BOMENBELEIDSPLAN GEMEENTE WIJK BIJ DUURSTEDE

Transcriptie

1 BOMENBELEIDSPLAN GEMEENTE WIJK BIJ DUURSTEDE 8 september 2009

2 Gemeente Wijk bij Duurstede Karel de Grotestraat CL Wijk bij Duurstede Van Bommel FAUNAWERK Dreijenlaan HA Wageningen info@vanbommel-faunawerk.nl Opdrachtgever: Titel: Gemeente Wijk bij Duurstede, Dhr. Cees van Wijnen Bomenbeleidsplan - Gemeente Wijk bij Duurstede Datum: 8 september 2009 Aantal pagina s incl. bijlagen 75 Status rapport: Uitvoering: Begeleiding: definitief Van Bommel FAUNAWERK Frans van Bommel M.Sc. Mevr. Coosje Bakker, Dhr. Nico Blokker, Mevr. Bianca Dunemann, Dhr. Edwin van Dorp, Dhr. Hay Timmermans Trefwoorden: bomennota, bomenvisie, groen, beleid Van Bommel FAUNAWERK is niet aansprakelijk voor gevolgschade, alsmede schade welke voortvloeit uit toepassingen van de resultaten van werkzaamheden of andere gegevens verkregen van Van Bommel FAUNAWERK; opdrachtgever vrijwaart Van Bommel FAUNAWERK voor aanspraken van derden in verband met deze toepassing. Van Bommel FAUNAWERK / Gemeente Wijk bij Duurstede Dit rapport is vervaardigd op verzoek van opdrachtgever hierboven genoemd en is zijn eigendom. Niets uit dit rapport mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden d.m.v. druk, fotokopie, microfilm, of op andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de opdrachtgever hierboven genoemd, noch mag het zonder een dergelijke toestemming worden gebruikt voor enig ander werk dan waarvoor het is vervaardigd. Gemeente Wijk bij Duurstede Van Bommel FAUNAWERK 2

3 SAMENVATTING Dit bomenbeleidsplan vormt het beleidskader voor het ontwerp, inrichting en beheer van de gemeentelijke boombeplantingen in Wijk bij Duurstede. Dit beleid draagt bij aan de versterking van de kwaliteit van de groenstructuur en een veilig, gezond en duurzaam bomenbestand in de gemeente. Visie In de kernen en het buitengebied van Wijk bij Duurstede is veel ruimte voor bomen en groen in het algemeen. Bomen dragen bij aan de identiteit, structuur en waarden op het gebied van esthetiek, economie, ecologie, landschap en cultuurhistorie. Dit zijn belangrijke aspecten voor een goede woonen werkomgeving. Het versterken van deze aspecten vormt het uitgangspunt van dit beleidsplan. Ontwerp en inrichting Het bomenbeleidsplan geeft duidelijke richtlijnen voor de toepassing van bomen in ontwerp en inrichting van de openbare ruimte. Tijdens het ontwerpproces is een integrale benadering vereist, waarbij in een vroeg stadium alle gemeentelijke disciplines betrokken worden. Bij ruimtelijke ontwikkelingen kan de toepassing van de bomeneffectanalyse het belang van bestaande bomen in het ontwerpproces waarborgen. Om een duurzame toepassing van bomen mogelijk te maken dient tijdens de inrichting van de openbare ruimte rekening gehouden te worden met de voorwaarden die bomen aan hun leefomgeving stellen. Niet alleen nu, maar ook op termijn, wanneer de boom zijn beoogde grootte heeft bereikt. Het ontwerp en inrichting dienen integraal te worden afgestemd met de andere gemeentelijke disciplines. Hiervoor heeft de gemeente een aantal ontwerp- en inrichtingsvoorwaarden vastgesteld, die in het technisch handboek zijn opgenomen. Dit technisch handboek geldt als richtlijn voor projectontwikkelaars en ontwerpers, maar ook voor gemeentelijke projectleiders. Daarnaast kan het handboek onderdeel uitmaken van een overeenkomst tussen gemeente en een externe partij. Beheer De juridische onderbouwing van het bomenbeleid is een belangrijk onderdeel van het totale beleid, want zonder regels en een duidelijke handhaving is bescherming van bomen een onmogelijke zaak. Wijk bij Duurstede streeft naar een eenvoudig vergunningenbeleid dat enerzijds de belangrijkste bomen goed beschermt, burgers voldoende vrijheid biedt en de administratieve lasten zo laag mogelijk houdt. De bescherming van bomen is geregeld in de gemeentelijke bomenverordening en de bijbehorende instrumenten, zoals de herplantplicht en het herplantfonds. Landelijke en provinciale regelgeving waarmee een boombeheerder te maken heeft zijn de Zorgplicht, de Flora- en faunawet en de Boswet. De belangrijkste bomen voor Wijk bij Duurstede zijn de monumentale bomen, opgenomen in het landelijk register van de Bomenstichting, en de bijzondere of waardevolle gemeentelijke bomen die lokaal van grote waarde zijn. Deze bomen zijn óf beeldbepalend óf zeer zeldzaam óf zijn van grote cultuurhistorische, dendrologische of ecologische waarde. Om als gemeente de vele bomen goed te kunnen beheren is een gestructureerd beheer- en onderhoudsplan noodzakelijk. Uitgangspunten hiervoor zijn, de onderhoudsstaat, de veiligheid- en gezondheidstoestand van de bomen. Deze kunnen door een periodieke visual tree assessment worden beoordeeld. Gemeente Wijk bij Duurstede Van Bommel FAUNAWERK 3

4 Organisatie Voor een duurzaam, veilig en gezond bomenbestand is voldoende goed opgeleid personeel nodig. Dit kunnen interne of externe mensen zijn. Van belang is dat de gemeente als regisseur voldoende kennis in huis houdt. Daarnaast zijn voor een efficiënt en effectief bomenbeheer en bomenbeleid een goede interne en externe communicatie en afstemming binnen de gemeentelijke afdelingen van groot belang. Zonder een deugdelijke afstemming kunnen veel initiatieven en kostbare tijd verloren gaan. Regelmatige en betrouwbare informatie aan inwoners over het gemeentelijk bomenbeleid kan een positieve invloed hebben op de houding van bewoners ten opzichte van bomen en groen in het algemeen. Daarnaast is ook de communicatie naar bewoners over vergunningverlening en gemeentelijke werkzaamheden erg belangrijk. Een helder kader voor de omgang met klachten over overlast van bomen draagt tevens bij aan begrip voor de standpunten van de gemeente. Gemeente Wijk bij Duurstede Van Bommel FAUNAWERK 4

