BETEKENIS EN OORZAKEN VAN EETSTOORNISSEN: OPVATTINGEN VAN PATIËNTEN EN HUN OUDERS

Transcriptie

1 BETEKENIS EN RZAKEN VAN EETSTRNISSEN: VATTINGEN VAN ATIËNTEN EN HUN UDERS Walter Vandereycken & Dafne Bollen In de onderzoeksliteratuur blijkt er de laatste jaren wel een groeiende belangstelling voor de opvattingen van patiënten over hun eetstoornis; de visie van de ouders krijgt maar weinig aandacht. Al heel zeldzaam is een onderzoek waarin de opvattingen van patiënten en ouders vergeleken worden. Daarom hebben we zelf een dergelijk onderzoek uitgevoerd waarvan we hier een kort verslag uitbrengen. Vragenlijst Er werd voor dit onderzoek een eigen vragenlijst ontworpen. Deze Vragenlijst pvattingen Eetstoornissen bevat eerst enkele vragen over de aard van de eetstoornis, de eventuele behandeling ervan en de huidige toestand. Vervolgens wordt gepeild naar persoonlijke opvattingen over eetstoornissen: de eigen mening over mogelijke betekenissen en oorzaken. Van telkens mogelijke betekenissen en oorzaken wordt gevraagd te scoren of men het eens is met deze opvatting. De anonieme vragenlijst werd verspreid op de behandelafdelingen voor eetstoornissen in de sychiatrische Kliniek Broeders Alexianen te Tienen en in het Universitair sychiatrisch Centrum te Kortenberg, en ook via de privépraktijk van enkele gespecialiseerde behandelaars. Ten slotte kon de vragenlijst ook elektronisch worden ingevuld via de website van de Vlaamse Vereniging Anorexia Nervosa en Boulimia Nervosa ( en de Nederlandse Stichting Anorexia en Boulimia Nervosa ( In totaal kregen we ingevulde vragenlijsten terug ( patiënten, ouders). Deelnemers De oudergroep bestaat uit deelnemers: moeders (%), vaders (%) en pleeg- of stiefmoeders (%). De leeftijd van hun dochter (patiënt) varieert tussen en jaar met een gemiddelde van jaar. Bij de aanvang van de eetstoornis is de gemiddelde leeftijd van deze groep patiënten jaar en de gemiddelde leeftijd bij het begin van de behandeling is jaar. De ouders hebben het type eetstoornis van hun dochter als volgt omschreven: % anorexia nervosa restrictieve type, % anorexia nervosa gemengde type, % boulimia nervosa en % onduidelijk. Geen enkele ouder vindt dat hun dochter volledig genezen is. Verder duiden ze aan: % eetstoornis nog in beperkte mate aanwezig, % nog regelmatig moeilijkheden ten gevolge van de eetstoornis, % eetstoornis onveranderd en % toestand verergerd. p de vraag of de dochter het laatste jaar nog in behandeling was, komen volgende antwoorden: % behandeling in een kliniek, % in ambulante behandeling, % geen behandeling en % het voorbije jaar wel in behandeling maar niet meer op het moment van de enquête. Van de (ex-)patiënten die de vragenlijst hebben ingevuld, is de gemiddelde leeftijd jaar (variërend van tot jaar). De leeftijd bij aanvang van de eetstoornis is gemiddeld jaar en bij het begin van de behandeling jaar. De eetstoornis wordt als volgt omschreven: % anorexia nervosa restrictieve type, % Met dank aan Sabine Bruynseraede en Hannah Lamers voor de verzameling en verwerking van de gegevens in het kader van hun verhandeling aan de Faculteit sychologie van de Katholieke Universiteit Leuven ().

