De ondersteuning van Wmo-aanvragers en hun mantelzorgers in Bijlage A Overzicht van Wmo-voorzieningen Bijlage B Aanvullende tabellen...

Transcriptie

1 De ondersteuning van Wmo-aanvragers en hun mantelzorgers in 2012 Deelrapport aanvragers en mantelzorgers BIJLAGEN Peteke Feijten Anna Maria Marangos Mirjam de Klerk Alice de Boer Frieke Vonk Bijlage A Overzicht van Wmo-voorzieningen... 2 Bijlage B Aanvullende tabellen... 3 Bijlage C Data en methode Bijlage D Onderzoeksvragen en deelonderzoeken van de tweede Wmo-evaluatie Sociaal en Cultureel Planbureau Den Haag, augustus

2 Bijlage A Overzicht van Wmo-voorzieningen Wmo-voorzieningen zijn onder te verdelen in individuele, collectieve en algemene voorzieningen. Individueel Een individuele voorziening 1 is niet voor iedereen beschikbaar. Er wordt individueel onderzoek gedaan naar de noodzaak van deze voorziening, de voorziening wordt bij beschikking toegekend en er staat bezwaar en beroep open. Voorbeelden zijn: hulp bij het huishouden: het overnemen van taken op het gebied van het verzorgen van het huishouden; rolstoel (inclusief, aanpassingen, reparatie en onderhoud); vervoersvoorzieningen (kostenvergoedingen, autoaanpassingen, scootmobielen en andere aangepaste vervoermiddelen); woonvoorzieningen (trapliften, drempelaanpassingen, verhuiskostenvergoedingen). Collectief Een collectieve voorziening is niet voor iedereen beschikbaar, maar alleen voor groepen met een bepaald kenmerk, bijvoorbeeld mensen van 75 jaar en ouder. Voorbeelden zijn: - collectief vraagafhankelijk vervoer (cvv). Dit is een gemeentelijk taxisysteem om mensen op afroep van deur tot deur te vervoeren. Vaak krijgt men een pasje op vertoon waarvan men gebruik kan maken van het cvv. Alledaagse benamingen zijn deeltaxi, beltaxi, Wmo-taxi of regiotaxi. Het collectief vervoer is bedoeld voor reizen binnen de gemeente of regio. Voor reizen buiten de regio kunnen mensen met een beperking gebruik maken van de landelijke regeling Valys. Het cvv wordt ook wel tot de individuele voorzieningen gerekend, als het bij een beschikking wordt toegekend: - rolstoel- en scootmobielpools. Deze staan in toelichtingen bij verordeningen ook wel genoemd bij de algemene voorzieningen. Algemeen Algemene voorzieningen zijn voor iedereen voor wie ze bedoeld zijn op eenvoudige wijze, zonder een ingewikkelde aanvraagprocedure, te verkrijgen. Sommige van de onderstaande algemene voorzieningen worden ook wel collectieve voorzieningen genoemd. Voorbeelden zijn: welzijnswerk/buurthuiswerk; maaltijdvoorziening en buurtrestaurant; sociale alarmering; servicediensten zoals boodschappen, was- en strijkservice of klussendienst (soms geregeld door de gemeente en dan vaak te gebruiken tegen gereduceerd tarief). Voor een uitgebreide beschrijving van mogelijke Wmo-voorzieningen, zie ook VNG (2010b). 2

3 Bijlage B Aanvullende tabellen Tabellen bij hoofdstuk 2 Tabel B2.1 Achtergrondkenmerken van Wmo-aanvragers, 2012 (in procenten; n = 4007) aanvragers (%) bevolking (%) huishoudenssamenstelling alleenstaand paar zonder kinderen paar met kinderen 3 25 alleenstaande ouder 7 3 kind in gezin met ouder(s) 3 28 overig in particuliere huishoudens 2 2 in instelling 3 1 opleidingsniveau (selectie aanvragers: 18 jaar en ouder) (selectie bevolking: 55-plus) laag (lo, lbo) midden (mavo, havo, mbo) hoog (hbo, wo) betaald werk (selectie aanvragers en bevolking: jaar) geen a 1-11 uur per week 4 8 a 12 uur per week a besteedbaar huishoudensinkomen per maand < 1000 euro euro euro euro euro 4 weet niet of wil niet zeggen 14 besteedbaar huishoudensinkomen per maand, gecorrigeerd voor huishoudensomvang b, c gering 35 8 niet gering type woning (selectie: zelfstandig wonenden) koopwoning sociale huurwoning particuliere huurwoning 5 10 weet niet <1 a Alle jarigen in Nederland. b De grens voor gering inkomen is in dit onderzoek gelegd bij 1000 euro voor alleenstaanden en bij 1500 euro voor samenwonenden (dit kwam, gezien de beschikbare inkomensklassen, het dichtst in de buurt van de grenzen voor laag inkomen die het CBS voor 2011 hanteert (960 euro per maand voor eenpersoonshuishoudens en 1320 euro per maand voor paren zonder kinderen, het meest voorkomende type meerpersoonshuishouden in dit onderzoek), en ook bij de grens voor het budget niet veel maar toereikend dat het SCP hanteert (1022 euro per maand per persoon in 2011) (SCP/CBS 2010; SCP/CBS 2012). c Bij deze variabele is de oorspronkelijke inkomenscategorie weet niet/wil niet zeggen (14%) geïmputeerd, waardoor voor 11% van de cases op een betrouwbare wijze een schatting gemaakt kon worden. 3

4 Tabel B2.2 Type en aantal beperkingen van Wmo-aanvragers, 2012 (in procenten) geen beperking 4 één type beperking 5756 motorisch of ander lichamelijk 49 zintuiglijk 4 langdurige psychische klacht of psychosociaal probleem verstandelijk 1 twee of meer typen beperkingen 39 motorisch + zintuiglijk 23 motorisch + psychisch 14 motorisch + zintuiglijk + psychisch 0 motorisch + verstandelijk 2 overige combinaties 1 functionele beperking naar ernst geen of licht 10 matig 25 ernstig 65 3 Tabel B2.3 Achtergrondkenmerken van Wmo-aanvragers naar type beperking, 2012 (verticale percentering a ; n = 4007) alleen lichamelijke beperking verstandelijke beperking langdurige psychische klacht psychosociaal probleem totaal geslacht n.s. n.s. n.s. man vrouw leeftijd 0-54 jaar jaar huishoudenssamenstelling n.s. met anderen alleen woonvorm n.s. n.s. zelfstandig wonen-met-zorg 9 (n.s.) instelling opleidingsniveau n.s. n.s. laag midden hoog 10 (n.s.) 10 (n.s.) inkomen gering niet gering ernst van de lichamelijke beperking n.s. geen / licht matig (n.s.) 2 23 (n.s.) 25 ernstig a De percentages zijn gebaseerd op kruistabellen. Significanties zijn getoetst op basis van multivariate modellen. Alleen kenmerken die voor minstens een van de typen beperkingen significant waren, zijn getoond. Niet-significante deel-verbanden zijn aangeduid met n.s.. Significantie is getoetst ten opzichte van de groep die de betreffende beperking niet heeft (niet getoond) ; + = significant vaker; - = significant minder vaak. Leesvoorbeeld: onder mensen met een verstandelijke beperking komen meer mannen voor dan vrouwen vergeleken met mensen zonder een verstandelijke beperking. 4