5 INHOUD 1. INLEIDING Aanleiding Probleemstelling Doelstellingen Resultaten Afbakening, status en relatie met andere beleidsterreinen Totstandkoming BOMEN EN GROENSTRUCTUUR BOMENVISIE WIJK BIJ DUURSTEDE Waarden van bomen Gemeentelijke bemoeienis met bomen en redenen voor boombescherming Uitgangspunten Knelpunten en oplossingen Speerpunten BOMEN EN ONTWERP OPENBARE RUIMTE Vroegtijdige afstemming in de ontwerpfase Bomeneffectanalyse bij ruimtelijke ontwikkelingen voor bestaande bomen Ontwerprichtlijnen BOMEN EN INRICHTING OPENBARE RUIMTE Eisen aan ruimte Bovengrondse ruimte Ondergrondse ruimte Kabels en leidingen Toepassing van de bomeneffectanalyse Bescherming van bomen bij werkzaamheden Verplanten van bomen Richtlijnen voor ontwerp en inrichting Technisch handboek groen Lijnen Vlakken Punten Soortkeuze BOMEN, REGELGEVING EN HANDHAVING Bomenverordening Toetsingskader beoordeling kapvergunningen Herplantplicht Herplantfonds Zorgplicht Flora- en faunawet Boswet Omgevingsvergunning Uitgifte openbaargroen Gemeente Wijk bij Duurstede Van Bommel FAUNAWERK 5

6 7. MONUMENTALE BOMEN EN GEMEENTELIJK BIJZONDERE/WAARDEVOLLE BOMEN Criteria voor selectie Bescherming Onderhoud en bomenfonds BOMEN, BEHEER EN ONDERHOUD Doelen en taken van het boombeheer Beheerplanning Beheersysteem DG Dialog Vervanging en aanvulling bomenbestand Bestrijding overlast, ziekten en plagen BOMEN, PERSONEEL EN ORGANISATIE Personeel en externe bureaus Organisatie BOMEN, COMMUNICATIE EN VOORLICHTING Bomen en bewoners Interne communicatie Externe communicatie en voorlichting LITERATUUR BIJLAGEN BIJLAGE 1. Criteria voor opname in het landelijke register monumentale bomen BIJLAGE 2. Criteria voor opname in de gemeentelijke lijst voor monumentale bomen BIJLAGE 3. Aanmeldingsformulier gemeentelijke lijst voor monumentale bomen BIJLAGE 4. Landelijk monumentale bomen in Wijk bij Duurstede BIJLAGE 5. Bomeneffectanalyse (BEA)-standaard BIJLAGE 6. Checklist van de bomeneffectanalyse (BEA)-standaard BIJLAGE 7. Technisch Handboek voor ontwerp en inrichting Onderdeel 1. Tien geboden voor bouw of aanleg bij bomen Onderdeel 2. Richtlijnen en voorwaarden bij ontwerp en inrichting Onderdeel 3. Kwaliteitseisen plantmateriaal Onderdeel 4. Groeiplaatsverbetering en -inrichting Onderdeel 5. Schema Flora- en faunawet BIJLAGE 8. Toetsingskader kapvergunningaanvragen BIJLAGE 9. Overlast door bomen probleem, relativering, preventie en oplossingen Gemeente Wijk bij Duurstede Van Bommel FAUNAWERK 6

7 Wie prijst er ooit een mens die oude bomen velt En in derzelver plaats geen nieuwe wederstelt? Want hadden oudstijds toch onze ouders niet geplant, Wat zoude ons Neerland zijn als louter veen en zand Jacob Cats ( ) Gemeente Wijk bij Duurstede Van Bommel FAUNAWERK 7

8 1. INLEIDING 1.1. Aanleiding Vanwege het grote belang dat aan bomen in het gemeentelijk groen wordt toegekend is het voorliggende bomenbeleidsplan ontwikkeld. In dit beleidsplan wordt het beleid van de gemeente Wijk bij Duurstede ten aanzien van bomen weergegeven. Het beleidsplan dient een beleidskader te vormen voor een goed ontwerp, inrichting en beheer van gemeentelijke boombeplantingen. Het belang van bomen binnen de gemeente en het openbare groen in het algemeen, wordt onderkend in de in 2003 vastgestelde Startnotitie Groenbeleidsplan en het Groenstructuurplan. Toenemende claims op ruimte en werkzaamheden vereisen een helder en samenhangend beleid om een goed functionerend bomenbestand duurzaam te kunnen behouden. Dit beleid dient te voorzien in een bruikbare handreiking voor een zorgvuldige afweging. In het beleidsplan worden duidelijke richtlijnen voor ontwerp en inrichting vastgelegd, de omgang met het beheer van bomen en monumentale en waardevolle bomen bepaald, ook wordt een handreiking richting organisatie, communicatie en voorlichting gegeven. Figuur 1. Wijk bij Duurstede vanuit de lucht 1.2. Probleemstelling De gemeente Wijk bij Duurstede heeft haar beleid rond bomen vastgelegd in verschillende losstaande beleidsnota s. Doordat het overzicht in het beleid ontbreekt en er geen recent én integraal bomenbeleidsplan voorhanden is, doen de volgende knelpunten zich voor: onvolledig beleidskader, waardoor de inbreng vanuit groen bij nieuwe plannen en ontwikkelingen beperkt en wisselend is, zodat mogelijk kansen voor bomen gemist worden; geen duidelijke afspraken over randvoorwaarden bij werkzaamheden en eisen ten aanzien van ontwerp en inrichting; beperkt draagvlak intern en extern voor bomenbeleid en beheer vanwege het ontbreken van een gezamenlijke visie en vastgesteld beleid; geen eenduidige communicatie naar bewoners over bomen en gemeentelijk bomenbeleid; onduidelijkheden over kap en overlast van bomen en hoe daarmee om te gaan. In 3.4 wordt een overzicht van de meest voorkomende knelpunten gegeven, met de oplossingen zoals gepresenteerd in dit bomenbeleidsplan. Gemeente Wijk bij Duurstede Van Bommel FAUNAWERK 8

9 1.3. Doelstellingen De doelstelling van het bomenbeleidsplan is: vorming van een beleidskader, tussen visie en uitvoering, voor een goed ontwerp, inrichting en beheer van gemeentelijke boombeplantingen; Het bomenbeleidsplan draagt daarmee bij aan de volgende beleidsdoelen: het behoud en de versterking van de kwaliteit van de groenstructuur en de openbare ruimte in het algemeen; een duurzame, samenhangende bomenstructuur met een gezond en veilig bomenbestand, dat een minimum aan overlast veroorzaakt Resultaten De beoogde resultaten van het bomenbeleidsplan zijn: een helder, samenhangend en door de raad vastgesteld gemeentelijk bomenbeleid; uitgangspunten bomenbeleid en gemeentelijke bomenvisie; richtlijnen voor ontwerp en inrichting van de openbare ruimte; technisch handboek voor bomen; bomeneffectanalyse voor inpassing bestaande bomen in ontwerpen; overzicht van wet- en regelgeving ten aanzien van bomen; randvoorwaarden voor beheer en onderhoud voor het gemeentelijk bomenbestand; toetsingskader voor kapvergunningsaanvragen; bescherming en behoud van landelijk monumentale en gemeentelijk bijzondere en waardevolle bomen; criteria voor lijst gemeentelijk bijzondere en waardevolle bomen; richtlijnen voor preventie en beperking van overlast door bomen; richtlijnen voor communicatie en voorlichting over gemeentelijk bomenbeheer en -beleid Afbakening, status en relatie met andere beleidsterreinen Afbakening In het plan van aanpak van Groenvisie naar Groenuitvoering wordt het proces beschreven om tot een degelijk en breed gedragen groenbeheer te komen (figuur 2). Groenstructuurplan (20 jaar) Groennota (10 jaar) Bomenbeleidsplan (20 jaar) Beeldkwaliteitsplan (10 jaar) Groenbeheerplan (5 jaar) Figuur 2. Overzicht proces van groenvisie naar groenuitvoering Werkplannen (jaarlijks) Gemeente Wijk bij Duurstede Van Bommel FAUNAWERK 9