2 anorexia nervosa mengtype, % boulimia nervosa, % eetstoornis met overgewicht en % onduidelijk. Negen personen (%) noemen zichzelf genezen, % geeft aan sterk verbeterd te zijn, % meldt nog regelmatig moeilijk te hebben ten gevolge van de eetstoornis, % beschrijft de toestand als onveranderd en % noemt de eigen toestand verergerd. p het moment van de enquête is % opgenomen in een kliniek, % is ambulant in behandeling, % is niet in behandeling geweest het voorbije jaar en % heeft wel behandeling gehad maar niet meer op het moment van de enquête. Resultaten De concrete resultaten zijn weergegeven in de bijgevoegde tabellen. Hier bespreken we de belangrijkste bevindingen telkens voor ouders en patiënten, waarna hun opvattingen onderling worden vergeleken. Betekenissen Voor ouders scoort de opvatting het is een innerlijke strijd het hoogst, gevolgd door een ziekte en een streven naar perfectionisme. ok de betekenissen een soort verslaving en een kreet om hulp passen voor de grootste groep van de ouders bij de gedachten die ze hebben over eetstoornissen. uders zien de eetstoornis van hun kind niet als een modeverschijnsel. De patiënten vermelden vooral dat een eetstoornis een innerlijke strijd is. Verder gaat het om een streven naar perfectionisme, gevolgd door een vlucht uit de werkelijkheid en een vermijding van onaangename gevoelens. De betekenissen een gevoel van bijzonder zijn, een behoefte aan aandacht en een raadsel krijgen slechts een gemiddelde score (niet eens maar ook niet oneens). De grote meerderheid gaat niet akkoord met de opvatting van een modeverschijnsel. Wat betreft betekenissen liggen de antwoorden van ouders en patiënten redelijk dicht bij elkaar in de buurt. Ze zijn het eens zijn over de opvattingen soort zelfbescherming, innerlijke strijd en vermijden van onaangename gevoelens. De patiënten zijn het minder eens dan de ouders met de opvattingen kreet om hulp, ziekte en modeverschijnsel. Beide groepen zien innerlijke strijd als belangrijkste betekenis van een eetstoornis. uders kiezen vaker het woord ziekte en patiënten vermelden vaker vlucht uit de werkelijkheid. orzaken Als oorzaken voor de eetstoornis van hun dochter noemen ouders vooral perfectionisme, gebrek aan zelfvertrouwen en gevoelige persoonlijkheid. ok stress, angst of spanning, onaangename gebeurtenissen, depressiviteit en eenzaamheid worden genoemd. Een eetstoornis wordt wel vaak als een ziekte geïnterpreteerd, maar de oorzaken worden niet lichamelijk geacht. De belangrijkste oorzaak van een eetstoornis is volgens de patiënten gebrek aan zelfvertrouwen. Volgende meest vermelde oorzaken zijn stress, angst of spanning, perfectionisme, gevoelige persoonlijkheid en eenzaamheid. De geringste vermelding krijgt een lichamelijke afwijking of ziekte. ok hier gelijken de antwoorden van de ouders goed op die van de patiënten. Verschillen kunnen verklaard worden vanuit het onderscheid in positie tussen ouders en kinderen (verantwoordelijkheidszin, schuldgevoelens). Zo vermelden patiënten eerder oorzaken zoals gezinsproblemen, problemen in de kindertijd, onaangename gebeurtenissen, opvoeding en seksuele problemen, terwijl vele ouders over opvoeding als mogelijke oorzaak geen mening hebben. uders zijn