5 Tabel B2.4 Directe aanleiding voor Wmo-aanvraag, 2011 (in procenten a ; n = 4007) geleidelijke verslechtering van de gezondheid 57 plotselinge verslechtering van de gezondheid 23 verandering in de huishoudenssamenstelling 3 verandering in het sociale netwerk 1 hulp bij het huishouden kon niet langer helpen 1 huidige voorziening moest worden vervangen, gerepareerd of aangepast verhuizing naar andere woning of plaats 2 anders 11 a De percentages tellen op tot meer dan 100 omdat mensen meer dan een aanleiding konden noemen. 8 Tabel B2.5 Combinaties van aangevraagde Wmo-voorzieningen, 2011 (in procenten; n = 4007) één voorziening 87 hulp bij het huishouden 33 vervoer 30 woonvoorziening 15 rolstoel 9 twee voorzieningen 10 hulp bij het huishouden + vervoer 2 hulp bij het huishouden + woonvoorziening 1 hulp bij het huishouden + rolstoel <1 twee vervoersvoorzieningen 1 twee woonvoorzieningen 2 vervoersvoorziening + woonvoorziening 2 vervoersvoorziening + rolstoel 1 woonvoorziening + rolstoel 1 meer dan twee voorzieningen 2 (geen Wmo-voorziening) 1 Tabel B2.6 Aangevraagde voorziening naar type beperking van Wmo-aanvragers, 2011 (in procenten; n = 4007) a alleen lichamelijke beperking verstandelijke beperking b langdurige psychische klacht b psychosociaal probleem b totaal hulp bij het huishouden 39 (n.s.) 18 (-) 44 (+) 445(+) 37 vervoersvoorziening 39 (n.s.) 45 (+) 34 (n.s.) 34 (-) 39 woonvoorziening 23 (+) 39 (n.s.) 22 (n.s.) 20 (n.s.) 22 rolstoel 13 (+) 21 (+) 10 (n.s.) 14 (n.s.) 12 a Percentages zijn gebaseerd op kruistabellen. Significanties zijn gebaseerd op Chi 2 kruistabellen. Nietsignificante verbanden zijn aangeduid met n.s... Significantie is getoetst ten opzichte van de groep zonder de betreffende beperking (niet in tabel); + = significant vaker; - = significant minder vaak. b Al dan niet in combinatie met een andere beperking. 5

6 Tabellen bij hoofdstuk 3 Tabel B3.1 Informatiebron over het bestaan van de Wmo, selectie van aanvragers die zelf initiatief namen tot aanvraag, 2011 (in procenten; n = 2660) a gemeente b 75 familie, vrienden, bekenden of medebewoners van tehuis 48 (huis)arts of specialist 16 thuiszorg, hulp, begeleider, personeel van het tehuis, maatschappelijk werk 13 krant, folder, poster 7 website 2 MEE, gehandicapten-, ouderen- of welzijnsorganisatie 2 Werk, /beroep 2 een organisatie die de persoon benaderde (outreach) 1 anders c 1 woningbouwvereniging 1 weet niet 2 a Percentages tellen op tot meer dan 100 omdat men meer dan een bron kon noemen. b Hiertoe zijn ook alle open antwoorden gerekend in de trant van dat wist ik al omdat ik al jaren Wmovoorzieningen gebruik. c Belastingadviseur, boekhouder, leverancier hulpmiddel, taxibedrijf, dagopvang, jeugdzorg, UWV, zorgkantoor, verzekeraar, CIZ, CAK, kerk, school, dorpshuis. Tabel B3.2 Wmo-aanvragers met pgb en zonder pgb naar achtergrondkenmerken, selectie aanvragers die daarvoor in aanmerking, 2011 (in procenten) a wel pgb geen pgb koos pgb (n = 2256) wel geïnformeerd over pgb b (n = 1911) niet geïnformeerd, wilde wel informatie c (n = 1513) totaal leeftijd sign. sign. sign jaar jaar jaar geslacht n.s. sign. sign. man vrouw ernst van de lichamelijke sign. n.s. n.s. beperking geen, licht matig ernstig a Percentages op basis van kruistabellen (alleen multivariaat significante verschillen zijn getoond). b Wmo-aanvragers die niet wisten of ze een pgb hadden zijn van deze analyse uitgesloten. c Wmo-aanvragers die niet wisten of ze geïnformeerd waren zijn van deze analyse uitgesloten. 6

7 Tabellen bij hoofdstuk 4 Tabel B4.1 Uitkomst van de aanvraag naar type ondersteuning, Wmo-aanvragen, 2011 (in procenten; n = 4567) a afwijzing maar toekenning afwijzing kreeg iets anders intrekking nog in behandeling (n) hulp bij het huishouden rolstoel losse woonvoorziening beltaxi gehandicaptenparkeerkaart vervoerskostenvergoeding woningaanpassing ander vervoermiddel ondersteuning bij het ontmoeten van mensen verhuiskostenvergoeding a Niet alle percentages tellen op tot 100 omdat de antwoordcategorie weet niet hier niet getoond is. Tabel B4.2 Wmo-aanvragers die de eigen bijdrage te hoog vinden, naar achtergrondkenmerken, 2012 (in procenten; n = 2444) a leeftijd 0-54 jaar jaar jaar 8 inkomen niet gering 10 gering 22 ernst van de lichamelijke beperking geen, licht 12 matig 9 ernstig 16 langdurige psychische klacht geen 11 wel 23 psychosociaal probleem geen 12 wel 23 verstandelijke beperking geen 13 wel 11 totaal 14 a De percentages zijn gebaseerd op kruistabellen. Significanties zijn getoetst op basis van multivariate modellen. Alleen significante kenmerken zijn getoond. 7

8 Tabel B4.3 Al dan niet tevreden over de Wmo-ondersteuning, selectie van aanvragers met ondersteuning, 2011 (in procenten; n = 3303) a tevreden niet tevreden hulp bij het huishouden rolstoel vervoerskostenvergoeding collectief vraagafhankelijk vervoer individuele vervoersvoorziening (scootmobiel enz.) losse woonvoorziening vaste woningaanpassing verhuiskostenvergoeding a Niet alle percentages tellen op tot 100 omdat de antwoordcategorie weet niet hier niet getoond is. (n) 8

