Van Kleurenblind naar Intercultureel:

Transcriptie

1 Van Kleurenblind naar Intercultureel: Diversiteitsideologieën en -praktijken in het onderwijs Dr. Jozefien De Leersnyder 28 februari 2018 Antwerpen

2 Overzicht Deel I: Please mind the gap! De hardnekkige prestatiekloof Pogingen om de kloof te verklaren Deel II: Diversiteit ideologieën en praktijken Kleurenblind versus intercultureel De impact van diversiteit ideologieën en praktijken op schoolprestaties Deel III: Hoe werkt dat dan? Je thuisvoelen op school Zelfvervullende voorspellingen Bedreiging door onuitgesproken stereotypes Deel IV: Yes we can! Van Kleurenblind naar Intercultureel Transities in verschillende domeinen Concrete handvatten voor verandering Deel V: Discussie 28/02/2018 School zonder Racisme 2

3 Dialoog

4 Even voorstellen Sociaal & Cultureel Psychologen Sociologen & schoolpsychologen Prof. Phalet Prof. Mesquita En nog vele andere 4

5 Met veel dank aan Collega onderzoekers Schoolpsychologie en Ontwikkelingspsychologie van Kind en Adolescent Onderwijs en Levenslang Leren Veldwerk-team, scholen en leerlingen Financiering ERANET-NORFACE, Onderzoeksraad KU Leuven, FWO Resonansgroep

6 Deel I: Please Mind the Gap! De prestatiekloof en ongelijke onderwijskansen 28/02/2018 School zonder Racisme Deel I: De prestatiekloof 6

7 De hardnekkige prestatiekloof 28/02/2018 School zonder Racisme Deel I: Mind the gap! 7

8 Prestatiekloof: sociale klasse Agirdag & Korkmazer, N = 2845 leerlingen in 68 scholen jaar oud Gemiddelde Wiskunde (0-60) 20 Werkloos & Handenarbeid Bediende - lager niveau Zelfstandige Bediende - Hoger niveau Kaderleden en vrije beroepen 28/02/2018 School zonder Racisme Deel I: Mind the gap! 8

9 Prestatiekloof: Minderheden Agirdag & Korkmazer, N = 2845 leerlingen in 68 scholen jaar oud Wetenschappen (TIMM) Lezen (CITO) Turkse Belgen Morokaanse Belgen andere minderheidsgroep Belgische meerderheid 28/02/2018 School zonder Racisme Deel I: Mind the gap! 9

10 Prestatiekloof: Minderheden Lager onderwijs Baysu & Phalet, 2012; data uit e graad A-stroom 84,5% vs. 67,5% 2 e graad ASO 76% vs. 46% 3 e graad ASO 71% vs. 36,5% Leerlingen zonder / met Turkse of Marokkaanse migratieachtergrond 10

11 Middelbaar Onderwijs gemiddelde = 500; SD = 100 Prestatiekloof: Minderheden Belgische meerderheidsgroep 1e generatie etnische minderheid Nationaal Centrum voor Onderwijs Statistiek (2015) 2e generatie ethnische minderheid Wiskunde 03 Wetenschappen 06 Lezen 09 Wiskunde 12 28/02/2018 School zonder Racisme Deel I: Mind the gap! 11

12 Prestatiekloof: Minderheden Nationaal Centrum voor Onderwijs Statistiek (2015) Middelbaar Onderwijs Scores op wiskunde gemiddelde = 500 SD = /02/2018 School zonder Racisme Deel I: Mind the gap! 12

13 Pogingen om de kloof te verklaren 03/02/2018 Jan Terlouw School zonder Racisme Deel I: Mind the gap! 13

14 Pogingen om de kloof te verklaren Individuele factoren van kind of thuissituatie? 28/02/2018 School zonder Racisme Deel I: Mind the gap! 14

15 Gemiddelde = 500; SD = 100 Poging 1: ze zijn gewoon arm! N = 2845 lln in 68 scholen jaar oud Wetenschappen Agirdag & Korkmazer, Belgische meerderheid Turkse Belgen Morokkaanse Belgen Lage SES Medium-lage SES Medium-hoge SES Hoge SES 28/02/2018 School zonder Racisme Deel I: Mind the gap! 15

16 Gemiddelde = 500; SD = 100 Poging 2: ze zijn gewoon dom! N = 2845 lln in 68 scholen jaar oud Wetenschappen Agirdag & Korkmazer, Belgische meerderheid Turkse Belgen Morokkaanse Belgen IQ Laagste 0-25% IQ 25-50% IQ 50-75% IQ Hoogste % 28/02/2018 School zonder Racisme Deel I: Mind the gap! 16

