Spelregels voor methodisch handelen

Transcriptie

1 Spelregels voor methodisch handelen

2 Colofon Pleegzorg Limburg! Handboek Prima Pleegzorg Uitgave: Provincie Limburg Afdeling Cultuur, Welzijn en Zorg Postbus MA Maastricht Tel: +31 (0) Fax: +31 (0) Auteur: Drs. M.C. (Riet) Portengen mld Strandvlietlaan CH Ouderkerk aan de Amstel Tel: +31 (0) info@sonestra.nl SoNeStra Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt in druk, als fotokopie of op enige andere wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van en verwijzing naar SoNeStra

3 Inhoud Inleiding 7 PRIMA PLEEGZORG 9 Gebruikte termen 10 DEEl 1 HET FUNDAMENT 1. Prima Pleegzorg Visie op pleegzorg Integrale pleegzorg Ankers Facetten Theoretische basis Systeemdenken Creatief denken Alignment 10 DEEl 2 VRAAGGERICHTE PLEEGZORG 2. Werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën Betekenis en inhoud in een notendop Sociaal kapitaal De sociale omgeving als bron voor oplossingen Van sociaal netwerk naar werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën Werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën: drie fasen 16 1

4 3. Vraaggericht werken Betekenis en inhoud in een notendop Drie aspecten van vraaggericht werken Bron voor dialoog en samenwerking Vraaggericht werken in de pleegzorg Interactie in de pleegzorg Pleegzorg op maat; flexibel en creatief Dynamisch model Terug naar huis De rol en positie van pleegouders Paradigmawisseling 31 DEEL 3 TOEPASSING 6. Kernbegrippen Vraaggerichte Pleegzorg Empowerment Activeren Respect Motiveren Veiligheid Vertrouwen De kunst van het vragen stellen Vragen die het bewustzijn versterken Vragen die de verantwoordelijkheid versterken Vragen over het toekomstbeeld (doelvragen) Vragen voor realiteitstoetsing Vragen over opties en acties 46 2 Handboek Pleegzorg Limburg

5 8 Werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën: proces, vaardigheden en technieken Het Netwerkkompas Het genogram Het ecogram De levenslijn Het sociogram Opbrengst van alle grammen en levenslijn Het Drieluik Het FamilieNetwerkBeraad Natuurlijk en vanzelfsprekend Het FamilieNetwerkBeraad: waarom en wanneer FamilieNetwerkBeraad en kinderen De voorbereiding van een FamilieNetwerkBeraad De bijeenkomst Samenwerken in een Actieteam Een Actieteam Actieteams en vraaggerichte pleegzorg Uitgangspunten van het Actieteam Theoretisch model Werkwijze bijeenkomst 71 3

6 9. Vraaggerichte Pleegzorg; aanvullende instrumenten en technieken Pleegzorg op Maat triple Dilemmaspiegel Competentiebalans 79 DEEL 4 PRAKTIJK 10. Netwerkpleegzorg Kenmerken netwerkpleegzorg Startfase Bestandspleegzorg Kleurrijke pleegzorg Ontmoeting en dialoog Presenteren en informeren Community pleegzorg Allochtone kinderen in pleeggezinnen Diversiteit in organisaties Respectvol Samenwerken Waar loopt Respectvol Samenwerken mis? Spelregels voor bejegening Activiteiten rond respectvol samenwerken Participatie, leren & ontwikkelen en één gezicht Participatie van ouders en kinderen Leren & ontwikkelen in de pleegzorg Pleegzorg Limburg: één gezicht 108 Eindnoten en literatuur Handboek Pleegzorg Limburg

7 Prima Pleegzorg bedankt alle ouders, kinderen, pleegouders, andere belangrijke mensen voor kinderen, organisaties en professionals voor hun inzet, enthousiasme, kritisch meedenken en vooral voor hun kennis en het willen delen van ervaringen. De organisaties die meewerkten aan de ontwikkeling van Prima Pleegzorg: 5

8

9 Inleiding Met trots presenteert Pleegzorg Limburg de spelregels voor methodisch handelen Prima Pleegzorg. Op de vraag hoe pleegzorg er in de toekomst uit moet zien, antwoordde een jongere die in een pleeggezin opgroeit: Pleegzorg die prima is voor ons allemaal! Prima pleegzorg dus! Prima Pleegzorg startte in 2007 met een conferentie over de toekomst van de pleegzorg: Pleegzorg 2011, zeg het zelf!. Op basis van de uitkomsten ontwierpen in 2008 vertegenwoordigers van alle participanten in de pleegzorg een innovatietraject. Iedereen kreeg de kans mee te denken over een plan voor de toekomst. Het uiteindelijke innovatieplan Prima Pleegzorg: 4xi staat voor een integrale, intersectorale, interculturele en innovatieve aanpak. Vanaf 2010 werkten verschillende communities of practice, met vertegenwoordigers van alle participanten of participanten zelf, samen aan de uitvoering ervan. Gaandeweg gaven ze zowel in de praktijk als in hun beleid inhoud en betekenis aan de visie, speerpunten en ambities van Prima Pleegzorg. Dat ontwikkelproces bracht veel beweging in de Limburgse pleegzorg; prachtige verhalen en mooie ervaringen. Maar ook moeizame momenten waarin twijfels en kritiek intrigerende vragen opleverden. Soms werden snel heldere oplossingen gevonden, soms begon een zoektocht naar antwoorden. De sleutel lag iedere keer in het verbinden van de verschillende perspectieven. Juist dat maakt pleegzorg boeiend, maar soms ook zo complex. Prima Pleegzorg vormt voortaan de basis voor de pleegzorg in Limburg. Hoewel het ontwikkeltraject voorbij is, blijft pleegzorg zich ontwikkelen. Er zullen steeds nieuwe vragen opduiken omdat kinderen, ouders, pleeggezinnen, sociale netwerken en families verschillen. Talenten, kwaliteiten en uitdagingen zijn in iedere pleegzorgsituatie anders. Ook professionals en organisaties hebben hun eigen benadering, ook al hanteren ze dezelfde visie en werkwijze. Verder blijft de context waarbinnen de pleegzorg opereert veranderen. De op handen zijnde transitie van jeugdzorg naar de gemeenten en de wijzigingen in de Wet op Jeugdzorg springen op dit punt in het oog. Prima Pleegzorg biedt een stevig fundament om die transitie in kansen om te zetten. Dit handboek omschrijft de spelregels voor het methodisch handelen van Pleegzorg Limburg. Daarin is de situatie van het kind leidend. Er is een verhaal van het kind en zijn ouders, maar ook over hen. De verhalen geven aan waarom ouders moeite hebben hun kind op te voeden. Zij kunnen samen met hun familie en sociaal netwerk een plan maken en pleegouders zoeken die helpen hun kind groot te brengen. Pleegouders die aanvullen in wat voor hen lastig is. De vraag kan beperkt zijn of uitgebreid, tijdelijk of voor lange tijd. De spelregels zijn bedoeld voor professionals in de jeugd- en pleegzorg. Aan de hand van deze spelregels kunnen zij samen met ouders, kinderen, pleeggezin en hun sociale omgeving de speelruimte van pleegzorg benutten. Hoe die pleegzorg vorm krijgt, verschilt per situatie. Het gaat erom dat kinderen en ouders op hun vragen de antwoorden vinden die aansluiten bij hun mogelijkheden en krachten. Zodat ieder kind de ruimte krijgt zich te ontwikkelen en veilig op te groeien in een omgeving die continuïteit biedt. Maar ook dat hij verbonden blijft met zowel zijn ouders, familie en sociaal netwerk als met zijn pleegouders en hun sociale omgeving. Op die manier verwerft hij een sociaal kapitaal waar hij later zelf op verder kan bouwen. 7