10 Allereerst worden in het Groenstructuurplan de bestaande en de te ontwikkelen groenstructuren benoemd. Dit bomenbeleidsplan bouwt daarop voort, door een samenhangend beleidskader te vormen voor een goed ontwerp, inrichting, beheer en onderhoud van de gemeentelijke bomen en boomstructuren. Analoog aan het bomenbeleidsplan, geeft de groennota een samenhangende visie op het groen binnen de gemeente en richtlijnen voor het groenbeheer. Het te ontwikkelen beeldkwaliteitplan en het groenbeheerplan geven verdere invulling het gewenste onderhoudsniveau en het beheer aan het gemeentelijke groen. Het feitelijke onderhoud wordt uitgewerkt in werkplannen. Bomen in buitengebied Dit bomenbeleidsplan is met name toegespitst op bomen in het stedelijk gebied, aangezien zich hier vanwege de beperkte ruimte de meeste knelpunten voordoen. Bomen in het buitengebied, die in dit beleidsplan behandeld worden, betreffen voornamelijk beplanting en bomenlanen langs gemeentelijke wegen. Voor de specifieke landschappelijk gestelde ontwikkeldoelen wordt verwezen naar het landschapsbeleidsplan van de Gemeente Wijk bij Duurstede (Bureau Waardenburg 1993). Daarnaast zijn er specifieke uitwerkingen voor het Langbroekerweteringgebied, de landschapsvisie en het beeldkwaliteitsplan Langbroekerwetering (Brons + partners landschapsarchitecten 2004) en de notitie de bomen op de paden in Langbroekerwetering (2007) Op termijn worden deze plannen vervangen door het landschapsontwikkelplan en beeldkwaliteitsplan Kromme Rijngebied, een gezamenlijk plan van de gemeenten De Bilt, Zeist, Bunnik, Houten Utrechtse Heuvelrug en Wijk bij Duurstede. Het landschapsontwikkelplan geeft de visie weer voor de gewenste ontwikkeling van het buitengebied in de betreffende gemeenten. Het plan vormt daarnaast een kader voor nieuwe ontwikkelingen doordat het de landschappelijke uitgangspunten in het Kromme Rijngebied benoemd. Status Het bomenbeleidsplan is een door de raad vastgesteld beleidsdocument, waarvan de status bindend is, zodra vaststelling heeft plaatsgevonden. Het is geldig, totdat het is vervangen door een nieuw beleidsplan. Het bomenbeleidsplan wordt in principe vastgesteld voor een periode van 20 jaar ( ), actualisatie vindt iedere vijf jaar plaats. Relatie andere beleidsterreinen Het bomenbeleid heeft raakvlakken met andere beleidsterreinen binnen de gemeente. Dit bomenbeleidsplan heeft dan ook consequenties voor nieuw te ontwikkelen (ruimtelijke) plannen en bestaande praktijken in deze andere beleidsterreinen. Het bomenbeleidsplan heeft vooral betrekking op het werkterrein van de afdelingen SBP en Beheer, maar heeft ook raakvlakken met de afdelingen DVL, V&H en BCA. Het beleidsplan heeft raakvlakken met de volgende groen(beleids)documenten: Straatbomenplan Noorderwaard (1993) Landschapsbeleidsplan (1993) Bomenplan De Engk (1999) Uitgiftebeleidsplan openbaar groen (2000) Startnotitie Groenbeleidsplan (2003 vastgesteld) Landschapsvisie Langbroekerwetering (2002) Beeldkwaliteitsplan Langbroekerwetering (2004) Inventarisatie lanen Langbroekerwetering (2006) Richtlijnen lanen Langbroekerwetering en historische infrastructuur (2007) Gemeente Wijk bij Duurstede Van Bommel FAUNAWERK 10

11 Plan van aanpak Van groenvisie naar groenuitvoering (2007, intern document) APV (vastgesteld september 2008) Aanpassing begrenzing bebouwde kom t.b.v. Boswet (2009) Bomenverordening (2009) 1.6. Totstandkoming Uitgangspunt voor het opstellen van dit bomenbeleidsplan is de uitgave Zicht op bomen: beleid rond de lusten en lasten (Bomenstichting 2004). Door dit bomenbeleidsplan en haar beleid- en beheerconsequenties samen met de verschillende beleidsterreinen te ontwikkelen, is intern draagvlak verkregen. Daarnaast is het beleidsplan aan de door de gemeente opgerichte klankbordgroep en de Vereniging Natuur Milieu Wijk bij Duurstede voorgelegd. Gemeente Wijk bij Duurstede Van Bommel FAUNAWERK 11

12 VISIE Gemeente Wijk bij Duurstede Van Bommel FAUNAWERK 12

13 2. BOMEN EN GROENSTRUCTUUR Bomen bepalen in belangrijke mate de groenstructuur van de gemeente Wijk bij Duurstede. Voor een uitgebreidere beschrijving wordt verwezen naar het Groenstructuurplan. Hieronder volgt per kern een korte typering van de bomen en groenstructuren van de gemeente. Wijk bij Duurstede In de historische binnenstad en het direct aangrenzende kasteelpark groeien een aantal monumentale bomen. De Mazijk vormt het groene hart van de binnenstad. Duidelijke structuurbepalende bomen en bomenlanen zijn aanwezig in parken, langs ontsluitingswegen en andere ruim opgezette wegen. Kenmerkende boomstructuren zijn te vinden in de groene ader tussen het Kasteelpark, het landgoed Mariënhove, de Hoge Hoffweg en het Stadspark (figuur 3). Figuur 3. Kasteelpark - landgoed Mariënhove Hoge Hoffweg Stadspark Meestal zijn beeldbepalende bomen te vinden in de parken, langs verbindingswegen en in de brede groene overgangen naar andere wijken. Ook biedt de voor Wijk bij Duurstede typerende omkadering van wijken door brede groenstroken veel plaats aan grote beeldbepalende bomen. In de eerste nieuwbouwwijken zoals De Engk, De Heul en Frankenhof zijn grotere en oudere bomen aanwezig. In de nieuwere wijken, zoals De Horden en De Geer is het groen meer geconcentreerd. In de Noorderwaard zijn de particuliere bomen veelal beeldbepalend voor de wijk. Kenmerkend voor Wijk bij Duurstede zijn de hoogstamboomgaarden en meidoornhagen die verwijzen naar het oorspronkelijke grondgebruik. In De Horden zijn het Euvenpad en de Overloop, dit zijn oude boerenweggetjes, gehandhaafd als fiets- en wandelpad met ruimte voor bomen. Het Kromme Rijngebied is een agrarisch kerngebied dat zich kenmerkt door het open landschap en de blokverkaveling. Cothen Van origine is Cothen een agrarisch dorp, het oorspronkelijke bebouwingspatroon is echter nauwelijks nog herkenbaar. Oude kenmerken zijn de dorpsboomgaard, het Cob Balkplein, de eiken en essen op de Brink en de monumentale witte paardekastanjes bij de pastorie en bij Rijnesteyn. Langbroek De historische kern wordt gevormd door de Brink met zijn leilinden en de hoger gelegen kerk, het plein heeft de status van beschermd dorpsgezicht. De copeverkaveling en de landschappelijk patronen zijn bepalend geweest voor de huidige ruimtelijke structuur van Langbroek. De oude bomenlanen en landgoederen zijn beeldbepalend, daarnaast bieden veel van de landgoederen plaats aan monumentale bomen. Gemeente Wijk bij Duurstede Van Bommel FAUNAWERK 13

