gewoon nodig. Fon en Nanda leveren fantastisch onderwijs. gerard knuppel, onderwijsmanager 54 55

31 Herman Berndt, curriculumvoorzitter Fysiotherapie GE BE WO GIN ON NEN Joost van Wijchen, docent

32 Wie bij de vakgroep Fysiotherapie begint over professional community, wordt door curriculumvoorzitter Herman Berndt meteen doorverwezen naar een kantoor tussen de praktijklokalen, waar onder andere docenten Joost van Wijchen en Wim Oerlemans vaak aanwezig zijn. Wij merkten dat studenten op hun stage vaak een praktijkschok kregen, legt Berndt uit. Daarom zijn we begonnen met praktijkcoaching. Studenten hadden geen vertrouwen in hun handelen omdat ze de theorie niet aan de praktijk konden koppelen, volgens Berndt. De vraag was, hoe we ze beter konden ondersteunen. Joost van Wijchen en Wim Oerlemans, twee jonge docenten, hebben toen het kantoor voor praktijkcoaching georganiseerd. Niet eerst denken, maar gewoon beginnen; dat is wel typisch voor fysiotherapeuten. Wij merkten dat studenten op hun stage vaak een praktijkschok kregen. Daarom zijn we begonnen met praktijkcoaching. herman berndt 58 59

33 Initiatief en verantwoordelijkheid In het kantoortje zit altijd een docent klaar om vragen van studenten te beantwoorden die aan het oefenen zijn in de praktijkruimtes. We proberen een sfeer van Betrokkenheid Sinds de opening van het praktijkkantoor is de betrokkenheid van de studenten vergroot, volgens Berndt en Van Wijchen. De studenten worden eigenaar van hun Facebook Van Wijchen maakt sinds kort ook gebruik van sociale media om de betrokkenheid van studenten te vergroten. vertrouwen te creëren, waarin de interesse wordt gewekt leerproces, zegt Van Wijchen. Ze doen de dingen niet Sinds we op Facebook staan, van de studenten, vertelt Van Wijchen. Het is belang omdat ze een toets willen halen, maar omdat ze een hebben we 245 vrienden. Het is geen offi cieel rijk om ze uít te nodigen om te oefenen, in plaats van te goede fysiotherapeut willen worden. Je behandelt ze als medium, maar je merkt dat alles wat erop verplíchten. Je vraagt hen om initiatief te nemen en een aankomend collega, en dan gaan ze zich ook zo gedra komt te staan, als een lopend vuurtje door de besef van verantwoordelijkheid te krijgen. gen. afdeling gaat. Het geeft de docenten ook de De praktijkcoaching is geen les, volgens Van Wijchen. Het praktijkkantoor heeft intussen een soort magneet mogelijkheid om de leefwereld van de student De studenten gaan hier in hun vrije tijd oefenen, en als functie gekregen, zegt Van Wijchen enthousiast. Stu beter te leren kennen, net als het praktijk ze tegen een vraag aan lopen, roepen ze ons erbij. Wij denten zijn er voortdurend in gesprek met docenten. Er kantoor. Met deze manier van ondersteuning kunnen dan meteen laten zien wat we bedoelen. Dat ontstaan hele discussies. Je leert elkaar ook beter ken doe je als docent een appèl op de professio werkt heel anders dan het sturen van een mailtje of naar nen, want je ziet meer van elkaar. Als een student zegt nele identiteit van de studenten, volgens Van de andere vleugel lopen waar de kantoren van de do dat ie niks kan omdat hij zo duf is van de avond daar Wijchen. De studenten identificeerden zich te centen zijn. Tegen de tijd dat je daar aankomt, ben je de voor, dan vraag ik gerust hoe hij dat denkt te gaan doen weinig met hun vak, waardoor ze geen bagage vraag vergeten en de docent kan niks laten zien. als hij straks een echte patiënt heeft. Dan denkt ie wel kregen. Daardoor was het verschil tussen de even na. binnenschoolse situatie en de buitenschoolse veel te groot. Wij zijn geen monteurs, zeg ik altijd. Wij maken mensen beter in een proces. Dat moet je je eigen maken, en dat kan hier. Praktijkcoaching =/ les! 60 61