10 Deel 1 beschrijft het fundament van Prima Pleegzorg. De visie op pleegzorg is het ijkpunt voor het nemen van besluiten, het maken van plannen en de uitvoering daarvan. Iedereen die samenwerkt aan de toekomst van het kind doet dat vanuit dezelfde basishouding. Integrale pleegzorg is het leidende concept binnen Prima Pleegzorg. Dat wil zeggen, samenwerken vanuit één actieplan; op alle niveaus, tussen alle participanten, professionals en organisaties. De theorieën die ten grondslag liggen aan het handelen van professionals zijn systeemdenken, alignment en creatief denken. Vraaggerichte pleegzorg staat centraal in deel 2. De werkwijze van Prima Pleegzorg bestaat uit twee pijlers die onlosmakelijk verbonden zijn: werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën en vraaggericht werken. Samen vormen ze Vraaggerichte Pleegzorg. Het werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën brengt een verschuiving van de hulpvraag met zich mee en daarmee een paradigmawisseling die vraaggericht werken vanzelfsprekend maakt. Een alignmentmodel brengt de rol en positie van ouders, kinderen, familie, sociaal netwerk, pleeggezinnen en professionals in kaart. In deel 3 staat de toepassing van Prima Pleegzorg centraal; de vaardigheden, technieken en instrumenten. Zes kernbegrippen zijn de leidraad voor de attitude van de professional. De kunst van het vragen stellen is een basale techniek om alle perspectieven te verkennen en te verbinden. Het werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën en Vraaggerichte Pleegzorg kent specifieke instrumenten en technieken. De beheersing hiervan helpt om speelruimte te creëren en te reflecteren op het eigen professionele handelen zodat pleegzorg op maat voor iedereen telt Deel 4 beschrijft de praktijk van Prima Pleegzorg; de netwerkpleegzorg, bestandspleegzorg en kleurrijke pleegzorg. Tot slot, maar eigenlijk het begin; respectvol samenwerken. Daar valt of staat het samenwerken aan de toekomst van een kind mee! Binnen Prima Pleegzorg waren nog drie communities of practice actief: participatie van jongeren en ouders Pleegzorg Limburg: één gezicht leren & ontwikkelen in de pleegzorg In de laatste paragraaf aandacht voor de bevindingen. In het evaluatieverslag van het hele ontwikkeltraject komt dit uitgebreider aan bod. Prima Pleegzorg is meer dan een methodiek, het is vooral een manier van kijken en werken. Het mentale model speelt een fundamentele rol; de overtuigingen achter de legitimatie van pleegzorg. De manier waarop we naar ouders en pleegouders kijken, naar hun sociale omgeving. Hoe wij bouwen aan het sociaal kapitaal van een kind. Dit staat allemaal in relatie tot een optimale ontwikkeling van het kind. Mentale modellen vormen de basis van ieders handelen. Met een nieuw mentaal model voor pleegzorg is het mogelijk vanuit een andere basishouding met alle participanten een integraal plan te ontwerpen waarin zij met professionals samenwerken aan de toekomst van het kind. Een integraal plan waarin alle perspectieven zijn verbonden en iedere mening telt. 8 Handboek Pleegzorg Limburg

11 PRIMA PLEEGZORG VRAAGGERICHTE PLEEGZORG Kleurrijke Pleegzorg Netwerk pleegzorg Bestands Pleegzorg Werken vanuit SNS Respectvol samenwerken Vraaggricht werken Pleegzorg Limburg 1 gezicht Participatie ouders en kinderen Leren en ontwikkelen PRIMA PLEEGZORG - systeemdenken - creatief denken - alignment 9

12 Gebruikte termen Cliënt staat voor een volwassene, jeugdige of gezin die met een probleem of vraag kampt en daar een oplossing voor wil vinden. Ouders zijn ouders. Alle toevoegingen zoals oorspronkelijke, biologische of natuurlijke zijn in onze visie overbodig. Kinderen groeien op bij hun ouders, in een pleeggezin of elders. Een pleegkind is net als alle andere kinderen; het groeit alleen op in een andere situatie dan zijn eigen gezin. Kinderen willen het liefst zo gewoon mogelijk zijn. Daarom noemen we hen in dit document kinderen, tenzij het voor het begrip van een tekst nodig is de term pleegkinderen te gebruiken. Een pleeggezin bestaat uit pleegouders, hun (eventuele) kinderen en pleegkind(eren). Pleegouders kunnen alleen of met z n tweeën kinderen opnemen. Familie betreft verwanten. Tezamen met het sociaal netwerk vormt familie de sociale omgeving. Een sociaal netwerk omvat in principe iedereen die op een manier verbinding heeft met de cliënt. Bijvoorbeeld vrienden, buren, bekenden via verenigingen, school en wijk. Het sociale netwerk is inclusief familie, maar exclusief professionals. Participanten zijn alle mensen die op dit moment om een kind heen staan en in de toekomst een rol spelen in zijn leven. Dus ouders, pleeggezin, familie en sociaal netwerk. Het kind zelf is ook participant in het plan voor zijn toekomst. Supporter: iemand in wie een cliënt vertrouwen heeft, die het beste met hem voor heeft en met de andere gezinsleden. De supporter ondersteunt de cliënt bij de voorbereidingen op en bijeenkomsten van een FamilieNetwerkBeraad en Actieteam. Een supporter is geen professional. Professional gebruiken we als verzamelnaam voor alle hulpverleners die bij een kind betrokken kunnen zijn, zoals maatschappelijk werkers, ambulant hulpverleners, groepsleiders, pedagogen en psychologen, alle dienstverleners (medewerkers woningbouw, sociale diensten, etc.) en alle lijn- en staffuncties (teammanagers, werkbegeleiders, gedragsdeskundigen, stafmedewerkers etc.). Begeleider pleegzorg is de term voor een professional die de participanten ondersteunt om samen te werken aan de toekomst van het kind. Facilitator: de professional die het werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën inclusief een FamilieNetwerkBeraad mogelijk maakt. Hij/zij: cliënten en professionals zijn zowel mannen als vrouwen. Voor de leesbaarheid gebruiken wij de mannelijke vorm. 10 Handboek Pleegzorg Limburg