14 3. BOMENVISIE WIJK BIJ DUURSTEDE 3.1. Waarden van bomen De kwaliteit van de leefomgeving wordt in belangrijke mate bepaald door de aanwezigheid van groen. Hierbij zijn bomen het meest beeldbepalend en beslissend voor het karakter van de groene ruimte in Wijk bij Duurstede. Om de diverse sociale, ecologische en economische redenen, zoals hieronder benoemd, zijn bomen van belang voor de mens en zijn woon- en werkomgeving. Deze waarden zijn uitvoeriger beschreven in het Groenstructuurplan. Esthetische waarde Structuur en identiteit Prettige woon-, werk- en leefomgeving Ecologie en biodiversiteit Landschappelijke en cultuurhistorische waarde Klimaatmatigende functie en tegengaan van luchtverontreiniging Economische waarde 3.2. Gemeentelijke bemoeienis met bomen en redenen voor boombescherming De gemeente heeft twee belangrijke rollen als het gaat om bomen: Beleidsmaker en regelgever Eigenaar en beheerder De gemeente heeft als hoofdtaak: het vertegenwoordigen, het behartigen en het nastreven van het algemeen belang. Als eigenaar heeft de gemeente de verplichting haar bomen goed te beheren, zodat de kwaliteit van het bomenbestand gehandhaafd blijft en daarmee bijdraagt aan hierboven genoemde doelen, functies en waarden. Daarnaast zijn ook veel particuliere bomen van grote waarde voor de gemeenschap en de kwaliteit van de openbare ruimte. Sommige van deze bomen en boomstructuren zijn zeer karakteristiek voor Wijk bij Duurstede. De bomen waar we nu van genieten zijn vele jaren hiervoor geplant en beheerd door vorige generaties. De bomen die nu geplant worden zullen vele jaren nodig hebben om tot volle wasdom te komen en om hun functies optimaal te kunnen vervullen. Daarom is een lange termijn visie en een regisserende rol van de gemeente noodzakelijk. De gemeente dient als geen ander de ontwikkelingen op lange termijn te bewaken Uitgangspunten Uitgangspunt voor het openbaar groen in de gemeente Wijk bij Duurstede is dat het groen en daarmee de bomen een bijdrage dienen te leveren aan een aantrekkelijke, functionele en veilige woonomgeving. De volgende onderdelen dragen bij aan een dergelijke omgeving: Landschap en cultuurhistorie Identiteit van de kernen en het landschap moet behouden blijven. Het is van belang om bomen die verwijzen naar het oorspronkelijke landschap te behouden en te versterken; Gemeente Wijk bij Duurstede Van Bommel FAUNAWERK 14

15 Veel van de wijken in Wijk bij Duurstede zijn omsloten door groene buffers, deze hebben een belangrijke ecologische en visueel afschermende functie. Bomen zijn hierin belangrijk en dienen te worden gehandhaafd; Bij uitbreidingswijken dient altijd een groenbuffer opgenomen te worden, waar voldoende ruimte is om bomen aan te planten; Monumentale of gemeentelijk waardevolle bomen en boomstructuren dienen expliciet de status te krijgen van landelijk geregistreerde monumentale boom of van gemeentelijk bijzondere of waardevolle boom. Stedenbouwkundige structuur Behouden, verbeteren en herstellen van boomstructuren als onderdeel van de stedenbouwkundige structuur; Optimaliseren van de kwaliteit van bomen in de bestaande parken en de onderlinge verbindingen; Robuust groen dicht bij huis bieden; maximaal 500 meter van elke woning dient een groenvoorziening aanwezig te zijn. Daarnaast moet er per woning naar minimaal 75 m 2 openbaar groen worden gestreefd, zoals wordt aangegeven in de Nota Ruimte (2004). Natuur en ecologie Behoud en versterken van de diversiteit in flora en fauna; Behoud van oudere bomen en bomen met holtes en nestgelegenheid Behoud en versterken van biotopen; Aansluiting zoeken bij ecologische verbindingszones. Beheer en onderhoud Zorgen voor veilige en goed en deskundig onderhouden bomen; Zorgen voor variatie in soortenkeuze; Geen chemische onkruidbestrijding of plaagbestrijding Knelpunten en oplossingen In het kader van de ontwikkeling van dit bomenbeleidsplan zijn de knelpunten bij het huidige bomenbeheer en -beleid van de gemeente Wijk bij Duurstede in kaart gebracht. Om de in 3.3 genoemde uitgangspunten te kunnen realiseren, is het noodzakelijk om een oplossing te bieden voor de geconstateerde knelpunten (tabel 1). Gemeente Wijk bij Duurstede Van Bommel FAUNAWERK 15

16 Tabel 1. Knelpunten en oplossingen bomenbeheer en bomenbeleid Knelpunt Oplossing ontbreken ontwerp- en inrichtingseisen onvoldoende afstemming tussen gemeentelijke disciplines én externe partijen betrokken bij ontwerp en (her)inrichting het duurzaam behoud van bestaande bomen in ontwerpen vaak moeilijk te realiseren klachten van bewoners - overlast door bomen bedoelde en onbedoelde boombeschadiging bij werkzaamheden illegale vellingen aansprakelijkheid onder de zorgplicht zorgen voor veilig bomenbestand werkzaamheden aan bomen onder de Flora- en faunawet zorg voor een voldoende aanwas van monumentale bomen onvoldoende voorlichting over bomen, werkzaamheden en overlast ontwikkeling van richtlijnen voor ontwerp en inrichting: - ontwerp- en inrichtingseisen (hfd. 4, 5); - technisch handboek groen (bijl. 7). beter informeren van interne en externe betrokkenen: - ontwikkeling ontwerp- en inrichtingseisen (hfd. 4, 5, 10); - technisch handboek groen (bijl. 7); - bomeneffectanalyse (bijl. 5). B&W kunnen op basis van de bomenverordening besluiten een bomeneffectanalyse uit te laten voeren: - bomen en ontwerp (hfd. 4); - bomeneffectanalyse (bijl. 5); - boomverordening (hfd. 6.1). - richtlijnen omgang met overlastklachten (hfd. 10, bijl. 9); - beheer en onderhoud (hfd. 8); - boomverordening (hfd. 6.1); - toetsingskader (bijl. 8). boombescherming en richtlijnen voor inrichting: - technisch handboek (bijl. 7); - boomverordening (hfd. 6.1); - bomeneffectanalyse (bijl. 5). boombescherming: - boomverordening (par. 6.1); - handhaving (hfd. 6); - toetsingskader kapvergunningaanvragen (bijl. 8). boominspecties en uitvoeren van passend onderhoud: - onderhoud en beheer (hfd. 8); - vakkundig personeel en externe bureaus (hfd. 9). - algemene zorgplicht en zorgvuldig handelen (hfd. 6.3); - technisch handboek groen (bijl. 7). - monumentale en gem. bijzondere/waardevolle bomen (hfd. 7); - onderhoud en beheer (hfd. 8); - technisch handboek groen (bijl. 7); - monumentale bomen (bijl. 1-4); - bomeneffectanalyse (bijl. 5). - communicatie en voorlichting (hfd. 10); - onderhoud en beheer (hfd. 8); - overlast door bomen (bijl. 9). capaciteit en nascholing personeel - personeel en organisatie (hfd. 9). bepaling van belangrijke bomen en boomstructuren en instandhoudings- en ontwikkeldoelen voor boomstructuren - bomen en groenstructuur (hfd. 2); - bomenvisie Wijk bij Duurstede (hfd. 3); - groenstructuurplan. Gemeente Wijk bij Duurstede Van Bommel FAUNAWERK 16