3 het minder eens met stress, angst of spanning als oorzaak in vergelijking met de patiënten. Discussie Zoals vermeld in de inleiding, is ons onderzoek vrij uniek omdat het opvattingen van ouders en patiënten vergeleken heeft. Bovendien betreft het een vrij grote groep en hebben we gebruik gemaakt van dezelfde vragenlijst voor ouders als patiënten. Natuurlijk moet men rekening houden met de selectie van de onderzochte groep: een groot aantal antwoorden had betrekking op patiënten die in behandeling waren voor een eetstoornis die gemiddeld al een paar jaren aanwezig was. De opvattingen van ouders en patiënten kunnen in dergelijke gevallen beïnvloed zijn door de therapieervaringen, de onderlinge contacten en de opgedane kennis via lectuur. In dat opzicht zou het interessant zijn na te gaan in hoever de opvattingen veranderen tijdens het verloop van een eetstoornis. ok zouden we meer oog moeten hebben voor verschillen in meningen tussen ouders onderling (in onze steekproef zaten vooral moeders). We hadden weliswaar partners van eetstoornispatiënten in onze steekproef maar het aantal antwoorden (vijf) was te klein. ok zou het boeiend zijn de opvattingen van broers en zussen na te gaan. Kortom, er ligt nog veel onderzoeksterrein te ontginnen. ndanks de beperkingen van ons onderzoek zijn de resultaten erg interessant. De belangrijkste vaststelling is de vrije grote mate van overeenkomst tussen de opvattingen van patiënten en ouders. Voor beide groepen is een eetstoornis vooral een innerlijke strijd en allebei zetten zich duidelijk af tegen de populaire opvatting dat het een modeverschijnsel zou zijn. Het gaat om een ziekte al wordt die niet door lichamelijke factoren veroorzaakt. De meest genoemde oorzaken zijn gebrek aan zelfvertrouwen, perfectionisme en gevoelige persoonlijkheid. In vergelijking met ouders zijn patiënten wel meer geneigd ervaringen uit de kindertijd, opvoeding, gezinsproblemen en seksuele problemen als mogelijke oorzaken te vernoemen. Hoewel ze een eetstoornis geen modeverschijnsel willen noemen, vermeldt toch meer dan de helft van de ouders en patiënten dat media en reclame mee aan de basis kunnen liggen. Wat betekent dit voor de praktijk van de hulpverlening? Allereerst moeten behandelaars leren meer rekening te houden met de zienswijze van patiënten en ouders. Doet men dat niet of zet men de eigen professionele visie als dé waarheid voorop, dan dreigt er een ernstig vertrouwensprobleem in de hulpverlening. Kritische hulpverleners zullen snel toegeven dat er onder collega s zelden eensgezindheid bestaat over dit thema: op dezelfde vragenlijst zullen therapeuten wellicht zeer uiteenlopende opinies geven. Het gaat echter niet zo zeer om wie er gelijk heeft: patiënt, ouder of therapeut. Goede hulpverlening begint met luisteren en respect opbrengen voor de mening van de ander. Zo iets moet men ook in het gezin leren, zeker als de opvatting over betekenis en oorzaken van de eetstoornis erg uiteenlopen. Dat zou een eerste aangrijpingspunt voor de therapie kunnen zijn. Zoals een belangrijke vraag bij een eerste gesprek zou zijn: wat denkt u zelf dat deze eetstoornis kan betekenen en wat de oorzaken zijn? Maar gezien het zeldzame onderzoek is dit blijkbaar niet zo n vanzelfsprekende vraag!

4 BETEKENIS VAN EETSTRNISSEN: VATTINGEN VAN UDERS () EN ATIËNTEN () een soort zelfbescherming een streven naar perfectionisme een gevoel van bijzonder zijn een innerlijke strijd een wens aantrekkelijk te zijn een behoefte aan aandacht een vermijding van onaangename emoties een soort verslaving een vorm van protest een kreet om hulp een ziekte een modeverschijnsel een raadsel een vlucht uit de werkelijkheid een vorm van zelfvernietiging Scores: = helemaal mee eens (volledig akkoord), = gedeeltelijk mee eens, = geen mening, = deels oneens, = helemaal oneens (niet akkoord) Nota: getallen in %; een klein aantal vulde niet alles in (vandaar dat de som niet altijd % is); percentages van of meer zijn onderlijnd

5 RZAKEN VAN EETSTRNISSEN: VATTINGEN VAN UDERS () EN ATIËNTEN () erfelijke aanleg gebrek aan zelfvertrouwen perfectionisme gevoelige persoonlijkheid gezinsproblemen opvoeding problemen in de kindertijd pesterijen seksuele problemen lichamelijke afwijking of ziekte onaangename gebeurtenissen stress, angst of spanning eenzaamheid depressiviteit invloed van reclame en media Scores: = helemaal mee eens (volledig akkoord), = gedeeltelijk mee eens, = geen mening, = deels oneens, = helemaal oneens (niet akkoord) Nota: getallen in %; een klein aantal vulde niet alles in (vandaar dat de som niet altijd % is); percentages van of meer zijn onderlijnd