9 Tabellen bij hoofdstuk 5 Tabel B5.1 Totaal aan soorten hulp en type hulpverleners van Wmo-aanvragers (resultaat van laatste aanvraag plus reeds aanwezige hulp), naar leefvorm, selectie van volwassen aanvragers die zelfstandig wonen, 2012 (in procenten; n = 3760) a hulp bij het huishouden b persoonlijke verzorging of verpleging b begeleiding b leefvorm alleen samen alleen samen alleen samen totaal (n.s.) 22 (n.s.) selectie mensen met hulp thuiszorg familie, bekenden (mantelzorg) particuliere zelfbetaalde hulp a b (n.s.) 19 (n.s.) 12 (n.s.) 10 (n.s.) 2 (n.s.) 2 (n.s.) vrijwilliger 2 1 <1 <1 anders / type onbekend <1 <1 De percentages zijn gebaseerd op kruistabellen. Significanties zijn getoetst op basis van Chi 2 kruistabellen. Alleen kenmerken die voor minstens een van de typen hulp significant waren, zijn getoond. Niet-significante verbanden zijn aangeduid met n.s.. Percentage heeft alleen betrekking op reeds aanwezige persoonlijke verzorging/verpleging c.q. begeleiding (dus niet verkregen bij de laatste aanvraag). Tabel B5.2 Combinaties van soorten hulp van Wmo-aanvragers, selectie van volwassen aanvragers die zelfstandig wonen, 2012 (in procenten; n = 3760) hulp bij het huishouden 45 persoonlijke verzorging 1 begeleiding 1 huishoudelijke hulp + persoonlijke verzorging 15 huishoudelijke hulp + begeleiding 9 persoonlijke verzorging + begeleiding 1 huishoudelijke hulp + persoonlijke verzorging + begeleiding 12 geen hulp 15 Tabel B5.3 Zorgarrangementen van Wmo-aanvragers, selectie van volwassen aanvragers die zelfstandig wonen, 2012 (in procenten a ; n = 3760) totaal 100 geen zorg 15 alleen thuiszorg 28 alleen mantelzorg 12 alleen particuliere, vrijwilligers- of onbekend type zorg b 7 totaal met één type hulpverlener 46 thuiszorg + mantelzorg 18 andere combinatie van twee of meer typen hulpverlener 20 totaal met twee of meer typen hulpverlener 38 a De percentages tellen op tot meer dan 100, omdat mensen meer dan een hulpvorm konden noemen. b Particuliere hulp/zorg komt vaker voor onder mensen met een niet gering inkomen (14%) dan onder mensen met een gering inkomen (9%). 9

10 Tabel B5.4 Behoefte aan (extra) hulp bij het huishouden, persoonlijke verzorging en begeleiding, en geprefereerde hulpverlener, selectie van volwassen Wmo-aanvragers die zelfstandig wonen, 2012 (in procenten; n = 3760) verwacht dat familie/bekend meer hulp nodig hulp liefst van professionals hulp liefst van familie/bekenden en die hulp kunnen/willen geven a hulp bij het huishouden n = 1078 n = 939 n = 139 n = 88 van degenen zonder hulp van degenen die al hulp hebben totaal c 63 c persoonlijke verzorging n = 192 n = 154 n = 38 n = 26 van degenen zonder hulp van degenen die al hulp hebben totaal 5 c c 68 begeleiding n = 176 n = 114 b n = 48 b n = 37 van degenen zonder hulp van degenen die al hulp hebben totaal 4 70 c a Selectie van aanvragers die het liefst hulp zouden krijgen van familie/bekenden. b Getallen tellen niet op tot het totaal (176) omdat een deel van de respondenten deze vraag niet kreeg door een verkeerde routing in de vragenlijst. c Dit antwoord komt significant vaker voor onder mensen die samenwonen dan onder mensen die alleen wonen. Tabel B5.5 Redenen waarom benodigde (extra) Wmo-ondersteuning niet aanwezig is, selectie van volwassen aanvragers die zelfstandig wonen en aangaven te weinig Wmo-ondersteuning te hebben, 2012 (in procenten a ; n = 1677) respondent heeft al moeite gedaan om ondersteuning te verkrijgen de aanvraag is afgewezen (geheel of gedeeltelijk) 21 mijn aanvraag is nog in behandeling / de voorziening is nog niet geleverd 10 ik kan dat niet betalen 9 ik kreeg die ondersteuning niet omdat de gemeente vindt dat familie of bekenden 6 mij kunnen helpen ik heb de voorziening (gedeeltelijk) weer in moeten leveren 4 mijn gemeente biedt dat soort ondersteuning niet aan 3 respondent heeft nog geen moeite gedaan om ondersteuning te verkrijgen ik denk dat ik binnenkort een aanvraag ga indienen 18 ik kan me nog zelf redden / ik ben er nog niet aan toe 16 ik wist niet dat dat mogelijk was / dat dat bestond 8 ik weet niet hoe ik dat moet regelen 8 ik zie op tegen de aanvraagprocedure / ben bang dat mijn aanvraag zal worden 5 afgewezen en daarom begin ik er niet aan iets anders 16 a De percentages tellen op tot meer dan 100, omdat mensen meer dan een reden konden noemen. 10

11 Tabellen bij hoofdstuk 6 Tabel B6.1 Aard van de beperkingen naar leeftijdsklasse, selectie van volwassen, zelfstandig wonende Wmo-aanvragers, 2012 (in procenten; n = 3760) beperking bij huishouden jaar jaar 75 jaar totaal geen matig ernstig beperking bij verplaatsen in en om woning geen matig ernstig beperking bij verplaatsen in de buurt geen matig ernstig Tabel B6.2 Aard van de beperkingen naar de mate van bijdrage van hulp bij het huishouden via de Wmo, selectie van volwassen zelfstandig wonende Wmo-aanvragers, 2012 (in procenten; n = 2263) a hulp bij het huishouden draagt enigszins bij hulp bij het huishouden draagt veel bij totaal beperking bij het huishouden matig ernstig verslechtering van de gezondheid geleidelijk plotseling langdurige psychische klacht a geen wel De percentages zijn gebaseerd op kruistabellen. Significanties zijn getoetst op basis van multivariate modellen. Alleen significante kenmerken zijn getoond. Leeftijd, geslacht, huishoudenssamenstelling, opleidingsniveau, inkomen, vermoeidheid, verstandelijke beperking en psychosociaal probleem hingen niet samen met de mate van bijdrage van hulp bij het huishouden. 11

12 Tabel B6.3 De mate waarin een rolstoel of woonvoorziening bijdraagt aan de redzaamheid, naar achtergrondkenmerken, selectie van volwassen zelfstandig wonende Wmo-aanvragers, 2012 (in procenten; n = 2243) a ondersteuning draagt enigszins bij totaal leeftijd 0-54 jaar jaar 34 (n.s.) 66 (n.s.) 75 jaar inkomen gering niet gering beperking bij verplaatsingen in en om huis matig ernstig ondersteuning draagt veel bij a De percentages zijn gebaseerd op kruistabellen. Significanties zijn getoetst op basis van multivariate modellen. Alleen significante kenmerken zijn getoond. Niet-significante deelverbanden zijn aangeduid met n.s.. Geslacht, huishoudenssamenstelling, opleidingsniveau, verslechtering van de gezondheid, vermoeidheid, verstandelijke beperking, langdurige psychische klacht en psychosociaal probleem hingen niet samen met de mate waarin rolstoel of woonvoorziening bijdraagt. Tabel B6.4 De mate waarin ondersteuning bij lokaal verplaatsen bijdraagt aan de redzaamheid, naar achtergrondkenmerken, selectie van volwassen zelfstandig wonende Wmo-aanvragers, 2012 (in procenten; n = 2344) a ondersteuning draagt enigszins bij totaal leeftijd 0-54 jaar (ref.) jaar 30 (n.s.) 70 (n.s.) 75 jaar ondersteuning draagt veel bij verstandelijke beperking geen wel beperking bij lokaal verplaatsen matig ernstig a De percentages zijn gebaseerd op kruistabellen. Significanties zijn getoetst op basis van multivariate modellen. Alleen significante kenmerken zijn getoond. Niet-significante deelverbanden zijn aangeduid met n.s.. Geslacht, huishoudenssamenstelling, opleidingsniveau, verslechtering van de gezondheid, vermoeidheid, langdurige psychische klacht en psychosociaal probleem hingen niet samen met de mate waarin de ondersteuning bijdraagt. 12