34 Wij leren door het te doen! De praktijk coaching Fysiotherapie is vooral voor actieve studenten een succes, vinden de vierdejaars Rick Elderman, Koen Melief en Henrik Ekkermann. Je bent namelijk helemaal zelf verantwoordelijk voor het gebruik ervan. Wij kunnen de situatie van nu goed vergelijken met de situatie van voor het praktijkkantoor, want dat is er pas in ons derde jaar gekomen, vinden Rick en Koen. Zij zien persoonlijk een groot verschil. Vroeger kreeg je alleen 62 63

35 begeleiding van vierdejaars, en die bezaten niet altijd voldoende kennis. Of je moest helemaal naar de andere vleugel lopen voor een docent. Nu kun je echt altijd terecht voor vakinhoudelijke vragen. Wel zijn ze het er alle drie over eens dat deze manier van leren niet voor iedere student even geschikt is. Je moet wel actief bezig zijn met je studie; verantwoordelijkheid nemen om zelf te komen oefenen in een praktijkruimte. Het is niet verplicht namelijk. Maar je kiest er zélf voor om fysiotherapeut te willen worden. En dit is nou eenmaal een vak waarin je moet blijven leren, blijven oefenen. Henrik is van de drie studenten degene die nog wel een stok achter de deur had kunnen gebruiken, zegt hij. Ik ben pas gaan oefenen toen ik bij Koen in de klas kwam, in het tweede jaar. Ik dacht eerst dat het geen meerwaarde zou hebben. Pas later heb ik gemerkt wat ik gemist heb voor die tijd. Je krijgt hier de mogelijkheid om zelf na te denken, doordat er ruimte is voor de dialoog. Als ze op hun beurt jongere studenten tegenkomen, valt het op als deze geen gebruikmaken van de praktijkcoaching. Rick: Ik schrik soms van die studenten; ze weten toch minder. Vaak zie je het ook aan van die kleine dingen. Hoe gaat het er aan toe in de praktijk. Stel je gewoon even voor; dat soort stomme dingetjes. Dat leer je echt alleen door het te doen. actief Je moet wel bezig zijn met je studie; verantwoordelijkheid nemen om zelfte komen oefenen in een praktijkruimte

36 Bevraag mensen maar eens naar hun onderwijsherinneringen tien tegen één dat zij personen zullen noemen die hen wisten te boeien, en nooit een studieboek. Frits van Oostrom Superman bestaat ook bij ons niet, maar toppers kunnen we bij de HAN wel opleiden, met veel inzet, bevlogenheid, wat extra aandacht en alle deskundigheid die daarvoor nodig is. Prachtig, eigenlijk, dat werken bij de HAN! paul Peters Wat doe je precies als de helft van de studenten niet verschijnt in de les en als de helft van wie er wel is de vereiste voorbereiding niet heeft gedaan? Frank Stöteler De kwaliteit van de leraren en de leergemeenschap hebben het meeste effect op de vakinhoudelijke kennis en vaardigheden. Calvin Smith en Debra Bath Onderwijs blijft in essentie een charismatisch proces. Frits van Oostrom 66 67