17 3.5. Speerpunten Het beleid van de gemeente richt zich op het behoud en daar waar mogelijk versterking van bestaande groenstructuren en individuele bomen, zoals beschreven in het Groenstructuurplan. Hierbij vormen de monumentale bomen van de landelijke lijst en de gemeentelijke bijzondere of waardevolle bomen de belangrijkste bomen van Wijk bij Duurstede. De criteria van beide lijsten worden in het volgende hoofdstuk behandeld. Om te kunnen voldoen aan het uitgangspunt van de gemeente, dat bomen dienen bij te dragen aan een aantrekkelijke, functionele en veilige woonomgeving, zijn deugdelijk onderhoud en beheer noodzakelijk. Regelmatige inspecties van het bomenbestand, waarbij de veiligheid en conditie van de bomen wordt geïnventariseerd, vormen de basis voor onderhoud en prioriteitstelling. Gemeente Wijk bij Duurstede Van Bommel FAUNAWERK 17

18 ONTWERP EN INRICHTING Gemeente Wijk bij Duurstede Van Bommel FAUNAWERK 18

19 4. BOMEN EN ONTWERP OPENBARE RUIMTE 4.1. Vroegtijdige afstemming in de ontwerpfase Veel problemen met bomen zijn terug te voeren naar de ontwerpfase en de gebrekkige afstemming in de voorbereidingsfase van inrichtingsprojecten. Een structurele oplossing van deze problemen vraagt om een andere aanpak en planning. Het groen kan niet langer los gezien worden van de bovengrondse en ondergrondse infrastructuur. Dit vraagt om afstemming en een integrale benadering van de betrokken afdelingen in een vroeg stadium van het planproces. De projectleider binnen de gemeente is in eerste instantie verantwoordelijk voor het tijdig betrekken van alle disciplines bij de ontwerpfase. Doelstelling van groen ontwerp openbare ruimte Het doel is het op haalbare wijze handhaven van waardevolle bomen en waarborgen van boomstructuren in nieuwe plannen en reconstructies, alsmede het op een duurzame wijze aanplanten of verplanten van bomen. Reeds in de oriëntatiefase van een project brengt de projectleider de in het plangebied aanwezige bomen en groenstructuren in kaart, net zoals dat nu gebeurt met de inventarisatie van sloten en kabels en leidingen. Op zo n manier is vooraf duidelijk wat er aan bomen aanwezig is en kan de betrokken groene medewerkers snel beoordelen of bepaalde bomen behouden moeten en kunnen blijven. Tijdens het ontwerpproces is het noodzakelijk dat naast de groeivoorwaarden van nieuwe én bestaande bomen ook de randvoorwaarden van andere disciplines (riolering, kabels, verkeer, verlichting) meegenomen worden, om ook op de lange termijn een goede inpassing van bomen mogelijk te maken. Welke groeiomstandigheden zijn nodig, nu en in de toekomst, zodat de bomen hun functie kunnen blijven vervullen? Hoe ziet deze boom eruit over 30 jaar of langer en wat zijn de eisen die zo n boom stelt en hoeveel ruimte is daarvoor nodig? Door zulke vragen te stellen, kan men er voor kiezen bepaalde soorten niet toe te passen of onder bepaalde omstandigheden juist wel te gebruiken. Deze groeivoorwaarden zijn bij elke boomdeskundige bekend, de projectleider dient echter in het ontwerpproces er ook voor zorg te dragen dat de bomen deze voorwaarden geboden worden. Daarom is het tijdens de planvorming belangrijk dat de afdeling Beheer en in het bijzonder de groenbeheerder vroegtijdig betrokken wordt. Hierdoor kunnen onnodige kostbare ontwerpaanpassingen, vertragingen en vroegtijdige boomvellingen voorkomen worden Bomeneffectanalyse bij ruimtelijke ontwikkelingen voor bestaande bomen Voor een boominclusieve beoordeling van het ontwerp is het noodzakelijk dat: landelijk monumentale bomen, gemeentelijk bijzondere/waardevolle bomen, alsook bomen die onderdeel uitmaken van de gemeentelijke groenstructuur bij herbestemming, eerder in het planproces in beeld te komen. De ontwerpfase is het meest uitgelezen moment om de effecten van bouw of aanleg op bomen te beoordelen. Beoordelingen die uitgevoerd worden vóór deze fase leveren slecht een globale indicatie van mogelijke effecten aangezien concrete uitwerkingen van de plannen nog ontbreken. Na de ontwerpfase is er vaak te weinig ruimte voor aanpassingen in het ontwerp, waardoor de kansen voor een duurzaam behoud van bomen beperkter zijn. Gemeente Wijk bij Duurstede Van Bommel FAUNAWERK 19