13 Tabel B6.5 Aanvragers met wekelijks of vaker sociale contacten, naar soort contact en naar achtergrondkenmerken, 2012 (in procenten; n = 3572) a totaal b familie vrienden buren collegae c verenigingen totaal geslacht man vrouw leeftijd jaar (ref.) jaar (n.s.) 75 jaar huishoudenssamenstelling met anderen alleen opleidingsniveau laag (ref.) midden 64 (n.s.) hoog (n.s.) 22 inkomen gering (ref.) niet gering ernst van de lichamelijke beperking geen, licht (ref.) matig 67 (n.s.) (n.s.) ernstig langdurige psychische klacht geen (ref.) wel verstandelijke beperking geen (ref.) wel psychosociaal probleem geen (ref.) wel a De percentages zijn gebaseerd op kruistabellen. Significanties zijn getoetst op basis van multivariate modellen. Alleen significante kenmerken zijn getoond. Niet-significante deelverbanden zijn aangeduid met n.s.. b De collegae/studiegenoten zijn buiten beschouwing gelaten. c Collegae of studiegenoten (n = 1066 i.v.m. selectie jaar) 13

14 Tabellen bij hoofdstuk 7 Tabel B7.1 Deelname aan diverse vormen van maatschappelijke participatie, selectie van volwassen Wmo-aanvragers, 2012 (in procenten; n = 3897) min. 1x per week (wekelijks) min. 1x per maand (wel eens) minder dan 1x per maand (zelden) deelname aan vereniging (sport, zang, muziek, toneel, hobby) bezoek godsdienstige bijeenkomst (kerk, synagoge, moskee, elders) bezoek aan buurthuis, dorpshuis, dienstencentrum nooit vrijwilligerswerk uitgaan naar een restaurant, café cursus (geen schriftelijke cursus) dagtocht, bezoek attractie culturele activiteiten minimaal een van deze vormen Tabel B7.2 Belemmeringen in participatie door beperkingen, naar activiteit en naar leeftijd, selectie van volwassen Wmoaanvragers, 2012 (in procenten; n = 3897) aanvragers die meer willen doen alle aanvragers % van hen belemmerd door % belemmerd door beperking beperking belemmering door beperking, ingedeeld naar leeftijd % wil vaker jaar jaar 75 jaar allen dagtocht uitgaan naar restaurant, café culturele activiteiten deelname aan verenigingen vrijwilligerswerk kerkbezoek bezoek aan buurthuis, dorpshuis cursus (geen schriftelijke cursus) minimaal een van deze vormen participeert in minimaal een van de vormen

15 Tabel B7.3 Ervaren belemmeringen bij participeren naar achtergrondkenmerken, selectie van volwassen Wmo-aanvragers, 2012 (in procenten; n = 4007) totaal 69 geslacht man 67 vrouw 69 leeftijd jaar (ref.) jaar 71 (n.s.) 75 jaar 65 huishoudenssamenstelling met anderen 65 alleen inkomen 72 (n.s.) gering 73 niet gering hoogte van eigen bijdrage geeft problemen 66 (n.s.) geen 68 wel weet niet ernst van de lichamelijke beperking 75 (n.s.) 71 (n.s.) geen, licht (ref.) 26 matig 54 ernstig 81 langdurige psychische klacht geen 66 wel 80 psychosociaal probleem geen 67 wel vermoeidheid 78 (n.s.) niet 56 vaak 78 verslechtering van de lichamelijke beperking geen 58 wel 81 a De percentages zijn gebaseerd op kruistabellen. Significanties zijn getoetst op basis van multivariate modellen. Nietsignificante verbanden zijn aangeduid met n.s.. Tabel B7.4 Ervaren belemmeringen bij participatie, selectie van volwassen Wmo-aanvragers a die vaker willen participeren, 2008 (in procenten; n = 3933). Rectificatie van tabel 6.2, 2 e cijferkolom, uit De Klerk et al b uitgaan naar restaurant, café 56 culturele activiteiten 64 deelname aan verenigingen 71 vrijwilligerswerk 79 kerkbezoek 76 bezoek aan buurthuis, dorpshuis 62 cursus (geen schriftelijke cursus) 53 dagtocht c. participeert in minimaal een van de activiteiten 72 a Deze selectie betreft ook instellingsbewoners. De andere tabellen in hoofdstuk 6 van De Klerk et al zijn gebaseerd op zelfstandig wonenden. b Per abuis was in 2008 geen selectie gemaakt van degenen die vaker wilden participeren. c In 2008 was niet naar de activiteit dagtocht gevraagd. Bron: SCP (WMO-V 08) 15

16 Tabellen bij hoofdstuk 8 Tabel B8.1 Kenmerken van de relatie en de geboden hulp van mantelzorgers van Wmo-aanvragers die minimaal vier uur per week en minimaal drie maanden hulp geven, volgens die Wmo-aanvragers, 2012 (in procenten) a alle mantelzorgers (n = 1370) toestemming vervolgonderzoek (n = 1107) meegedaan aan vervolgonderzoek (n = 915) afstand tussen mantelzorger en hulpbehoevende woont in hetzelfde huis woont in dezelfde buurt woont in dezelfde gemeente woont elders relatie van mantelzorger tot hulpbehoevende partner kind/stiefkind/pleegkind ouder overig (andere familie, vriend, buur) type hulp dat de mantelzorger verleent hulp bij het huishouden persoonlijke verzorging verpleegkundige verzorging administratieve hulp, aanvragen en regelen van voorzieningen vervoer en begeleiding bij bezoeken gezelschap, troost, afleiding regelen van alle zorg anders aantal uren verleende zorg per week 4-8 uur b 9-23 uur b 24 uur b aandeel van alle mantelzorgers a De percentages zijn gebaseerd op kruistabellen. b Deze cijfers wijken iets af van tabel 8.1, doordat hier ook gegevens zijn meegenomen van 42 mantelzorgers die zelf aangeven dat ze minder dan vier uur of drie maanden helpen. Tabel B8.2 Achtergrondkenmerken van mantelzorgers van Wmo-aanvragers die minimaal vier uur per week en minimaal drie maanden helpen, naar al of niet huisgenoot zijn, 2012 (in procenten; n = 854) a niethuisgenoot (n = 281) huisgenoot (n = 592) totaal (n = 854) huishoudenssamenstelling alleen paar zonder kind paar met kind eenoudergezin overig opleidingsniveau a laag (lo, lbo) midden (mavo, havo, mbo) hoog (hbo, wo) a De percentages zijn gebaseerd op kruistabellen. Significanties zijn getoetst op basis van Chi 2 kruistabellen (p < 0,05). Alle getoonde kenmerken zijn significant. b Per abuis is in tabel 7.2 van het Wmo-aanvragersrapport uit de eerste Wmo-evaluatie (De Klerk et al. 2009) het opleidingsniveau van de aanvragers in plaats van dat van de mantelzorgers vermeld. Het opleidingsniveau van de mantelzorgers in 2008 en 2012 is vergelijkbaar. Bron: SCP (WMO-m 12) 16