13 DEEL 1 DEEL 1 Het fundament

14

15 1. Prima Pleegzorg Dit eerste hoofdstuk geeft een overzicht van de kern van Prima Pleegzorg. De visie, uitgangspunten en ambities komen aan bod Visie op pleegzorg Kinderen hebben recht op verzorging en opvoeding zodat zij zich kunnen ontwikkelen, zich veilig voelen, continuïteit ervaren en zich verbonden voelen met mensen bij wie zij horen. Mensen die om hen geven en niet alleen nu, maar ook in de toekomst een rol in hun leven spelen. Als een kind tijdelijk niet bij zijn ouder(s) kan wonen, heeft verblijf in een pleeggezin de voorkeur boven opname in een residentiële instelling. In eerste instantie zoeken ouders, familie en sociaal netwerk samen met jeugdzorg en pleegzorg naar een gezin binnen hun familie of sociaal netwerk. Biedt dit geen mogelijkheden, dan komen pleeggezinnen uit het bestand van de pleegzorgorganisatie in beeld. Pleegzorg is er voor kinderen en hun ouders. Het geeft kinderen de kans in een ander gezin dingen mee te krijgen die hun ouders moeilijk kunnen bieden. Tegelijkertijd krijgen ouders de kans samen met supporters, pleegouders en professionals te zorgen dat hun kind weer volledig thuis kan wonen. Of, als dat niet haalbaar blijkt, met elkaar het kind naar volwassenheid te leiden. Pleegzorg is er ook voor pleegouders, hun kinderen en hun sociale omgeving. Zij verdienen ondersteuning en begeleiding om deze belangrijke maatschappelijke functie te vervullen. Iedere burger heeft regie over zijn eigen leven en maximale zeggenschap over besluiten die zijn leven aangaan. Dat geldt ook voor ouders. Om allerlei redenen kunnen zij het moeilijk hebben met de verzorging en opvoeding van hun kinderen. Zij moeten dan de kans krijgen samen met hun supporters een toekomstplan te maken. De besluiten die ze daarin nemen, vertalen ze naar een actieplan: hoe pakken we het aan, wat moet er gebeuren, wie doet wat en wat kunnen professionals eventueel bijdragen? In het actieplan ligt de focus op het kind; op zijn ontwikkeling en veiligheid, en op continuïteit en verbondenheid in zijn leven. Bij een uithuisplaatsing, vrijwillig of in het kader van een maatregel, rijst de vraag: wat kan een pleeggezin bijdragen aan het realiseren van het actieplan? Welk pleeggezin kan samenwerken met ouders en supporters om het kind terug naar huis of naar volwassenheid te leiden? Als ouders de zeggenschap moeten delen met Bureau Jeugdzorg bij een ondertoezichtstelling is de bedoeling dat zij de regie weer terug krijgen. Alle inspanningen zijn gericht op volledig herstel van hun gezag. Zodat zij de opvoeding van de kinderen kunnen hervatten. Dat lukt niemand alleen; iedere ouder benut bij de opvoeding van zijn kind zijn familie en/of sociaal netwerk. Bij een voogdijmaatregel ligt de regie over de kinderen bij de voogd. Bureau Jeugdzorg kan voogd zijn, de pleegouders of een andere natuurlijke persoon. Ook dan spelen de ouders en hun sociale omgeving een rol in het heden en de toekomst van het kind. Zonder ouders bestaan er geen pleegouders. Via het kind zijn zij onlosmakelijk met elkaar verbonden. En daarmee ook met elkaars sociale omgeving, zeker als het kind voor langere tijd in het pleeggezin opgroeit. Pleegzorg betekent een ontmoeting tussen twee verschillende gezinnen, families en sociale netwerken. Ieder heeft zijn eigen cultuur en gebruiken. Deel 1 1

16 De ontmoeting biedt kansen en tegelijk uitdagingen in respectvol samenwerken. De pleegouders hebben immers ook regie over hun gezinsleven. Het delen van de verantwoordelijkheid om een kind naar volwassenheid te leiden blijft een doorlopende zoektocht waarin verwachtingen, meningen, mogelijkheden en grenzen een rol spelen. Pleegouders vullen ouders aan. Soms een aantal dagen per week voor een korte periode, soms dag in dag uit tot het kind volwassen is. Zelfs wanneer het kind volwassen is kunnen de verbondenheid en zorg voortduren. De maatschappelijke functie van pleegouders is belangrijk. Zij bieden een kind de mogelijkheid zich binnen hun gezin te ontwikkelen, met alle bijzondere aandacht en speciale vragen die bij pleegouderschap horen. Ook geven ze ouders de kans samen het kind naar volwassenheid te leiden. Pleegouders verdienen hiervoor bijzondere erkenning en waardering. Zij moeten van professionals de ondersteuning krijgen die ze nodig hebben om een kind te verzorgen en op te voeden in samenspraak met ouders, supporters en eventueel professionals Integrale pleegzorg Integrale pleegzorg is het leidende concept binnen Prima Pleegzorg. Het krijgt inhoud en betekenis door de verbinding tussen het werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën en vraaggericht werken (zie deel 2). Integrale pleegzorg betekent samenwerken vanuit één gezamenlijk actieplan om de vragen van het kind en zijn ouders te beantwoorden. Integrale pleegzorg speelt zich af op het niveau van casuïstiek, organisatie en beleid. Sterker nog, er moet sprake zijn van een parallel proces. Als integraliteit op de werkvloer wordt verwacht, maar deze niet op eenzelfde manier vorm krijgt binnen organisatie en beleid, ontstaan paradoxen. Deze verlammen met als gevolg dat iedereen zich (weer) terugtrekt op zijn eiland, over anderen oordeelt en zijn eigen plan trekt. De kracht van integraliteit zit in het aangaan van de dialoog, het verbinden van perspectieven en het samenwerken aan één plan. Dat komt naar voren in: de casuïstiek Integrale pleegzorg betekent dat alle mensen meedoen die voor het kind belangrijk zijn: zijn ouders, het pleeggezin en de sociale omgeving van beide kanten. Continuïteit in het leven van het kind is een belangrijke leidraad evenals zijn ontwikkeling, veiligheid en verbondenheid met al die mensen. Hun stem telt in het plan voor zijn toekomst waarin zij samenwerken. Alle professionals die een rol spelen in het realiseren van het actieplan werken vanuit dat ene plan. de organisatie Professionals leveren zorg op maat en stemmen hun bijdrage af op het actieplan. Dat kan worden aangepast in een bijeenkomst van het Actieteam (zie 8.3). De professionals die met pleegzorg te maken hebben werken vaak bij verschillende organisaties. Zij moeten hun medewerkers de ruimte geven om samen met anderen te doen wat nodig is. Dat vraagt creativiteit en flexibiliteit van professionals, maar ook van hun organisatie. het beleid Integraal betekent intersectoraal. Intersectorale samenwerking op het niveau van casuïstiek, organisatie en beleid is een voorwaarde om integraal aan één plan voor het kind te kunnen werken. Werken vanuit één visie en met dezelfde spelregels die de verschillende perspectieven verbinden. De spelregels moeten duidelijk zijn en tegelijk speelruimte bieden om samen oplossingen te vinden. De vragen van het kind en zijn ouders zijn hierin leidend, niet de schotten, protocollen en procedures. 2 Handboek Pleegzorg Limburg