37 SITIEF! Sandra Mulders, docent Toegepaste Psychologie

38 Na tien jaar werken in een justitiële jeugdinrichting was orthopedagoge Sandra Mulders toe aan iets heel anders. Voor de klas staan bij de nieuwe opleiding Toegepaste Psychologie; dat leek haar wel wat. Voor mezelf was studeren niet mijn grootste hobby. Er zijn in die levensfase nog wel andere dingen in het leven. Voor veel van mijn studenten geldt dit waarschijnlijk ook. Ik ben al blij als ze er zijn in de lessen, en als ze hun tentamens goed maken. Sandra Mulders heeft een nuchtere houding ten opzichte van haar docentschap. Uiteindelijk moeten ze het toch zelf doen. Maar vanuit de goede motivatie: vanuit zichzelf, namelijk. Motivatie Die nuchtere houding komt wellicht voort uit haar vorige werk, zegt Mulders. Ik heb tien jaar gewerkt als gedragswetenschapper in een justitiële jeugdinrichting. Daar werk je met zo n moeilijke doelgroep, dat je weinig verwachtingen hebt, want daar loop je op stuk. Het raakt je natuurlijk wel; dat is menselijk. De vergelijking met haar huidige studenten Toegepaste Psychologie valt positief uit voor deze groep. Beide groepen hebben capaciteiten, maar het verschil zit hem in de motivatie. De jonge mensen die voor deze nieuwe opleiding kiezen, doen dat niet voor niks. Ze brengen vaak meer mee dan ze zelf denken. Het moet natuurlijk wel gestuurd worden, maar sommigen beschikken al over een aantal basiscapaciteiten van zichzelf. Anderen moeten hard aan de slag. Maar met wil en interesse kom je een heel eind. Misschien omdat ik een andere doelgroep gewend ben, misschien omdat ik ze behandel als zijnde gemotiveerd, dat ze zich ook zo gaan gedragen? Een student heeft weleens gezegd: We zien dat jij er je best voor doet om er een leuke en goede les van te maken; dat doet een appèl op ons, om dat ook te doen. Gerust hart De opleiding Toegepaste Psychologie bestaat pas drie en een half jaar; er zijn nog geen afgestudeerden. We hebben gekeken naar de behoeftes in het werkveld, en er blijkt een vraag naar mensen die praktisch kunnen aanpakken. Onze studenten weten hoe psychologie werkt; ze kennen de terminologie, maar zijn geen psycholoog. Mulders staat nu als stagecoördinator voor de uitdaging stageplekken te vinden voor haar studenten. Je wil alleen iemand een diploma geven, als je die met een gerust hart het werkveld in kunt sturen, vindt Mulders. Daarom doen wij veel aan begeleiding, onder andere door klassikale SLB-lessen. Studenten houden gedurende hun hele studieperiode bij met welke competenties ze zijn binnengekomen, en hoe die er na een jaar uitzien. In de begeleiding gaat het meer om de reflectie, dan om kennis, volgens Mulders. Het is niet erg als ze iets nog niet beheersen; als ze maar weten wat ze nog niet kunnen en erover na kunnen denken op welke manier ze dit willen gaan ontwikkelen. Mulders is zich bewust van het feit dat de opleiding veel verantwoordelijkheid vraagt van studenten. Ze zijn nog zo jong als ze beginnen. Ik vind dat je mensen wel moet uitdagen, maar niet moet overvragen. Die balans moet steeds worden gezocht. Een veilige omgeving Studenten psychologie moeten naar zichzelf kunnen kijken, maar ze kijken natuurlijk ook goed naar hun docenten. Mulders vindt dat alleen maar prettig. Ik krijg vaak terug dat ik in iedereen iets positiefs zie. Dat is waar. Daarnaast neem ik mijn studenten heel serieus. Ik probeer sterke kanten van studenten te benadrukken en zal iedereen in zijn waarde laten. Zo creëer je een veilige omgeving. Toch heeft Mulders nog niet veel ervaring met lesgeven. In feite doe ik maar wat, hoor. Ik ga nu pas de cursus Didactische vaardigheden volgen. Ik probeer er het beste uit te halen voor mezelf en voor mijn studenten. Ik zal altijd uitleggen wat hun winst kan zijn, maar verder moeten ze het zelf doen. Je wordt betaald om goede profs af te leveren en daar doe je voor wat nodig is, binnen de lijnen zoals ze binnen een leergemeenschap gelden. Dat is alles. In ie dereen zie ik iets 70 71

39 Bijna een vriendin, maar toch de lerares Student Toegepaste Psychologie Charel Verschuren is zo enthousiast over haar studie en over de docent uit haar tweede jaar Sandra Mulders, dat ze graag meewerkt aan dit boekje. Charel, momenteel tussen haar tweede en derde jaar in, vindt de studie tamelijk pittig. Ik moet er hard aan trekken, maar dat heb ik er wel voor over. Het bevalt me namelijk erg goed. Ik leer heel veel over de mens zelf; onbewuste dingen maar ook praktische mensenkennis. Daar heb je in het dagelijkse leven veel aan. In de trein zit ik te observeren en daarbij pas ik het geleerde meteen toe. positiefs

