startnotitie Cultuurplan ; 'Focus op erfgoed en landschap'

Transcriptie

1 startnotitie Cultuurplan ; 'Focus op erfgoed en landschap' 1. Inleiding 1.1 Aanleiding Oer-Hollandse molens, landgoederen, historische stads- en dorpsgezichten, oude vaarwegen en polderiandschappen met boerderijlinten verhogen de ruimtelijke kwaliteit van Zuid-Holland. De provincie wil dit cultureel erfgoed en deze cultuurhistorische landschappen behouden voor toekomstige generaties, beleefbaar maken en benutten. De provincie wll een aantrekkelijk leef- en vestigingsklimaat scheppen voor Inwoners, werkers, recreanten en toeristen. Cultureel erfgoed en cultuurhistorische landschappen leveren hier een bijdrage aan. Deze startnotitie doet een voorstel voor een nieuwe koers van het Cultuurplan : meer gefocust, nog integraler, zowe! ontwikkelend als behoudend en gebiedsgericht in plaats van objectgericht. Er zijn drie concrete aanleidingen voor de nieuwe koers van het Cultuurbeleid. Allereerst staat in het Hoofdlijnenakkoord dat de provincie: - zich zal Inzetten voor het behoud van erfgoed en van landschappen met grote cultuurhistorische waarde. Voor een adequate bescherming koppelt de provincie het cultureel erfgoed aan het provinciaal ruimtelijk beleid. - natuur en recreatie wll behouden en ontwikkelen. - autonome taken rond cultuurparticipatie en -educatie afbouwt. Ten tweede vindt er decentralisatie plaats van een aantal Rijkstaken op het gebied van erfgoed naar de provincies. Het Cultuurplan is richtinggevend voor hoe de provincie deze taken gaat invullen. Ten derde loopt het huidige Cultuurplan ten einde. Focus op erfgoed De provincie focust op cultureel erfgoed en cultuurhistorische landschappen en wil deze met ambitie ontwikkelen. De provincie zet in op een nog sterkere koppeling met ruimtelijke ordening, maar ook met groen, recreatie, mobiliteit, economie en water. Het beschermen van erfgoed en landschap door het inzetten van ruimtelijke instrumenten alleen, ts immers niet voldoende. Er dienen, met in acht name van de provinciale rol, economische dragers te worden gevonden zodat cultureel erfgoed duurzaam kan voortbestaan. Dit alles vergt nog meer samenwerking met sectoren binnen de provincie, private partijen en andere overheden. Voortbouwen op wa/ er is De provincie bouwt in de komende Cultuurplanperiode voort op wat er tot nu toe allemaal is bereikt. De basiskennis is met de Cultuurhistorische Hoofdstructuur (CHS) uitstekend op orde. Het is bekend waar zich waardevolle landschappen of monumentale structuren bevinden in Zuid-Holland. In de PSV bekleedt cultuurhistorie een volwaardige positie door de verankering van de Regloproflelen Cultuurhistorie. In de Verordening Ruimte zijn de molenbiotoop en de recent ontwikkelde landgoederenbiotoop opgenomen. Tot slot hebben cultureel erfgoed en cultuurhistorische landschappen een plek in de Gebiedsprofielen Ruimtelijke Kwaliteit. Met de themajaren is veel publiek bereikt en Is de samenwerking met marktpartijen en andere overheden versterkt. Tot slot Is er de nodige ervaring opgedaan met gebiedsgericht en netwerkend werken zoals bijvoorbeeld bij de Diefdijk. Gesteund door landelijke ontwikkelingen De uitgangspunten van de vooriiggende startnotitie sluiten goed aan bij landelijke ontwikkelingen zoals de modernisering van de monumentenzorg\ ln de beleidsbrief MoMo staan drie pijlers: ^ Beleidsbrief Modernisering Monumentenzorg (MoMo) uit 2009, van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), mede namens de ministeries van Economie, Landbouw en Innovatie (ELI) en infrastructuur en Milieu (l&m)