17 Integrale pleegzorg werkt ook intercultureel en innovatief. Voorbeelden van samenwerking tussen verschillende sectoren zijn professionals die met elkaar één plan rond een kind en zijn ouders opstellen, organisaties die in onderling overleg oplossingen mogelijk maken en beleid dat hiervoor de voorwaarden creëert. Denk aan trainingen intersectoraal organiseren zodat professionals elkaar en (vertegenwoordigers van) participanten ontmoeten. Het interculturele zit in oog hebben voor het bijzondere van de ander en nieuwsgierig zijn naar diens perspectieven. De erkenning hiervan brengt beweging op gang en opent nieuwe mogelijkheden. Innovatie komt alleen tot stand als alle perspectieven bij elkaar komen in een plan van aanpak. Juist perspectieven die makkelijk over het hoofd worden gezien kunnen bijdragen aan oplossingen die nog niemand heeft bedacht. Zet tien mensen rond de tafel die vanuit hetzelfde perspectief nadenken over een vraag en je krijgt tien keer meer van hetzelfde. Het doorbreken van patronen vraagt nieuwe invalshoeken en professionals die elkaar uitdagen om tot innovatieve oplossingen te komen. Participatie op alle niveaus draagt eraan bij dat burgers de regie over eigen leven nemen. Dit heeft een positief effect op de bijdrage die zij willen en durven te leveren aan de ontwikkeling van organisatie en beleid Ankers Het uitgangspunt bij pleegzorg is dat een kind in principe tijdelijk in het pleeggezin woont. Alle inspanningen zijn erop gericht dat hij weer bij zijn ouders gaat wonen. Als dit niet kan, blijft het kind in het pleeggezin tot volwassenheid. Vraaggerichte pleegzorg legt de verbinding tussen werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën en vraaggericht werken. Integrale pleegzorg staat voor de samenwerking in dat proces; met elkaar werken vanuit één actieplan. De vijf ankers voor integrale pleegzorg zijn continuïteit, participatie, pleegouderschap, professionalisering en organisatie: Continuïteit Continuïteit is voor een kind van belang om drie redenen: 1. basisveiligheid Wisseling van pleeggezin veroorzaakt bij een kind verlies en verwarring. Hij moet zich steeds weer aanpassen. Iedere wisseling tast zijn basisveiligheid aan en daarmee zijn vertrouwen in volwassenen. Hij moet erop kunnen rekenen dat hij in het pleeggezin blijft zo lang dat nodig is en niet telkens naar een ander, vaak onbekend gezin gaat. 2. voorkomen isolement Bij een wisseling van pleeggezin verliest het kind opnieuw mensen die hij vertrouwt en met wie hij zich verbonden voelt. Op den duur durft hij geen verbinding meer aan te gaan en dit vergroot de kans op isolement in de toekomst. 3. duurzame verbinding Wanneer het kind met 18 jaar de jeugdzorg verlaat heeft hij een brede cirkel mensen nodig met wie hij een duurzame verbinding heeft. De primaire verbondenheid ligt bij zijn ouders, familie en sociale netwerk. Daarnaast kunnen het pleeggezin en zijn sociale omgeving een belangrijke bijdrage leveren aan de continuïteit. Professionals behoren hier niet toe. Continuïteit in het leven van kinderen heeft consequenties voor pleeggezinnen. Pleegzorg vraagt hen zich te verbinden met een kind. Dat kan voor een paar dagen zijn, een paar maanden of misschien wel tot volwassenheid. Natuurlijk moet voor een kind, ouders en het pleeggezin zo snel mogelijk duidelijkheid komen, maar de ervaring leert dat die niet altijd te geven is. De situatie kan namelijk in korte tijd veranderen. Belangrijk is dat het kind weet: Ik Deel 1 3

18 mag hier wonen tot ik naar huis kan of op eigen benen kan staan. Jeugdzorg en pleegzorg dragen de verantwoordelijkheid om wisselingen van verblijfplaats zo veel mogelijk te beperken. Het verschil tussen crisis-, opvang- en andere pleegzorgvarianten werkt discontinuïteit in de hand. Een pleeggezin is er voor het kind zo lang dat nodig is. Bij voorkeur verblijft het kind bij mensen die hij kent, waar hij zich veilig voelt en waar zo weinig mogelijk verandert in zijn dagelijks leven. Jeugdzorg en pleegzorg moeten zich vanaf het eerste moment verbinden met de mensen die in het heden en de toekomst een rol spelen in het leven van een kind. Participatie Het kind staat centraal in de jeugdzorg. Al het handelen richt zich op een optimale ontwikkeling voor hem. In die situatie voelt hij zich verbonden met mensen die belangrijk voor hem zijn; in het verleden, in het hier en nu, en voor de toekomst. Pleegzorg verbindt niet alleen ouders, kind en pleegouders, maar ook hun sociale omgeving. Alle participanten spelen een rol in de toekomst van het kind. Dit betekent dat ze meepraten over besluiten en bijdragen aan het maken en uitvoeren van plannen. Hun stem telt mee op alle niveaus; rond het kind, in de organisatie en over het beleid. Pleegouderschap Pleegouders hebben het voorrecht voor een kind van andere ouders te mogen zorgen. Ze staan voor de uitdaging hem verder te helpen in zijn ontwikkeling (opvoeding) én in zijn relatie tot ouders, familie en sociaal netwerk (context). Mensen in de sociale omgeving van zowel ouders als pleegouders kunnen daarin veel betekenen. Zij verbinden zich met het kind zo lang dat nodig, wenselijk en mogelijk is. Pleegouderschap verdient een bijzondere positie. Pleegouders zijn participant, vrijwilliger en partner in de uitvoering van de zorg. De ondersteuning aan hen moet optimaal zijn. Pleegouders vragen een stevige en gelijkwaardige positie als participant: ze willen meepraten en merken dat hun stem er toe doet. Het gesprek kan bijvoorbeeld gaan over het kind dat bij hen verblijft, de samenwerking met ouders, de organisatie van pleegzorg of regelingen voor pleegouders. Jeugdzorg en pleegzorg moeten pleegouders deze positie geven via pleegouderraden en/of andere constructies zodat zij invloed hebben op de besluitvorming en uitvoering van pleegzorg. Professionalisering De professionalisering van de pleegzorg kent vele uitdagingen. Binnen Prima Pleegzorg richt deze zich op: 1. de dialoog Door de kunst van het vragen stellen verbindt pleegzorg met alle participanten de verschillende perspectieven op het kind. Deze verbinding maakt het mogelijk vanuit één plan te werken en daar samen verantwoordelijkheid voor te nemen. 2. vraaggericht werken De praktijk leert dat de vragen van een kind en zijn ouders, pleeggezin en supporters zich niet laten vangen in een standaardaanbod. Vraaggericht werken vereist een actieplan op maat; toegesneden op het specifieke kind en zijn situatie. 3. de verbinding met de context van het kind Pleegzorg maakt het mogelijk dat de ouders, familie, sociaal netwerk en/of culturele gemeenschap van een kind oplossingen bedenken voor een verandering in de situatie en een plan maken voor de toekomst. Dit betekent dat de pleegzorg zich verbindt met deze context, faciliteert dat zij een actieplan maakt en met haar samenwerkt aan deze oplossingen. 4. samenwerken in een Actieteam Het samenwerken in een Actieteam betekent dat de pleegzorg over zijn eigen grenzen heen kijkt. Ouders, kinderen en supporters voeren met het pleeggezin en de benodigde professionals hun actieplan uit. Ze overleggen niet, maar werken samen als team. 4 Handboek Pleegzorg Limburg