17 Bijlage C Data en methode 1 Steekproef De populatie van dit onderzoek bestaat uit aanvragers van individuele Wmo-voorzieningen in Omdat er geen landelijke registratie van Wmo-aanvragers bestaat hebben we eerst gemeenten benaderd met de vraag of wij in hun gemeente Wmo-aanvragers mochten interviewen (getrapte steekproef). Hieraan voorafgaand hebben we gemeente ingedeeld in zes strata op basis van grootte (wel of niet behorend tot de grote gemeenten, de G32) en mate van gekanteld werken (zeer, matig/gedeeltelijk of nauwelijks). De mate van gekanteld werken is afgeleid uit de antwoorden die gemeenten gaven op vragen in de enquête gemeentelijk beleid over , afgenomen in het kader van de Tweede Wmo-evaluatie. Van de 418 gemeenten die Nederland in 2010 telde, namen er 330 deel aan deze enquête en 307 enquêtes waren voldoende ingevuld om de mate van gekanteld werken vast te stellen. Deze 307 gemeenten vormden het steekproefkader voor dit onderzoek. 3 Voor de mate van gekanteld werken is een indeling in drie categorieën ontwikkeld: zeer, matig of gedeeltelijk, en nauwelijks. 4 De mate van gekanteld werken is afgeleid uit de antwoorden van gemeenten op zeven enquêtevragen die geselecteerd zijn op inhoudelijke of theoretische relevantie (ze gaan over de kern van de Wmo voor mensen met een beperking) en interne betrouwbaarheid. 5 De antwoorden zijn vervolgens gehercodeerd 6 voor vergelijkbaarheid, opgeteld en ingedeeld in drie groepen. 7 Om voldoende zicht te hebben op grote gemeenten (G32) en op gemeenten die zeer of nauwelijks gekanteld werken, zijn gemeenten in deze strata oversampled. In tabel C1 is te zien hoeveel gemeenten benaderd zijn en hoeveel er deelnamen. Tabel C1 Responsoverzicht op gemeenteniveau, naar stratum stratum doel benaderd deelgenomen 1 G32 zeer gekanteld G32 matig gekanteld G32 nauwelijks gekanteld niet-g32 zeer gekanteld niet-g32 matig gekanteld niet-g32 nauwelijks gekanteld totaal Deelnemende gemeenten hebben geanonimiseerde lijsten aangeleverd van alle Wmo-aanvragers in 2011, zowel van nieuwe als van bestaande Wmo-cliënten. Alleen personen met een periodieke herindicatie vielen hierbuiten, d.w.z. bestaande Wmo-cliënten die benaderd waren door de gemeente (of een uitvoerende instelling) om te beoordelen of hun voorziening aangepast moest worden. Van de aanvragers waren een aantal kenmerken weergegeven, te weten leeftijd, geslacht, aangevraagde voorziening en besluit. Deze kenmerken zijn gebruikt om de omvang van de populatie in 2011 te schatten en om een weegfactor voor de data aan te maken (zie 3). Het doel was om per gemeente ongeveer 50 aanvragers te interviewen. Daartoe stelde iedere gemeente een brutosteekproef van 100 adressen van Wmo-aanvragers in de periode september-november beschikbaar. Omdat er minder gemeenten deelnamen dan verwacht (73 i.p.v. 80) en omdat de nagestreefde verdeling van gemeenten over de strata niet gerealiseerd kon worden, is in sommige gemeenten een kleiner aantal respondenten geworven en in andere een groter aantal, om toch een goede verdeling van respondenten over de strata te verkrijgen. Het aantal respondenten per gemeente liep uiteen van 28 tot Veldwerk In de periode april-juli 2012 zijn 5610 Wmo-aanvragers uitgenodigd voor het onderzoek. Het onderzoek en het verzoek tot deelname waren eerst aangekondigd in een brief. Aanvragers kregen de gelegenheid om zich af te melden voor deelname; 752 uitgenodigden deden dit (13%, zie 17

18 tabel C2). In de meeste gevallen had de gemeente deze brief verstuurd (namens het SCP) en in enkele gevallen het SCP zelf (wanneer de gemeente dat liever had). Uiteindelijk zijn bij 4041 Wmo-aanvragers persoonlijk interviews afgenomen. Deze interviews vonden plaats bij de aanvrager thuis, op een dag en tijdstip die zij van tevoren met de interviewer hadden afgesproken. In tabel C2 is te zien hoeveel respondenten zijn uitgenodigd voor deelname en hoeveel er daadwerkelijk deelnamen (het verschil hiertussen is de non-respons). Tabel C2 Responsoverzicht op persoonsniveau (in aantallen en procenten) aantal % brutosteekproef 7252 niet gebruikt 1642 benaderbare steekproef deelname geweigerd non-respons door andere oorzaak geslaagde interviews De interviews duurden gemiddeld 52 minuten en zijn afgenomen door ervaren interviewers van GfK Panelservices die vooraf getraind waren. Het gesprek ging onder andere over de aanvraagprocedure. Hiervoor moesten mensen dus ongeveer een half jaar terug in hun herinnering. Bij vragen naar het verleden kan mogelijk recall bias optreden. Maar die is beperkter naarmate het over concretere zaken gaat en dat was hier het geval, dus we verwachten niet dat problemen met herinneringen de resultaten hebben vertekend. Na afloop van ieder gesprek gaven interviewers aan of zij dachten dat de respondent de vragen goed begrepen had. Bij 34 respondenten hadden de interviewers hier ernstige twijfels over. Deze interviews zijn niet gebruikt, waardoor het aantal bruikbare interviews 4007 bedraagt. Op dit aantal zijn de analyses in dit rapport gebaseerd. Meer informatie over de opzet en het verloop van het veldwerk is te vinden in de onderzoeksverantwoording (GfK 2012a). Proxi s Sommige aanvragers waren niet in staat om het gesprek met de interviewer zelfstandig te voeren (zoals kinderen of mensen met verstandelijke beperkingen). Iemand anders die hen goed kende (zoals een ouder of mantelzorger) kon het interview dan namens hen doen (een proxi). Deze personen zijn met klem verzocht om steeds namens de aanvrager te antwoorden, bijvoorbeeld bij vragen over de gezondheid. Sommige sterk persoonlijke vragen mochten zij overslaan. Nameting In het najaar van 2012 is nogmaals een vragenlijst afgenomen onder aanvragers aan wie ten minste een voorziening (gedeeltelijk) was toegekend (GfK 2012b). In deze nameting is gevraagd naar het gebruik van de Wmo-ondersteuning en in hoeverre die hielp bij de redzaamheid, de sociale contacten en de maatschappelijke participatie. Hierdoor is aanvullend inzicht verkregen in het doelbereik van de Wmo onder aanvragers die de ondersteuning een tijdje in gebruik hebben. Van de 3566 aanvragers die in aanmerking kwamen voor de nameting gaf 80% (n = 2841) toestemming om herbenaderd te worden voor de nameting. Van hen nam 80% (n = 2265) ook werkelijk deel, dat is 64% van degenen die in aanmerking kwamen (responstype: 59% papier, 23% internet, 18% telefonisch). Deze groep vormde een redelijke afspiegeling van de hele steekproef. Alleen ouderen, mensen met niet geringe inkomens en mensen met matige en ernstige beperkingen namen significant vaker deel aan de nameting. Er is een aparte weegfactor toegepast om hiervoor te corrigeren. In de maanden tussen de hoofd- en nameting kan de gezondheidstoestand van aanvragers veranderd zijn, waardoor de scores niet goed vergelijkbaar zijn tussen de twee meetmomenten. Daarom zijn alleen de gegevens gebruikt van mensen van wie (naar eigen zeggen) de gezondheid stabiel was gebleven. Hiermee bedroeg het totaal aantal bruikbare cases In methodisch opzicht zijn er enkele verschillen die mogelijk invloed hebben op de vergelijkbaarheid van de scores in de hoofd- en nameting. Zo verschilde de methode van ondervraging (in de hoofdmeting een persoonlijk interview, in de nameting internet, papier of telefoon) en de plaats in de vragenlijst van de vragen over redzaamheid en participatie (in de hoofdmeting na een vragenblok over de ontvangen ondersteuning en in de nameting na enkele 18