40 de wetenschap Sympathiek Workshops geven Samenwerking In haar tweede jaar heeft Charel les gehad van docent Sandra Mulders. Dat is haar goed bevallen. Sandra is heel open en leeft erg met je mee. Omdat ze zo sympathiek is, doe je meer je best voor haar. Haar Omdat Charel zo enthousiast is over haar studie, draagt ze dat ook graag uit aan derden. Om die reden doet ze mee met de Open Dagen. Ik vind het gewoon leuk om presentaties te houden, en omdat ik men Charel werkte nauw samen met Mulders voor deze dag. Sandra deed een inleiding en ik gaf met iemand anders de workshop. Wij gaven voorbeelden, vertelden veel over de inhoud en onderwijsvormen, en hoe kun je de betrokkenheid van studenten verstevigen en bouwen aan een professional community? 7 tips colleges zijn heel leuk, en daarom zorg je dat je je goed voorbereid hebt. Ze geeft geen straf als je dat niet doet, maar ze zegt wel duidelijk dat ze dat niet zo waardeert. Charel kon goed merken dat Mulders uit de praktijk afkomstig is. Je ziet dat ze begaan is met de stof; het leeft echt voor haar. Ze heeft na sen graag vertel hoe leuk deze studie is, ben ik mee gaan doen. Ik geef workshops om aankomende studenten te laten zien wat we allemaal leren bij Toegepaste Psychologie. Ook Mulders wist Charel te strikken voor een promotionele activiteit. We hebben laatst samen een workshop gegeven op de Dag voor uiteindelijk gingen ze zelf met een gespreksmethode aan de slag. Het was de bedoeling dat ze dat onderling deden, maar ze wilden ons aan het werk zien. Het was een groot succes. Aan de voorbereiding kon Charel weer de betrokkenheid van haar docent zien. Ik hoefde niet langs 1 Ga een langdurige persoonlijke relatie aan gericht op afstuderen 2 Help studenten oplossingsgericht en constructief te werken (doel: afstuderen) 3 Zorg voor maatwerk in de ondersteuning 4 Bevorder deelname aan gerelateerde feesten, sport en meer 5 Stimuleer volharding en uithoudingsvermogen 6 Reageer op tijd op signalen 7 Betrek waar nodig de omgeving van de student erbij tuurlijk heel veel praktijkervaring, en gebruikt steeds voorbeelden uit haar vorige werk. Daar hang je makkelijker informatie aan, zodat je het beter Praktijkbegeleiders. Daar komen stagebegeleiders van instellingen waar studenten Toegepaste Psychologie stage kunnen lopen. We zijn te komen want dan moest ik zo ver reizen, zei Sandra. In plaats daarvan hebben we drie kwartier aan de telefoon gehangen. Op zo n moment Meer lezen over dit onderwerp? Van Herpen, S., Van de Ven, M. & Van Hout, H. (2011). Studenten Boeien, Binden en Begeleiden: Acht adviezen voor een vliegende start in het hoger onderwijs. TH&MA: Tijdschrift voor Hoger onderwijs & Management, 18(2), Paul Peters en Marianne Roes ( ). Integratie en betrokkenheid van studenten: sleutels tot kunt onthouden. De stof hangt niet meer ergens in het luchtledige; het zit ergens aan vast. nog zo n nieuwe studie, dat we elke gelegenheid aangrijpen om onszelf voor te stellen aan deze instellingen. Dan weten ze beter wat ze van onze is ze zo spontaan en goedlachs; dat spreekt me erg aan. Ze lijkt dan helemaal niet op een strenge docent, maar meer op een vriendin. En toch studiesucces? Verslag NOK-conferentie over het versterken van de integratie en betrokkenheid van studenten. Amy R. Anderson, Sandra L. Christenson, Mary F. Sinclair, Camilla A. Lehr (2004). Check & Connect: The importance of relationships for promoting engagement with schools. Journal of School Psychology 42 (2004) studenten kunnen verwachten. blijft ze wel de lerares

41 De interactieve, sociale en samenwerkende aspecten van de leerervaringen van studenten, samengevat in het begrip leergemeenschap, zijn zeer belangrijke factoren die het leren positief beïnvloeden. Calvin Smith en Debra Bath Het is de docent zelf die het verschil maakt. Frits van Oostrom Hoe lager de verwachtingen, hoe slechter leerlingen gaan presteren op school, zo blijkt uit onderzoek. Linda van den Bergh en Lisette Hornstra Succeservaringen van kinderen zijn momenten van groot belang. Dat zijn pedagogische pareltjes die zij een levenlang meedragen, waar ze op teren, op kunnen bouwen. Frank Stöteler De grootste bijdrage aan het verbeteren van het onderwijs levert de professionalisering van docenten. John Hattie 76 77