19 Professionalisering betreft ook de pleegouders. Iedere pleegouder start vanuit een eigen positie, context en ervaring. Netwerkpleegouders hebben een ander perspectief dan bestandspleegouders: zij kennen het kind, de ouders en de voor hen belangrijke mensen. Professionalisering van pleegouders is een balans vinden tussen het gewone, het kind een thuis bieden, en het bijzondere, een kind met een speciale vraag opvangen. Pleegzorg vraagt veel van pleegouders; opvoedkundige en communicatieve vaardigheden. Zij moeten kunnen omgaan met verschillende perspectieven, zich verbinden met het kind en hem weer loslaten als hij terug gaat naar zijn ouders. Dat wil overigens niet zeggen dat er dan geen contact meer is. Organisatie De organisatie van pleegzorg moet ondersteunend zijn aan de praktijk van alledag. Pleegouders willen dit terug zien in: 1. korte lijnen en directe communicatie met iedereen die verbonden is met het kind; 2. één visie op de jeugdzorg en pleegzorg bij professionals van Bureau Jeugdzorg, pleegzorg en andere organisaties; 3. hulp op maat op een creatieve en flexibele manier; 4. bedenken hoe oplossingen te realiseren zijn in plaats van vergaderen of oplossingen in het systeem passen; 5. continuïteit in de hulpverlening: a. zo min mogelijk professionals in één pleeggezin; b. zo min mogelijk wisselingen van professionals; c. het actieplan van het Actieteam is leidend, ook bij wisselingen van professionals; 6. herkenbaarheid van Pleegzorg Limburg voor alle ouders, kinderen, pleegouders en professionals; ongeacht onder welke zorgaanbieder het kind valt. Pleegzorg moet herkenbaar blijven als pleegzorg, ook al biedt de zorgaanbieder meer hulpvormen aan Facetten Bovenstaande vijf ankers vormen de basis van Prima Pleegzorg. Negen facetten geven inhoud aan het methodisch handelen binnen Prima Pleegzorg. En integrale pleegzorg het verbindende concept. De negen facetten zijn: werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën Werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën betekent participatie van iedereen die belangrijk is voor het kind; vroeger, vandaag en in de toekomst. Ieder perspectief telt in het nemen van beslissingen en het maken en uitvoeren van een plan. Hoe meer perspectieven worden verbonden, hoe meer ideeën en des te beter het plan. vraaggerichte pleegzorg Vraaggerichte pleegzorg leidt tot een actieplan voor wat het kind nodig heeft, wat ouders vragen en wat pleegouders en de sociale omgeving kunnen bieden. Het is een continue beweging tussen hun vragen, krachten en talenten. Voor de inzet van professionals telt: niet meer dan nodig en niet minder dan wenselijk. Bij een te zware inzet blijft te weinig ruimte over voor de krachten en talenten van de participanten, een te geringe inzet geeft hen het gevoel te zwemmen. In beide situaties stopt de beweging en kan zelfs achteruitgang optreden. Vraaggerichte pleegzorg leidt tot creatieve, flexibele oplossingen op maat van het kind, de ouders, het pleeggezin en hun omgeving. Voor professionals telt niet of zij aan de oplossing meewerken, maar hoe zij dit organiseren. netwerkpleegzorg Netwerkpleegzorg is een logisch gevolg van werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën. Als de Deel 1 5

