Werkmap: Lichaamsbeeld

Transcriptie

1 1 Werkmap: Lichaamsbeeld Op één van de eerste bladzijden van haar dagboek beschrijft Vanessa zichzelf en hoe ze haar lichaam ziet en ervaart. We lezen het even opnieuw door:

2 2 Onder zelfbeeld verstaan we het geheel van gedachten en gevoelens die je over jezelf hebt. Je zelfbeeld bestaat uit verschillende facetten. Zo onderscheiden we niet alleen ons reeële en ideale zelfbeeld maar er bestaat ook zoiets als het sociaal zelfbeeld, het emotionele zelfbeeld, het cognitieve zelfbeeld en het fysieke zelfbeeld. Deze werkmap focust op het fysieke zelfbeeld of lichaamsbeeld. Het gaat hierbij over de wijze waarop je je lichaam ervaart. Uit een internetenquête op de site waaraan bijna mensen aan deelnamen bleek dat 75 % van de vrouwen en 70 % van de mannen een slanker lichaam wil hebben. Voor vrouwen betekent dit heel vaak dat zij ontevreden zijn. Voor mannen geldt dat veel minder. Op de vragen of men zijn gezicht en lichaam mooi vindt, kwamen de volgende antwoorden: 3.2% van de vrouwen vindt haar gezicht erg mooi 39.4 % van de vrouwen vindt haar gezicht mooi 1.8% van de mannen vindt zijn gezicht erg mooi 27.1% van de mannen vindt zijn gezicht mooi 2.6% van de vrouwen vindt haar lichaam erg mooi 29.9% van de vrouwen vindt haar lichaam mooi 1.4% van de mannen vindt zijn lichaam erg mooi 21.2% van de mannen vindt zijn lichaam mooi De onderzoeker besluit: Opvallend is dat best een behoorlijke grote groep mensen zichzelf mooi vindt. Zowel vrouwen als mannen vinden hun gezicht mooier dan hun lichaam. Dit resultaat is al eens eerder gevonden in mijn onderzoek van Ik kan daar geen goede verklaring voor vinden. Een kleine groep Nederlandse vrouwen en mannen vinden zichzelf echt lelijk. Het merendeel van de mensen bevindt zich in een midden positie op de schaal van 1 zeer mooi tot en met 7 zeer lelijk. Van de mannen vindt 22.5% zich te dun, 23.3% goed op gewicht en 54.2% van de mannen vindt zichzelf te dik. Van de vrouwen vindt slechts 4.8% zichzelf te dun, 25.5% goed op gewicht en 69.7% van de vrouwen vindt zich te dik. De ontevredenheid van vrouwen heeft sterk te maken met gewicht. 1

3 3 Op 25 juni 2008 verscheen naar aanleiding van een enquête in het jongerblad Joepi een artikel in De Standaard over het lichaamsbeeld van jongeren. Wat leer je uit beide onderzoeken?

4 4 In De Morgen van 6 september 2007 laat Jaak Billiet, professor sociologie aan de KU Leuven en gespecialiseerd in sociologisch onderzoek, een opiniestuk verschijnen over enquêtes in de media. Hij schrijft onder andere het volgende: EXTRA EXTRA EXTRA - EXTRA Uit de recente peiling blijkt nog maar eens hoe weinig ernstig peilingen in opdracht van de media zijn. Zulke peilingen zijn interessant om nieuws te maken, om sensatie te verwekken en om enkele dagen discussies te stofferen. Maar of ze ook iets leren over opinies in de bevolking is een andere zaak. Als men deze peiling op een correcte wijze interpreteert, kan men daar niet toe besluiten. Waarom niet? Zoals gewoonlijk zegt men dat de steekproef representatief is, maar dat is een lege uitspraak. Vermoedelijk bedoelt men 'representatief naar leeftijd, sekse, genoten onderwijs, regio en dergelijke...' na weging, maar dat is nog geen waarborg dat de peiling ook representatief is voor het onderwerp waarover het gaat. Zoals gewoonlijk is men bijzonder schaars over die gegevens die nodig zijn om zich een oordeel te kunnen vormen. Ik heb daar deze morgen vruchteloos naar gezocht in de geschreven pers en op het internet. Maar de eventueel vertekende steekproef is waarschijnlijk niet de voornaamste verklaring. Veel belangrijker is in dit geval de misleidende verwoording van de vraag. Het is allang bekend dat de verwoording van een vraag sterk bepalend is voor de keuze van het antwoord. Indien relevante antwoordcategorieën ontbreken dan kiezen de ondervraagden toch een antwoord, zelfs als hun eigenlijke voorkeur niet aangeboden wordt. Daar hebben wij nogal wat onderzoek naar verricht en die bevinding behoort tot de elementaire kennis van een methodologiecursus in het eerste jaar aan de universiteit. Als we naar de voornaamste vraag kijken, is het duidelijk dat die heel problematisch is. Het gevolg van de voorgelegde vraag is dat de ondervraagden toch een van de mogelijke antwoorden kiezen, ook al geeft dat niet hun 'echte' opinie weer. Dat noemt men een verwoordingseffect. In een situatie waar het jaarlijkse aantal mediapeilingen tussen 2000 en 2006 méér dan verzesvoudigd is (1.473 in 2006) verwacht men dat toch iets ernstiger met opiniepeilingen wordt omgegaan. Dat leerden we althans onze studenten.