17 Mean = 500; SD = 100 Poging 3: ze spreken onze taal niet! N = 2845 lln in 68 scholen jaar oud Wetenschappen Agirdag & Korkmazer, Belgische meerderheid Turkse Belgen Morokaanse Belgen Andere thuistaal Nederlands als thuistaal 28/02/2018 School zonder Racisme Deel I: Mind the gap! 17

18 Pogingen om de kloof te verklaren Individuele factoren van kind of thuissituatie? Structurele factoren van het schoolsysteem en beschikbare middelen? 28/02/2018 School zonder Racisme Deel I: Mind the gap! 18

19 Structurele factoren Hirtt, 2017, op basis van PISA mechanismen van sociale onderwijsongelijkheid in Europa: Keuzevrijheid ouders Concurrerende netten Vrijheid van scholen om leerlingen (niet) toe te laten Tracking of watervalsysteem Gebruik van zittenblijven Financiering Meest onervaren leerkrachten in meest diverse scholen 28/02/2018 School zonder Racisme Deel I: Mind the gap! 19

20 Pogingen om de kloof te verklaren Individuele factoren van kind of thuissituatie? Structurele factoren van het schoolsysteem en beschikbare middelen? Psychologische factoren in omgang met diversiteit? 28/02/2018 School zonder Racisme Deel I: Mind the gap! 20

21 Deel II: Diversiteitideologieën en -praktijken 28/02/2018 School zonder Racisme Deel II: Diversiteit ideologieën 21

22 Kleurenblind versus Intercultureel 28/02/2018 School zonder Racisme Deel II:Diversiteit ideologieën 22

23 Diversiteit ideologieën Assimilationistisch Kleurenblind Intercultureel De enige sociocultruele achtergrond die ertoe doet, is de Vlaamse/Belgische. Socio-cultruele achtergrond en identiteiten doen er niet toe. Socio-cultruele achtergrond en identiteiten willen we erkennen en omarmen. 28/02/2018 School zonder Racisme Deel II: Diversiteit ideologieën 23

24 Assimilatie-praktijken op school Assimilationistisch Hoofddoeken zijn verboden School 70 De enige sociocultruele achtergrond die ertoe doet, is de Vlaamse/Belgische. Als school hebben we de taak om iedereen te laten assimileren aan de Vlaamse/Belgsiche cultuur. Wanneer uw kind enkel tijdens de schooluren Nederlands hoort, spreekt of leest is het voor de school een onmogelijke opgave uw kind een behoorlijke kennis van het Nederlands bij te brengen. School 70 28/02/2018 School zonder Racisme Deel II: Diversiteit ideologieën 24

25 Kleurenblinde-praktijken op school Kleurenblind We streven naar een school where iedereen erkend en gerespecteerd wordt als een unieke persoon School #24 Socio-cultruele achtergrond en identiteiten doen er niet toe. Als school hebben we de taak om elke unieke leerling te ondersteunen en gelijk te behandelen. We focussen op studenten met verschillende talenten, zonder daarbij onderscheid te maken op basis van sociale achtergrond of culturele afkomst School #41 28/02/2018 School zonder Racisme Deel II: Diversiteit ideologieën 25

26 Interculturele-praktijken op school Intercultureel Socio-cultruele achtergrond en identiteiten willen we erkennen en omarmen. Als school hebben we de taak om diverse leerlingen elkaar te laten ontmoeten en in dialoog te laten gaan. Gegeven het multiculturele karakter van onze school, verbinden studenten en leerkrachten zich ertoe om culturele diversiteit te begrijpen en te waarderen. School #31 Onze school is een multiculturele school waar cultuur een belangrijke plaats inneemt en zichtbaar wordt door projecten, seminaries en in de vrije ruimte School #31 28/02/2018 School zonder Racisme Deel II: Diversiteit ideologieën 26

27 En, hoe zit het met jouw school? # A = assimilationistische praktijken # B = kleurenblinde praktijken # C = passief multiculturele praktijken # D = actief interculturele praktijken 28/02/2018 School zonder Racisme Deel II:Diversiteit ideologieën 27

28 Impact op schoolprestaties 28/02/2018 School zonder Racisme Deel II: Diversiteit ideologieën 28

29 Impact van praktijken N > 3000 leerlingen in 66 scholen Tussen 12 en 15 jaar VRAAG: hangen deze praktijken samen met schoolresultaten? Stap 1: nagaan van diversiteit ideologieen en praktijken door het coderen van schoolregelement, website, gesprek met directive, etc Stap 2: linken aan punten Ndl en Wisk. Celeste, Baysu, Phalet & Kende, 2017 Assimilationistisch Enkel Ndl op school Hoofddoek verboden Kleurenblind Socio-culturele achtergrond doet er NIET toe Intercultureel Erkennen en waarderen van diversiteit 28/02/2018 School zonder Racisme Deel II: Diversiteit ideologieën 29