2 1. cultuurhistorische belangen meewegen In de ruimtelijke ordening 2. krachtiger en eenvoudiger regelgeving 3. herbestemming Het Rijk gaat In het kader van pijler 1 samenwerkingsprojecten aan met provincies. Deze projecten dienen gericht te zijn op gebiedsontwikkeiing waarbij cultureel erfgoed en ruimte verbonden zljn. Pijler 1 is verder uitgewerkt in de rijksvisie Erfgoed en Ruimte (VER). Hiervoor is vanaf 2013 landelijk 7,6 miljoen per jaar beschikbaar. Hierbij geldt een principe van cofinanciering. Deze middelen kunnen breed worden ingezet op gebiedsprocessen, plan- en kennisontwikkeling. In het Cultuurplan zullen de projecten verder uitgewerkt zljn. Onder pijler 2 Is opgenomen dat het Rijk het restauratiebudget wll inzetten in die gebieden waar belangrijke ontwikkelingen plaatsvinden. Daartoe werkt zij samen met de provincies die het beste kunnen beoordelen welke projecten voor een gebied van vitaal belang zljn en in welk meerjarenperspectief de restauraties geplaatst moeten worden. Daarnaast weten provincies welke andere overheden willen participeren in de financiering. Op 5 maart 2012 zijn de 'bestuuriijke afspraken over de restauratie van Rijksmonumenten en het ruimtelijk beleid voor het erfgoed' ondertekend door het ministerie van OCW en het IPO. Het Rijk decentraliseert op basis van deze bestuuriijke afspraken financiële middelen voor de restauratie van rijksmonumenten naar provincies. Het gaat hierbij om 3 miljoen voor Zuid-Holland. De afspraak Is dat provincies als gebiedsregisseur met deze middelen extra middelen genereren bij publieke en private partijen in de regio. De inhoudelijke keuzes voor de besteding van deze middelen zullen worden opgenomen In het Cultuurplan. Ook de derde pijler, herbestemming, past prima binnen het provinciale erfgoedbeleid. In het provinciale themajaar 2012 'Over-Levende monumenten' doet de provincie nu ervaring op met herbestemming. Naast de modernisering van de monumentenzorg heeft het Rijk ook cultureel erfgoed opgenomen als nationaal belang in de Rijksstructuurvisie Infrastructuur en Ruimte. 1.2 Doelstellingen provincie met nieuw Cultuurbeleid - Behoud door bescherming en benutting van cultureel erfgoed en cultuurhistorische landschappen De provincie wll ons erfgoed en landschap bewaren voor toekomstige generaties. Deels gebeurt dit door bescherming, deels door benutting. Benutting en herbestemming bieden op de lange termijn de beste garantie voor het voortbestaan van cultureel erfgoed. - Cultureel erfgoed en cultuurhistorische landschappen verhogen de ruimtelijke kwaliteit en leveren zo een bijdrage aan een aantrekkelijk leef- en vestigingsklimaat. De provincie wll de potentie van erfgoed en landschap nog beter benutten om aantrekkelijk te blijven voor inwoners, werkers, recreanten en toeristen. Vanuit de samenleving is er een brede behoefte om te recreëren bij groen, water en erfgoed, 2. Inhoudelijke keuzes 2.1 Extern krachtenveld De komende periode zal zich kenmerken door noodzakelijke bezuinigingen blj zowel Rijk, gemeenten als bij private partijen. Dit vraagt om creatieve oplossingen waarbij voor en door de betrokkenen meerwaarde moet worden gecreëerd. Europa: Europa speelt met name een rol door het mogelijk financieren van gebiedsontwikkelingen bij projecten die de provinciale- en landsgrenzen overschrijden als de Limes en de Atlantikwall. Daarnaast zijn er binnen Europa fondsen voor benutting van cultureel erfgoed. In de komende periode gaan wij deze mogelijkheden verder onderzoeken. Riik: Op het gebied van de ruimtelijke ordening decentraliseert het Rijk steeds meer zaken naar de provincie. Ook de restauratiemiddelen worden gedecentraliseerd. Daarnaast wil het Rijk zoals gemeld samenwerkingsprojecten met de provincie ontwikkelen waarbij cultureel erfgoed en ruimtelijke