20 participanten bedenken waar een kind het beste (tijdelijk) kan wonen komen ze vaak uit op een gezin binnen de sociale omgeving. Of ze bedenken een creatieve manier om een pleeggezin te vinden binnen de sociale context; de wijk, de culturele gemeenschap of via via. Soms vragen ze expliciet om een bestandspleeggezin. Werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën versterkt het vraaggericht werken, bevordert participatie en verbetert de samenwerking tussen ouders, kinderen, pleeggezin, supporters en professionals. Voor het kind betekent dit meer kans op het minimaal behouden en maximaal vergroten van het sociaal kapitaal waar hij als volwassene op verder kan bouwen. Een belangrijke investering dus. bestandspleegzorg Bestandspleeggezinnen blijven essentieel voor kinderen die niet in een netwerkpleeggezin kunnen opgroeien. Een FamilieNetwerkBeraad (zie 8.2) kan besluiten dat het kind niet binnen de familie of het sociaal netwerk gaat verblijven. De participanten vragen dan een bestandsgezin dat ze samen met de pleegzorgorganisatie willen uitzoeken: welk gezin kan het beste voor ons kind zorgen en met ons samenwerken totdat hij terug naar huis kan of in verbondenheid met ieder volwassen kan worden? Uit het actieplan moet blijken wat hun vragen zijn aan pleegouders zodat ook zij kunnen kiezen of ze de samenwerking willen aangaan. kleurrijke pleegzorg Pleegzorg is in verschillende culturen onbekend of heeft een andere betekenis. Toch groeien in alle culturen en bij alle nationaliteiten kinderen soms niet bij hun ouders op. De sleutel om voor deze kinderen een plek te vinden binnen hun eigen context ligt bij de sociale omgeving en de culturele gemeenschap. Dit vergroot de kans dat ze binnen die context kunnen blijven. Kleurrijke pleegzorg vraagt een dialoog met vertegenwoordigers uit verschillende culturen. Een dialoog waarbinnen de culturele gemeenschap een oplossing zoekt in de eigen gelederen. Vele ontmoetingen en wederzijdse uitwisseling over de betekenis van pleegzorg bracht mensen binnen diverse gemeenschappen ertoe de zorg voor kinderen van andere ouders op zich te nemen. Deze beweging gaf ook inzicht in hoe pleegzorg een intercultureel gezicht krijgt. Allochtonen zijn dan niet het verschil, maar maken vooral een verschil. Ook voor autochtone kinderen en hun ouders. respectvol samenwerken Iedereen weet wat respect is. Iedereen weet wat samenwerken is. Waarom blijft respectvol samenwerken dan een terugkerende uitdaging? De kritiek geldt zowel voor de houding van professionals, organisaties en beleidsmakers als voor die van ouders, pleegouders en supporters. Bejegening en attitude hangen samen met verwachtingen en opvattingen over respect en samenwerken. Respectvol samenwerken gaat over ontmoetingen waarin ieder perspectief telt. Over invloed op het nemen van besluiten en het maken en uitvoeren van plannen. Niet voor en over elkaar denken, maar met elkaar. In een respectvolle samenwerking zijn de participanten nieuwsgierig naar elkaar en verstaan ze de kunst van het vragen stellen. Op het moment dat oordelen begint, stoppen de vragen en daarmee het perspectief op een gezamenlijk antwoord. Is respectvol samenwerken alleen mogelijk wanneer iedereen het met elkaar eens is? Of blijft er ruimte voor verschillende perspectieven? Zowel respect als samenwerken hangen samen met empowerment, activeren, motiveren, veiligheid en vertrouwen. ouders en kinderen in de pleegzorg Pleegzorg is een bijzondere verandering in het leven van ouders en kinderen. Voor ouders omdat zij de zorg voor en opvoeding van hun kind delen met pleegouders. Voor kinderen omdat ze tijdelijk niet (volledig) bij hun ouders wonen. Soms is het pleeggezin een vertrouwd gezin voor kind en ouders, soms volslagen onbekend. De verbinding tussen ouders, pleeggezin en sociale omgeving moet er vanaf dag één zijn. Het welbevinden van het kind hangt daar voor een 6 Handboek Pleegzorg Limburg

21 groot deel van af. Of zoals een jongere in een interview zegt: Als het goed gaat tussen mijn ouders en pleegouders, gaat het goed met mij. Ouders en jongeren actief betrekken bij organisatie en beleid; dat wensen alle organisaties. Pleegzorg Limburg zet in op hun participatie op momenten dat hun stem niet mag ontbreken. Kennis, ervaring en ideeën delen met ouders, kinderen en hun sociale omgeving heeft grote waarde voor de ontwikkeling van de pleegzorg en de toerusting van pleegouders en professionals. pleegzorg Limburg: één gezicht Pleegzorg Limburg wil herkenbaar blijven en samenwerken vanuit één visie op (pleeg) ouderschap, sociaal kapitaal en de betekenis van pleegzorg voor kinderen. Daarbij hanteert ze eenduidige uitgangspunten voor beleid, organisatie en praktijk. In de relatie met participanten, collega-organisaties en professionals moeten de regels helder zijn en de lijnen kort zodat op alle niveaus gecoördineerde actie is gewaarborgd. Op verzoek van pleegouders realiseerde Prima Pleegzorg een Servicedesk Pleegzorg waar zij met al hun vragen terecht kunnen (zie leren en ontwikkelen in de pleegzorg Ontwikkelen en leren is bewust organiseren. Prima Pleegzorg leverde nieuwe impulsen, ervaringen en ideeën op over leren en ontwikkelen voor alle participanten en professionals. Leren gebeurt impliciet en expliciet. Samen bouwen we aan verdere ontwikkeling, iedereen mag meegroeien in de pleegzorg Theoretische basis Er zijn talrijke theorieën die op een manier met pleegzorg te maken hebben. Denk aan theorieën over de ontwikkeling van kinderen, over hechting en loyaliteit, en over dynamiek in gezinnen. Onderstaande theorieën vormen de basis voor de ontwikkeling van Prima Pleegzorg. Ze zeggen iets over de manier van denken, handelen en organiseren van de pleegzorg Systeemdenken Systeemdenken is de moedertheorie van alle systeemgerichte theorieën, zoals systeemgericht werken met gezinnen. Het is een manier om te kijken naar en praten over de realiteit (Kim, 1999; Senge, 1995) 1. Het helpt systemen beter te begrijpen en van daaruit oplossingen te vinden. Een systeem bestaat uit verschillende delen die afhankelijk zijn van elkaar. Ze zijn onderling verbonden en reageren op elkaar. Tezamen vormen ze een eenheid die een specifiek en mogelijk complex doel dient. Zonder de afhankelijkheid, verbinding en interactie is geen sprake meer van een systeem. Dan gaat ieder deel zijn eigen gang vanuit zijn eigen perspectief, zonder het geheel te zien. De sleutel om dit te herstellen is oog te hebben voor alle delen en hun afhankelijkheid van elkaar, en ze met elkaar te verbinden. Systemen hebben een aantal kenmerken: ze vormen met een bepaalde bedoeling een eenheid. Ze zijn met elkaar eigenaar van het systeem en niet alleen van één van de delen; alle delen moeten aanwezig zijn om een geheel te vormen; de volgorde van de delen beïnvloedt het handelen van een systeem; systemen behouden stabiliteit door feedback. Dat zorgt voor uitwisseling van informatie over de werking van het systeem. Het volgende verhaal laat zien wat systeemdenken inhoudt en hoe de verschillende stukjes van de waarheid in combinatie met elkaar als een systeem de volledige waarheid vormen. Deel 1 7