20 De bomeneffectanalyse (BEA) is een gestandaardiseerde beoordeling die ten doel heeft de boomtechnische kwaliteit te waarborgen en er voor te zorgen dat alle essentiële aspecten van de ruimtelijke ontwikkeling voldoende worden belicht. Door het toepassen van een bomeneffectanalyse, gebruik je een in de bomenverordening verankerd instrument, waardoor de beoordeling niet vrijblijvend is. Voor een nadere uitwerking van de bomeneffectanalyse zie ook 5.3 en de bijlagen 5 en 6. De bomeneffectanalyse en andere essentiële voorwaarden voor een goed gemeentelijk bomenbeleid (De Bomenstichting 2004): De basis voor een beter afstemming tussen bomen en bouwen is een goed vastgelegd gemeentelijk bomenbeleid. Zonder gedegen fundament delft het bomenbelang het onderspit tegen de RO belangen. Een bomen-, groenstructuur- en/of landschapsplan is een minimum vereiste. Het liefst aangevuld met een door de gemeenteraad bekrachtigde lijst van monumentale/waardevolle bomen. Daarnaast dient de bescherming d.m.v. een kapverbod te zijn uitgewerkt in een Bomenverordening of APV artikel. Een belangrijke aanvulling hierop is het vastleggen van de plicht tot uitvoering van een BEA Ontwerprichtlijnen Bomen hebben een belangrijke functie in stedenbouwkundige ontwerpen. Bij de soortkeuze zijn de abiotische omstandigheden (bodemtype, grondwaterstand, e.d.) en de inpassing binnen stedenbouwkundige ontwerpen belangrijke selectiecriteria. Soortkeuze wordt ook bepaald door de beoogde toepassing en potentiële overlast. Esthetische overwegingen bij een boomsoortkeuze zijn grootte, vorm, massa, textuur, kleur en plantpatroon. Het is van belang dat in ontwerpen de kroonprojectie van bomen op werkelijke grootte ingetekend wordt. Dat wil in principe zeggen de grootte van de uiteindelijke boom op verwachte levensduur, in de praktijk wordt de grootte op een leeftijd van jaar als voldoende ingeschat. Indien bomen op kleinere schaal in het ontwerp worden geprojecteerd kan dat misleidend werken (bijv. afstand van bomen tot gebouwen) voor toekomstige bewoners en andere betrokkenen, waardoor uiteindelijk overlast en ongewenste situaties kunnen ontstaan. De prioriteit ligt bij veiligheid, vitaliteit en beheersbaarheid van bomen in het stedelijk gebied. Daarnaast is een kostenefficiënt bomenbeheer belangrijk. Dit wordt bereikt door in de ontwerpfase, naast een beoordeling op aanlegkosten, ook te toetsen op beheer- en onderhoudkosten. Groeiplaatseisen van bomen en de mate waarin daarmee rekening wordt gehouden, vormen misschien wel de belangrijkste voorwaarde voor een goed ontwerp. Wanneer wordt voldaan aan de groeiplaatseisen van bomen, resulteert dat in: meer gezonde en veilige bomen; hogere beeldkwaliteit; lagere beheer- en onderhoudskosten per boom; Gemeente Wijk bij Duurstede Van Bommel FAUNAWERK 20

21 minder overlast. De haalbaarheid van een duurzame boombeplanting wordt met name bepaald in de ontwerpfase, hierbij zijn de volgende aspecten van belang: beschikbare ondergrondse en bovengrondse ruimte; groeiplaatskwaliteit; uiteindelijke boomgrootte; medegebruik van de boomlocatie door infrastructuur; technische oplossingen om beschikbare ondergrondse ruimte te vergroten; boomsoortenkeuze. In het volgende hoofdstuk, de inrichting van de openbare ruimte, wordt een aantal boomtechnische randvoorwaarden en richtlijnen voor ontwerp en inrichting behandeld. Boomwortels Bomen hebben levende, groeiende, ademende wortels, die voor de verankering van de boom en de opname van water en voedingsstoffen zorgen. Om normaal te kunnen groeien hebben bomen, wanneer ze met hun wortels niet het grondwater kunnen bereiken, per vierkante meter van de toekomstige kroonprojectie grofweg driekwart kubieke meter goed doorwortelbare, dus niet-verdichte grond nodig. Een ander, makkelijk ezelsbruggetje is, dat een boom ruwweg één kubieke meter doorwortelbare ruimte per jaar van zijn levensduur nodig heeft. Natuurlijk dienen er voldoende water, zuurstof en voedingsstoffen aanwezig te zijn. Indien wortels beschadigd worden kunnen daardoor de verankering of opnamecapaciteit te kort gaan schieten. Bovendien is zo n beschadigde wortel een toegangspoort voor schadelijke schimmels, die de stabiliteit van de boom in gevaar kunnen brengen. De volgende activiteiten zijn schadelijk voor boomwortels: - ophogen en afgraven grond op maaiveld - graafwerkzaamheden in of door wortelstelsel - gebruik strooizout en andere chemische stoffen - verhoging of verlaging van de grondwaterstand (bijv. door bronbemaling) - wateroverlast - afdichting van de grond met bijvoorbeeld dicht asfalt - verdichting grond door verkeer of opslag bouwmateriaal Gemeente Wijk bij Duurstede Van Bommel FAUNAWERK 21

22 5. BOMEN EN INRICHTING OPENBARE RUIMTE Voor het behoud van bestaande bomen en een duurzame toepassing van nieuwe aanplant dient men tijdens de (her)inrichting van de openbare ruimte rekening te houden met de voorwaarden die bomen aan hun leefomgeving stellen. Niet alleen nu, maar ook op termijn, wanneer de boom de beoogde grootte heeft bereikt. De inrichtingsvoorwaarden dienen integraal te worden afgestemd met de andere gemeentelijke disciplines (riolering, kabels en leidingen, verkeer, verlichting) Eisen aan ruimte Bovengrondse ruimte De bovengrondse ruimte die een boom nodig heeft wordt vooral bepaald voor de ruimte die zijn uitgegroeide kroon nodig heeft. Deze ruimte wordt bepaald door de kroonvorm, boomgrootte en opkroonhoogte. De kwaliteit van de bovengrondse ruimte voor bomen wordt door een aantal factoren bepaald: afstand tot gebouwen, straatlantaarns, andere bomen, e.d. in verband met schaduwwerking in gebouwen; afstand tot rijdend verkeer, door parkeren of langsrijdend verkeer kunnen bomen beschadigen en daarmee verzwakken en vatbaarder voor ziektes worden, waardoor ze instabiel worden en velling noodzakelijk wordt; opspattend pekelwater levert schade aan het stamweefsel en verminderd conditie en kan tot afsterven leiden; verharding dichtbij de stamvoet levert een verhoogd risico voor beschadigingen en heeft een negatieve invloed op het zuurstof- en vochtgehalte in de bodem, waardoor de vitaliteit beïnvloed wordt. Maatwerk en aanbod boomkwekerij De vraag naar bomen wordt steeds breder en kwekers spelen hierop in door steeds meer maatwerk te leveren. Bomen kunnen geleverd worden in container of met zomerkluit zodat ook in het groeiseizoen geplant kan worden. Vormbomen vragen zowel bovengronds als ondergronds weinig ruimte. Door de bovengrondse snoei verjongen de wortels zich continue en zijn de bomen vitaal en vaak lang te handhaven. Denk hierbij maar aan de oude dorpslinden. Intensief beheer na aanplant is een vereiste Ondergrondse ruimte Hoe hoger de kwaliteit van de groeiplaats, des te minder bewortelbare ruimte nodig is. De groeiplaats kwaliteit wordt bepaald door de meest beperkende factor. Deze kwaliteitsnormen zijn soortafhankelijk. De volgende factoren zijn van belang: beschikbaarheid voedselelementen luchthuishouding vochthuishouding bodemleven zuurgraad zoutgehalte Er bestaan verschillende methoden om de groeiplaats te verbeteren, deze lopen uiteen van het opbrengen van bomengrond tot het plaatsen van boombunkers, zie bijlage 7 - technisch handboek, onderdeel 4. Gemeente Wijk bij Duurstede Van Bommel FAUNAWERK 22