5 5 Wat leer je uit deze bijdrage in De Morgen van Professor Billiet? Welke gevolgen heeft dit voor de interpretatie van beide voorgaande onderzoeken? We moeten dus toch wel erg kritisch zijn ten aanzien van allerlei artikels en wetenschappelijke onderzoeken die her en der in kranten en populaire tijdschriften verschijnen. Dit betekent echter niet dat we de conclusies van dit soort onderzoeken zomaar van tafel kunnen schuiven.

6 6 Statistieken zijn één ding. Hoe jij over je lichaam denkt is echter weer iets anders. Onderstaande vragenlijst kan je helpen je lichaamsbeeld in kaart te brengen. HEB JE EEN POSITIEF LICHAAMSBEELD? Ik voel mij ongemakkelijk over mijn uiterlijk... 2 bij sociale gelegenheden waar ik weinig mensen ken als ik naar mijzelf kijk in de spiegel als ik in gezelschap van aantrekkelijke mensen ben als iemand naar een deel van mijn lichaam kijkt dat ik niet mooi vindt als ik nieuwe kleren pas als ik sport nadat ik een hele maaltijd heb gegeten als ik onthullende kleding draag als ik op de weegschaal sta als ik denk dat iemand me heeft afgewezen in een seksuele situatie als ik denk aan vakantie als ik een slecht humeur heb als ik eraan denk hoe ik er vroeger uit zag als ik mezelf op foto's terugzie als ik denk dat ik ben aangekomen als ik bedenk hoe ik er uit zou willen zien als ik terugdenk aan nare dingen die ooit over mijn lichaam gezegd zijn als mensen over gewicht en dieten praten als ik in modetijdschriften kijk Nooit Soms Vaak Altijd

7 7 Hoeveel keer duidde je Nooit aan? Vermenigvuldig dit met 0 Dit geeft een totaal van Hoeveel keer duidde je Soms aan? Vermenigvuldig dit met 1,25 Dit geeft een totaal van Hoeveel keer duidde je Vaak aan? Vermenigvuldig dit met 2,5 Dit geeft een totaal van Hoeveel keer duidde je Altijd aan? Vermenigvuldig dit met 5 Dit geeft een totaal van Tel je totale score samen 0 tot 10 punten Gefeliciteerd! Je hebt een positief lichaamsbeeld en zeer veel zelfvertrouwen. Je oordeel over je lichaam heeft weinig invloed op je dagelijks leven. Je ontleent je zelfwaardering aan andere zaken. 11 tot 20 punten Je verhoudt je meestal goed tot je lichaam. Maar in sommige situaties worden je lichaamsbeeld en daarmee je zelfwaardering ondermijnd door negatieve gedachten en gevoelens over je lichaam. Zorg dat die negatieve gedachten je niet belemmeren in de dingen waar je plezier aan beleeft. Zo belangrijk is uiterlijk niet. 21 tot 30 punten Je bent behoorlijk onzeker over je lichaam en je hebt weinig zelfvertrouwen. Dat beperkt je in je spontaniteit en in de dagelijkse dingen die je doet. Maar juist door het vermijden van bepaalde activiteiten en door je pogingen om je lichaam te 'verbeteren' voel je je nog slechter over jezelf. Realiseer je goed dat het niet je uiterlijk is, maar je negatieve gedachten die maken dat je minder tevreden bent met je leven dan je zou willen. 31 tot 40 punten Je hebt een negatief lichaamsbeeld dat je beperkt in je dagelijks leven. Het belemmert je om plezier te hebben en het ondermijnt je zelfvertrouwen enorm. Een negatief lichaamsbeeld is vaak een teken van een beschadigd zelfbeeld en gevoelens van minderwaardigheid. Maar het 'straffen' van je lichaam door een streng dieet of een sportregime helpt niet. Werk liever actief aan een positievere houding ten opzichte van je lichaam, eventueel met hulp van een therapeut. Meer dan 40 punten Je hebt een uiterst negatief en zeer onrealistisch zelfbeeld. Mensen met een dergelijk laag zelfbeeld lopen een grote kans op eetstoornissen, sociale angst en depressies. Het is goed dat je deze test hebt gedaan. Laat het de eerste stap zijn om de hulp in te roepen van een therapeut, en stap voor stap te werken aan je zelfwaardering. Je verdient het.