19 vragen over de persoonlijke situatie). Ook is er mogelijk sprake van seizoensinvloed (de hoofdmeting is afgenomen in de lente en de nameting in de herfst). Hoe en hoe sterk deze verschillen doorwerken in de antwoorden is niet precies vast te stellen, maar in het algemeen moeten de uitkomsten van de nameting met enige voorzichtigheid worden geïnterpreteerd. 3 Representativiteit Berekening aantal nieuwe Wmo-aanvragers in Nederland, 2011 Van de aanvragers uit bijna alle deelnemende gemeenten zijn gegevens over leeftijd, geslacht en aangevraagde voorziening aangeleverd. Op deze manier is van 69 (van de 73) gemeenten het totaal aantal aanvragers inclusief hun kenmerken in 2011 bekend. Om de gegevens van deze gemeenten om te rekenen naar nationale totalen zijn in CBS StatLine relevante kenmerken geselecteerd die voor alle gemeenten bekend zijn (aantal inwoners, geslachtsspecifieke leeftijdsopbouw, aandeel eenpersoonshuishoudens, stedelijkheid en provincie). Vervolgens is een model ontwikkeld met deze kenmerken als voorspellers. De coëfficiënten van dat model zijn gebruikt om het aantal Wmo-aanvragers te imputeren voor de overige gemeenten. Op basis hiervan is een nationaal totaal berekend. Het (geschatte) totale aantal nieuwe Wmo-aanvragers in 2011 is bijna (met een onzekerheidsmarge van +/ ). Bij de eerste Wmo-evaluatie in 2008 is eveneens een schatting gemaakt van het aantal Wmoaanvragers en die bedroeg (Tuynman 2010). Wellicht dat gemeenten destijds te maken hadden met een hoog aantal aanvragen omdat de Wmo toen net in werking was getreden en er een achterstallige vraag naar ondersteuning bij gemeenten binnenkwam. Een recentere schatting (SGBO 2012) komt uit op , maar dit aantal betreft aanvragen, niet aanvragers; het aantal aanvragers ligt waarschijnlijk lager (omdat mensen immers meerdere aanvragen in een jaar kunnen doen). Uit dezelfde bron blijkt dat het aantal aanvragen is gedaald over de tijd ( in 2009; in 2010) (SGBO 2012). Wellicht dat, doordat meer gemeenten gekanteld zijn gaan werken, minder aanmeldingen bij de Wmo tot een aanvraag leiden. Mogelijk loopt het aantal mensen dat zich meldt bij de Wmo-loket ook terug, omdat men zelf inschat minder kans te maken op ondersteuning, bijvoorbeeld doordat men in de media verneemt dat eigen bijdragen hoger worden of toekenningscriteria strenger. Weging Om te kunnen beoordelen of de deelnemende gemeenten een goede afspiegeling vormen van alle Nederlandse gemeenten, is de representativiteit bekeken wat betreft landelijke spreiding (provincies), stedelijkheid en enkele kenmerken van de bevolking, namelijk inwonertal, geslachtsspecifieke leeftijdsopbouw en aandeel eenpersoonshuishoudens. De afwijking van de deelnemende gemeenten ten opzichte van het gemiddelde is uitgedrukt in een weegfactor op gemeenteniveau. Ook is per steekproefgemeente nagegaan hoe representatief de uitgenodigde en deelnemende respondenten waren voor alle aanvragers uit die gemeente, wat betreft leeftijd en geslacht. Met een weegfactor op persoonsniveau is gecorrigeerd voor verschillen tussen respondenten, steekproefpersonen en alle aanvragers per steekproefgemeente. Deze twee weegfactoren zijn samengevoegd tot een totale weegfactor, die maakt dat de gewogen uitkomsten in dit rapport representatief zijn voor alle Wmo-aanvragers in Nederland. Voor de meeste respondenten was het verschil met de totale populatie klein (de weegfactor voor de middelste 50% ligt tussen 0,39 en 1,26 en de extremen bedragen 0,06 en 9,8; dergelijke waarden zijn niet ongebruikelijk wanneer de steekproef gestratificeerd is). Representativiteit in aangevraagde voorziening en uitkomst Het zou kunnen zijn dat de respondenten in dit onderzoek geen goede afspiegeling vormen van alle aanvragers wat betreft de uitkomst van hun aanvraag. Zo is het denkbaar dat mensen die een afwijzing kregen vaak niet meedoen omdat ze niet aan de afwijzing herinnerd willen worden. Of dat ze juist vaker meedoen omdat ze dan hun verhaal nog eens kwijt kunnen. Alhoewel we de uitkomst van de aanvraag niet konden meenemen in de weegfactor (deze informatie is immers niet voor alle aanvragers bekend), kunnen we wel de respondenten vergelijken met alle aanvragers uit de steekproefgemeenten. Die hadden immers registratiebestanden aangeleverd waarin ook de aangevraagde voorziening en de uitkomst opgenomen waren. Tabel C3 toont de uitkomst van alle ruim aanvragen waarvan die bekend was; tabel C4 vermeldt om welk type ondersteuning het ging. 19