23 5.2. Kabels en leidingen De gemeente overlegt regelmatig met nutsbedrijven over de aanleg van nieuwe tracés voor kabels en leidingen en verleent vergunningen voor de aanleg. Volgens de telecommunicatieverordening van Wijk bij Duurstede, kunnen ter voorkoming van schade en ter bescherming van groenvoorzieningen, voorschriften bij het bestemmingsbesluit worden gegeven (art 4 lid 1 b resp. h). Deze voorschriften kunnen onder meer inhouden: minimale graafafstand tot de stam afhankelijk van grootte van de boom; maximale reductie doorwortelbare ruimte; bescherming blootliggende wortels; toepassing sleufloze technieken; gewenste locatie van de kabels en leidingen. Daarnaast dienen nutsbedrijven zich te houden aan de in de gemeente Wijk bij Duurstede geldende bomenverordening. De gemeente wil vaker gebruik maken van haar recht de schade aan gemeentelijke bomen te verhalen op het nutsbedrijf. Om aan te kunnen tonen dat er schade is toegebracht, is een beoordeling van bomen voor en na de uitvoer van werkzaamheden noodzakelijk, evenals het toezicht op de werkwijze bij de uitvoer Toepassing van de bomeneffectanalyse De bomeneffectanalyse (BEA) van de Bomenstichting is een gestandaardiseerde beoordeling voor een onafhankelijke beoordeling van mogelijke effecten, voorafgaand aan bouw of aanleg. Een BEA beoordeeld of de boom, in het perspectief van de voorgenomen bouw of aanleg, in zijn huidige verschijningsvorm en standplaats, duurzaam behouden kan blijven. Een BEA dient te worden uitgevoerd door een deskundig boomverzorger of boomtechnisch adviseur. De resultaten van deze beoordeling kunnen vervolgens worden meegenomen in de besluitvorming rond bouw of aanleg. De BEA is toe te passen op allerlei werken zoals bouwwerken, reconstructies van wegen en rioleringen of de aanleg van kabels en leidingen. Toepassing is echter niet altijd zinvol, zoals wanneer de boom in slechte conditie verkeerd of geprojecteerd staat in de toekomstige bouwput. De BEA is met name inzetbaar in de randzone van het te realiseren werk of om alternatieven te formuleren voor bouwactiviteiten die door de gemeente ontplooit worden. Op grond van de uitkomsten van een BEA is het voor alle partijen duidelijk welke bomen mogen verdwijnen voor de bouw of aanleg en welke bomen en onder welke voorwaarden worden gespaard. De bomeneffectanalyse (BEA) is verankerd in de bomenverordening van Wijk bij Duurstede, deze biedt twee gronden om een BEA verplicht te stellen, te weten: Op grond van de bomenverordening artikel 8. De verplichting tot het opstellen van een BEA als een vergunningsvoorschrift bij de afgifte van een kapvergunning. Bijvoorbeeld als een vergunning wordt verleend voor het vellen van twee bomen voor de bouw van een woning, en dat voor de overige bomen in de nabijheid van de bouwlocatie een BEA dient te worden uitgevoerd voordat met het werk wordt begonnen. Op grond van de bomenverordening artikel 9. De verplichting tot het opstellen van een BEA als oplegging van een zelfstandige instandhoudingsplicht. Vooral in situaties waarin geen kapvergunning Gemeente Wijk bij Duurstede Van Bommel FAUNAWERK 23

24 is aangevraagd of het vergunningvrije bouwwerken betreft, is de zelfstandige instandhoudingsplicht een logische juridische werkwijze. In bijlage 5 worden de verplichte onderdelen van een bomeneffectanalyse opgesomd, een checklist waaraan een BEA moet voldoen wordt gegeven in bijlage Bescherming van bomen bij werkzaamheden Diegene die bouw- of graafwerkzaamheden uitvoeren zijn vaak onvoldoende op de hoogte of zich onvoldoende bewust van het effect van hun handelen op bomen. Ernstige schade op korte of lange termijn kan het gevolg zijn. Volgens de bomenverordening ( 6.1) wordt ernstige schade gerangschikt onder vellen, waarvoor onder de bomenverordening een kapvergunning is vereist. Opdrachtgevers, zoals de relevante gemeenteafdelingen, nutsbedrijven, aannemers projectontwikkelaars en particulieren, dienen zich hiervan meer bewust te zijn. In de bomeneffectanalyse wordt uitgebreid aandacht besteed aan boombescherming en de eventuele effecten van voorgenomen werkzaamheden op bestaande bomen. Bedrijven die veel van dit soort werkzaamheden uitvoeren kunnen pro-actief geïnformeerd worden over boombescherming bij de uitvoer van werkzaamheden alsook het gemeentelijk beleid ten aanzien van schade. Zo kan de gemeente als vergunningverlener standaard richtlijnen voor de uitvoer van werkzaamheden aan de houder van een bouwvergunning meegeven. Dit kan onder meer door het meezenden van de leidraad de 10-geboden van werken bij bomen (bijlage 7 onderdeel 1) eventueel aangevuld met enige voor de locatie specifieke aandachtspunten Verplanten van bomen In sommige gevallen, indien een boom niet in het bouwproject in te passen is, kan men ervoor kiezen deze te verplanten. Allereerst dient dan bekeken te worden of een boom verplant kan worden. Niet alle boomsoorten zijn geschikt om te verplanten, daarnaast is de gezondheidstoestand, ontwikkeling van wortelstelsel en vitaliteit bepalend of een boom succesvol verplant kan worden. De leeftijd en grootte van de boom zijn hierbij van ondergeschikt belang, aangezien het technisch mogelijk is bomen van elke grootte te verplanten. Voor het slagen van de verplanting is ook de nieuwe standplaats van groot belang, deze dient zoveel mogelijk overeen te komen met de groeiomstandigheden op de oude standplaats. Een goede voorbereiding, bij oudere bomen soms wel gedurende enkele jaren, is essentieel voor succes. Ook na het verplanten zijn enige jaren van extra zorg noodzakelijk. De hersteltijd na verplanten wisselt per boomsoort en situatie. Bovendien is ook het verplanten van bomen vergunningplichtig (bomenverordening) Richtlijnen voor ontwerp en inrichting Om een kader te scheppen voor ontwikkelaars en een handreiking te geven aan ontwerpers en inrichters van de openbare ruimte is een aantal richtlijnen en randvoorwaarden opgesteld. Hierbij is uitgegaan van de indeling zoals gehanteerd in het gemeentelijk groenstructuurplan, de groenstructuurtypen: vlakken, lijnen en punten. De visie op de verschillende groenstructuurtypen en de concrete instandhoudings- en ontwikkeldoelen zijn terug te lezen in het betreffende groenstructuurplan. Gemeente Wijk bij Duurstede Van Bommel FAUNAWERK 24