3 ordening gekoppeld zijn. Verder houdt de provincie scherp de ontwikkelingen in de gaten blj het omgevingsbeleid van het ministerie van Infrastructuur & Milieu. Gemeenten: Gemeenten zljn belangrijke partners omdat zij ontwikkelingen kunnen stimuleren en belemmeringen wegnemen door bijvoorbeeld het aanpassen van bestemmingsplannen. Meer dan voorheen zal het gesprek tussen provincie en gemeente gaan over economische ontwikkelingen. Daarnaast zijn gemeenten belangrijke partners op het gebied van ruimtelijke kwaliteit en herbestemming. Maatschappeliike partijen: Maatschappelijke partijen spelen een belangrijke rol bij het behoud en de benutting van cultureel erfgoed en cultuurhistorische landschappen. Vele vrijwilligers zetten zich in voor erfgoed en landschap. Ze lelden bezoekers rond over landgoederen of houden molens draaiend. Private partiien: Private partijen zijn een onmisbare partner om ons cultureel erfgoed en de cultuurhistorische landschappen te benutten en te exploiteren. Wij zien hen In de rol van Investeerder en exploitant. Provinciale instellingen: Provinciale instellingen als Erfgoedhuls, Zuid-Hollands Landschap en Landschapsbeheer Zuid-Holland vervullen een kennis- en expertiserol op het gebied van cultureel erfgoed, groen en ruimtelijke kwaliteit. Daarnaast ondersteunen zij gemeenten en instellingen bij het ontwikkelen en uitvoeren van erfgoed- en groenbeleid. 2.2 Inhoudelijke keuzes Deze startnotitie formuleert een aantal inhoudelijke keuzes en Is een voorzet voor het later op te stellen Cultuurplan waarin cultureel erfgoed en cultuurlandschappen de hoofdrollen spelen. In het Cultuurplan zal dieper worden ingegaan op de wettelijke taken van de provincie. Dit zljn, naast de taken vanuit de wet ruimtelijke ordening (wro), taken vanuit de wet op de archeologische monumentenzorg (wamz). Hieronder valt onder andere het bewaren en classificeren van archeologische vondsten in het archeologische depot. Verder voert de provincie taken ult op basis van de wet op het specifiek cultuurbeleid zoals het subsidiëren van ProBiblio. De aansturing en subsidiëring van RTV West en RTV Rijnmond vindt plaats op basis van de Mediawet. In de vooriiggende startnotitie wordt met name ingegaan op een aantal trendbreuken met het huidige Cultuurplan. De belangrijkste zijn: - Van participatie naar erfgoed Op basis van het Hoofdlijnenakkoord treedt een aantal trendbreuken op met het huidige Cultuurplan , waarin is ingezet op Mooi en Meedoen. Met dit plan zet de provincie in op bibliotheken, cultuurparticipatie en -educatie, vrije tijd aan de ene kant en monumenten, molens en archeologie aan de andere kant. In het Hoofdlijnenakkoord is opgenomen dat autonome taken op het gebied van cultuurparticipatie en -educatie worden afgebouwd omdat het niet langer provinciale kerntaken zijn. Op basis hiervan is bezuinigd op een aantal subsidies en instellingen. Provinciale Staten hebben eind 2011 besloten de relatie met het Zuid-Hollands Bureau voor Toerisme in 2014 te beëindigen. Daarnaast hebben Provinciale Staten besloten om bij ProBiblio, RTV Rijnmond en RTV West een efficiencykorting door te voeren. Verder hebben zij besloten dat de boekjaarinstellingen Jeugdtheaterhuis, de Zuid-Hollandse Popunie, Stichting Koorbegeleidingen, Stichting Educatieve Orkest projecten en Kunstgebouw worden afgebouwd tot een nieuwe basisvoorziening cultuureducatie. Dit dient een kleine, slagvaardige, organisatie te zljn die vraaggericht werkt. Zij ondersteunt gemeenten bij het uitvoeren van hun eerstelijnstaken voor de periode De provincie voert geen beleid meer op het gebied van cultuurparticipatie en -educatie en de bovengenoemde basisvoorziening. Over de gevolgen van de bezuinigingen voor de betrokken organisaties worden Provinciale Staten geïnformeerd voorafgaande aan de kadernota De provincie focust zich de komende periode op cultureel erfgoed en cultuurhistorische landschappen. Zij wil dit op de volgende wijze doen: - Van beschermen naar beschermen&benutten