20 Tabel C3 Uitkomst van de aanvraag a, Wmo-aanvragersregistratiebestand, 2011 (in procenten; n = ) a toekenning 66 afwijzing 7 intrekking 6 in behandeling 3 afgehandeld 17 buiten behandeling 1 beëindigd 1 anders 3 onbekend / onduidelijk 5 a De percentages tellen op tot meer dan 100 omdat mensen meerdere voorzieningen konden aanvragen. Tabel C4 Type aangevraagde ondersteuning, Wmo-aanvragersregistratiebestand, 2011 (in procenten; n = ) a hulp bij het huishouden 41 rolstoel 13 vervoer beltaxi, Wmo-taxi 19 ander vervoermiddel 9 vervoersvoorziening, type onbekend 11 ervoerskostenvergoeding 3 wonen losse woonvoorziening 3 vaste woningaanpassing 9 verhuiskostenvergoeding 2 woonvoorziening, type onbekend 9 ondersteuning bij het ontmoeten van mensen < 1 gehandicaptenparkeerkaart of -plaats 3 iets anders 9 a De percentages tellen op tot meer dan 100 omdat mensen meerdere voorzieningen konden aanvragen. 4 Methode De meeste analyses in dit rapport zijn beschrijvend van aard. Zij hebben de vorm van frequentietabellen (univariaat) of kruistabellen (bivariaat) met percentages. Wanneer we wilden kijken of percentages op een bepaalde variabele tussen groepen verschilden, is dit getoetst door middel van multivariate regressie (logistische regressie voor dichotome variabelen, multinomiale regressie voor nominale variabelen, ordinale logistische regressie voor ordinale variabelen en lineaire OLS-regressie voor continue variabelen). Voor toetsing is steeds een betrouwbaarheidsinterval van 95% gehanteerd, dat wil zeggen α = 0,05. In de tekst beschrijven we alleen significante verschillen van enige omvang (tenminste vijf procentpunt verschil). De groepen waartussen we verschillen toetsten, behoorden tot een standaardset die steeds voor toetsende analyses is gebruikt, bestaande uit leeftijd, geslacht, huishoudenssamenstelling, woonvorm, inkomen, opleidingsniveau, type beperking en ernst van de lichamelijke beperking. Soms zijn daar nog andere kenmerken aan toegevoegd die in specifieke gevallen relevant waren, te weten vermoeidheid, verslechtering of wisselvalligheid van de gezondheid en competenties (mastery en self-efficacy). Zie paragraaf 5 voor een beschrijving van de meting van ieder van deze variabelen. Sommige analyses zijn uitgevoerd op een selectie van respondenten (bijv. alleen volwassen aanvragers). Deze selecties zijn omschreven in de tabeltitel, met vermelding van het aantal respondenten (n). De percentages in tabellen zijn berekend op basis van die n. Soms worden uitkomsten van selecties daarnaast uitgedrukt als percentage van alle aanvragers (in aparte tabelkolommen of in de tekst), om een indruk te geven van om hoeveel mensen het nu in totaal gaat. De data zijn, zoals gezegd, verzameld in 73 gemeenten. Aanvragers in dezelfde gemeente zijn onderhevig aan hetzelfde Wmo-beleid en andere gemeentekenmerken. Daarom zullen hun antwoorden mogelijk meer op elkaar lijken dan op antwoorden van aanvragers uit andere gemeenten. In alle analyses is statistisch rekening gehouden met deze geclusterde structuur van de data (multilevelcorrectie). 20

21 5 Variabelen In het onderzoek worden uitkomsten steeds afgezet tegen kenmerken van personen. Hiervoor is een standaardset van kenmerken gebruikt. Leeftijd In jaren, op het moment van het interview, in drie klassen: 0-54 jaar (in de tekst vaak jongere aanvragers genoemd); jaar; 75 jaar of ouder. Geslacht Man of vrouw (dit werd door de enquêteur zelf ingevuld, tenzij de respondent een proxi was; dan vroeg de enquêteur wat het geslacht van de aanvrager was). Huishoudenssamenstelling Alleen- of samenwonend. Samenwonend kan zijn met een partner en/of kinderen, maar ook met andere familieleden of met niet-verwante huisgenoten, bijvoorbeeld in een instelling of begeleid-wonen-huis (zie ook tabel B2.1 in bijlage B). Woonvorm Zelfstandige woning, wonen-met-zorg of instelling. Inkomen Besteedbaar huishoudensinkomen (gevraagd als: Zou u kunnen zeggen wat uw nettogezinsinkomen per maand is? ). Het eventuele inkomen van een partner moest men ook meerekenen; inkomen van of kinderbijslag voor eventuele kinderen niet. Inkomensklassen werden getoond op een toonkaart. Iedere klasse had een willekeurige letter, zodat de respondent alleen een letter hoefde te noemen en niet het bedrag. De klassen waren: minder dan 1000 euro; tussen de 1000 en 1500 euro; tussen de 1500 en 2000 euro; tussen de 2000 en 3000 euro; meer dan 3000 euro. Opleidingsniveau Laag (geen onderwijs, basisonderwijs, of lbo); midden (mavo, havo/vwo of mbo); hoog (hbo of wo). Bij ieder niveau werden ook onderwijsvormen uit de tijd van oudere aanvragers genoemd, zoals mulo, hbs, huishoudschool of middenstandsdiploma. Type beperking Lichamelijke beperking (ernstige gezichtsbeperking, ernstige gehoorbeperking of motorische beperking); langdurige psychische klacht (zoals depressie of angst); psychosociaal probleem (zoals eenzaamheid); verstandelijke beperking. Ernst van de lichamelijke beperking Soms vinden mensen van zichzelf dat zij geen beperkingen hebben, maar hebben zij in de praktijk toch (veel) moeite met bepaalde dagelijkse handelingen. Daarom hebben we mensen ook gevraagd of ze een aantal algemene dagelijkse levensverrichtingen (adl) zonder moeite, met moeite of alleen met hulp van anderen konden doen (zonder gebruik van hulpmiddelen). Het ging in totaal om vijftien handelingen die te maken hebben met langdurig zitten en staan, mobiliteit (zoals traplopen, het openbaar vervoer gebruiken), zichzelf verzorgen (zoals aan- en uitkleden, gebruik maken van het toilet) en huishoudelijke bezigheden (zoals boodschappen doen, bed verschonen, ramen zemen). Als mensen met een of enkele van zulke activiteiten 21