25 Technisch handboek groen Daarnaast heeft de gemeente in meer algemene zin een aantal richtlijnen en randvoorwaarden vastgesteld in het technisch handboek groen (bijlage 7). Het technisch handboek beschrijft de eisen ten aanzien van bescherming van te handhaven bomen rond en op het bouwterrein, plantafstanden in relatie tot boomgrootte (1 e, 2 e en 3 e orde bomen), grondverbetering van groeilocaties, de kwaliteit van het plantmateriaal en het stappenplan voor de Flora- en faunawet bij aanwezigheid beschermde soorten. Het technisch handboek kan onderdeel uitmaken van een overeenkomst tussen gemeente en een externe partij, zoals ontwerpers, aannemers of projectontwikkelaars. In het geval van ontwerp, dient het technisch handboek in de start van de ontwerpfase aan projectontwikkelaars en ontwerpers te worden meegegeven. Bij (her)inrichting dient het technisch handboek in ieder geval op de eerste bouwvergadering ter sprake komen. Hierbij zijn de projectleider en de plantoetser de aangesproken personen binnen de gemeente om het handboek met betrokkenen, als voorwaarde bij projecten, te bespreken. De richtlijnen en randvoorwaarden zijn afkomstig uit: van Loon 2003; Atsma & in t Velt 1992; en de gemeente Leiderdorp De hieronder en in het technisch handboek beschreven richtlijnen vormen een leidraad, situaties kunnen verschillen en daarmee om een eigen aanpak vragen Lijnen Wijkontsluitingswegen Deze wegen zijn breed opgezet en hebben een of twee forse bomenrijen (figuur 4). De belangrijkste functies zijn verkeersoriëntatie, cultuurhistorie en ecologie. Vooral markante soorten en bomen van de 1 e grootte zijn hiervoor geschikt. Figuur 4. Voorbeelden van wijkontsluitingswegen, ruim en minder ruim opgezet (afbeeldingen overgenomen uit van Loon, 2003) Aandachtspunten: voldoet de bodemstructuur niet kapot gereden bij wegaanleg; gevoeligheid voor strooizout; bomen dient men goed te kunnen opkronen; groeiplaatsverbetering en bescherming Gemeente Wijk bij Duurstede Van Bommel FAUNAWERK 25

26 wortels op gevoelige plekken, takbreuk-gevoelige soorten vermijden. Scherpe controle op boomveiligheid vooral in relatie met vallend hout en verkeer is hier van belang. Buurtontsluitingswegen Kleinere ontsluitingswegen binnen een wijk zijn soms moeilijk te onderscheiden van woonstraten. Door de veelal smalle straatprofielen en het multifunctionele gebruik dienen de bomen niet te groot te zijn. Geschikt zijn bomen van de 2 e grootte, in veel gevallen is er slechts plaats voor de 3 e grootte. Aandachtspunten: zie woonstraten. Woonstraten In een groot aantal woonstraten is de ruimte veelal beperkt en moet de straat plaats bieden aan veel functies (figuur 5). Daarom dient in dergelijke straten extra aandacht besteed te worden aan de afstemming van de te planten bomen op de beschikbare ruimte. In een behoorlijk aantal gevallen zal dit leiden tot de aanplant van bomen van de 3 e grootte, die in de praktijk vaak niet ouder zullen worden dan 30 jaar. In de woonstraten waar voldoende ruimte is, kunnen ook goed bomen van de 1 e en 2 e grootte aangeplant worden. Hiermee wordt meer variatie gecreëerd en kunnen beeldbepalende bomen een plek binnen de woonwijken krijgen. In situaties wanneer de ruimte echt te beperkt is, kan men er ook voor kiezen geen bomen aan te planten. In sommige gevallen wordt de boomstructuur gevormd door bomen op privaat terrein, zoals in delen van de Noorderwaard (figuur 6). Figuur 5. Voorbeeld van een woonstraat (afbeelding overgenomen uit van Loon, 2003) Waar de ruimte in woonstraten dat toelaat, zoals in plantsoenen, parkeerplaatsen en andere snippers openbaar groen is het voor een gevarieerd beeld aan te bevelen ook bomen van een andere grootte te plaatsen (zie ook onderdeel plantsoenen). Aandachtspunten: niet te grote bomen planten, voldoet de bodemstructuur. Overlast door bomen in welke vorm dan ook voorkomen, dus bomen vermijden met opdrukkende wortels, die vatbaar zijn voor luizen en met vallende zaden en vruchten. Parkeerplaatsen en trottoirs funderen met bomenzand. Figuur 6. Noorderwaard smal straatprofiel, bomen voornamelijk op privaat terrein Gemeente Wijk bij Duurstede Van Bommel FAUNAWERK 26

27 Wegbeplanting buitengebied Veel wegen in het buitengebied worden door bomen begeleid. Deze beplanting heeft een belangrijke ecologische en cultuurhistorische waarde. In het Langbroekerweteringgebied wordt de beplanting in belangrijke mate bepaald door de zogenaamde cope-verkaveling, waardoor er vooral lijnvormige beplanting aanwezig is, veelal in de vorm van bomenlanen. Het Kromme Rijngebied kenmerkt zich door halfopen onregelmatige blokverkaveling, waar op de stroomruggen en oeverwallen groepsgewijs bomen aangeplant zijn. Voor een gedetailleerdere beschrijving van het landschap rond Wijk bij Duurstede zie het Landschapontwikkelingsplan Kromme Rijngebied. In principe kunnen alle boomgrootte s gebruikt worden, zo ook knotbomen. Bij de aanplant in het buitengebied dient men te kiezen voor streekeigen soorten, waarbij er voldoende aandacht dient te zijn voor de cultuurhistorische functie van de wegbeplanting. Aandachtspunten: gevoeligheid van boomsoort voor strooizout, bomen dient men goed te kunnen opkronen, takbreuk-gevoelige soorten vermijden. Bomen staan in de berm, waardoor ze meer ruimte hebben en minder snel hieraan gerelateerde overlast zullen vertonen, schaduwwerking op agrarische percelen zal eerder als problematisch worden ervaren. Scherpe controle op boomveiligheid vooral in relatie met vallend hout en verkeer is hier van belang. Groene wijkranden De meeste wijken zijn omsloten door een groene gordel waar bomen een belangrijke plaats innemen. Naast een afscheiding tussen wijken zijn recreatieve en ecologische functies hierbij van belang. In principe kunnen alle boomgrootte s gebruikt worden. Aandachtspunten: op kritieke of smalle punten niet te grote bomen toepassen, bij aansluiting op het buitengebied streekeigen beplanting kiezen. Watergangen Begeleidende bomen kunnen watergangen benadrukken. Per situatie dient dit te worden afgewogen. In principe kunnen alle boomgrootte s gebruikt worden, daarnaast zou men ook knotbomen kunnen toepassen. Aandachtspunten: onderhoud aan watergangen moet mogelijk blijven (figuur 7). Bij stilstaand water kan de bladval van bomen rotting veroorzaken. Figuur 7. De Geer brede watergang, onderhoud aan watergang is hier goed mogelijk Vlakken Parken De grootste groene vlakken in de bebouwde kom worden door parken gevormd. Het karakter van parken, en daarmee de boomsoortkeuze en toepassing, verschilt sterk. In parken hebben bomen meer dan elders in de bebouwde kom de ruimte om uit te groeien. Bomen staan over het algemeen vrij in de bodem en hebben een breed vertakt wortelstelsel. Bij eventuele herinrichting dient daarmee rekening gehouden te worden. Gemeente Wijk bij Duurstede Van Bommel FAUNAWERK 27