8 8 Welke invloeden bepalen je lichaamsbeeld? Je lichaamsbeeld wordt evanals je zelfbeeld, niet uitsluitend door jezelf bepaald. Allerlei sociale factoren bepalen mee hoe je je eigen lichaam ziet. Ook lichzaamsbeeld is afhankelijk van hoe je je zelf ziet, hoe anderen je zien en van hoe de maatschappij je ziet. Hoe je jezelf ziet Hoe je je zelf ziet wordt bepaald door: - je reële lichaamsbeeld: het beeld dat je van je zelf krijgt als je in de spiegel kijkt; - je ideale lichaamsbeeld: het lichaam dat je zou willen hebben en dat niet in de spiegel te vinden is, maar dat in je hoofd en in je dromen zit. Wezenlijk is wel dat je dit beeld als een mogelijk toekomstige realiteit ziet en dat dit ideaal je reële lichaamsbeeld en de anderen kan beïnvloeden. Hoe anderen je zien Uit heel wat onderzoek blijkt dat leeftijdsgenoten de belangrijkste factor zijn in de vorming van je lichaamsbeeld. Aanvankelijk dacht men dat de invloed die anderen hebben op je lichaamsbeeld voornamelijk tijdens de adolescentie speelde. Recent onderzoek toont echter aan dat kinderen rond 6-7 jaar reeds in de omgang met leeftijdsgenootjes leren hoe je eruit hoort te zien. Maar ook ouders en andere personen die belangrijk voor je zijn hebben een invloed op je lichaamsbeeld. Zo blijkt dat sommige ouders op het moment dat hun kinderen rond de leeftijd van 11 jaar hard gaan groeien, hierover regelmatig allerlei subtiele negatieve opmerkingen maken. Ouders die ontevreden zijn over zichzelf doen dit vaker dan ouders die tevreden zijn over hoe ze eruit zien.

9 9 Waarom is je lichaamsbeeld zo sterk afhankelijk van anderen? In de sociale psychologie heeft men heel wat onderzoek gedaan naar waarom mensen zich gedragen zoals ze anderen zich zien gedragen. Men heeft het in dit verband over het sociaal conformisme van mensen. Hierbij komen steeds 2 belangrijke motieven naar voor. 1. Mensen conformeren zich aan anderen vanuit hun eigen onzekerheid: omdat ze bijv. niet weten hoe zich te gedragen of wat ze moeten denken. Ze gebruiken dan de manier waarop ze anderen zich zien gedragen als leidraad voor het eigen gedrag. Dit noemen we de informationele sociale invloed. De persoon conformeert zich omdat hij denkt dat de wijze waarop anderen de situatie interpreteren juister is dan de eigen manier van denken. Volgens deze redenering gaan mensen zich dus conformeren aan het ideale lichaamsbeeld dat ze krijgen voorgeschoteld via de media omdat ze zich zo onzeker voelen over hun eigen lichaam. Het is dan ook niet verwonderlijk dat vooral vrouwen en jongeren, die zich onzeker voelen, vatbaar zijn voor die schoonheidsidealen 2. Mensen conformeren zich ook aan anderen omdat ze geaccepteerd willen worden door de groep waartoe ze behoren. Ze proberen te beantwoorden aan allerlei verwachtingen die in de groep leven over wat hoort en mag. Men noemt dit de normatieve sociale invloed. Volgens deze redenering gaan mensen zich dus conformeren aan het ideale lichaamsbeeld dat ze krijgen voorgeschoteld via de media omdat ze willen geaccepteerd worden door de groep. Die normen zijn per definitie: - tijdsgebonden: denk maar aan de mollige, blozende vrouwen in de tijd van Rubens; - plaatsgebonden: denk maar aan andere culturen, waarin molligheid een statussymbool is.