42 ER OR AN Pieter van Leeuwen, muziekdocent CMV

43 Voorzitter van de examen commissie, initiator van de minor Creativiteits ontwikkeling, senior SLB er; muziek docent CMV Pieter van Leeuwen is nogal actief binnen de HAN. Bij alles wat hij doet, streeft hij naar gelijkwaardigheid voor mensen met een functie beperking. Binnen CMV zijn voor de periode van het tweede jaar tot en met het afstuderen aparte zogenoemde senior SLB ers aangewezen voor mensen met een functiebeperking. Pieter van Leeuwen is er een van. Ik heb zelf twee kinderen met een functiebeperking, dus ik weet er aardig wat van. Mijn dochter, in een rolstoel, zit bij me in de klas. De grens tussen vader en docent? Dat blijft aftasten. En dat doet van Leeuwen op een open manier. Het gaat al een jaar goed. Anderen doen natuurlijk haar beoordelingen want dat kan bijna niet objectief. Maar verder is ze gewoon een van mijn studenten. Soms vragen we ons allebei wel af of ik als vader iets tegen haar zeg, of als docent. Maar zolang je daar open in bent, is dat niet erg. Het valt medestudenten wel op dat ik strenger ben voor haar dan voor andere studenten. De kwaliteit van je leven Van Leeuwen weet dus van dichtbij hoeveel energie een functiebeperking vraagt van je systeem. Je krijgt te maken met de arrogantie van de normaliteit. Bijvoorbeeld de gymleraar die tegen een jongen met ADHD zegt: Ik weet dat je ADHD hebt, maar kun je nu niet éven stilzitten? Dan vraag je juist iets wat hij niet kan. Je moet juist samen zoeken naar de manier waarop hij ondanks die ADHD toch de lessen goed kan volgen en niemand er last van heeft. Het zoeken naar die andere manier vergt veel creativiteit van iedereen die te maken heeft met een functiebeperking. Ik stel me er altijd op in dat alles altijd anders gaat dan je gedacht had. Dat is niet erg, want je wordt er flexibel van en je leert ervan waar het echt om gaat in het leven. Het gaat om het plezierier dat je samen hebt, en over de kwaliteit van 80 81

44 Pieter, mijn SLB er, zet problemen om in kansen en uitdagingen. Hij inspireerde mij om hetzelfde te doen. Dat vraagt eerlijkheid, openheid, creativiteit en flexibiliteit van beide kanten. Op die manier leerde hij me om te gaan met mijn functiebeperking binnen de hogeschool, mijn werk en mijn je leven. Die kun je verhogen door iets toe te voegen in de vorm van cultuur, in mijn geval muziek. De rol van muziek Het maken van muziek speelt een grote rol in het leven van Van Leeuwen. Mijn vrouw geeft thuis pianoles, ook aan een student van mij trouwens. Mijn dochter helpt mee de muziekweek in Frankrijk te organiseren. Ik speel in mijn vrije tijd in een bandje; we maken alles van hardrock tot disco. Dan zing ik ook nog in een klassiek koor. Buiten de muziek om kijk ik voetbal met mijn zoon. Ik heb een seizoenskaart voor NEC. Maar de passie voor zijn muziek is volgens Van Leeuwen niet genoeg om een goede CMV-docent te zijn. Je moet mensen voor de klas hebben staan die goed kunnen opleiden, hoewel enige kennis van zaken natuurlijk geen kwaad kan. Je moet ervoor kunnen zorgen dat studenten meer willen weten. leven. 4e-jaars student CMV 82 83