4 In de huidige Cultuurplanperiode Is onder andere ingezet op het beschermen van cultureel erfgoed en de cultuurhistorische landschappen via ruimtelijke Instrumenten als de PSV, de Verordening Ruimte en de Gebiedsprofielen Ruimtelijke Kwaliteit. Daarnaast zijn er restauratiemiddelen ingezet voor onder andere molens. Dit waren grotendeels provinciale middelen, maar vla de zogeheten "Plasterkmiddelen" heeft de provincie ook rijksmiddelen ingezet voor restauraties, In de komende Cultuurplanperiode gaat de provincie door met het beschermen van cultureel erfgoed, maar de provincie wil meer. Er zijn erfgoederen en landschappen die het verdienen om bekend, beleefbaar, bereikbaar en benut te worden. Bij het bekend en beleefbaar maken kan erfgoededucatie een goede rol vervullen. De bereikbaarheid kan verbeterd worden door de aanleg van wandelpaden of fietspaden. Om cultureel erfgoed te benutten dienen er, met in acht name van de provinciale rol, economische dragers te worden gevonden. Zo kan cultureel erfgoed duurzaam voortbestaan. Hier zljn al de nodige voorbeelden voor zoals Villa Augustus in Dordrecht of Landgoed Keukenhof in Lisse, - Van object naar structuur In de huidige Cultuurplan periode heeft de provincie zich succesvol Ingezet op monumentale objecten en hun directe omgeving. Vanaf 2013 wil de provincie zich focussen op objecten die onderdeel zljn van een groter geheel, een monumentale structuur van provinciaal belang. Denk daarbij aan de Limes, de Oude Hollandse Wateriinie, de waterdriehoek Kinderdijk-Dordrecht- Biesbosch, de landgoederenzone en de Atlantikwall. Ook de landelijke beleidsbrief modernisering monumentenzorg sluit goed aan op deze omslag van object naar structuur. - Van sectoraal naar integraal Deze monumentale structuren willen wij niet alleen sectoraal benaderen vanuit cultuur. Samen met de beleidssectoren groen, water, recreatie, ruimte en mobiliteit wiilen wij deze structuren beschermen en ontwikkelen. Dat betekent bijvoorbeeld ook dat het huidige sectorale beleid op het gebied van bijvoorbeeld molens in de toekomst zal worden geïntegreerd in een breder erfgoedbeleid. Op zijn beurt wordt dit brede erfgoedbeleid onderdeel van een provinciebrede inzet. Zeer kansrijk is de aansluiting tussen erfgoed en de ambities voor een aantrekkelijke groene ruimte zoals vastgesteld In de provinciale Groenagenda (verhoging groenbeleving, ontwikkeling recreatief netwerk, behoud/ontwikkeling aantrekkelijke cultuuriandschappen). - Van publiek naar publiek-privaat Deze monumentale structuren ontwikkelt de provincie niet alleen. Partners als bedrijfsleven, recreanten, gemeenten en maatschappelijke organisaties zljn onmisbaar. Deze publiek-private samenwerking (PPS) verhoogt de kwaliteit, vergroot het draagvlak en versterkt de duurzaamheid. De komende periode wordt benut om financieringsmogelijkheden vla fondsen, loterijen en crowdfunding verder te verkennen. Nieuw instrument In vergelijking met het vorige Cultuurplan zal er in het Cultuurplan veel aandacht worden besteed aan kwaliteitsversterking van gebieden. Zichtbaar en beleefbaar maken van erfgoed verrijkt onze leefomgeving. Om een bijdrage te leveren aan de kwaliteit van deze gebieden, heeft de provincie een nieuw beleidsinstrument ontwikkeld; de erfgoedtijn. Regio-overstijgende monumentale structuren worden verbeeld als 'erfgoedlijnen' met de daaraan gelegen historische attracties (landgoed, kasteel, molens, bollenveld, park, plas) als 'projectenveloppen' (zie bijlage). De term 'erfgoedlijnen' is vooralsnog een werktitel. De'erfgoedlijn' is een denklijn die elementen verbindt die onderdeel zijn van een coherent verhaal en bijdragen aan de identiteit van een gebied. Om als 'erfgoedlijn' aangemerkt te worden dient er sprake te zijn van grote, regio-overstijgende, monumentale structuren, waar erfgoed, groen, water, ruimte en mobiliteit blj elkaar komen en die over recreat ief/toeri sti sch potentieel beschikken. Mogelijke 'erfgoedlijnen' zljn:

5 1. Haariemmertrekvaart 2. Landgoederenzone(s) 3. Atlantikwall 4. Limes 5. Waterdriehoek Kinderdijk, Dordrecht, Biesbos 6 Oude Hollandse Wateriinie 7. Nieuwe Hollandse Waterlinie 8. Havenkanalen van Goeree Overflakkee Dit zijn vooralsnog suggesties. In bijlage 1 staat een mogelijke uitwerking van de erfgoedlijn 'Haariemmertrekvaart'. De mogelijke 'erfgoedlijnen' staan op verschillende themakaarten van de kwaliteitskaart. De kwaliteitskaart wordt uitgewerkt in de gebiedsprofielen ruimtelijke kwaliteit. De komende periode wordt benut om een vooronderzoek te doen naar de 'erfgoedlijnen'. Onderdeel van dit vooronderzoek zijn ateliersessies met stakeholders. Op basis van dit vooronderzoek worden in het Cultuurplan de meest kansrijke 'erfgoedlijnen' voorgelegd. Bij het bepalen van de meest kansrijke 'erfgoedlijnen' worden de volgende twee criteria betrokken: - er dient aansluiting te zljn met een provinciale opgave, die verder kan worden versterkt. - externe partners als gemeenten, maatschappelijke- en private partijen dienen investeringsbereid te zijn. 3. Planning, organisatie en werkwijze 3.1 Planning Maand Mijlpaal Maart 2012 Vaststelling startnotitie door GS 4 april 2012 Bespreking startnotitie In Statencommissie R&L 23 aprii2012 Vaststelling startnotitie door PS April-juni 2012 Atellersessies met stakeholders Jull 2012 Vaststelling Cultuurplan door GS Augustus 2012 Bespreking Cultuurplan in Statencommissie R&L September 2012 Vaststelling Cultuurplan door PS December 2012 Vaststelling uitvoeringsprogramma 3.2 Organisatie Deze notitie is geheel intern voorbereid en opgesteld. Er Is geen budget beschikbaar. Vanuit andere beleidssectoren wordt meegedacht en meegewerkt bij de uitvoering. Ditzelfde geldt voor de voorbereiding en het opstellen van het Cultuurplan Werkwijze In de aanloop naar deze startnotitie is er gesproken met de sectoren Groen, Economie, Ruimte, Wonen&Bodem, Water en Mobiliteit&Milieu. Met name bij de sector Groen liggen veel inhoudelijke mogelijkheden om elkaar te versterken. In de aanloop naar een nieuw Cultuurplan wordt dit verder verkend. Daarnaast is er van gedachten gewisseld met de Provinciaal Adviseur Ruimtelijke Kwaliteit (PARK) en de Provinciale Adviescommissie Leefomgeving (PAL). Extern heeft overieg plaatsgevonden met het ministerie van OC&W, de Rijksdienst Cultureel Erfgoed, het Nationaal Restauratiefonds en de culturele boekjaarinstelllngen. Om tot het Cultuurplan te komen, zullen in de periode april -junl, atellersessies plaatsvinden met deze partners en met marktpartijen en gemeenten. Dit past binnen de nieuwe werkwijze: meer van buiten naar binnen en van activerend naar participerend. Co-creatie is hierbij een sleutelwoord.

6 4. Interne krachtenveldanalyse Erfgoed en cultuuriandschap opereren niet los op zichzelf, maar zljn sterk verbonden met de provinciale kerntaak in het ruimtelijk economisch domein. Ult de aard der zaak is er een koppeling met RO (PSV, Verordening ruimte, Kwaliteitskaart, Gebiedsprofielen ruimtelijke kwaliteit), alle ruimtelijke projecten, waarbij verstoring van de bodem plaats vindt, mobiliteit (wandel- en fietspaden, snelwegpanorama's), groen en water (landgoederen, recreatie, waterbeheer, dijkverhoging) en economie (vestigingsklimaat en toerisme). De inhoud van de relatie varieert van bescherming tot beleef- en bereikbaar maken en van restauratiesubsidie tot economische exploitatie. Middelen van aanpalende beleidsterreinen voor gebiedsontwikkeling dienen ook te kunnen worden ingezet op het terrein van erfgoed en cultuuriandschap en andersom. Gelet op deze samenhang met het fysiek-economische ligt het voor de hand om erfgoed en cultuuriandschap een stnjcturele plek te geven in de integrale Omgevingsvisie als daar In de toekomst voor gekozen wordt

7 Bijlage 1 Voorbeeld 'erfgoedlijn' Haariemmertrekvaart Haarlem binnenstad (Zijlpoort) Kaag en Braassem Lelden binnenstad (Marepoort)