10 10 1 ONDERZOEKSMATERIAAL Jaren geleden ging Solomon Asch in een onderzoeksprogramma op zoek naar de normatieve sociale invloed in groepen. Hij liet daarom een groep proefpersonen de lengte van twee lijnstukken met elkaar vergelijken. Verloop: Bij de aankomst in het laboratorium neemt de proefpersoon samen met zeven andere personen plaats aan een tafel. Die zeven anderen zijn handlangers van de onderzoeker maar dat weet de proefpersoon niet. De taak is betrekkelijk eenvoudig. De onderzoeker plaatst twee kaarten op tafel, zodat iedereen ze kan zien. De linkerkaart bevat een verticale lijn: dit is de standaard. De rechterkaart toont drie verticale lijnen met verschillende lengtes. Dit zijn de vergelijkingslijnen. De taak van de proefpersonen is om aan te geven welke vergelijkingslijn even lang is als de standaard. Eén voor één noemen de (zogenaamde) proefpersonen hardop het nummer van het lijnstuk dat volgens hen het juiste is. Daarbij komen altijd eerst een aantal handlangers van ASCH aan de beurt. Deze procedure wordt achttien maal herhaald. In de eerste zes pogingen geven de handlangers het juiste antwoord. In de volgende twaalf gevallen maken de handlangers echter unaniem de verkeerde keuze. Dit heeft verstrekkende gevolgen voor het gedrag van de echte proefpersoon. Hoewel er sprake was van sterke individuele verschillen, noemden proefpersonen gemiddeld in 33 procent van de gevallen hetzelfde verkeerde lijnstuk. Met andere woorden, met een gemiddelde van 1 op 3 gaven ze hetzelfde foute antwoord als de anderen, als ze een

11 11 Bespreek in kleine groepjes op welke manier je dit experiment van Solomon Asch in verband kan brengen met wat je hiervoor leest over lichaamsbeeld.

12 12 Hoe de maatschappij ons ziet Als we zeggen dat ook de maatschappij een invloed heeft op je lichaamsbeeld, trappen we wellicht een open deur in. Dat de media mee de toon aangeven, zal wellicht niemand verbazen. In de werkmappen mediaweerbaarheid en schoonheidsideaal lees je hier meer over. In een onderzoek van de Nederlandse psycholoog en seksuoloog Liesbeth Woertman 3, blijkt trouwens dat hoe meer mensen naar TV kijken, hoe negatiever ze over hun eigen lichaam oordelen. Het effect van de mediabeïnvloeding is volgens Woertman op vrouwen groter dan op mannen. "Enerzijds omdat vrouwen meer beelden zien en anderzijds omdat die beelden een grotere impact hebben", concludeert de psychologe. De druk op de mannen om aan een schoonheidsideaal te voldoen neemt wel toe, maar het zijn vooral jonge vrouwen die zich sterk door de media laten beïnvloeden. De vrouwen tot en met 24 jaar die in hoge mate aan de media worden blootgesteld, zijn minder tevreden met hun lichaamsvormen en uiterlijk, dan meisjes tot en met 24 jaar die minder worden blootgesteld aan de media. Wat helpt om positiever over je eigen uiterlijk te leren denken, is om je zo min mogelijk te vergelijken met anderen. Woertman: "In het bijzonder om op te houden met jezelf te vergelijken met gemanipuleerde, volledig geretoucheerde ideaalbeelden, die niets meer met een bepaalde werkelijkheid te maken hebben". Schrijf een brief aan je eigen lichaam of aan een lichaamsdeel. Wat zou je dit lichaam(sdeel) graag vertellen? Wat ligt er al een tijdje op je lever en waar ben je je lichaam dankbaar voor? Laat in een tweede brief je lichaam of dit lichaamsdeel antwoorden op je brief.

13 13 Beste. Beste.

14 14 Samenvattend Ons zelfbeeld bestaat uit verschillende facetten. Eén daarvan is het fysieke zelfbeeld of ons lichaamsbeeld. Het gaat hierbij over de wijze waarop we ons lichaam ervaren. Niet iedereen heeft een even positief lichaamsbeeld. Ons lichaamsbeeld is trouwens afhankelijk van hoe we onszelf zien, hoe anderen ons zien en van hoe de maatschappij ons ziet. Uit heel wat onderzoek blijkt dat leeftijdsgenoten de belangrijkste factor zijn in de vorming van ons lichaamsbeeld. Dat we zo sterk afhankelijk zijn van anderen verklaart de sociale psychologie vanuit het sociaal conformisme van mensen. Mensen conformeren zich aan anderen vanuit hun eigen onzekerheid of omdat ze geaccepteerd willen worden door de groep waartoe ze behoren Ook de maatschappij beïnvloedt, vooral via de media, ons lichaamsbeeld. Meer daarover vind je in de werkmappen mediaweerbaarheid en schoonheidsideaal Illustraties Blz. 8 Blz Woertman, L., Eerste resultaten lichaamsbeeldtest. 5 september 2007 Internet: De test werd bedacht en samengesteld door het Engelse National Centre of Eating Disorders. In Nederland werd de test al eens gebruikt door Psychologie Magazine.