45 Er moet altijd iets gebeuren in de klas. Je moet iets raken. de wetenschap ggm op weg Een hoorcollege geven is performen, vindt Van Leeuwen. Er moet altijd iets gebeuren voor de klas. Je moet iets raken. Zoek de drive Van Leeuwen is zelf als een vis in het water als hij voor de klas staat. Geef mij een groep studenten in een lokaal en ik ben blij. Helemaal met deze studie: die gáát over de kwaliteit van leven. Jouw zicht op hoe je andere mensen kunt helpen, maakt dat je een goede docent bent. Ik help ze zoeken, ik spreek de drive aan in studenten. In het geval van beperkingen: die beperking is een gegeven. Zoek van daaruit wat wel mogelijk is, en hoe. In de kern vindt Van Leeuwen uiteindelijk geen verschil tussen studenten met en studenten zonder functiebeperking. Dat de student met functiebeperking meer tijd en ruimte nodig heeft gehad voor het zelfde resultaat, maakt niet uit. In Nederland is het wat dat betreft goed geregeld; als jij kan aantonen dat er in jouw systeem iets is waardoor je meer tijd nodig hebt, krijg je die. Als school geef je uiteindelijk een diploma af, omdat iemand competent is. Op de startconferentie over professional community van het Netwerk Onderwijs en Kwaliteitszorg (GGM) in 2009 zijn er tien beleidsadviezen geformuleerd om stap voor stap verder te komen in de gewenste richting. De tien adviezen zijn: 1 Streef naar een optimale samenhang in het curriculum / onderwijsmodel 2 Streef naar een stabiel rooster voor studenten 3 Kijk anders naar studenten: zie ze als medewerkers binnen de professional community van de opleiding: meedenken, meeleven, samen feesten en tegelijkertijd krijgen studenten verantwoordelijkheden 4 Werk dit nieuwe concept uit in de wijze waarop je overleg organiseert: betrek studenten, neem ze serieus, luister naar ze en betrek ze bij het verbeterproces 5 Organiseer kleinschalig: stel de opleiding of de opleidingsvariant centraal en zorg dat iedereen daarbinnen iedereen kent (docenten, andere medewerkers, studenten). Werk dit ook uit in de locatie en organisatie 6 Zorg voor relatieve autonomie van iedere unit binnen bepaalde kaders 7 Bevorder constructieve eigenwijsheid: dwarsliggen om te verbeteren 8 Koester wat goed gaat en verbeter niet te veel tegelijk 9 Verbeter de kwaliteit van de instroom waar mogelijk 10 Ontwikkel een uitdagende visie: dat is meer dan het streven naar tevredenheid 84 85

46 Meer informatie? Wil je meer informatie over professional community en Bronvermeldingen Hoe kun je de betrokkenheid van studenten verstevigen en bouwen aan een professional community? 7 tips! Christenson, S. L. et al. (2008). Check & Connect: A comprehensive student engagement intervention manual. Mineapolis: University of Minnesota Draagt de leergemeenschap bij aan onderwijs? Ja! + citaat van Smith and Bath The Role of the Learning Community in the Development of Discipline Knowledge and Generic Graduate Outcomes, door Calvin Smith and Debra Bath. Verschenen in Higher Education, Vol. 51, No. 2 (Mar., 2006), pp Docenten maken het verschil + citaten van Hattie Docenten maken het verschil, door Olga Teunis. Verschenen in OnderwijsInnovatie, Nummer 3 September Open Universiteit Nederland. OI_september_2009.pdf Citaat van Linda van den Bergh en Lisette Horstra Onderzoek aan het Behavioral Science Institute van de Radboud Universiteit. Conclusie gepubliceerd op de website van het Bureau gelijke behandeling, vooroordelen-van-leraren-beinvloeden-prestatiesleerlingen. Donderdag 3 november 2011, uur leergemeenschappen? Wil je graag reageren op de inhoud van dit boekje, of jouw goede idee opperen? Neem dan contact op via het volgende adres, en wij zorgen ervoor dat je vraag of idee bij de juiste persoon terechtkomt: Kernelementen van een professional community Presentatie Faculteitsraad GGM Citaten van Frits van Oostrom Lezing van Frits van Oostrom tijdens de opening van het hogeschooljaar van De Haagse Hogeschool, Donderdag 3 november 2011, uur Citaat Paul Peters Superman of het opleiden van echte toppers, Maandag 21 november 2011, uur Citaten Frank Stöteler Frank Stötelerlezing, oktober

47 Colofon Faculteit Gezondheid, Gedrag en Maatschappij (GGM) Kapittelweg 33, 6525 en Nijmegen t (024) Klankbordgroep Faculteitsraad GGM Projectleiding en redactie MIRA communicatie: RiNk communicatie: Tekst Mirjam van Zelst Design en opmaak BureauKetel Fotografie Portretten Gema Pérez Overige istockphoto (pag. 26, 34, 40, 42, 64), Nj Tech Teacher* (pag. 6), cobalt123* (pag. 24), ianctmcfarland* (pag. 36), judith74* (pag. 52), mayhem* (pag. 55), m.aquila* (pag. 81) * Flickr met Creative Commons licence 88

48 EZ L GINNEN IG GEZELLIG ractice