22 De olifant en zes blinde mannen Er leefden eens zes blinde mannen in één dorp. Een dorpsgenoot vertelde hen: Er is een olifant in het dorp vandaag! De mannen hadden geen idee wat een olifant was. Maar ze besloten samen naar de olifant toe te gaan: Ook al zien we hem niet, we kunnen hem wel voelen. Ze gingen naar de olifant en raakten hem allemaal aan. Hé, een olifant is een pilaar, zei de eerste man. Oh, nee! Het lijkt op een touw, riep de tweede man, die de start vastgreep. Nee joh. Het is een dikke tak, constateerde nummer drie, die de slurf van de olifant beetpakte. Het is als een waaier, vond de vierde man. Hij verkende het oor. Het is als enorme muur, constateerde nummer vijf, de buik van de olifant voelend. Het is een solide pijp, zei man nummer zes, die de slagtand aanraakte. Ieder van de zes mannen was ervan overtuigd dat hij gelijk had. Ze raakten geïrriteerd en verbaasden zich erover dat de anderen zo stom konden zijn. Ieder geloofde in zijn eigen waarheid; hij had het immers zelf gevoeld. Een wijze man kwam langs en vroeg de ruziemakers: Wat is er aan de hand? De mannen legden uit dat zij het niet eens werden over hoe een olifant eruit ziet. Ieder vertelde wat hij gevoeld had. De wijze man zei: Jullie hebben allemaal gelijk en ongelijk. De reden dat jullie allemaal iets anders vertellen is dat jullie allemaal een ander deel van de olifant aanraakten. Ieder van jullie vond een deel van de waarheid. De olifant heeft kenmerken van wat jullie beschrijven, maar vormt pas een geheel als jullie alle antwoorden combineren. Iedere blinde man bezat slechts een deel van de waarheid. Waren ze doorgegaan met redetwisten, dan was hun vriendschap verbroken. Door alleen hun eigen perspectief te zien, kregen ze geen beeld van het geheel. Als ieder individu leert een deel te zijn van een systeem, gaan ze op zoek naar alternatieve perspectieven. Vaak zijn meningsverschillen geen echte meningsverschillen: iemand ziet of beleeft een ander aspect van het systeem en onthult een klein deel van het geheel. Pas als alle delen worden gecombineerd, is het geheel zichtbaar. Systeemdenken is essentieel voor professionals in de pleegzorg omdat zij een team rond een kind faciliteren waarin alle perspectieven vertegenwoordigd zijn. Veelzijdig gerichte partijdigheid is alleen mogelijke vanuit een systemisch perspectief. Een systemisch perspectief voorkomt dat iemand partij kiest of daartoe wordt gedwongen, zijn geloofwaardigheid verliest, zich afkeert van anderen en de motivatie verliest om in de toekomst alternatieve perspectieven met anderen te delen. 8 Handboek Pleegzorg Limburg

23 Systemen maken altijd deel uit van een context. Er zijn vier lagen om naar de realiteit te kijken: gebeurtenissen, patronen, systemische structuren en mentale modellen. Gebeurtenissen komen iedere dag voor. Ze vormen het topje van de ijsberg van alle lagen die eronder zitten. Mensen nemen vaak beslissingen op basis van gebeurtenissen. Als die zich herhalen, ontwikkelt zich een patroon van waaruit iemand reageert op de volgende gebeurtenis. De patronen worden steeds sterker en gaan in de structuren van het systeem zitten. Daaronder liggen mentale modellen; beelden over hoe mensen in elkaar zitten en hoe de wereld werkt. De modellen beïnvloeden ons gedrag in sterke mate. Het zijn vaak bewuste of onbewuste oordelen. Als iemand bijvoorbeeld over een chirurg praat, zien wij het beeld van een man. Toch zijn er inmiddels veel vrouwelijke chirurgen en dat vinden we vanzelfsprekend. Het mentale model is dus niet te verwarren met een visie. Een visie is een beeld dat iemand heeft over de toekomst. Een mentaal model raakt beelden die achter overtuigingen liggen. De mensen die voor het kind een rol spelen, vormen met elkaar een systeem. Ze hebben allemaal hun eigen visie, overtuigingen en ideeën. De verbinding hiertussen is een uitdaging voor het systeem. Evenals het zoeken naar patronen om te voorkomen dat iedereen alleen achter dagelijkse gebeurtenissen aanrent en gevangen zit in zijn eigen perspectief?. Verandering in patronen, structuren en mentale modellen leidt tot innovatie en duurzame verandering. Bewustwording van patronen, dieperliggende structuren en mentale modellen vraagt om een dialoog. Op het moment dat oordelen begint, houden we op met vragen stellen. Dan bouwen we voort op (voor)oordelen waar wij ons niet bewust van zijn. Vragen die de bewustwording en verantwoordelijkheid versterken, helpen systemen te veranderen en mentale modellen uit te dagen Creatief denken Creatief denken is een geheel van denkattitudes, denkvaardigheden, denktechnieken en denkprocessen die de kans op patroondoorbreking, het leggen van nieuwe verbindingen in onze hersenen vergroten. (Byttebier, 2002) Creatief denken is de wetenschap die zich bezighoudt met het doorbreken van patronen om de weg vrij te maken voor nieuwe ideeën, innovatie en het creëren van een andere werkelijkheid. Byttebier (2002) 2 beschrijft vijf creatieve basisvaardigheden: creatief waarnemen Als de waarneming verandert kan de realiteit mee veranderen. Patronen die zich blijven herhalen zijn steeds moeilijker te doorbreken omdat ze alsmaar dominanter worden. uitstel van oordeel Aan een nieuw idee moet je vaak even wennen. We zijn geneigd direct te oordelen vanuit oude opvattingen. Uitstel van oordeel geeft ruimte aan nieuwe ideeën. Dat bereik je door je open te stellen (wat bedoelt de ander?), te aanvaarden (accepteer de nieuwe gedachte), te verkennen (speel met kansen en ideeën die dit idee oplevert) en dan pas te oordelen (wat ga je ermee doen?). flexibel associëren Bij een woord hebben we associaties. Bij hond denk we bijvoorbeeld aan blaffen of aaien. Associaties kunnen een patroon versterken of doorbreken. Je legt nieuwe verbindingen door een (denk)patroon te doorbreken of door vanuit een nieuwe verbinding een terugkoppeling te maken. Op deze manier worden veel nieuwe ideeën geboren. Deel 1 9