30 Impact op thuisvoelen Celeste, Baysu, Phalet & Kende, ,0 Assimilationistisch Enkel Ndl op school Hoofddoek verboden Belgische meerderheidsgroep Etnische minderheden 4,5 ** *** Je thuisvoelen op school (1-5) na 1 jaar 4,0 3,5 Lo (-1SD) Assimilatie praktijken Hi (+1SD) 28/02/2018 School zonder Racisme Deel II: Diversiteit ideologieën 30

31 Impact op thuisvoelen Celeste, Baysu, Phalet & Kende, 2017 Intercultureel 5,0 Erkennen en waarderen van diversiteit 4,5 Belgische meerderheidsgroep Etnische minderheden Je thuisvoelen op school (1-5) na 1 jaar 4,0 3,5 Lo (-1SD) *** Interculturele praktijken Hi (+1SD) 28/02/2018 School zonder Racisme Deel II: Diversiteit ideologieën 31

32 Impact op punten Kleurenblind Celeste, Baysu, Phalet & Kende, 2017 Belgische meerderheidsgroep Socio-culturele achtergrond doet er NIET toe Etnische minderheden Totale Punten op school (1-100) na 1 jaar ** *** Kleurenblinde praktijken Lo (-1SD) Hi (+1SD) 28/02/2018 School zonder Racisme Deel II: Diversiteit ideologieën 32

33 Impact op punten Celeste, Baysu, Phalet & Kende, 2017 Intercultureel Erkennen en waarderen van diversiteit 75 Laag diverse school Hoog diverse school 70 Punten Nederlands op school (1-100) na 1 jaar *** Lo (-1SD) Interculturele praktijken ** Hi (+1SD) 28/02/2018 School zonder Racisme Deel II: Diversiteit ideologieën 33

34 Samenevat Celeste, Baysu, Phalet & Kende, 2017 Ideologie & praktijk Impact op kloof Effect op meerderheid Effect op minderheid Assimilationistisch Vergroot kloof in thuisvoelen geen Afname in thuisvoelen Kleurenblind Vergroot kloof in punten Beetje lagere punten Veel lagere punten Intercultureel Verkleint kloof in punten en thuisvoelen Beetje hogere punten / geen effect thuisvoelen Veel hogere punten / toename in thuisvoelen 03/02/2018 School zonder Racisme Deel IV: Diversiteit ideologieën 34

35 Samengevat Celeste, Baysu, Phalet & Kende, 2017 Thuisvoelen jaar 1 Diversiteit praktijken jaar 1 School prestaties jaar 2 28/02/2018 School zonder Racisme Deel II: Diversiteit ideologieën 35

36 Deel III: Hoe werkt dat dan? De psychologie van schoolprestaties 03/02/2018 School zonder Racisme Deel II: Psychologische processen 36

37 De psychologie achter de ideologie Kleurenblind Moet genuanceerd Intercultureel en inclusief zijn om dit te vermijden! Iedereen uniek en gelijk, dat is toch gewoon goed? Door verschillen te benadrukken krijgen we nog meer stereotypen! 28/02/2018 School zonder Racisme Deel II: Diversiteit ideologieën 37

38 De psychologie achter de ideologie Kleurenblind Intercultureel Moffelt structurele ongelijkheid weg: - Leerling voelt zich niet begrepen want dagelijkse realiteit is anders - School geeft geen taal of weerwoord aan vooroordelen in bredere maatschappij - Moeilijkheden = geïnternaliseerd als probleem van individu Erkent structurele ongelijkheid en neemt positie in: - Leerling voelt zich begrepen want afkomst speelt wél een rol - School geeft taal om vooroordelen te benoemen en deze te counteren - Moeilijkheden zijn logisch en kunnen samen aangepakt worden 28/02/2018 School zonder Racisme Deel II: Diversiteit ideologieën 38

39 Je thuisvoelen op school 28/02/2018 School zonder Racisme Deel III: Psychologische processen 39

40 Je thuisvoelen op school To sustain school success one must be identified with school achievement in the sense of its being a part of one's self-definition, a personal identity to which one is self evaluatively accountable. This accountability translates into sustained achievement motivation. For such an identification to form [ ] one must perceive good prospects in the domain, that is, that one has the interests, skills, resources, and opportunities to prosper there, as well as that one belongs there, in the sense of being accepted and valued in the domain. If this relationship to schooling does not form or gets broken, achievement may suffer. Steele, 1997, p /02/2018 School zonder Racisme Deel III: Psychologische processen 40