22 (veel) moeite hebben zijn zij geclassificeerd als licht beperkt ; vaak ging het dan om zware huishoudelijke klussen zoals ramen zemen. Als mensen met vijf of meer activiteiten moeite hadden zaten daar ook vaak problemen met mobiliteit (meestal traplopen) bij en werden mensen geclassificeerd als matig beperkt. Mensen die minstens een van de activiteiten helemaal niet zelf konden doen werden geclassificeerd als ernstig beperkt (De Klerk et al. 2006). Vermoeidheid Gevraagd als: Heeft u last van vermoeidheid? (ja, vaak / ja, soms / nee). Deze vraag is gehercodeerd tot een dichotome variabele met de categorieën ja, vaak en ja, soms / nee. Verslechtering of wisselvalligheid van de gezondheid Gevraagd als: Verandert uw lichamelijke gezondheid de laatste tijd? (ja, die verslechtert / ja, die verbetert / ja, die wisselt / nee, die is stabiel). Deze vraag is gehercodeerd tot twee dichtome variabelen: een met ja, die verslechtert in de ene categorie en de rest in de andere; en een met ja, die wisselt in de ene categorie en de rest in de andere. Competenties Mastery: het gevoel van de mate waarin een persoon controle heeft over zijn leven en de gebeurtenissen in zijn leven. Dit gevoel van controle wordt gezien als een psychosociale hulpbron waarmee men om kan gaan met stressvolle levensgebeurtenissen of situaties (zoals om hulp vragen of omgaan met een beperking). Een groter gevoel van controle verlaagt gevoelens van stress en verhoogt het welbevinden (Jonker et al. 2009). Deze competentie is gemeten met de gevalideerde verkorte versie van de PearlinMasteryScale (Pearlin en Schooler 1978), waarbij men kon antwoorden op een vijfpuntsschaal, lopend van zeer mee oneens tot zeer mee eens. De items waren: Ik heb weinig controle over de dingen die me overkomen. Sommige van mijn problemen kan ik met geen mogelijkheid oplossen. Er is weinig dat ik kan doen om belangrijke dingen in mijn leven te veranderen. Ik voel me vaak hulpeloos bij het omgaan met de problemen van het leven. Soms voel ik dat ik een speelbal van het leven ben. Self-efficacy: de sterkte van het geloof van een persoon in zijn eigen vermogen om bepaalde activiteiten te ondernemen en uit te voeren die nodig zijn om een bepaald resultaat te behalen. Dit geloof beïnvloedt het type activiteiten dat mensen besluiten te gaan ondernemen (initiative), de hoeveelheid moeite die zij doen om iets voor elkaar te krijgen (effort), en hun vasthoudendheid bij tegenslag (persistence) (Sherer et al. 1982). Voor dit onderzoek is vooral dat eerste aspect gemeten (het type activiteiten dat men besluit te gaan ondernemen: initiative). Hiervoor zijn drie items van de schaal voor self-efficacy opgenomen in de vragenlijst, waarbij men kon antwoorden op een vijfpuntsschaal, lopend van zeer mee oneens tot zeer mee eens. De items waren: Wanneer ik de indruk heb dat iets ingewikkeld is, begin ik er niet aan. Wanneer ik aan iets nieuws begin, moet ik snel het idee hebben dat ik op de goede weg ben, anders houd ik ermee op. Ik begin niet aan het leren van nieuwe dingen wanneer ze mij te moeilijk lijken. De competentievariabelen zijn vooral gebruikt in de analyses over redzaamheid, sociale contacten en participatie (hoofdstukken 6 en 7), omdat we veronderstellen dat deze uitkomsten (meer dan de overige uitkomsten in dit rapport) samenhangen met persoonlijkheidskenmerken. Open antwoorden Sommige vragen hadden de antwoordcategorie anders, namelijk, die mensen konden gebruiken om een antwoord te geven dat niet paste in een van de voorgeprogrammeerde categorieën. Door de onderzoekers zijn deze open antwoorden gehercodeerd als erg veel open antwoorden toch bij een voorgeprogrammeerd antwoord pasten of als er zo veel dezelfde open antwoorden waren dat die een zelfstandige categorie vormden. Verder zijn de open antwoorden gebruikt om een staalkaart te tonen van andere antwoorden die werden gegeven. 6 Vergelijking over de tijd In 2008, ongeveer een jaar na de invoering van de Wmo, is een soortgelijk onderzoek uitgevoerd onder aanvragers van individuele Wmo-voorzieningen (De Klerk et al. 2009). Dit onderzoek was gelijk van opzet 22

23 (getrapte, gestratificeerde steekproef; dataverzameling middels face-to-face-interviews; ruim 4000 respondenten). Daarom zijn de resultaten in principe vergelijkbaar. Alleen waren de vragen niet altijd hetzelfde geformuleerd, of was de plaats in de vragenlijst gewijzigd. Waar mogelijk zijn de uitkomsten tussen 2008 en 2012 vergeleken en zijn verschillen (of het ontbreken daarvan) gerapporteerd in de tekst. Verschillen zijn getoetst door middel van chi-kwadraattoetsen. Als er niets in de tekst staat over een vergelijking met 2008, dan komt dat doordat vergelijking niet mogelijk was. De gemeentesteekproeven in 2008 en 2012 zijn onafhankelijk van elkaar getrokken. Van de 73 gemeenten die in 2012 deelnamen deden er 20 ook in 2008 mee (dit berust op toeval). Per gemeente zijn de respondenten aselect getrokken. De respondenten in 2012 zijn dus andere dan in 2008 (met uitzondering van mogelijke toevalstreffers in de 20 gemeenten die in beide jaren deelnamen). 7 Methodologische verantwoording mantelzorgonderzoek Van de aanvragers met mantelzorg heeft 60% deze mantelzorg minimaal vier uur per week gedurende minimaal drie maanden, 36% heeft minder dan vier uur per week en langer dan drie maanden hulp en 4% heeft korter dan drie maanden hulp. Bij het vorige Wmo-mantelzorgonderzoek uit 2008 (De Klerk et al. 2009) gaf weliswaar een iets groter aandeel aanvragers aan dat zij mantelzorg hadden (61%), maar iets minder vaak met de intensiteit van minimaal vier uur per week gedurende minimaal drie maanden (58%). Het aandeel aanvragers dat minimaal drie maanden minimaal vier uur per week hulp kreeg was vergelijkbaar (35% van alle aanvragers). Destijds gaf 85% van de aanvragers toestemming om de mantelzorger te benaderen en werkte uiteindelijk 75% van de (langdurig en intensieve) mantelzorgers daadwerkelijk mee aan het mantelzorgonderzoek. Van de aanvragers met langdurige en intensieve hulp in de onderhavige studie gaf 81% toestemming om de mantelzorger te benaderen en verstrekte de adresgegevens. Van de mantelzorgers van wie een adres bekend was, heeft 82% (915 mensen) meegedaan aan het zogenoemde mantelzorgonderzoek. Dezelfde procedure werd gevolgd bij mensen die of korter dan drie maanden of minder dan vier uur per week hielpen. Hier was zowel het aandeel aanvragers dat toestemming gaf veel geringer (23%) als het aandeel mantelzorgers dat meedeed (20%). Blijkbaar voelen mensen zich minder aangesproken door het onderwerp. Deze groep blijft verder buiten beschouwing in dit rapport. Voor de definitieve analyses in de hoofdstukken 8 en 9 zijn de gegevens van 42 mantelzorgers die zelf aangeven minder dan vier uur of korter dan drie maanden hulp te geven buiten beschouwing gelaten, zodat de analyses dan steeds betrekking hebben op 873 respondenten. 23