24 divergeren We hebben de neiging te stoppen met zoeken zodra we een oplossing voor een probleem denken te hebben. Divergeren is juist op dat moment verder gaan met ideeën bedenken. verbeeldingskracht ontwikkelen Bij verbeelding stel je je iets voor wat er eigenlijk niet is, of althans niet waarneembaar. Beeldtaal heeft een enorme verbeeldingskracht: we herinneren ons veel in beelden zonder er woorden aan te hebben gegeven; beelden helpen ons dingen uit te drukken; beelden staan dichter bij onze intuïtie dan woorden; een gewenst toekomstbeeld spreekt sterk tot de verbeelding; verbeelding heeft veel kracht in communicatie (bijvoorbeeld een metafoor). Creatief denken vraagt om ontmoetingen van mensen die vanuit verschillende perspectieven naar een kwestie kijken en samen over oplossingen nadenken. Hoe meer perspectieven, des te scherper de oplossing. Onderzoeken veel mensen vanuit eenzelfde perspectief, dan komt er een oplossing die meestal geen verandering biedt. Creatief denken helpt op andere manieren met elkaar na te denken over wat er gebeurt, waar iedereen naar toe wil en wat daarvoor moet gebeuren. Bij de ontwikkeling van Prima Pleegzorg zijn veel technieken en vaardigheden benut om vastdenken uit te dagen en omdenken te bevorderen Alignment A self aligned organization... an invisible hand of culture and systems that keeps everyone in the organization doing the right things right (Labovitz en Rosansky, 1997) De term alignment komt uit de organisatiekunde (Labovitz en Rosansky, 1997) 3. Het gaat over het verbinden van processen tussen organisaties, binnen organisaties en in teams. De inhoud bepaalt de richting en de richting is de koers die alle participanten met elkaar uitzetten. Dat komt terug in de strategie, werkprocessen en de rol van participanten en professionals. Alignment is meer dan afstemming. Het vormt de verbinding tussen een serie handelingen die onlosmakelijk verbonden zijn en brengt continu beweging met zich mee. Verbindingen tussen het gezin, pleeggezin, supporters en professionals. Ook de niet direct zichtbare krachten spelen een rol in de verbinding; achter het gezin en het pleeggezin staan nog meer familie, een sociaal netwerk en professionals. Achter professionals staan bijvoorbeeld collega s, gedragsdeskundigen en organisaties. Actuele gebeurtenissen, nieuwe informatie of nieuwe personen zorgen voor dynamiek. Alignment creëert een zelfregulerend systeem waarbij reacties op (toekomstige) situaties en veranderingen direct integraal worden vertaald naar de strategie (visie), werkprocessen (systeem) en de rol van participanten en professionals. Iedereen in een team begrijpt dan waar het om gaat, hoe dat te bereiken valt en wat zijn bijdrage is. Teamleden moeten zich continu de volgende vragen stellen: Doen wij met onze strategie recht aan de inhoud? Begrijpt iedereen de strategie? Krijgt iedereen de juiste stimulans en coaching? Ondersteunen de werkprocessen en de manier waarop wij met elkaar omgaan de inhoud? Alignment is een continu proces van dialoog tussen alle participanten en draagt bij aan het vormen van een team dat een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid heeft voor het geheel. Bij ontevreden participanten, teruglopende productie, inefficiënte processen en weinig commitment over doelen of resultaten spreken Labovitz & Rosansky (1997) van misalignment. Ze beschrijven zes typen hiervan. Eén voorbeeld is de Tyranny of One, waarin de mening van de cliënt niet wordt gevraagd of gebruikt in het verbeteren van werkprocessen. 10 Handboek Pleegzorg Limburg

25 Organisaties of teams richten zich dan op hun eigen behoeften en/of resultaten in plaats van die van de participanten. Herstel van alignment is alleen mogelijk als teams en organisaties werken aan de balans tussen horizontale en verticale alignment. Horizontaal is de balans tussen werkprocessen en de rol van participanten. Verticaal tussen de strategie en rol van professionals. De ontwikkeling van een strategie moet leiden tot een betere afstemming in de werkprocessen. Dit moet terugkomen in de tevredenheid van participanten en het werk van professionals. Labovitz & Rosansky (1997) ontwikkelden een aantal methoden en technieken om aan beide vormen van alignment te werken. Bij een perfecte dynamiek - een self aligned organisatie - pakken mensen veranderingen snel op, verhelpen ze klachten direct en veranderen professionals hun gedrag als participanten dit vragen. Het principe van alignment komt binnen Prima Pleegzorg terug in al zijn facetten: bij de paradigmawisseling, het maken van een actieplan en het samenwerken in een Actieteam. strategie werkprocessen inhoud rol participanten (ouders, kind, familie en sociaal netwerk) rol professionals Figuur 1: basismodel alignment Systeemdenken, creatief denken en alignment vormen het theoretische fundament onder de ontwikkeling van Prima Pleegzorg. Deze concepten komen terug in het werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën en vraaggerichte pleegzorg. Deel 1 11

26

27 DEEL 2 Vraaggerichte Pleegzorg DEEL 2

28

29 2. Werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën Dit deel gaat over Vraaggerichte Pleegzorg, oftewel de verbinding tussen de twee pijlers van Prima Pleegzorg: werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën en vraaggericht werken. Eerst volgt een algemene beschrijving van werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën (hoofdstuk 2) en vraaggericht werken (hoofdstuk 3). Hoofdstuk 4 geeft een uitwerking van Vraaggerichte Pleegzorg. Vraaggerichte Pleegzorg leidt tot een paradigmawisseling, tot een verschuiving van de hulpvraag. Dat heeft gevolgen voor de participatie en positie van alle betrokkenen bij pleegzorg. Deze komen aan bod in hoofdstuk 5. Dit hoofdstuk beschrijft de betekenis en inhoud van werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën, het sociaal kapitaal, het sociale netwerk als bron van oplossingen en de werkwijze Betekenis en inhoud in een notendop De kern van werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën is dat mensen de regie over eigen leven hebben of (terug)krijgen. Ze maken samen met mensen in hun sociale omgeving een plan voor de toekomst. Ze nemen besluiten, stellen een actieplan op en voeren dit samen uit. Doordat ze zich bewust worden van hun eigen situatie en mogelijkheden versterken ze hun zelfstandigheid en onafhankelijkheid. Vervolgens zoeken ze op eigen kracht, aangevuld door het perspectief van hun supporters, naar de vragen waarop zij een antwoord willen vinden. Hierbij geldt: hoe groter de cirkel rond ouders en kind, hoe meer perspectieven en mogelijkheden om die antwoorden te vinden. Iedereen die een rol speelt in het dagelijks leven van ouders en kind behoort tot hun sociale omgeving. Dit zijn bijvoorbeeld gezins- en familieleden, buren, vrienden, kennissen, collega s, een trainer van een sportclub of iemand van een religieuze of culturele gemeenschap. Woont een kind bij pleegouders, dan hoort dat gezin er ook bij, net als familie en vrienden van het pleeggezin. Werken vanuit Sociale NetwerkStrategieën is iets anders dan de sociale omgeving bij ouders en kind betrekken. Ze zijn onderdeel van het leven van het gezin. Professionals worden betrokken bij de situatie, zij zijn passanten die tijdelijk een aanvullende rol spelen. De professional kent ouders en kind alleen vanuit een professioneel perspectief. Dit perspectief kan overigens een belangrijk verschil maken voor het gezin, maar alleen in verbinding met alle andere perspectieven. Maakt een professional die verbinding niet, dan krijgt hij te maken met moeilijk waarneembare krachten vanuit familie en sociaal netwerk die de gewenste effecten van hulpverlening teniet kunnen doen. Niet alleen ouders willen regie over hun leven, ook de mensen om hen heen. Zij hebben het recht zelf keuzes te maken. De ervaring leert dat ze willen meedenken over een plan, maar zelf willen bepalen of en welke rol zij in de uitvoering van het actieplan spelen. Hetzelfde geldt voor pleegouders. Zij krijgen de vraag een kind op te vangen met een bepaald doel. Dit doen ze binnen hun eigen gezin; met hun regels, normen en waarden. De ontmoeting tussen ouders Deel 2 13