41 Je thuisvoelen op school & ideologie Kleurenblind Intercultureel Thuistaal en cultuur worden niet (expliciet) erkend of gewaardeerd geeft het signaal van niet thuishoren. Thuistaal en cultuur worden expliciet erkend en gezien als positief, een meerwaarde geeft het signaal van thuishoren op school. 28/02/2018 School zonder Racisme Deel II: Diversiteit ideologieën 41

42 Zelfvervullende voorspellingen 28/02/2018 School zonder Racisme Deel III: Psychologische processen 42

43 Zelfvervullende voorspelling: leerling N = 1648 leerlingen In 63 schools jaar Gemeten op individueel niveau en schoolniveau School fuiliteit Agirdag, Van Houtte, & Van Avermaet, 2011 Mensen zoals ik hebben niet veel kansen om te doen wat ze willen in het leven Mensen zoals ik zullen het nooit goed doen op school, hoe hard we ook ons best doen Op school hebben leerlingen zoals ik gewoon pech 28/02/2018 School zonder Racisme Deel III: Psychologische processen Schoolprestaties zijn puur een kwestie van geluk 43

44 Zelfvervullende voorspelling: leerling N = 1648 leerlingen In 63 schools jaar Individueel niveau school futility Agirdag, Van Houtte, & Van Avermaet, 2011 School cultuur van school futility SES individueel Of school compositie Wiskunde score Enkel voor studenten met migratieachtergrond 28/02/2018 School zonder Racisme Deel III: Psychologische processen 44

45 Zelfvervullende voorspelling: leerkracht 28/02/2018 School zonder Racisme Deel III: Psychologische processen 45

46 Zelfvervullende voorspelling & ideologie Kleurenblind Intercultureel Moeilijk om ze tegen te gaan want iedereen is uniek en de stereotypes uit maatschappij zouden geen invloed hebben! Impact van beelden uit maatschappij kan bespreekbaar gemaakt worden. Leerkrachten durven stilstaan bij eigen implicit bias. 28/02/2018 School zonder Racisme Deel III: Psychologische processen 46

47 Bedreiging door stereotypes 28/02/2018 School zonder Racisme Deel III: Psychologische processen 47

48 Wiskunde score Bedreiging door stereotypes 30 N = 54 Europese Amerikaanse studenten 50% vrouwen 25 * Spencer, Steele & Quinn, 1999; Study 2 Mannen Vrouwen Experiment met moeilijke wiskunde toets - Allemaal zeer goed in wiskunde - 2 groepen: ofwel gender verschil gevonden of niet Gender-verschillen Geen gender verschillen 28/02/2018 School zonder Racisme Deel III: Psychologische processen 48

49 Aantal items opgelost (controle SAT) Bedreiging door stereotypes N = 114 Amerikaanse Stanford studenten 50% Zwart vs. Blank ** Steele & Aronson, 1995; Study 1 Blanke studenten Zwarte studenten Experiment met moeilijke verbale toets - 2 groepen = ofwel diagnostisch, ofwel niet Diagnostisch Non-diagnostisch 28/02/2018 School zonder Racisme Deel III: Psychologische processen 49

50 Bedreiging door stereotypes Baysu, Celeste, Brown, Verschueren & Phalet, /02/2018 School zonder Racisme Deel III: Psychologische processen 50

51 Stereotiepe bedreiging & ideologie Kleurenblind Intercultureel Moeilijk om over impact van stereotypes te praten want er is geen taal voor. Falen is individueel probleem. Bewustzijn van effect van stereotypes, vermindert de impact ervan! Benadrukken dat groepsverschillen niet bestaan op test. 28/02/2018 School zonder Racisme Deel III: Psychologische processen 51

52 Deel IV: Yes we can! Van kleurenblind naar intercultrueel. 28/02/2018 School zonder Racisme Deel IV: van Kleurenblind naar Intercultureel 52

53 Transities in verschillende domeinen 28/02/2018 School zonder Racisme Deel IV: van Kleurenblind naar Intercultureel 53

54 Scan: diversiteit praktijken 1. Denken in dimensies ipv typologieën => hoe meer IC, hoe beter, maar hoeft niet alles te zijn 2. Scholen hebben eigenheid, maar vooral goede bedoelingen 3. Inzetten op 1 of meerdere domeinen => sommige domeinen misschien meer mogelijkheden voor verandering dan andere? 28/02/2018 School zonder Racisme Deel IV: van Kleurenblind naar Intercultureel 54

55 Scan: dimensies & domeinen DOMEIN Deeldomein 1 Deeldomein 2 Deeldomein 3 IDENTITEIT Beleving Aanpak leerlingen Individu vs groep TAAL Tijdens lessen Buiten lessen Contact ouders LEVENS- BESCHOUWING Kentekens Educatie over levensbescrhouwing Activiteiten SAMEN LEVEN Tradities Feestdagen Activiteiten SAMEN LEREN Bewustzijn leerkracht Educatie over ongelijkheid AANSPREEKPUNT Coördinator Organisaties Educatie over cultuur 28/02/2018 School zonder Racisme Deel IV: van Kleurenblind naar Intercultureel 55

56 Ontwikkelen inclusieve visie religie ethniciteit Sociale klasse taal gender seksualiteit 28/02/2018 School zonder Racisme Deel IV: van Kleurenblind naar Intercultureel 56

57 Ontwikkelen inclusieve visie Plaut, Garnett, Bufardi & Sanchez-Burks, 2011 Complexe identiteiten = Meerderheidsgroep is ook divers! 28/02/2018 School zonder Racisme Deel IV: van Kleurenblind naar Intercultureel 57

58 Concrete handvatten voor verandering 28/02/2018 School zonder Racisme Deel IV: van Kleurenblind naar Intercultureel 58

59 Taalbeleid binnen en buiten lessen Van assimilationistisch/kleurenblind naar intercultureel 1. Geef de thuistaal ruimte op school - om te overleggen in de les - om (groeps)huiswerk voor te bereiden en daarna te vertalen - om in te lezen (boekjes in bib) - op de speelplaats 2. Maar: wees streng op inclusief taalgebruik - Shift in straffen van geen Nederlands naar straffen van respectloos omgaan met taal (uitsluiten) 28/02/2018 School zonder Racisme Deel IV: van Kleurenblind naar Intercultureel 59

60 Taalbeleid binnen en buiten lessen Voordelen: - Leerlingen uit minderheidsgroepen: - voelen zich welkom - ontwikkelen band met thuistaal & cultuur - kunnen meer stof opnemen/begrijpen - Kunnen steun/hulp ervaren van ouders/steunfiguren - Leerlingen uit meerderheidsgroep (en leerkrachten): - worden nieuwsgierig - leren denken in termen van taal-rijkdom ipv -achterstand 28/02/2018 School zonder Racisme Deel IV: van Kleurenblind naar Intercultureel 60

61 Interculturele educatie Laat leerlingen weten dat hun achtergrond er wel toe doet! Stephens, Hamedani, & Destin, 2014 Voordelen minderheden: voelen zich minder alleen in strijd/moeilijkheden zullen sneller hulp zoeken voelen zich bevestigd in het feit dat mensen zoals zij kunnen slagen op school 28/02/2018 School zonder Racisme Deel IV: van Kleurenblind naar Intercultureel 61

62 Interculturele educatie Laat leerlingen weten dat hun achtergrond er wel toe doet! Voordelen meerderheid: Bewustzijn van privileges Meer samenwerking en meer empathie Voelen zich minder bedreigd door de minderheidsgroepen Gurin, Nagda, Zuniga, 2013 Structural inequality Positive affect Collaborati on and Action Intergroup empathy 28/02/2018 School zonder Racisme Deel IV: van Kleurenblind naar Intercultureel 62

63 Interculturele educatie Laat leerlingen weten dat hun achtergrond er wel toe doet! Voordelen leerkrachten: Bewustzijn creëren omtrent Privileges versus mogelijke obstakels van leerlingen Eigen impliciete biases en zelfvervullende voorspellingen Het creëren van veilige toets-omstandigheden Welke lesvoorbeelden gepast zijn en aansluiten bij leefwereld Welk perspectief aan bod komt in de lessen Welke expliciete opdrachten of impliciete verwachtingen meer/minder aansluiten bij opvoedingsdoelen 28/02/2018 School zonder Racisme Deel IV: van Kleurenblind naar Intercultureel 63

64 Waar kan SzR helpen? Interculturele educatie Ontwikkelen visie op diversiteit Scan diversiteitspraktijken Uitwerken transitie op verschillende domeinen Coming soon: Interculturele communicatie leerkrachten 28/02/2018 School zonder Racisme Deel IV: van Kleurenblind naar Intercultureel 64

65 Deel V: Discussie 03/02/2018 School zonder Racisme Part VI: Nieuwe scan 65

66 THE END 03/02/2018 School zonder Racisme 66